Finanse publiczne

ISTOTA FINANSÓW
W potocznym znaczeniu termin finanse oznacza zasoby pieniężne. W literaturze ekonomicznej finanse definiuje się jako zjawiska ekonomiczne związane po pierwsze z gromadzeniem i po drugie z podziałem zasobów pieniężnych. Tam gdzie nie występuje pieniądz w gospodarce bezpieniężnej zwanej naturalną nie ma również finansów.

Termin finanse przesądza o określeniu przedmiotu nauki finansów. Nauka finansów jest nauką o zjawiskach i procesach pieniężnych, a więc jest jednym z głównych aspektów zjawisk badanych przez ekonomię. Zjawiskami finansowymi obok ekonomii interesuje się również nauka prawa.

Nauka finansów zajmuje się ekonomiczną stroną gospodarowania pieniądzem przez:
1) państwo
2) samorządy terytorialne
3) przedsiębiorstwa
4) gospodarstwa domowe
5) banki
6) instytucje ubezpieczeniowe
czyli przez podmioty gospodarcze.

Podmiotem gospod. jest osoba fizyczna lub grupa osób, która posiada jednoznaczny cel działania. Podmioty gospodarcze muszą działać w takich warunkach, które umożliwią im realizację tego celu. Są 4 podstawowe grupy podmiotów:
- państwo,
- przedsiębiorstwo,
- gospodarstwo konsumenckie (konsument),
- pracujący – osoba fizyczna,która funkcjonuje na rynku pracy.
Celem działania państwa jest ochrona porządku społeczno – prawnego.
Celem działania przedsiębiorstwa jest działalność zarobkowa.
Celem działania gospod. konsumenckiego jest maksymalne zaspokojenie potrzeb.
Celem działania pracującego to znalezienie pracy zgodnej z jego kwalifikacjami, ale takiej pracy, która przyniosłaby mu maksymalne korzyści.

Przedmiotem zainteresowani
nauką finansów jest ruch pieniądza, tzn.:
1) jego tworzenie, czyli kreacja
2) jego krążenie, czyli cyrkulacja
3) jego osiadanie w postaci oszczędności oraz rezerw pieniężnych
Analizę ruchu pieniądza prowadzi się na tle i w związku z przebiegiem zjawisk w tzw. sferze realnej, czyli rzeczowej gospodarki, tzn. na tle produkcji, podziału, spożycia indywidualnego oraz zbiorowego.

Przedmiot nauki finansów w zasadzie nie różni się od przedmiotu zainteresowania ekonomii, a zwłaszcza makroekonomii, która bada przebieg zjawisk ekonomicznych w skali całego gospodarstwa narodowego. Naukę finansów od nauki ekonomii różni stopień szczegółowości analizy zjawisk pieniężnych. Makroekonomia bada wielkie agregaty takie jak globalny popyt, globalną podaż, tworzenie oszczędności, zaś nauka finansów zajmuje się badaniem wewnętrznej struktury tych agregatów i czynników, które ową strukturę kształtują.

Analiza ruchu pieniądza w nauce finansów jest połączona z analizą określonych kategorii pieniężnych, takich jak: ceny, stopy procentowe, kursy walut, stopy opodatkowania, itp.

Pieniądz w gospodarce pełni kilka ważnych funkcji:
1) miernika wartości – pełni ją pieniądz nierealny (idealny, wyobrażony)
2) środka tezauryzacji (gromadzenia skarbu) – pieniądz realny, pełnowartościowy
3) środka cyrkulacji – funkcję tą pełni pieniądz realny, niekoniecznie pełnowartościowy
4) środka płatniczego – pieniądz realny, jak i symboliczny, np. weksel
5) pieniądza światowego – pieniądz pełnowartościowy.

Pieniądz występuje w gospodarce w dwojakiej postaci:
1) zasobów
2) strumienia
Zasób pieniężny można określić pojęciem pieniądza statycznego. Strumień pieniężny zaś, pieniądza dynamicznego.

Szerszym pojęciem od finansów jest pojęcie gospodarki finansowej. Obejmuje ono działania związane z:
1) przygotowaniem przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych
2) faktyczną realizacją tych operacji
3) ewidencją i analizą prawdopodobnego przebiegu operacji pieniężnych w przyszłości

Obok pojęć finansów i gospodarki finansowej, pojęciem związanym z pieniądzem jest pojęcie polityki finansowej. Polityka finansowa oznacza dokonywanie wyboru, zarówno celów, które mają być zrealizowane w wyniku gospodarki finansowej, jak też sposobów lub metod ich osiągania. Treść polityki finansowej zależy od podmiotu, który ją realizuje.


