Motyw dziecka w literaturze Pozytywizmu

Henryk Sienkiewicz „ Janko Muzykant”
Bohater tytułowy to dziesięciolatek, syn ubogiej komornicy, chłopiec z brzuchem wzdętym a zapadłymi policzkami i konopną czupryną. Powszechnie uważano go za nierozgarniętego, nikt natomiast nie doceniał jego muzycznej pasji. Nazywano go Muzykantem, bo grał na samodzielnie skleconych skrzypcach. Ponieważ chciał choćby dotknąć prawdziwego instrumentu, zakradł się do dworskiego kredensu. Przyłapany, posądzony o kradzież i skazany na chłostę, nie wytrzymał kary i zmarł niedługo po egzekucji.

Bolesław Prus „Antek”
Antek jest drugą słynna nowelą o marnowaniu talentów. Losy głównego bohatera pozostają otwarte, choć przewidywalne. Antek przejawia talenty konstruktorski. Buduje miniatury wiatraków, domów, studzien, Ubodzy rodzice chcieliby go uczyć i nawet posyłają do gminnej szkoły, ale z powodu biedy nie trwa to długo. Terminowanie u kowala też kończy się fiaskiem. Chłopak uczy się za szybko, dlatego w oczach mistrza staje się niebezpiecznym konkurentem, którego trzeba się czym prędzej pozbyć. Musi więc wyruszyć w świat w poszukiwaniu zarobku i taniej nauki, jakiej między swoimi nie mógł znaleźć.

Eliza Orzeszkowa „Dobra pani”
Utwór ten to oskarżenie wobec ludzi ,którzy, zasłaniając się wzniosłymi hasłami pracy organicznej, dogadzają swoim egoizmom. Tytułowa „dobra pani” przygarnia dziewczynkę z wielodzietnej chłopskiej rodziny. Mała nie jest traktowana jak osoba, która czuje i myśli, z Jedynie stroi się ją i przyucza, by pasowała do stylu domu i swej opiekunki. Stanowi rodzaj zabawki dla znudzonej i początkowo samotnej modnej damy. Pełni funkcje podobną, jak piesek, zabawny i sympatyczny, zwłaszcza kiedy mały. Gdy jednak w życiu „dobrej pani” pojawia się mężczyzna, dziewczynka przestaje być potrzebna, a nawet stanowi przeszkodę, dlatego zostaje zwrócona rodzicom, choć przywiązała się do opiekunki i przywykła już do wygód. Finał noweli pokazuje psychiczne i fizyczne wyniszczenie odrzuconego przez wszystkich dziecka, bo także jej najbliżsi, po czasie rozłąki, przestali je rozumieć, zwłaszcza że stało się tak od nich różne.

Bolesław Prus „Katarynka”
Bolesław Prus w Katarynce pokazuje odkrycie sensu życia w pomocy cierpiącemu dziecku. Ten utwór podobnie jak poprzednie, zaświadcza o warunkach, w jakich większość dzieci ubogich robotników czy chłopów spędza dzieciństwo. W mieście były to ponure i zimne mieszkania kamienic, ciemne, brudne i cuchnące podwórka, sąsiedztwo rynsztoków, które czasem nabierały romantycznych cech rwących rzek albo oceanów, na które chłopcy spuszczali statki z kory czy łupin orzecha. Rodzice pracujący od rana do wieczora, nie zajmowali się dziećmi. Chowała je ulica, albo pozostawały cały czas w zamknięciu, jak wspomina bohaterka Katarynki.

Bolesław Prus „Anielka”
Bohaterka to trzynastolatka, wrażliwa i samotna. Styk dzicińswta i wczesnej młodości staje się dla niej okresem wzmożonej obserwacji świata, własnej rodziny i dokonywania przewartościowań. W kontekście degrengolady majątkowej, rozkładu małżeństwa rodziców, choroby i śmierci matki, klęski pożaru, w wyniku czego traci dom dosłownie i w przenośni, oraz utraty ukochanego psa uświadamia sobie, jak bardzo jest niekochana i nikomu niepotrzebna. „Zesłana” wraz z bratem do obcego domu pod opiekę karbowych wkrótce podupada na zdrowiu i umiera, pomimo spóźnionej interwencji nowej towarzyszki ojca.