Finanse

FINANSE- egzamin

I Finanse- pieniężna forma podziału dochodu narodowego.
Podział finansów:
v Pierwotny- publiczne
v Wtórny- prywatne

Różnice:
1. Państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów, nie podlega przymusowi w zakresie wydatków. W przypadku finansów prywatnych wszystko jest na odwrót.
2. Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego zespołem jest państwo. Finanse prywatne natomiast nie maja żadnego wpływu.
3. Finanse publiczne są ukierunkowane na realizację interesu publicznego. Prywatne służą gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych.

Finanse publiczne w gospodarce rynkowej obejmują:
Organizacje finansową państwa
Organizowanie, uchwalanie, wykonywanie budżetu lub ustawy budżetowej oraz kontrole ich wykonywania.
Dochody publiczne ze szczególnym uwzględnieniem podatków i pożyczek publicznych
Podatki publiczne
Organizację i operacje skarbu państwa
Organizacje finansowe i organizacje finansowe zdecentralizowanych związków publicznych tj. banki, przedsiębiorstwa, instytucje

Funkcje finansów publicznych-Jest to zespół stawianych przed nimi zadań:
A. Fiskalna- polega na dostarczeniu państwom i innym podmiotom publicznym dochodów na realizację ich zadań
B. Redystrybucyjna- polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz (budżet) i rozdzielaniu określonym podmiotom
C. Stymulacyjna- sprowadza się do oddziaływania przy pomocy rozwiązań i strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów
D. Ewidencyjno-kontrolna- polega na kontroli przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych

System finansowy:
Jest to ogół zasad i instytucji finansowych, stworzonych przez obowiązujące w danym państwie i czasie prawo finansowe. Finanse są kategorią ekonomiczną, istniejącą niezależnie od woli ludzkiej, natomiast system finansowy jest kategorią prawa będącą wytworem człowieka.

II Budżet państwa:
Instytucje budżetu łączy się z trzema elementami:
1) Zasobami pieniężnymi państwa
2) Sporządzonymi planami dochodów i wydatków państwa
3) Nadawaniu tym planom określonej formy prawnej

Budżet określa się jako plan działalności finansowej państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jako podmiot władzy. Budżet państwa jest to plan finansowy obejmujący z jednej strony dochody , a z drugiej wydatki.

Funkcje budżetu:
Polityczna- sprowadza się do kontroli narodu nad działalnością rządu
Ekonomiczna- polega na dokonywaniu podziału znacznej części dochodu narodowego
Prawna- prowadzi do uchwalenia budżetu państwa w formie ustawy jednostki samorządu terytorialnego w formie uchwały

III Struktura organizacyjna Budżetu:
Aktualna struktura organizacji systemu budżetowego oparta jest na zasadzie oddzielenia samorządu terytorialnego od państwa, dlatego niezależnie od siebie istnieją: jeden budżet państwa i tyle budżetów jednostek samorządu terytorialnego ile tych jednostek.

Formy organizacji budżetowej:
Jedna z form gospodarowania organizacji budżetowej brutto jest jednostka budżetowa.
Zasada brutto polega na tym, że wszystkie wydatki danej jednostki pokrywane są z budżetu, natomiast uzyskane dochody powinny być oddane do budżetu. Jednostką budżetu jest każda wyższa szkoła publiczna, każda szkoła podstawowa, szpitale- wszystkie jednostki oświaty (publiczne). Przy jednostkach budżetowych mogą istnieć gospodarstwa pomocnicze.

Jednostki prowadzące działalność gospodarczą powiązane są z metodą netto.
Metoda netto- trzeba płacić podatek. Jednostka organizacyjna państwa lub samorządu terytorialnego, która prowadzi działalność gospodarczą na zasadzie odpłatności, może być prowadzona w formie zakładu budżetowego.

Działalność uboczna będzie prowadzona przez gospodarstwa pomocnicze lub środek specjalny.

Zasady budżetowe:
Są to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej w celu optymalizacji realizacji zadań.

Do najważniejszych zasad budżetowych można zliczyć:
a) Zasada powszechności- występuje pod postaciami zupełności, budżetowania brutto, wyraża się ona tym, że wszystkie jednostki państwowe lub samorządowe wchodzą do budżetu całością dochodów i wydatków. Zasadę ta formuje się ze względów politycznych jak i techniczno-organizacyjnych. Geneza tej zasady wiąże się z walka polityki parlamentu o całkowita kontrolę nad wydatkami rządu. Zasada ta stoi jest sprzeczna z zasada komercyjną, z charakterem działalności niektórych służb (nie zachęca do wypracowania dodatkowych dochodów). Prawo budżetowe formuje zasadę powszechności w sposób pośredni i bardzo liberalizowany.
b) Zasada jedności budżetu- można opracować kilka możliwości budżetu i wybrać jeden. Postuluje aby budżet państwa ujmowany był w jeden całościowy akt prawny. Odstępstwem od tej zasady jest ustalenie kilku różnych budżetów. Ustawodawstwo jest zwolennikiem zarówno jedności budżetu państwa jak i jedności budżetu samorządu terytorialnego.
c) Zasada niefunduszowania jedności materialnych- postuluje aby budżet zorganizowany był na zasadzie jednej puli środków , której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków. Łączenie dochodów z wydatkami nazywa się funduszowaniem. Środki pochodzące z określonych źródeł przeznaczone na określone cele- funduszami celowymi. Zasada ta umożliwia ustalenie wydatków zgodnie z aktualnymi potrzebami. Czyni decyzje budżetowe bardziej elastycznymi.
d) Zasada szczegółowości- postuluje aby budżet ustalany i wykonywany był z podziałem szczegółowym dochodów i wydatków, do tego celu służy klasyfikacja budżetowa.
Budżet państwa dzieli się na:
- części- ten podział dotyczy tylko podziału państwa np. Sejm, kancelaria prezydencka.
- działy- kultura, zdrowie, nauka, oświata, gospodarka mieszkaniowa, komunalna, pomoc społeczna, administracja
- podziały- fundusz płac, zakupy, remonty, inwestycje
- paragrafy- płac (podstawowe narzuty na płace)
Budżet jednostek samorządu terytorialnego dzielimy na:
- działy
- rozdziały
- paragrafy
e) Zasada równowagi budżetowej- postuluje ukształtowanie wydatków na poziomie dochodów, budżet powinien być zrównoważony, obowiązujące prawa budżetowe nie podejmują problemu na szczeblu państwa czyli dopuszcza się, że budżet państwa może być niezrównoważony tzn. dopuszcza się deficyt budżetowy, wydatki większe niż dochody, państwo może zaciągać kredyty zagraniczne, jednostki samorządu terytorialnego nie mogą . Zasada nie ma zastosowania jako nakaz prawa co do budżetu państwa. Analizując politykę budżetową trudno stwierdzić czy jest to zasada racjonalnej polityki państwa.

IV Procedura budżetowa:
Zasady procedury budżetowej : sposób postępowania różnych podmiotów, terminy wykonywania, zakres i charakter opracowanych lub przekazywanych materiałów mających istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki budżetowej.

Zasadami procedury budżetowej są:
1. Zasada opracowania projektu budżetu państwa i jednostki samorządu terytorialnego- budżet państwa jest instrumentem realizacji polityki społeczno-gospodarczej, etap prac nad projektem budżetu .Założenia te winny być uchwalone przez Sejm do 20.X. W oparciu o założenia minister finansów określa zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa. Opracowany projekt budżetu państwa trafia na obrady Rady Ministrów, która po uchwaleniu przekazuje Sejmowi i Senatowi w nieprzekraczalnym terminie 15. XI.
2. Zasada uchwalenia budżetu- Projekt ustawy budżetowej powinien trafić do Sejmu w terminie umożliwiającym jej uchwalenie przed rozpoczęciem roku budżetowego a w uzasadnionych przypadkach do końca 1 kwartału. Wspomniane terminy dotyczą również budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Jeżeli nie zostanie uchwalony budżet jednostek samorządu terytorialnego do 30 marca to z dniem 1 kwietnia wkracza Regionalna Izba Obrachunkowa i ustala budżet dla jednostek samorządu terytorialnego. Ustalenie budżetu przez RIO nie zwalnia rady od uchwalenia budżetu jednostek sam. teryt. , natomiast jeżeli sejm nie uchwalił budżetu w ciągu 3 miesięcy to prezydent RP może go rozwiązać. Jeżeli sejm nie jest wstanie uchwalić zasady budżetowej powinien ustalić ustawę o prowizorium budżetu.
3. Zasada wykonywania budżetu- w trakcie wykonywania budżetu państwa szczególna rola przypada RM, ministrowi finansów i wojewodzie. Natomiast w przypadku jednostki sam. teryt. To rola przypada zarządowi. RM sprawuje ogólny nadzór nad wykonywaniem budżetu państwa. Nad jed. sam. teryt. nadzór sprawuje RIO. Minister finansów sprawuje ogólną kontrolę nad realizacją dochodów i wydatków oraz utrzymuje równowagę budżetową. Ministrowie oraz wojewodowie sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostkom organizacyjnych. W trakcie wykonywania budżetu obowiązują określone reguły zw. Zasadami wykonywania budżetu:
- terminowość pisemnej realizacji zadań
- zwiększenie wydatków tylko w granicach planowanych rezerw
Budżet państwa wykonywany jest na podstawie ustawy budżetowej, układu wykonawczego budżetu oraz planów finansowych poszczególnych jednostek organizacyjnych.
W trakcie wykonywania budżetu można dokonywać zmian tzn. można przenosić wydatki z jednego działu na drugi lecz zmiany winne być dokonywane zgodnie z uprawnieniami. Zmiany między działaniami może dokonywać parlament, a w jed. sam. teryt. Rada gminy, powiatu. Rozdziałami, paragrafami może dokonywać rząd, a w jed, sam. teryt. zarząd.
Zastrzeżonym paragrafem dla parlamentu i rady są wydatki na inwestycje.
4. Zasada kontroli i sprawozdawczości budżetowej- można wyróżnić kontrole polityczna i administracyjną. Z punktu widzenia kryteriów kontroli można wyodrębnić kontrole legalności i jakości gospodarki budżetowej. Instytucjonalnie kontrole gospodarki budżetowej sprawują organy państwowe i samorządowe. Kontrole gospodarki budżetowej rządu sprawuje Sejm i NIK, natomiast organy niższego szczebla RM. Komisja sejmowa właściwa do spraw budżetu wykonuje budżet państwa, kontroluje sejm, przedstawia sejmowi wniosek w sprawie udzielenia rządowi absolutorium, natomiast w budżecie jedn. sam. teryt. w każdej radzie istnieje komisja rewizyjna, która składa wniosek o udzielenie jedn. sam. teryt. absolutorium zarządowi, a wniosek musi zaakceptować RIO.