PRZEDMIOTOWY I PODMIOTOWY ASPEKT ZJAWISK FINANSOWYCH
Zjawiska pieniężne mają zróżnicowany charakter, np. zapłata za kupiony towar, zaciągnięcie pożyczki bankowej, czy uregulowanie podatku są odmiennymi rodzajami operacji ze względu na ich tytuł oraz następstwa.

Najczęściej używanymi kryteriami we wszelkich typach klasyfikacji, w tym również klasyfikacji zjawisk w tym również klasyfikacji zjawisk pieniężnych są dwa kryteria:
1) kryterium przedmiotowe
2) kryterium podmiotowe

Kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić rodzaje zjawisk pieniężnych niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nich czynny udział dokonując wydatków, bądź realizując przychody pieniężne. W oparciu o kryterium przedmiotowe wyodrębnia się trzy główne grup pieniężnych przychodów i wydatków ( 3 rodzaje strumieni pieniężnych), tzn.:
1) strumienie ekwiwalentne, zwane rynkowymi
2) strumienie redystrybucyjne, zwane transferowymi
3) strumienie kredytowe

Cechą charakterystyczną strumieni pieniężnych zwanych ekwiwalentnymi, czyli rynkowymi jest powiązanie wydatku pieniężnego jednego podmiotu z wzajemnym świadczeniem ze strony podmiotu realizującego przychód pieniężny, które to świadczenie obejmuje sprzedaż towarów i usług oraz świadczenie pracy. W gospodarce rynkowej strumienie ekwiwalentne są regulowane w zasadzie przez mechanizm rynkowy, który wyznacza ceny towarów i usług, jak również stawki wynagrodzeń za pracę zgodnie z relacjami popytu i podaży na rynkach towarów i usług oraz rynku pracy.

Strumienie pieniężne, przychody i wydatki redystrybucyjne zwane transferami obejmują płatności dokonywane z różnych tytułów. Ich wspólną cechą jest brak materialnego ekwiwalentu za przekazywany pieniądz. Do strumieni redystrybucyjnych zalicza się m.in.:
- podatki oraz opłaty przekazywane przez różne jednostki gospodarujące na rzecz podmiotów władzy publicznej
- renty oraz zasiłki przekazywane z budżetu lub wydzielonego funduszu ubezpieczeń społecznych
- subwencje, dotacje oraz darowizny
- odsetki
Cechą charakterystyczną strumieni pieniężnych redystrybucyjnych jest to, że nie są regulowane przez mechanizm rynkowy.

Strumienie pieniężne kredytowe są to przychody i wydatki związane z operacjami kredytowymi banków. Wszystkie pozostałe operacje pożyczkowe, np.: prywatne pożyczki udzielane przez osoby fizyczne są traktowane jako transferowe.
Przychodami kredytowymi nazywamy przychody pieniężne osiągane przez niebankowe jednostki gospodarujące, zadłużające się w bankach.
Z kolei wydatki kredytowe to wydatki tych niebankowych jednostek związane ze spłatą zaciąganych kredytów. Płatności odsetek, czyli oprocentowanie depozytów i kredytów uważa się za transfery. Procent definiuje się w finansach jako wynagrodzenie za rezygnację
( w przypadku depozytu) lub za udostępnienie ( w przypadku kredytu) płynności, której nie możemy uznać za towar, czy też usługę.

Podmiotowa klasyfikacja zjawisk pieniężnych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania podmiotów gospodarczych, które dokonują operacji pieniężnych, tzn. realizują przychody, ponoszą wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia zasobów pieniężnych obejmuje:
- finanse przedsiębiorstw
- finanse gospodarstw domowych
- finanse publiczne
- finanse banków i instytucji kredytowych
- finanse ubezpieczeń

Przedsiębiorstwa zalicza się do sektora zarobkowego. Dla gospodarki pieniężnej tych podmiotów najbardziej charakterystyczne jest gromadzenie przychodów pieniężnych z tytułu sprzedaży towarów oraz usług, to jest przychodów ekwiwalentnych.
Ponadto przedsiębiorstwa otrzymują przychody kredytowe w postaci pożyczek bankowych oraz transfery, tak z rynku kapitałowego, jak również z budżetu.
Wydatki przedsiębiorstw to:
- wydatki ekwiwalentne
- wydatki transferowe (podatki, opłaty, oprocentowanie kredytów, wypłaty dywidend, składki na ubezpieczenia)
- wydatki kredytowe związane ze spłatą zaciągniętych pożyczek