V Dyscyplina Budżetowa i odpowiedzialność za jej naruszanie:
Dyscyplina budżetowa- jest to katalog zasad prawidłowego prowadzenia gospodarki budżetowej.
Przypadki naruszania dyscypliny budżetowej:
Przekroczenie wydatków
Przesuniecie niezgodne z przeznaczeniem
Zaniechanie, przeprowadzenie, rozliczenie inwestycji
Niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie dotacji
Zaciąganie zobowiązań na kwoty przekraczające wydatki budżetowe
Karami za naruszanie dyscypliny budżetowej są:
- upomnienie
- nagana
- kary pieniężne

Kto może orzekać- organ właściwy o naruszenie dyscypliny budżetowej:
o Resortowe komisje orzekające z poszczególnymi ministerstwami
o Resortowe komisje orzekające przy wojewodach
o Resortowe komisje orzekające przy RIO
o Główna komisja orzekająca przy ministrze finansów (3 osoby + oskarżyciel)

VI Wydatki budżetowe:
Klasyfikacja wydatków budżetowych (wg różnych kryteriów):
Gospodarki narodowej
Cele socjalno-kulturalne
Administracyjne
Wymiar sprawiedliwości
Policje
Obronę narodową
Obsługę ruchu publicznego
Inwestycyjne
Bieżące
Osobowe
Rzeczowe
Odpłatne
Nieodpłatne

Dotacja- oświadczenie dokonywane z budżetu podmiotu publicznego na rzecz osób trzecich.
Subwencja- jest to świadczenie publiczno-prawne państwa na rzecz innych podmiotów publiczno-prawnych. Z budżetu państwa udziela się subwencje na rzecz innych podmiotów publiczno-prawnych będących prawno- finansowym odbiciem ustrojowego udziału zadań publicznych pomiędzy państwem a te podmioty.
Dotacje dzieli się na:
q Podmiotowe
q Przedmiotowe
q Wyrównawcze

Dotacje i subwencje są wydatkami bezzwrotnymi, dotacje trzeba zwrócić jeżeli zostanie jakaś reszta (w całości nie zostanie wykorzystana).
a. Wydatki na cele socjalno-kulturowe
b. Wydatki na administrację publiczną i obronę narodową
c. Wydatki na rozwój gospodarki narodowej
d. Remonty
e. Rozliczenia z banku- obsługa długów publicznych

Dochody budżetowe- pochodzą przede wszystkim z danin publicznych (podatków, opłat), pobieranych w sposób przymusowy i bezzwrotny. Dochody te nabywane są również z działalności państwa oraz z jego majątku. Państwo także z dochodów zwrotnych zaciągając dług publiczny- pożyczki wewnętrzne lub kredyty zagraniczne.

Funkcje dochodów budżetowych:
v Fiskalna- polega na dostarczaniu budżetowi odpowiednich środków pieniężnych na pokrycie wydatków
v Interwencyjna- państwa przez ustalenie podatków inwestuje w działalność gospodarcza lub majątek za pomocą ustalania odpowiednich stawek podatkowych

Podatek- abstrakcyjny stosunek prawny, jego przedmiotem jest świadczenie pieniężne przymusowe, bezzwrotne, nieekwiwalentne, oparte na ogólnych normach prawnych.

Konstrukcja prawna podatku- to rozwiązanie normatywne, które wyjaśnia następujące pojęcia:
1) Podmiot podatku- jednostka życia społecznego, na której ciąży obowiązek świadczenia podatkowego
2) Przedmiot podatku- wiąże się z powstaniem obowiązku podatkowego np. osiągnięcie przychodu, zbycie majątku
3) Podstawa opodatkowania- ilościowe ujęcie przedmiotu podatkowego wyrażone w jednostkach pieniężnych
4) Stawki podatkowe- wyrażany stosunek kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Rozróżniamy stawki:
- Stałe np. od 1 ml.- 5%
- Zmienne- progresywne ze wzrostem dochodu wzrasta stawka
- Regresywne- przy wzroście dochodów mogą wzrastać wydatki
5) Wyłączenia
6) Zwolnienia i ulgi podatkowe

Rodzaje podatków:
A. Osobowe-rzeczowe
B. Bezpośrednie- pośrednie
C. Przychodowy- opodatkowanie przychodu
D. Dochodowy
E. Majątkowy
F. Konsumpcyjny- akcyza (obciąża artykuły masowego spożycia)

Opodatkowanie przychodów- poza rolnictwem może przebiegać w różny sposób, można ściągać podatkiem do każdej fazy obrotu (podatek wielofazowy), bądź tylko z jednej wybranej fazy obrotu tzw. podatek jednokrotny. Podatki przychodowe są podatkami celno-twórczymi, podatek od wartości dodanej od towarów i usług.
Forma podatków obrotowych w Polsce zakończyła się podatkiem do wartości dodanej- ta forma znajduje zastosowanie w państwach Wspólnoty Europejskiej.

Jest odmiana wielofazowego podatku obrotowego. Jego istota polega na:
Powszechność- podatek ten płacą wszystkie podmiotu bez względu na typ własności.
Wielofazowość- pobiera go w każdej fazie obrotu, wyliczany jest od obrotu netto.
Potracalność- realny ciężar podatku ponosi konsument finalny.
Przeżucalność- nie zalicza się go do kosztu uzyskania dochodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym.

VII Przedmiot Opodatkowania:
Przedmiot opodatkowania- jest to sprzedaż towarów, odpłatne świadczenie usług na terenie Polski oraz export i import.
Podmiotami są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.

Rozważamy przy podatku VAT( podatek od wartości dodanej) zwolnienia:
Przedmiotowe- dotyczą importu towaru, które zwolnione są z cła, usługi niekomercyjne, rzeczy używane i różne formy wynagrodzeń za pracę.
Podmiotowe- podatnicy, u których wartości sprzedaży towaru oraz exportu oraz towaru i usług nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym pewnej wartości np. 100 tyś.
Podstawa opodatkowania a podatkiem od towarów i usług stanowi obrót należny netto. Podatnik ma prawo do obciążenia kwoty należnego podatku od towarów i usług o podatek należny i zapłacony w poprzedniej formie obrotu, a także ma prawo do zwrotu podatku naliczonego i zapłaconego w kwocie wyższej od kwoty podatku należnego.

Podatek od gier- dochód dla budżetu państwa. Wprowadzono go w 1992r., przedmiotem podatku jest prowadzenie gier losowych i zakładów, stawki podatków są zróżnicowane w zależności od rodzaju gry i wynosiły: 10, 15, 45%.
Podatek importowy- dochód dla budżetu państwa. Wprowadzono go w 1993r. i pobierano go w 6% od podstawy opodatkowania. Jest on niezależny od podatku VAT i akcyzowego.

Podatek rolny- dochód dla jednostek sam. teryt. Jest najstarszym podatkiem rzeczowym. Jego konstrukcja wiąże się z pojęciem i właściwościami gospodarstwa rolnego. Za gospodarstwo rolne uważa się obszar użytków rolnych lasów, gruntów pod zabudowę. Przedmiotem opodatkowania jest fakt posiadania gruntów tworzących gospodarstwa rolne.
Podstawa opodatkowania są tzw. hektary przeliczeniowe. Są to jednostki umowne nie odpowiadające powierzchni rzeczywistej i są stosowane ze względu na podkreślenie walorów, wad gruntów ziemi.
Skala podatku rolnego ma charakter proporcjonalny (nie jest uzależniona od wielkości gospodarstwa). Jest wyrażona kwotowo, liczona w cenie skupu żyta.
Istnieją zwolnienia i ulgi. Jedne mają charakter przedmiotowy i nawiązują do właściwości gruntów np. niska jakość ziemi, inne maja charakter stymulacyjny np. grunty nabyte w drodze kupna. Charakter ten maja także ulgi inwestycyjne.

Podatek dochodowy od osób fizycznych- ma charakter powszechny. Sięga po wszystkie dochody z różnych źródeł np. z pracy, kapitału, praw majątkowych, a także dochodów fundowanych (stypendia, emerytury, zasiłki). Nie dotyczy przychodów objętych innymi podatkami.

Istnieją zwolnienia i maja charakter:
v Szczególny - odszkodowanie za roboty powojenne w Niemczech, diety poselskie
v Społeczny- pomoc osobom niepełnosprawnym, pomoc kombatantom i rodzinom zastępczym
v Stymulacyjnym- dochody ze sprzedaży gruntów z budynków mieszkalnych w celu budowy lub nabycia innego budynku. Podatek ten jest podatkiem typu dochodowego, sięga do przychodów pomniejszonych o koszty ich uzyskania. Wysokość kosztów potrącanych ma charakter rachunkowy i ryczałtowy. Przy umowach, zleceniach wynosi 20%, przy honorariach autorskich odliczyć można 50%. Podstawa opodatkowania stanowi łączna kwota dochodów uzyskanych w ciągu roku przez podatnika z różnych źródeł. Od podstawy opodatkowania do tej chwili można odliczyć kwoty przekazane w formie darowizny ( kwota tej darowizny nie może przekroczyć 10% dochodów). Podatek dochodowy od osób fizycznych pobiera się wg stawek podatkowych, które nie są jednolite. Istnieją przy tym podatki progresja 19%, 30%, 40%.
Podatek płatny jest zaliczkowo i rozliczany jest po zakończeniu roku.

VII Uproszczone formy podatków przychodowych i dochodowych od osób fizycznych.
1. O podatkach przychodów i dochodów w formie karty podatkowej (dotyczy przede wszystkim małej działalności gospodarczej). Możliwość opodatkowania mają podatnicy prowadzący działalność w zakresie wykonalności i usług. Dotyczy podatników, którzy złożyli wniosek opodatkowania w tej formie. Wymaga się aby podatnik nie prowadził działalności, nie korzystał z możliwości wspólnego opodatkowania dochodów małżonków. Podatnicy tacy zwolnieni są z obowiązku prowadzenia ksiąg, natomiast są zobowiązani do prowadzenia usług. Przy stosowaniu karty podatkowej zrezygnowano z ustalenia podstawy opodatkowania.
2. Zryczałtowanie podatku dochodowego od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Ryczałt wynosi 10% przychodu.
Dotyczy ono:
· Przychodów rolników prowadzących gospodarstwo rolne
· Osób fizycznych z tytułu usług hotelarskich
· Osoby fizyczne z tytułu działalności artystycznej

3. Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodu osób fizycznych . Wysokość tego podatku wynosi 2,5%- 7,5%. Podlegają mu przychody uzyskane przez osoby fizyczne z prowadzonej działalności gospodarczej jeżeli w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskali przychody wysokości niewiększej jak 100 tyś. zł. lub rozpoczynają działalność gospodarczą. Obliczeń dokonuje sam podatnik.
4. Podatek dochodowy od osób prawnych. Dochód budżetu państwa pobierany jest od całości dochodów bez względu na miejsce ich osiągnięcia. Łączny dochód jest opodatkowany. Podatników, których siedziba znajduje się za granica dotyczy tzw. ograniczony obowiązek podatkowy. Dotyczy dochodów osiągniętych w Polsce.

Z płacenia tego podatku dochodowego od osób prawnych zwolnione są:
q Państwo
q NBP
q Fundusze celowe
q Przedsiębiorstwa międzynarodowe
q Gminy w związkach gmin (jednostka samorządu terytorialnego)
q Jednostki budżetowe (ponieważ wszystkie dochody odprowadza się do budżetu)
Przedmiotem opodatkowania jest dochód. Podstawa opodatkowania jest dochód uzyskany w ciągu roku i pomniejszamy o:
Darowiznę
Wydatki poniesione
Skala podatku jest proporcjonalna, wynosi 40%, a przy opodatkowaniu przychodów 20%.

IX Opodatkowanie majątku.
Podatek od nieruchomości jest podatkiem majątkowym.
Podmiotami są osoby fizyczne i prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które są:
Właścicielami
Posiadaczami
Zarządcami
Posiadaczami bez tytułu prawnego
Użytkownikami wieczystymi nieruchomości

Stawki podatkowe:
Znaczenie ma przeznaczenie danej nieruchomości:
Najniższe stawki podatkowe są od nieruchomości przeznaczone na cele mieszkalne
Stawki od nieruchomości przeznaczone są na cele gospodarcze
Od nieruchomości przeznaczonych na działalność gospodarczą- stawka jest 10-krotnie wyższa od nieruchomości przeznaczonej na cele mieszkaniowe.
Kwoty podatkowe mogą być zmienne. Władze gminy ustalają sobie podatek, który musi mieścić się w granicach ustalonych przez ustawodawcę.

Przedmiotem opodatkowania są:
· Budynki
· Grunty rolne nie objęte podatkiem rolnym
Podstawa opodatkowania jest zróżnicowana w zależności od przedmiotu opodatkowania dla budynków podstawę stanowi powierzchnia użytkowa wyrażona w m2 . Stawka podatku ma charakter proporcjonalny.

Podatek leśny- podatek, który stanowi dochód budżetu gminy. Osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Przedmiotem podatku jest własność lub posiadanie lasu. Podstawa opodatkowania jest zróżnicowana w zależności od tego czy dla danego lasu określono plan urządzenia lasu.
Skala podatku ma charakter proporcjonalny.

Podatek od środków transportowych- od tego podatku zwolnione są samochody osobowe. Podatnikami sa osoby fizyczne i prawne będące właścicielami środków transportowych. Przedmiotem opodatkowania jest własność lub posiadanie czynnych środków transportowych (zarejestrowanych). Podstawę opodatkowania ustala się z uwzględnieniem rodzaju środka transportowego oraz o pojemności skokowej. Podatek ten płatny, jest bez wezwania organu podatkowego.

Podatek od spadków i darowizn- płatnikami są osoby fizyczne otrzymujące spadek lub darowiznę. Skala podatku jest progresywna uzależniona od wartości spadku. Jednocześnie stawki podatkowe i progresja podatkowa są uzależnione od stopnia pokrewieństwa darowizny i spadkobiercy. Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy obywateli państw obcych i osób nie mających w Polsce stałego pobytu. Przedmiotem opodatkowania jest nabycie w sposób nieodpłatny. Stawki podatkowe są zróżnicowane ze względu na przedmiot opodatkowania. Dla nabycia własności przez zasiedlenie stawka jest stała i wynosi 12%.

Wyróżnia się 3 grupy podatkowe:
I. Małżonkowie, dzieci, rodzice
II. Pokrewieństwo
III. Koleżanka, kolego ( ci którzy nie są spadkobiercami).
Skala podatkowa jest bardzo duża przy 3 grupie dochodzi nawet do 80%.
Budżet samorządowy partycypuje w podatkach państwa w formie udziału.
Jednostki samorządu terytorialnego posiadają dochody, maja udział %, uzależniony jest np. w przypadku osób fizycznych decyduje miejsce zamieszkania, osoby prawne siedziba danej działalności gospodarczej.

Podatek VAT-podatek obrotowy, przerzucalny. Podatek ten płaci konsument (finalny kandydat).
Podatek rolny może mieć miejsce również w mieście. Zależy to od tego czy ktoś posiada gospodarstwo.
o Szkoły licencjackie podlegają sejmikom (wyższe uczelnie)
o Budżetowi państwa podlegają: uczelnie, politechniki, akademie, uniwersytety

Opłaty skarbowe- nabycie własności lub praw majątkowych w wyniku czynności cywilno-prawnych w sposób odpłatny. Po likwidacji i wydatku od odpłatnego nabycia praw majątkowych.
Podatnikami są strony zawierające umowy cywilno-prawne zarówno osoby fizyczne jak i prawne z wyjątkiem skarbu państwa jednostek budżetowych i jednostek samorządu terytorialnego. Przedmiotem jest nabycie praw majątkowych w drodze wykonywania czynności cywilno-prawnych w tym umów sprzedaży i zamiany. Podstawie opodatkowania stanowi wartość brutto. Skala podatkowa jest proporcjonalna, określona w sposób proporcjonalny i jej rozpiętość sięga 0,1%-5%.

X Opodatkowanie konsumpcji.
Wyróżniamy 3 grupy podatków. Maja postać podatków obrotowych, akcyz, opłat monopolowych i niektórych opłat za usługi.
Akcyzami nazywane są podatki konsumpcyjne pobieranie od spożycia artykułów konsumpcyjnych produkowanych przez dużą grupę wytworów należących do różnych symbolów gospodarczych np. alkohol. Akcyzy stanowią pośrednie opodatkowanie konsumpcji, ponieważ płaci producent, natomiast obciąża nabywcę towaru.

Podatek akcyzowy -obciąża cenę wyrobu i jest płacony przed wprowadzeniem wyrobu do obrotu. Następnie obciążony jest on podatkiem od towarów i usług ( podwójne opodatkowanie). Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż i zamiana wyrobów akcyzowych a także ich import. Stawki są zróżnicowane mogą wynosić 1900%?

Podatek od posiadania psów – podatnikami są osoby fizyczne (tylko) posiadające psa. Opłacają wszyscy, którzy posiadają psy, ale istnieją zwolnienia:
a. Osoby powyżej 70 lat
b. Gospodarstwa rolne jeżeli mają tylko 1 psa
c. Osoby kalekie (niewidomi)
d. Członkowie obcego personelu konsularnego
Stawki podatku są proporcjonalne.

Podatek od wkładów pieniężnych – każdy kto posiada konto, książeczkę oszczędnościową, te wkłady również są opodatkowane. Płaci i nalicza bank i oprocentowanie, jest to jeden z najnowszych podatków w RP.

Podatek dochodowy od osób prawnych- gminy i inne jednostki samorządu terytorialnego, dochody osoby prawnej jest nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Stawka wynosi 40%, natomiast może ona ulec zmianie.
Istnieją zwolnienia:
a) Podatkowe
b) Przedmiotowe- zaliczamy dochody ze sprzedaży nieruchomości (sprzedaż nieruchomości nie jest objęta) dochody podatników, których celem jest działalność naukowa:
- dochody z tytułu prowadzenia szkół
- dochody Narodowych funduszy inwestycyjnych
- dochody z tytułu dotacji podmiotowych z budżetu państwa
- dochody podatników zatrudniających osoby niepełnosprawne
- dochody spółek, których udziałowcami są wyłącznie organizacje działające na podstawie ustawy o stowarzyszeniach
- dochody związków zawodowych
c) podmiotowe

XI Cła:
Cło- jest świadczeniem pieniężnym, ogólnym, bezzwrotnym, przymusowym, nieodpłatnym, jednostronnie ustalonym przez państwo.
Posiada wszelkie cechy podatku i należy traktować je jako specyficzny rodzaj podatku.

Rozróżnia się:
q fiskalne- są prowadzone dla dostarczenia dochodu budżetowi
q ekonomiczne- oddziaływania ekonomicznego na podmioty gospodarcze
Celem wprowadzenia ceł jest ochrona produkcji krajowej, ochrona rynku krajowego.

Istnieje podział ceł na:
eksportowe
importowe
Cło ma za zadanie uniemożliwienie przywozu lub wywozu określonych towarów nazywa się je zaporowym lub prohibicyjnym.

Dla ochrony własnej produkcji lub rynku przewiduje się 2 rodzaje ceł:
· antydopingowe
· specjalne

Zasady obliczania ceł oraz taryfy celne- przywóz towarów z zagranicy podlega cłom. Polskie przepisy prowadziły powszechność ceł importowanych. Zestaw obowiązujących stawek celnych tworzy taryfę celną.

W taryfie celnej występują dwa rodzaje stawek celnych:
A. podstawowe
B. stawki na towary importowane z krajów wspólnoty

Dla pobudzenia handlu zagranicznego ustawa ustanawia:
1) wolne obszary celne- jest to wyodrębniona część polskiego obszaru celnego, na której terenie może być prowadzona działalność gospodarcza przez polskie, zagraniczne i międzynarodowe podmioty gospodarcze.
2) Skały celne- wyodrębniona część polskiego obszaru celnego, na której podmioty gospodarcze mające siedzibę na terytorium Polski mogą składować i przechowywać towary.

Organy celne- centralnym organem administracji państwowej w sprawach celnych jest Prezes Głównego Urzędu Celnego. Za organ administracji państwowej w sprawach celnych uważa się Dyrektora Urzędu Celnego.

Do podstawowych kompetencji Prezesa należy:
Realizacja polityki celnej państwa
Realizacja budżetu w zakresie przewidzianym dla organów celnych
Sprawuje nadzór nad organami administracji celnej

Do podstawowych kompetencji Dyrektora należy:
v Dokonywanie wymiaru i poboru należności celnych
v Dokonywanie dozoru celnego i kontroli celnej

Zasady postępowania celnego- jest to całokształt zasad i czynności dotyczących ustalania obowiązku cennego wymiaru cła, jego poboru, a także dowozu i kontroli celnej oraz egzekucji należności celnych.
Przestępstwa celne są rodzajem przestępstw skarbowych. Do najważniejszych przestępstw celnych zalicza się narażenie skarbu państwa na uszczuplenie cła poprzez niespełnienie obowiązku celnego albo przez wprowadzenie organu celnego w błąd. Do najważniejszych wykroczeń celnych należą czyny jako przestępstwa celne.

XII Istota i znaczenie pożyczki publicznej.
Pożyczka publiczna- jest rodzajem nadzwyczajnego dochodu państwa polegającym na dowolnym udostępnieniem środków pieniężnych, które po określonym czasie winny zostać zwrócone orzeczodawcy wraz z odsetkami.
Pożyczka jest świadczeniem na rzecz budżetu pieniężnym, ogólnym, umownym, dobrowolnym, odpłatnym lub zwrotnym. Pożyczkę publiczna wprowadza się ustawą albo zarządzeniem Ministra Finansów.

Rodzaje pożyczek publicznych:
1. Zagraniczne- są stosowana formą powiększenia bogactwa narodowego i stymulacji gospodarki. W momęcie zaciągania pozwalają na dopływ kapitału i walut zagranicznych. Wady pożyczek zagranicznych ujawniają się w związku z ich koniecznością spłaty
2. Wewnętrzne- odciągają kapitał od innych celów, niż te na które je zaciąga.
Podstawowe skutki pożyczek wewnętrznych i zewnętrznych w momencie ich zaciągania i spłaty są przeciwstawne.

Pożyczki krótkoterminowe- wiążą się z trudnościami państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (głęboki deficyt budżetowy) i obciążają spłaty w następnym okresie, jednocześnie pożyczki te mogą zaowocować poważnym wzrostem podatków w momęcie ich spłaty.

Pożyczki długoterminowe- podyktowane są finansowaniem przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego ważnych zadań ( np. inwestycje) i pożyczkę taką rozkłada się w ciężar następnych pokoleń. Wprowadzenie pożyczek publicznych odbywa się przez emisje obligacji lub bonów skarbu państwa.
Obligacja jest to papier wartościowy zawierający zobowiązanie emitenta do zapłaty w określonych terminach kwoty pieniężnej wraz z oprocentowaniem.

Podatek- jest kategorią przeciwstawną do pożyczek. Podatek powoduje natychmiastowe zubożenie podatnika przynosząc państwu natychmiastową korzyść.

XIII Składki na ubezpieczenia społeczne- ZUS.
Ważnym dochodem państwa są składniki na ubezpieczenia społeczne, pobiera się je na rzecz systemu budżetowego a administracyjne są przez zakład ubezpieczeń społecznych. Składki opłacane są przez pracodawcę poza składkami na ubezpieczenie społeczne występują jeszcze składki na fundusz pracy traktowane są na równi ze składkami na ZUS.

XIV System pieniężny i bankowy.
Istota i funkcje pieniądza- istotę pieniądza i kategorii ekonomicznej stanowią te same stosunki społeczne, które wypełniają istotę towaru. Każdy towar ma wartość i wartość wymienną.

Funkcje pieniądza:
System pieniężny i bankowy
Istota i funkcja pieniądza
Istotę pieniądza i kategorii ekonomicznej stanowią te same stosunki społeczne, które wypełniają istotę towaru. Każdy towar ma wartość i wartość wymienną.
Funkcje pieniądza:
1) miernik wartości- Oznacza, że wielkość społecznie niezbędnych nakładów pracy wydatkowanych na produkcję towarów wyrażona jest w formie ceny, która jest pieniężnym wyrazem wartości.
2) środek cyrkulacji- Jest związana bezpośrednio z ruchem produktów pracy wywołanym społecznym podziałem pracy w warunkach towarowego charakteru produkcji.
3) środek akumulacji – gromadzenia skarbu- Depozytują dużą wartość wymienną w stosunkowo niewielkiej masie. Może ono być gromadzone bez ograniczeń dając możliwość wymiany na dowolny towar znajdujący się na rynku.
4) środek płatniczy- Występuje wtedy gdy w akcie kupna sprzedaży strony uzgadniają termin zapłaty. Umowa taka oznacza że stosunek kupna sprzedaży zamienia się w stosunek kredytowy.
W stosunkach między krajami pieniądz może występować w roli pieniądza światowego.

Pieniądz jest produktem wymiany towarów, jako taki działa wyłącznie w sferze cyrkulacji, obsługując tak podział jak i wymianę. Relacje między pieniądzem a finansami układają się w ten sposób, że finanse są szczególną pieniężną formą podziału i wymiany wartości materialnej.

Pieniądz jako instytucja prawna
Pieniądz jest nie tylko kategorią ekonomiczną lecz również instytucją prawną. Na instytucję prawną pieniądza składa się:
1) jednostka pieniężna- Jest abstrakcyjną miarą wartości. Jej wielkość jest funkcją skali ocen obowiązujących w danym kraju.
2) suma pieniężna- Jest abstrakcyjną wielkością wartości, która przy pieniądzu papierowym oznacza tylko prawo podmiotowe do dokonywania zapłat.
3) znak pieniężny.- Przedmiotem materialnym jest znak pieniężny, występujący w dwóch postaciach:
a) jako pieniądz gotówkowy,
b) jako pieniądz bezgotówkowy.

Na płynięcie pieniądza składa się jednostka pieniężna oraz znak pieniężny. Z punktu widzenia zdolności płatniczej występują:
- rzeczywiste obiegowe znaki pieniężne,
- znaki pieniężne wycofane z obiegu lub jeszcze do obiegu niewprowadzone,
- znaki pieniężne pozorne.
Prawnym środkiem płatniczym na obszarze danego państwa są jedynie rzeczywiste obiegowe środki pieniężne. Nie spełniają tych funkcji znaki pieniężne pozorne, którymi są np. monety pamiątkowe.
Zapisy na rachunku bankowym nie są znakiem pieniężnym. Znakami pieniężnymi nie są również tzw. bankowe papiery wartościowe tj. oprocentowane bonem oszczędnościowym, ponadto depozytowe bony ………….stanowiące odmianę obligacji.
W każdym państwie istnieje określony system pieniężny i związany z nim system bankowy a także system dewizowy.
Tworząc system pieniężny ustala się jednostkę pieniężną jako prawny środek płatniczy obowiązujący na obszarze danego kraju jej kurs walutowy lub kurs centralny i zasady emisji banknotów. Ogół tych unormowań tworzy tzw. prawo walutowe, które obejmuje prawo ustroju pieniężnego i prawo obiegu pieniężnego. W odniesieniu do obrotów pieniężnych za granicą tworzy tzw. prawo rewizowe.
Funkcjonowanie systemu bankowego związanego z określonym systemem pieniężnym i dewizowym normują przepisy z prawa bankowego.

Prawo walutowe
Prawo ustroju pieniężnego
Mogą one mieć postać:
Prawo ustroju pieniężnego powinno określać zasady i kompetencje tworzenia znaku pieniężnego, a także ich wycofywanie, wymiany wskutek zużycia lub wprowadzenia do obiegu znaków fałszywych.
Prawo ustroju pieniężnego może również wprowadzić zasadę tzw. walutowości ograniczonej– obowiązek przyjmowania znaków pieniężnych tylko do określonej kwoty.
Ustanowienie jednostki pieniężnej łączy się zwykle z określeniem pary……..danej waluty, czyli określeniem jaką ilość złota reprezentuje zasadnicza jednostka danego państwa.
Przepisy prawa ustrojowego pieniężnego powinny określać zasady zmiany parytetu danej waluty, a więc dewaluacji lub rewaloryzacji (wzrost wartości)
Rzeczywista relacja określona jest kursami walut obcych obejmujących także dewizy. Prawo ustroju pieniężnego powinno regulować zasady i kompetencje ustalania kursu walut obcych. W systemie waluty opartej na złocie wykształciła się praktyka tzw. parytetu walutowego oznaczającego ustawowo ustaloną (ogłoszoną) ilość czystego złota zawartą w jednostce danego państwa. Przy istnieniu pełnej wymienialności waluty parytet złota jest faktyczną ceną złotego.
Wzrost znaczenia obrotu za granicą sprawia, że istotnego znaczenia nabiera stosowanie rzeczywistej relacji między walutą krajową a obcymi. Relacja ta jest określona tzw. kursami walut obcych. W Polsce kurs złotego w stosunku do walut obcych ustala prezes NBP uwzględniając:
- poziom rezerw dewizowych systemu bankowego,
- zmiany zachodzące we wzajemnych relacjach walut na międzynarodowych rynkach walutowych,
- kształtowanie się bilansu płatniczego państwa,
- zobowiązania międzynarodowe państwa,
- cechy walut na rynku dewizowym.
Zmiany ustroju pieniężnego nazwane są reformami walutowymi. Najbardziej idealną reformą jest całkowita zmiana ustroju pieniężnego państwa, może to nastąpić z powodów politycznych i ekonomicznych.
Ekonomiczne – reforma walutowa może być przeprowadzona dla przywrócenia lub zabezpieczenia równowagi rynkowej.

Tego typu reformę można przeprowadzić:
1) przez niedopuszczenie do wymiany na nowy pieniądz, częściej do dotychczasowej masy pieniężnej,
2) przez gorszą relację wymienną dotychczasowych pieniędzy na nowe w stosunku do przeliczenia cen ze starej na nową,
3) przez redukcję wartości nominalnej znaków pieniężnych o wyższej wartości.
Ze względów politycznych i ekonomicznych reforma ustrojowa pieniężna powinna być prowadzona w formie ustawowej. Przygotowanie należy do NBP i rządu.

Prawo obiegu pieniężnego
Pojęcie obiegu pieniężnego jest rozumiane bądź jako ruch środków pieniężnych bądź jako wielkość mas środków pieniężnych. Obieg pieniężny składa się z obiegu gotówkowego lub obiegu bezgotówkowego.
Na skutek obiegu gotówkowego w gospodarce rynkowej istnieje tzw. strefa szara.
Obiegiem gotówkowym jest obieg pieniężny, w którym uczestniczące w nim podmioty posługują się znakami pieniężnymi.
Obiegiem bezgotówkowym jest obieg pieniężny, w którym uczestniczące w nim podmioty posługują się zapisami na rachunkach bankowych.
Na prawo obiegu pieniężnego składają się unormowania dotyczące emisji pieniądza i uregulowania obiegu pieniężnego poprzez planowanie, stosowanie określonych norm prawa, rozliczeń pieniężnych, a także organizacji rynku pieniężnego.
Emisja pieniądza polega na kierowaniu znaków pieniężnych do obiegu państwa. Szerszym pojęciem jest kreacja pieniądza ponieważ odnosi się to także do tworzenia pieniądza bezgotówkowego. Mechanizm kreacji jest różny dla różnych pieniędzy. Emisja pieniądza gotówkowego należy do NBP, który jest przede wszystkim bankiem emisyjnym. Regulacji obiegu pieniężnego służą również rozliczenia pieniężne.
Po 1989 roku zniesiono obowiązek dokonywania bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych.
Formę rozliczeń pieniężnych ustalają strony w drodze umowy. Za pośrednictwem banków są prowadzone rozliczenia pieniężne między osobami prawnymi oraz między tymi podmiotami a osobami.
Rozliczenia gotówkowe prowadzone są formie czeku gotówkowego lub w formie wypłaty, wpłaty gotówki na rachunek wierzyciela.

Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadza się:
- polecenie przelewu,
- czek rozrachunkowy,
- akredytywa,
- rozliczenia planowe,
- okresowe rozliczenia salda.
NBP reguluje emisje pieniądza kredytowego ustalając dla banków komercyjnych rezerwy płynności banku. Ponadto stosuje się inne instrumenty interwencji, skup i sprzedaż obcych walut oraz dewiz, emisje papierów wartościowych, obrót tymi papierami, ustalanie górnej i dolnej granicy oprocentowania.
Waluta gospodarki rynkowej – jedną z form rynku jest rynek pieniężny i kapitałowy.
Pieniężny oznacza popyt i podaż kapitału pożyczkowego o krótkich terminach płatności, reprezentowanego przez weksle bankowe.
Kapitałowy polega na występowaniu popytu i podaży kapitału długoterminowego, reprezentowanego przez kredyty bankowe średnio i długo terminowe i papiery wartościowe.
Funkcjonowanie rynku pieniężnego umożliwia elastyczne udzielanie kredytów przez banki oraz powszechne krążenie pieniądza wkładowego. Rynek pieniężny chroni banki przed niewypłacalnością, umożliwia sprawną zamianę pieniądza wkładowego na prawo środka płatniczego.
Źródłem podaży na rynku pieniężnym są niewykorzystane zasoby pieniężne ludności (osób prywatnych), banków, org. fin. podm. gosp.
Przedmiotem transakcji na rynku pieniężnym są wolne środki pieniężne.
Środki płatnicze rynku pieniężnego zasilają zasoby kwasowe aparatu bankowego i pośredniego ułatwiają finansowanie środków obrotowych sektora gospodarczego.
Do podstawowych zasad rynku kapitałowego należy przesuwanie funduszy pieniężnych z jednych podmiotów do drugich, które to podmioty zgłaszają na nie zapotrzebowanie.

Prawo dewizowe
Prawem dewizowym jest zespół norm prawnych regulujących dokonywanie obrotów pieniężnych za granicą oraz posiadanie i dysponowanie zagranicznymi środkami płatniczymi dewizowymi i kruszcami szlachetnymi. Normy prawa dewizowego dotyczą obowiązków, ograniczeń i zakazów dewizowych. Prawo dewizowe nazywa się reglamentacją dewizową.
Prawo dewizowe reguluje zasadę rozliczeń za granicą, jednocześnie w dużej mierze należy dbać o konieczność obrony dewizowego interesu państwa.
Prawo dewizowe pozostaje podstawową metodą ochrony dewizowej interesów państwa, ułatwiającą osiągnięcie korzystnego bilansu płatniczego przeciw działającemu niekorzystnemu wypływowi dewiz za granicę. Przez wartości dewizowe rozumie się waluty obce, wystawione w walutach obcych środki płatnicze, papiery procentowe, dowody oszczędnościowe. Obrotem dewizowym jest zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej prowadzącej do uzyskania tytułu własności wartości dewizowych albo do przeniesienia zobowiązania lub wierzytelności, których przedmiotem są wartości dewizowe.
Uprawnienia w zakresie obrotu dewizowego posiadają banki dewizowe. Prawo dewizowe z 1987 roku wprowadziło zasadę jednakowego traktowania podmiotów o obrocie dewizowym.
Zlikwidowano istniejące przywileje dla jednostek państwowych oraz dla podmiotów realizujących operacje handlu zagranicznego. W ustawodawstwie dewizowym obowiązywała zasada państwowego monopolu dewizowego. Ustawa z 1989 roku przyznała różnym podmiotom prawo własności wartości dewizowych. Tym samym złamano zasadę monopolu dewizowego państwa. Z odejściem od formuły monopolu dewizowego państwa wiąże się przyznanie autonomii dewizowej jednostkom gospodarczym, które w określonych przypadkach mogą wpływy dewizowe gromadzić na swoich rachunkach dewizowych.
Prawo dewizowe nakłada na wszystkie osoby krajowe obowiązek niezwłocznego sprowadzania do kraju znajdujących się za granicą wartości dewizowych będących własnością tych osób. Podmioty gospodarcze zobowiązane są do pobierania należności pieniężnych z zagranicy nie później niż w terminach ich wymagalności i niezwłocznego sprowadzania ich do kraju. Osoby krajowe mają obowiązek niezwłocznego odsprzedania bankom dewizowym wpływów uzyskanych w walutach obcych. Wspomniane ograniczenia wynikają z ustawy z 1989 roku. Wartości dewizowe mogą być wywożone lub przekazywane za granicę tylko w sytuacjach i na warunkach przewidzianych prawem. Wartości dewizowe mogą być wywożone w ilościach określonych przez ustawodawcę. Przywóz i wywóz do kraju i z kraju waluty polskiej zarówno przez osoby krajowe jak i zagraniczne podlega ograniczeniom i może mieć miejsce w określonych sytuacjach przypisanych prawem. Ograniczeniu podlega także przeniesienie między osobą krajową a zagraniczną własności wartości dewizowych znajdujących się w kraju oraz przeniesienie wierzytelności lub zobowiązania, w którym przedmiotem są wartości dewizowe znajdujące się w kraju.

Organy dewizowe i kontrole dewizowe
Naczelnym organem dewizowym w państwie jest minister finansów, który:
- opracowuje i koordynuje realizację polityki dewizowej, kredytowej i płatniczej w obrotach zagranicą oraz organizuje w tym zakresie współpracę z zagranicą,
- współdziała z NBP w ustalaniu kursu walutowego,
- wykonuje kontrolę,
- sprawuje ogólny nadzór w sprawach dewizowych.
Szczególną rolę wśród organów dewizowych spełnia NBP. Organami dewizowymi są także organy kontroli dewizowej, do których zalicza się:
1) Minister Finansów,
2) urzędy i izby skarbowe (prowadzące postępowanie w sprawach naruszenia przepisów dewizowych),
3) NBP,
4) banki dewizowe i organy administracji celnej.
Przestępstwem lub wykroczeniem dewizowym jest ten czyn, który jest sprzeczny z przepisami prawa. Czyny kwalifikowane jako przestępstwa i wykroczenia dewizowe mogą polegać na zaniechaniu czyli nie wykonaniu obowiązku dewizowego co sprowadza się do naruszenia nakazów dewizowych. Jeżeli wartość przedmiotu czynu niedozwolonego jest niewielka uznaje się go za wykroczenie dewizowe. Przy większej wartości przedmiotu czynu mamy do czynienia z przestępstwem dewizowym.

Publiczne prawo bankowe
Prawo bankowe ustala status prawny centralnego banku państwa, określając jego funkcje, zadania, organizacje, kompetencje wobec pozostałych banków i organów państwowych. Publiczne prawo bankowe określa także zakres i rodzaj czynności bankowych wykonywanych przez banki komercyjne. Ustala system powiązań między bankami, a centralnym bankiem państwa.

System powiązań bankowych w układzie międzynarodowym
Publicznym prawem bankowym jest prawo o ustroju banków. Centralny bank państwa sprawuje funkcje, które kwalifikują go do miana organizacji administracji państwowej. Styl publicznego prawa bankowego, prawa finansowego dotyczy systemu powiązań finansowych między bankami tj. między bankiem centralnym a pozostałymi bankami. Są to powiązania o charakterze publicznym, oparte o ustawowo określone powiązania bankowe np. obowiązkowe rezerwy bankowe, lokaty bankowe i kredyt refinansowy.

Pojęcie banku i jego charakter prawny
Wzrost obrotów pieniężnych prowadzi do rozwoju banków i czynności bankowych. Pojawienie się pieniądza papierowego doprowadziło do wzrostu znaczenia biletowych, łączyły one różne czynności bankowe związane z pośrednictwem w wymianie pieniędzy. Prowadzona przez bank działalność emisyjna podlegała pewnym ograniczeniom i centralnemu regulowaniu banków emisyjnych, a następnie w centralnym banku państwa. Banki spełniają funkcje pieniężno-handlowe. Banki pośredniczą pomiędzy posiadaczami środków pieniężnych.
Biorąc pod uwagę formę organizacyjno-prawną banków można je podzielić na:
1) banki państwowe (PKO),
2) banki spółdzielcze,
3) banki państwowo-spółdzielcze (gospodarki żywnościowej),
4) banki w formie spółek akcyjnych (śląski, wielkopolski).
Centralny bank państwa

Spełnia 3 podstawowe funkcje:
- jest bankiem emisyjnym,
- jest bankiem banków,
- jest bankiem gospodarki narodowej.
Centralny bank państwa dokonuje emisji znaków pieniężnych, jest jednocześnie bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).

Bank banków tworzy dwa rodzaje pieniądza:
1) banknot jako centralny pieniądz gotówkowy,
2) pieniądz żyrowy jako centralny pieniądz rezerwowy.
Podstawowymi metodami polityki pieniężno-kredytowej realizowanej przez centralny bank państwa są:
1) zmiany oficjalnej stopy dyskontowej,
2) operacje otwartego rynku,
3) system minimalnych rezerw obowiązkowych,
4) interwencjonizm w zakresie obrotów i transakcji dewizowych.
Stopa dyskontowa – jest odmianą stopy procentowej.
Operacje otwartego rynku – oparte są na uprawnieniu banku centralnego do zakupu i sprzedaży papierów wartościowych.
Obowiązkowe minimalne rezerwy – stanowią aktywa, które instytucje obowiązane są utrzymywać w banku.
Interwencjonizm w zakresie transakcji ma za zadanie regulowanie stałości kursu dewizowego.

Banki operacyjne
Są nimi banki wykonujące czynności bankowe należące do zadań centralnego banku państwa. Banki operacyjne mają charakter uniwersalny lub charakter banków specjalnych. Wśród banków operacyjnych są banki komercyjne (handlowe), banki inwestycyjne, banki oszczędnościowe i giełdowe.
Do 1989 roku monopol banku polskiego sprawił, że inne banki pełniły rolę banków branżowych lub banków specjalnych.
Inne banki państwowe mają charakter specjalny, należą do nich:
1) bank gospodarstwa domowego,
2) bank handlowy,
3) bank polska kasa opieki S.K. – powołano go w okresie międzywojennym do obsługi bankowej polskiej emityracji.
PKO BP – działa jako samodzielny bank państwowy, obsługuje głównie ludność, jest bankiem oszczędnościowo-kredytowym. Obsługuje także podmioty gospodarcze.
Bank gospodarki żywnościowej – bank państwowospółdzielczy, branżowy o charakterze operacyjnym, jest on centralą dla pozostałych banków spółdzielczych.
Bank rozwoju eksportu – bank o charakterze mieszanym (właściciele – skarb państwa, banki krajowe, banki zagraniczne lub z udziałem kapitału zagranicznego mogą być tworzone w Polsce w formie spółek akcyjnych), są ośrodkami rozliczeniowymi w skali krajowej, jak i międzynarodowej.

Czynności bankowe można sklasyfikować:
a) czynne – przy spełnianiu, których bank występuje wobec kontrahentów jako wierzyciel np. kredytowanie,
b) bierne – bank występuje jako dłużnik np. emisja pieniądza gotówkowego czy gromadzenie oszczędności,
c) pośredniczące – bank świadczy pewne usługi na rzecz kontrahentów, np. wymiana walut.

Do czynności bankowych zgodnie z prawem należą:
a) prowadzenie rachunków bankowych,
b) przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,
c) prowadzenie rozliczeń pieniężnych,
d) udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych,
e) wykonywanie operacji wekslowych i czekowych,
f) przyjmowanie i dokonywanie lokat w bankach,
g) udzielanie i przyjmowanie gwarancji bankowych i poręczeń,
h) dokonywanie obrotu wartościami dewizowymi.
Do podstawowych czynności banków należy gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i pożyczek oraz prowadzenie rozliczeń pieniężnych.

Banki mogą:
1) tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielnie,
2) realizować wspólnie z innymi podmiotami przedsięwzięcia gospodarcze (nie wolno tego jednostkom samorządu terytorialnego),
3) podejmować działalność gospodarczą,
4) mogą tworzyć i likwidować oddziały zagranicą.

Rodzaje banków i system bankowy
Podstawowymi funkcjami banku są:
1) tworzenie pieniądza przez bank emisyjny jako środka płatniczego,
2) tworzenie pieniądza przez banki operacyjne jako operacyjnego środka płatniczego,
3) zaspokajanie za pomocą kredytu zapotrzebowania na pieniądze (banki komercyjne),
4) pośredniczenie pomiędzy posiadaczami środków pieniężnych a ich użytkownikami.
Wyróżnia się dwa systemy bankowe:
1) jednostopniowy – bank centralny jest jednocześnie bankiem kredytowym,
2) dwustopniowy – bank centralny udziela kredytów refinansowych.
Ze względu na zadania banków wyróżnić można:
1) bank centralny,
2) bank kredytowy i depozytowy (komercyjne),
3) inwestycyjne,
4) oszczędnościowe lokacyjne (np. PKO),
5) banki specjalne (giełdowe).
-banki emisyjne
-banki operacyjne
współtworzenie takiego banku wymaga uzyskania zgody prezesa NBP podjętego za porozumieniem z Ministrem Finansów.

Nadzór bankowy
Jest jedną z form interwencjonizmu państwowego w zakresie funkcjonowania rynku pieniężnego i kapitałowego. Dotyczy to organizacji i funkcjonowania banków. Instytucje nadzoru bankowego w Polsce pierwszy raz unormowano w okresie międzywojennym w roku 1921 i po raz drugi w prawie bankowym z 1989 roku. W okresie międzywojennym nadzór sprawował Minister Skarbu, a obecnie Minister Finansów.

Celem nadzoru jest zapewnienie:
- bezpieczeństwa wkładów oszczędnościowych i lokat prowadzonych w bankach,
zgodności działalności banków z przepisami prawa bankowego.

Podmioty gospodarcze do prowadzenia działalności posiadają majątek w postaci:
- środków trwałych,
- przedmiotu nietrwałego,
- środków obrotu.

Środkiem trwałym jest nieruchomość budowlana i ziemska, samochód, maszyna, urządzenie, którego wartość średnia przekracza 3 tyś. (umownie) i okres użytkowania jest większy niż rok. Najdłuższym okresem użytkowania jest okres dla budowli – od 10-40 lat. Wartość środka trwałego podlega amortyzacji i kwotę amortyzacyjną danego roku wlicza się do kosztów działalności.

Przedmiot nietrwały – istnieje zróżnicowanie na przedmiot większej wartości (w ich przypadku w koszty działalności danego roku spisuje się 50% z chwilą zakupu, pozostałe 50% z chwilą zużycia) i przedmiot mniejszej wartości (całą wartość przedmiotów wpisuje się w koszty z chwilą zakupu).

Środki obrotowe – wszystko to co nie jest środkiem trwałym i nietrwałym, wartość wlicza się do kosztów działalności danego roku. Środkiem obrotowym jest pieniądz.

Obliczanie dochodu – od przychodu działalności obejmujemy koszty działalności i po ich odjęciu uzyskujemy czysty dochód. Każdy podmiot gospodarczy przy uzyskaniu dochodu zobowiązany jest do rozliczenia się z budżetem metodą netto, pozostały dochód może być przeznaczony na rozwój działalności gospodarczej lub stanowić zysk danego podmiotu gospodarczego.
Podmioty prowadzą działalność na zasadzie rozrachunku gospodarczego. Nie ma osobowości prawnej (jednostka budżetowa, zakład budżetowy). Dyrektor MZK działa z upoważnienia gminy, województwa. Następuje rozliczenie z budżetem metodą netto czyli odprowadza podatek jeśli uzyskuje dochód.

Charakter prawny czynności bankowych a prawo finansowe
Czynności bankowe ustalają przepisy prawa bankowego i statuty prawa bankowego.
Są one realizowane na rzecz klientów banków na podstawie zawartych umów. Banki w zakresie swej działalności mogą wydawać:
1) regulaminy określające warunki otwierania i prowadzenia rachunków bankowych,
2) rodzaje wkładów oszczędnościowych i warunki prowadzenia rachunków,
3) rodzaje udzielanych kredytów oraz warunki umów kredytowych,
4) warunki udostępniania ludności sejfów.
Czynności bankowe są czynnościami cywilno-prawnymi dotyczącymi sfery obrotu handlowego lub usług bankowych. Ruch pieniądza związany z realizacją umów dotyczy roli jako środka zapłaty. Stosunki dotyczące c czynności bankowych należą do stosunków prawno-finansowych. Czynności te są realizowane na podstawie umowy, natomiast istnieje obowiązek otwierania i posiadania rachunku bankowego. W gospodarce rynkowej wolność gospodarcza dotyczy swobody w zakresie podejmowania decyzji otwierania rachunku bankowego oraz jednocześnie o wyborze banku.

Prawno-finansowe aspekty pasywnych czynności bankowych
Pasywne (bierne) czynności bankowe polegają na prowadzeniu przez bank środków pieniężnych klienta. Gromadzenie to ma charakter zwrotny. Prowadzenie środków pieniężnych w banku potrzebne jest dla prowadzenia czynności aktywnych polegających na wydawaniu środków.
Gromadzenie środków w ramach czynności pasywnych wiąże się z kosztami banku poniesionymi z tytułu wypłaty oprocentowania wkładów oszczędnościowych dla lokat terminowych. Proces gromadzenia środków pieniężnych ma równocześnie istotne znaczenia publiczne. Stanowi o wielkości pieniądza znajdującego się w obiegu. Ma to znaczenie dla emisji pieniądza oraz dla równowagi rynkowej. Społeczeństwo posiadające oszczędności jest w stanie więcej inwestować i tym samym konsumować, to zaś pobudza podaż towarów i jednocześnie rozwija produkcję.
Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się wobec posiadacza rachunku na czas oznaczony, lub nieoznaczony, do przechowywania tych środków oraz do prowadzenia na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.
Cywilno-prawną regulację umowy rachunku bankowego uzupełniają przepisy o otwieraniu i prowadzeniu rachunków zawartych w prawie oraz w zarządzeniu Prezesa NBP.
Prawo bankowe upoważnia bank do możliwości zastrzeżenia w umowie rachunku bankowego obowiązku posiadania rachunku w drugim banku. Prawo bankowe potwierdza cel otwierania i prowadzenia rachunku bankowego oraz określa ich rodzaje. Zasady i wysokość oprocentowania mogą być określone w umowie.
Środki pieniężne gromadzone w bankach na rachunkach oszczędnościowych określa się mianem wkładów oszczędnościowych:
1) wkłady akcyjne,
2) depozytowe bony oszczędnościowe,
3) wkłady na rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych,
4) wkłady systematycznego oszczędzania,
5) wkłady terminowe,
6) wkłady w postaci bonów rewatoryzacyjnych.
Prawo bankowe ustala zasadę, że gromadzenie oszczędności pieniężnych osób fizycznych może mieć miejsce tylko w bankach. Prawo bankowe gwarantuje wkładom oszczędnościowym zwolnienie od zajęcia na podstawie tytułu wykonawczego (sądowego, administracyjnego) do wysokości równej 3-krotnej średniej miesięcznej płacy pracownika w gospodarce narodowej.

Prawno-finansowe aspekty aktywnych czynności bankowych
Aktywne (czynne) czynności bankowe polegają na wydawaniu przez bank środków pieniężnych na rzecz klientów banku. Podstawową postacią są pożyczki i kredyty bankowe. Czynności te są równocześnie kreacją pieniądza bankowego. Inną formą kreacji jest emisja papierów wartościowych przez banki. Kreacją pieniądza bankowego jest emisja pieniądza, natomiast jej rozmiary nie są obojętne dla funkcjonowania gospodarki jako całości. Państwo tworzy politykę pieniężno-kredytową zobowiązując do jej realizacji wszystkie banki i powierzając bankowi centralnemu wypełnianie roli w zakresie kształtowania, nadzorowania działalności systemu bankowego.
Państwo rezygnuje z administracyjno-prawnego i prawno-finansowego kształtowania stosunków kredytowych pomiędzy bankiem a kredytobiorcą. Państwo pozwala na realizację stosunku cywilno-prawnego. W warunkach gospodarki rynkowej wśród aktywnych czynności bankowych występuje emisja bankowych papierów wartościowych np. w postaci obligacji.

Finanse Unii Europejskiej
Znaczenie kryteriów zbieżności
Wejście do sfery „euro” zostało uwarunkowane przez dany kraj Unii Europejskiej tzw. kryterium zbieżności określany jako kryterium mastrich.
Kryteria zostały ustanowione z myślą o zapewnieniu ochrony gospodarki sfery euro przed nadmierną inflacją. Chodziło o to, żeby do uczestnictwa w sferze dopuścić te kraje Unii, które charakteryzują się stabilną (dobrą) gospodarką. Istnieje za duża inflacja do oceny dojrzałości tych krajów do udziału w obszarze jednowalutowym, gdzie przyjęto kryteria dotyczące stopy inflacji stanu finansów publicznych.
Długoterminowa stopa procentowa oraz stabilność kursu walutowego.
Z punktu widzenia finansów Unii Europejskiej szczególne znaczenie ma kryterium dotyczące finansów publicznych. Przyjęcie tego kryterium wynikało przede wszystkim z przekonania, że nadmierny deficyt budżetowy oraz zbyt duży dług publiczny stanowią hamulec rozwoju gospodarki.

Polityka pieniężna w ramach sfery euro
Instytucją odpowiedzialną za kształtowanie i realizację polityki pieniężnej jest bank centralny- Europejski System Banków Centralnych. Jest to instytucja złożona z Europejskiego Banku Centralnego oraz z narodowych banków centralnych krajów członkowskich Unii. Europejski System Banków Centralnych jest zarządzany przez organy decyzyjne europejskiego banku centralnego jakimi są Rada Zarządzająca oraz Rada Centralna. W skład rady zarządzającej wchodzą wszyscy członkowie zarządu oraz prezesi banków centralnych krajów sfery Europy.

Głównymi zadaniami rady zarządu są:
1) podejmowanie decyzji niezbędnych do funkcjonowania euro systemu,
2) kształtowanie polityki pieniężnej sfery euro w tym podejmowanie decyzji odnośnie 100 %.
Natomiast obowiązkiem zarządu jest czuwanie nad realizacją w praktyce polityki pieniężnej. Natomiast głównym celem euro systemu jest utrzymanie stabilności cen. Europejski Bank Centralny ma wyłączne prawo do wydawania zgody na emisję banknotów w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej. Banknoty euro mogą być emitowane zarówno przez Europejski Bank Centralny jak i narodowe banki centralne państwa członków euro.
Europejski Bank Centralny zobowiązany jest do przedstawienia parlamentowi europejskiemu, radzie UE, komisji europejskiej oraz radzie europejskiej sprawozdania rocznego z działalności. Prawo kształtowania polityki kursowej przysługuje organowi międzyrządowemu jakim jest rada UE. Polityka pieniężna UE nastawiona jest na realizację celu dotyczącego stabilności cen w odniesieniu do całej sfery euro.
Polityka państw ukierunkowana jest na realizację średniego poziomu inflacji między krajami, które posiadają wspólną walutę jaką jest euro.

Budżet Unii Europejskiej
Podstawowe zasady
Zasada jedności. Wszystkie dochody i wydatki wspólnoty powinny być ujęte w budżecie ogólnym.
Zasada uniwersjanizmu. Dochody nie powinny być przypisywane do konkretnych wydatków, natomiast dochody i wydatki muszą być w budżecie umieszczane w pełnej wysokości, nie można dokonywać kompensat.
Zasada sporządzania budżetu na okres roku.
Zasada równowagi budżetowej. Budżet ogólny nie może zamykać się deficytem. Nie dopuszcza się do zaciągania pożyczek na pokrycie ewentualnej różnicy między dochodami a wydatkami. Natomiast w trakcie roku dopuszczalna jest korekta, która może przewidywać zmiany w wydatkach polegające na przesunięciu wydatków w czasie, ale w trakcie roku budżetowego.
Zasada specyfikacji wydatków. Każdy wydatek musi mieć określone cele. Przy uchwalaniu budżetu kluczową rolę pełni perspektywa finansowa obejmująca kilka lat. Stanowi ona ogólne ramy, w których powinien mieścić się budżet na dany rok.
Procedura budżetowa
Rada i parlament europejski tworzą tzw. władzę budżetową i wyłącznie ponoszą odpowiedzialność za uchwalenie budżetu. Punktem wyjścia dla całej procedury jest sporządzenie przez wszystkie instytucje wspólnoty swych terminarzy na przyszły rok budżetowy do 1 marca w okresie poprzedzającym sporządzenie tych terminarzy tj. od stycznia w roku, w którym przygotowuje się projekt budżetu na rok następny.
Procedura budżetowa obejmuje okres od 1 września do 31 grudnia roku poprzedzającego rok, na który ma być uchwalony budżet.

Procedura budżetowa obejmuje:
1) sporządzenie wstępnego projektu budżetu przez komisję europejską,
2) wstępny projekt budżetu powinien zostać przedłużony radzie nie przekraczając terminu do 1 września roku poprzedzającego rok wykonywania budżetu,
3) uchwalenie projektu budżetu przez radę do 5 października, rada powinna przekazać projekt parlamentowi do 1-go czytania.
W trakcie 1-go czytania przez parlament europejski można dokonywać zmian w odniesieniu do wydatków określonych jako nieobligatoryjne w przypadku w ciągu tych 45 dni od dnia przedłożenia projektu budżetu. Jeśli parlament nie wniesie żadnych zmian ani nie zaproponuje żadnych poprawek, budżet uznaje się za ostatecznie uchwalony. Drugie czytanie projektu budżetu przez radę odbywa się w 2-giej połowie listopada i z kolei rada ma prawo dokonywania zmian do każdej pozycji przyjętej przez parlament. Parlament w terminie 15-stu dni od otrzymania projektu od rady może przyjąć lub odrzucić poprawki wniesione przez radę. Ostateczne uchwalenie budżetu przewodniczący parlamentu europejskiego ogłasza w połowie grudnia w dzienniku urzędowym.
Podział wydatków na obligatoryjne i nieobligatoryjne ma charakter polityczny. Wynika on z podziału uprawnień między radą a parlamentem europejskim. Rada ma głos decydujący w odniesieniu do wydatków obligatoryjnych, natomiast parlament ma ostatnie słowo w odniesieniu do wydatków nieobligatoryjnych.
Zasada wykonywania i kontroli budżetu. Odpowiedzialność za wykonywanie budżetu Unii Europejskiej spoczywa na komisji europejskiej. Niewykorzystane środki do końca roku budżetowego mogą być przeniesione na następny rok budżetowy decyzją rady. Wydatki w budżecie w zależności od charakteru oraz przeznaczenia są kwalifikowane na rozdziały i podrozdziały. Dopuszcza się możliwość przeniesienia przez komisję z jednego do drugiego rozdziału lub też z jednego do drugiego podrozdziału, na zasadzie odpowiednich rozporządzeń. Rozporządzenia są uchwalane przez radę na wniosek komisji po konsultacji z parlamentem europejskim. Jednocześnie po uzyskaniu opinii Trybunału Obrachunkowego. Podstawowym elementem systemu kontroli wykonywania budżetu jest obowiązek przedkładania corocznie przez komisję europejską radzie oraz parlamentowi europejskiemu sprawozdania z wykonania budżetu. Absolutorium komisji europejskiej udziela mu parlament europejski biorąc pod uwagę zalecenia rady. Przed udzieleniem absolutorium rada i parlament badają sprawozdanie i bilans. Badaniu podlegają również sprawozdania Trybunału Obrachunkowego.

Dochody budżetowe
Dochody budżetowe w Unii Europejskiej można podzielić na dwie grupy:
1) zasoby własne,
2) inne dochody.
Wydatki budżetowe są finansowane zasobami własnymi czyli dochodami własnymi natomiast inne źródła odgrywają w Unii Europejskiej znikomą rolę (stanowią ok. 2% dochodów). Podstawowym celem istnienia dochodów własnych jest zapewnienie autonomii w Unii w stosunku do krajów członkowskich. Władze krajów członkowskich są odpowiedzialne za pobranie dochodu z odpowiednich źródeł a następnie do przekazania do komisji europejskiej.

Konieczne jest przestrzeganie:
1) wspólnota nabywa prawo do ceł, opłat rolnych z chwilą gdy wynikające z nich zobowiązania są spełnione przez poszczególne kraje członkowskie, które zobowiązane są do ich uregulowania,
2) środki z tytułu rat oraz bezpośrednie wpływy powinny być postawione do dyspozycji komisji,
3) w przypadku gdy należne budżetowi środki Unii nie zostaną przekazane w terminie wówczas pobiera się odsetki za zwłokę.

Główne grupy dochodów: cła rolne oraz składki cukrowe.
1) Cła rolne pobierane są przy imporcie produktów rolnych podlegającym wspólnej organizacji rynków pochodzących z krajów trzecich.
Składki pobierane są od producentów cukru i przeznaczane są na:
- finansowanie eksportu cukru,
- pokrywanie kosztów produkcji cukru w ramach regulowania rynku,

2) znaczenie ceł rolnych oraz składek cukrowych z roku na rok stanowi coraz mniejsze źródło dochodów budżetowych. Pozostałe cła, które stanowią dochód budżetu są to cła pobierane od importu z krajów trzecich na podstawie wspólnej taryfy celnej oraz inne drobne cła,
3) dochody z tytułu VAT.
Wpływy przekazane do budżetu z tytułu podatku VAT obliczane są przy zastosowaniu jednolitego procentu w odniesieniu do liczonej zgodnej z jednolitymi zasadami podstawą opodatkowania.

Środki finansowe przekazywane do budżetu Unii przez kraje członkowskie z tytułu wpłat bezpośrednich, a także z tytułu podatku VAT ujmowane są po stronie wydatków krajów członkowskich. Podlegają tak jak cały budżet procedurze uchwalania obowiązującej w danym kraju. Pobieranie ceł i opłat leży w gestii władz krajowych. Kraje członkowskie odpowiedzialne są za prawidłowe pobieranie dochodu z wymienionych tytułów, czyli VAT i cła.

Określenie wysokości dochodu w celu równoważenia budżetu
Łączna kwota dochodów zatwierdzona w budżecie ogólnym zależy od ogólnej sumy wydatków, które w danym roku budżetowym mają być poniesione. Wydatki ustala się wcześniej niż dochody budżetowe, łączna kwota jest pochodną dostępnych zasobów własnych. Przy kształtowaniu budżetu wysokość poszczególnych grup dochodu ustalana jest kolejna po stwierdzeniu jaka kwota wydatków pozostaje jeszcze do sfinansowania po uwzględnieniu dochodów danej grupy. Saldo budżetu jest różnicą między sumą zgromadzonych dochodów a dokonanymi wydatkami. Jeśli różnica jest nadwyżką, to wynikające z niej środki przechodzą na następny rok budżetowy. Deficyt nie może być planowany przy uchwaleniu budżetu. Jeżeli powstałoby zagrożenie powstania deficytu wówczas niezbędne jest uchwalenie w trakcie roku budżetu korygującego.

Wydatki budżetowe
Wydatki budżetu ogólnego UE dzielą się na dwie kategorie:
1) obligatoryjne – wynikają z zobowiązań określanych w traktacie i aktach. Obejmuje m.in. finansowanie interwencji na rynku rolnym,
2) nieobligatoryjne – pozostałe wydatki przeznaczone m.in. na finansowanie rozwoju regionalnego czy działań dotyczących rynku wewnętrznego całej Unii.
Finansowanie wydatków obligatoryjnych musi być zapewnione w pierwszej kolejności. Parlament europejski może dodatkowo podwyższyć ogólną kwotę wydatków do wysokości nieprzekraczającej połowy maksymalnej kwoty. Parlament i rada uznają, że sfinansowanie koniecznych do podjęcia przez wspólnotę działań wymaga przekroczenia maksymalnej stopy określonej przez komisję. Nowa stopa ustalana jest w wyniku porozumienia między radą a parlamentem europejskim. Wydatki z budżetu ogólnego można podzielić na dwie grupy:
1) wydatki operacyjne realizowane przez komisję europejską (np. wydatki związane z interwencją na rynku rolnym),
2) wydatki administracyjne (płace personelu, koszty bieżącego funkcjonowania), różnych instytucji unijnych funkcjonujących na obszarze Unii.
Struktura wydatków

Rodzaje wydatków:
1) europejski fundusz orientacji i gwarancji rolnej – 45%
2) finansowanie przemian europejskich – 34%
3) finansowanie polityki zewnętrznej – 9%
4) wydatki administracyjne – 8%
5) prace badawczo-naukowe – 5%
6) kultura, ochrona konsumenta, ekologia – 1-2%

Wydatki administracyjne dotyczące wszystkich instytucji Unii:
- parlament,
- rada,
- komisja,
- Trybunał Sprawiedliwości,
- Trybunał Obrachunkowy,
- komitet ekonomiczno-społeczny,
- komitet regionów.
Wydatki administracyjne przeznaczone są na wynagrodzenia osób zatrudnionych w tych instytucjach (emerytura, a także utrzymanie wszystkich budynków publicznych).
Z kwoty wydatków administracyjnych przeznacza się również na utrzymanie przedstawicielstwa dyplomatycznego UE w krajach trzecich. Wydatki na finansowanie rynków rolnych wypłacane są przez kraje członkowskie rolnikom, stowarzyszeniom producentów, organizacjom dokonującym interwencyjnego skupu np. zboża. Największa część wydatków dotyczy wszelkiego rodzaju tłuszczów, mleka, przetworów mlecznych, zbóż wołowiny.

Wydatki na cele strukturalne
Fundusze strukturalne są podstawowym instrumentem polityki regionalnej Unii. Polityka regionalna pozostaje w gestii rządów poszczególnych krajów członkowskich, których to władze są odpowiedzialne za harmonijny rozwój regionu. Wspólnotowe instytucje mogą ingerować w tę sferę wtedy gdy cele proponowanych działań mogą być lepiej osiągnięte przez wspólnotę niż przez odrębne kraje. Istota polityki regionalnej realizowanej na szczeblu narodowym sprowadza się do zniesienia różnic w rozwoju poszczególnych regionów w danych państwach. Podstawowym celem wydatków na finansowanie przemian strukturalnych jest wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej wspólnoty tj. zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju między krajami członkowskimi i między regionami poszczególnych państw.

Funduszami strukturalnymi są cztery podstawowe fundusze:
1) europejski fundusz rozwoju regionalnego,
2) europejski fundusz socjalny,
3) europejski fundusz orientacji i gwarancji rolnej,
4) finansowy instrument orientacji rybołówstwa.

Wydatki z funduszy strukturalnych przeznacza się na realizację:
a) celów priorytetowych – wspieranie rozwoju oraz dostosowań strukturalnych regionów zapóźnionych. Rekonwersja gospodarcza i społeczna regionów przeżywających trudności strukturalne w szczególności z powodu istnienia przemysłu schyłkowego.
Modernizacja systemów oświaty doskonalenia zawodowego i zatrudnienia. Cel ten ma charakter horyzontalny, co oznacza, że dotyczy on dziedzin wymagających wsparcia finansowego,
b) inicjatyw wspólnotowych – istota inicjatyw wspólnotowych sprowadza się do tego, że transzawodowe programy, których cele są jednakowe w odniesieniu do wszystkich regionów uczestniczących w realizacji danej inicjatywy. Chodzi o rozwiązanie problemu mającego szczególne znaczenie dla całej wspólnoty,
c) przedsięwzięć innowacyjnych oraz pomocy technicznej – przedsięwzięcia innowacyjne oraz pomoc techniczna charakteryzuje podział środków z funduszy strukturalnych. Ok. 90% ogólnej sumy przeznacza się na finansowanie celów priorytetowych.

Podział środków na finansowanie operacji strukturalnych przedstawia się następująco:
- na cele priorytetowe ok. 85%
- na inicjatywę wspólnotową ok. 6%
- na fundusze spójności ok. 8%
- przedsięwzięcie innowacyjne ok. 1%
W celach priorytetowych na wspieranie rozwoju oraz dostosowań strukturalnych regionów zapóźnionych przeznacza się za środków ok. 65% wydatków.
Przy wykorzystywaniu środków z funduszy strukturalnych konieczne jest przestrzeganie następujących zasad:
1) koncentracji – oznacza to, że wydatki z tych funduszy powinny zostać skierowane przede wszystkim do regionów najsłabiej rozwiniętych w najmniej rozwiniętych państwach. Środki finansowe trafiają do regionów mających duże problemy finansowe,
2) zasada programowania – ma kluczowe znaczenie dla polityki regionalnej Unii, komplikując konieczność tworzenia programów wieloletnich,
3) zasada partnerstwa – oznacza istnienie ścisłych konsultacji i współpracy między komisją europejską a władzami wszystkich szczebli krajów członkowskich,
4) uzupełniający charakter finansowania – finansowanie pochodzące z funduszy strukturalnych może mieć tylko pomocniczy charakter do własnych działań podejmowanych przez kraj członkowski i nie może ono tych działań zastępować. Finansowanie to pozwala osiągnąć wartość dodaną do tych działań. Udział wspólnotowej pomocy w finansowaniu danego projektu uzależniony jest przede wszystkim od stopnia problemów strukturalnych,
5) zasada efektywności – środki pochodzące z funduszy strukturalnych muszą być zgodne z przeznaczeniem i efektywnie wykorzystane. Całkowitą odpowiedzialność za prawidłowe wykorzystanie ponoszą władze krajów członkowskich.

Europejski fundusz rozwoju regionalnego
Celem europejskiego funduszu regionalnego jest przyczynianie się do zmniejszania dysproporcji regionalnych we wspólnocie, poprzez udział w rozwoju i przemianach strukturalnych regionów opóźnionych oraz rozwoju i przekształcaniu regionów przemysłowych. Chodzi o wspieranie harmonijnego rozwoju regionalnego wspólnoty poprzez działania na rzecz zmniejszania różnic w poziomie gospodarczym regionu. Europejski fundusz rozwoju regionalnego ma przyczyniać się do realizacji przede wszystkim celów pierwszego i drugiego tj. wspierania rozwoju oraz dostosowań strukturalnych regionów zapóźnionych i rekonstrukcji gospodarczej i społecznej regionów przeżywających trudności strukturalne.

Głównymi kierunkami działań EFRR są:
1) wspieranie inwestycji przyczyniającej się do tworzenia trwałych miejsc pracy,
2) rozbudowa infrastruktury transportowej w szczególności budowa dróg i sieci telekomunikacyjnej,
3) rozwoju sektora elektronicznego,
4) wspieranie ochrony środowiska naturalnego,
5) promowanie lokalnych inicjatyw gospodarczych zwiększających własny potencjał rozwoju regionu,
6) wspieranie inwestycji w nowoczesne technologie,
7) rozwój społeczeństwa informacyjnego.
Pomoc EFRR przyczynia się do zwiększenia konkurencyjności poszczególnych regionów poprzez tworzenie lepszych warunków do dokonywania inwestycji produkcyjnych. Fundusz kładzie nacisk na rozwój infrastruktury gospodarczej w tym transportowej.

Europejski fundusz socjalny
Został ustanowiony w celu poprawy możliwości zatrudnienia pracowników w ramach rynku wewnętrznego. Odpowiedzialność za zarządzanie EFRR spoczywa na komisji europejskiej. Przy wykonywaniu zadań komisja współpracuje z przedstawicielami związków zawodowych oraz organizacji pracowniczych. Spadki finansowe funduszu przyczyniają się do podnoszenia kwalifikacji osób zawodowo czynnych.

Europejski fundusz orientacji i gwarancji rolnej
Podstawowym celem funduszu jest wspieranie modernizacji rolnictwa krajów członkowskich Unii. Chodzi o ulepszenie i rozbudowę infrastruktury na obszarach wiejskich oraz unowocześnianie gospodarstw rolnych. Zapewnienie lepszej infrastruktury gospodarczej poprawienie konkurencyjności obszarów wiejskich dzięki podniesieniu poziomu życia ludności oraz tworzeniu alternatywnych środków dochodu. Duże znaczenie nadaje się finansowaniu projektów mających na celu utrzymanie i trwały rozwój lasów.

Finansowy instrument orientacji rybołówstwa
Objęcie rybołówstwa polityką prowadzoną przez Unię Europejską wynika z tego, że jest to sektor gospodarki. Główne zadania to wspieranie działań na rzecz zachowania trwałej równowagi między zasobami rybnymi a ich eksploatacją, zwiększenie konkurencyjności, rozwój infrastruktury portów rybackich i promowanie konsumpcji produktów rybnych. Środki z funduszu kierowane są także na odnowę floty oraz modernizację jednostek połowych i rozwój przetwórstwa rybnego.

Fundusz spójności
FN nie jest zaliczany do funduszy strukturalnych choć został ustanowiony ……………
Podstawowym celem tego funduszu jest udzielanie wsparcia finansowego dla projektów inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska oraz rozwoju transeuropejskiej sieci infrastruktury transportowej. Ustanowienie funduszu spójności było krokiem w kierunku załagodzenia tego kroku po utworzeniu sfery euro. Środki z funduszu wspierają słabsze kraje członkowskie w przezwyciężeniu problemu związanego z uczestnictwem w obszarze jednowalutowym. Benifecjentami środków funduszów spójności są kraje, w których poziom dochodu narodowego na mieszkańca jest niższy od 90% średniego poziomu dla wspólnoty. Udział środków pochodzących z funduszu nie powinien przekraczać 80-90% ogólnych kosztów związanych z realizacją danego projektu. Z funduszu spójności finansowane są duże projekty inwestycyjne o wartości powyżej 10 ml euro mające znaczenie dla całego kraju. Kraje korzystające ze środków funduszu zobowiązane są do prowadzenia starannego monitoringu i oceny realizowanych projektów.

Perspektywy rozwoju wsparcia finansowego przemian strukturalnych
Przemiany strukturalne oprócz tradycyjnych funduszy strukturalnych oraz funduszu spójności finansowane są ze środków europejskiego banku inwestycyjnego. Kraje członkowskie by móc wykorzystać przysługujące im z budżetu UE środki finansowe muszą zadbać o przygotowanie odpowiednich programów, zapewnić współfinansowanie z budżetu narodowego, ze środków prywatnych a także sprawić odpowiednie ramy prywatne i organizacyjne. Wspieranie finansowe krajów słabszych ekonomicznie leży w interesie wszystkich krajów UE, ponieważ krajom zamożnym pozwala rozwinąć rynki zbytu i symulować wzrost gospodarczy w całej UE.
Pomoc regionalna UE może też mieć niekiedy szkodliwe efekty wpływając na zniekształcenie priorytetów gospodarczych. Po to by zakwalifikować się do otrzymania unijnego wsparcia finansowego należy znaleźć własne fundusze na pokrycie ok. 50% kosztów projektu finansowanego przez UE.
Konieczność sfinansowania we własnym zakresie w granicach 25-50% projektu wymaga starannego zadania, celowości jego realizacji.
Na sytuacje regionów słabszych ekonomicznie w dłuższym okresie, a w rezultacie na wielkość potrzebnego im wsparcia finansowego, będzie wpływać tempo i zakres wzrostu płac w tych regionach. Zwiększenie wynagrodzeń wniesie pozytywne skutki o charakterze socjalnym, ale jeśli nie towarzyszy mu wzrost wydajności. Prowadzić może to do wzrostu inflacji w danym kraju i do zmniejszenia konkurencyjności towaru. Negatywnym skutkiem nadmiernego wzrostu płac jest postępująca erozja czynnika przyciągającego inwestycję zagranicy, jakim są niskie koszty robocizny w krajach słabiej rozwiniętych.

Fundusze strukturalne po rozszerzeniu UE o kraje Europy środkowej i wschodniej
Po przystąpieniu do UE 10 krajów w 2004 roku wspólnota polityczna regionalna powinna pomóc tym krajom w stopniowym dostosowaniu się do funkcjonowania w ramach jednolitego rynku wewnętrznego oraz wejście do sfery euro. Polityka ta musi korygować działalność mechanizmu jednolitego rynku wewnętrznego, tak by nowe kraje członkowskie mogły osiągnąć również korzyści związane z uczestnictwem.
Korzyści te mają możliwość dostępu w sposób niedyskryminujący do dużego rynku zbytu i związane z tym możliwości specjalizacji, większe szanse na inwestycje zagraniczne, presja na wzrost wydajności pracy dzięki większej konkurencyjności. Środki, które zostaną przekazane nowym krajom członkowskim stanowią koszt, który muszą ponieść dotychczasowe kraje Unii.