Dla finansów gospodarstw domowych charakterystyczne są przychody pieniężne z tytułu wynagrodzeń za pracę, czyli ekwiwalentne, ale także przychody redystrybucyjne obejmujące dochody właścicieli przedsiębiorstw (dywidendy), dochody właścicieli kapitałów (oprocentowanie obligacji i depozytów bankowych) oraz emerytury, renty jak również zasiłki. Przychody kredytowe gospodarstw są związane na ogół z zakupem droższych dóbr trwałej konsumpcji. Najbardziej charakterystycznym kierunkiem wydatków gospodarstw są zakupy towarów o przeznaczeniu konsumpcyjnym, czyli ekwiwalentne ale również transferowe (podatki, opłaty, składki z tytułu ubezpieczeń, czy oprocentowanie kredytu).

Finanse publiczne obejmują podmioty na poziomie państwa, jak również na poziomie lokalnym. Przychody finansów publicznych to przede wszystkim przychody o charakterze redystrybucyjnym. Składają się na nie głównie podatki, opłaty, kary oraz grzywny. Natomiast po stronie wydatków sektora publicznego występują głównie wydatki transferowe, takie jak np.: zasiłki, renty, emerytury finansowane z funduszy ubezpieczeń społecznych. Drugą grupę wydatków stanowią wydatki ekwiwalentne. W przypadku zadłużania się podmiotów władzy publicznej spłata rat kredytów stanowi wydatek kredytowy tego sektora.

Finanse banków i instytucji finansowych.
Przychody kredytowe są określane w nauce finansów jako przychody osiągane przez niebankowe jednostki gospodarujące, zadłużające się w bankach. Z kolei wydatki kredytowe obejmują spłaty rat kredytów zaciąganych w bankach. Dla banku przyjęcie depozytu nie stanowi przychodu kredytowego. Natomiast udzielenie pożyczki nie jest wydatkiem kredytowym banku. Przychodami banków są przychody z tytułu realizowanych przez banki marż. Natomiast wydatki, wśród których występują przede wszystkim wydatki rynkowe, jak również transferowe.

Dla finansów ubezpieczeń najbardziej charakterystyczne są wpływy z tytułu składek. Natomiast po stronie wydatków w sektorze ubezpieczeń występują wydatki związane z wypłatą odszkodowań, wydatki o charakterze wydatków rynkowych, jak również wydatki związane z regulowaniem takich należności jak: podatki czy opłaty. W finansach ubezpieczeń przychody w postaci składek traktuje się jako przychody transferowe.


PRAWNY ASPEKT ZJAWISK FINANSOWYCH

Termin prawo finansowe jest stosowany w Polsce stosunkowo niedawno. Do 1950 r. używano określenia prawo skarbowe, w innych krajach sytuacja była podobna.

W Polsce przyjmuje się następującą systematykę prawa finansowego:
1) prawo finansowe
2) prawo podatkowe
3) prawo celne
4) prawo finansowe ubezpieczeń społecznych
5) prawo finansowe samorządu terytorialnego
6) prawo walutowe i dewizowe
7) prawo bankowe
8) prawo finansowe podmiotów gospodarczych

Z wyjątkiem ostatniego działu pozostałe wchodzą w skład finansów publicznych.

Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa są bardzo bliskie. Trudno bowiem znaleźć taką dziedzinę życia społecznego, która nie dotyczyłaby zjawisk pieniężnych. Nauki prawa finansowego nie sposób zatem oddzielić od nauki finansów. Prawnik interpretując i oceniając właściwe działanie konstrukcji prawnych musi opierać się na ustaleniach nauki finansów. Z kolei ekonomista proponując nowe rozwiązania kwestii ekonomiczno-finansowych musi je umieszczać na tle obowiązującego prawa finansowego.

Prawo finansowe to zbiór norm regulujących stosunki finansowo-prawne. Normy prawa finansowego mają trój łączną formułę i obejmują:
1) Hipoteza – normy prawa finansowego składają się:
a) z powołania się na akt normatywny, czyli źródło prawa
b) z powołania się na stan faktyczny
2) Dyspozycja – normy obejmuje:
a) przedmiot normy
b) podmioty normy
3) Sankcje – określone dolegliwości karne oraz materialne

Ogół norm prawnych również w prawie finansowym dzieli się na grupę:
1) norm ustrojowych określających organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy administracji państwowej
2) norm prawnych materialnych tworzących uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunków prawnych
3) norm proceduralnych określających reguły postępowania w procesie stosowania norm materialnych.

Istotnym zagadnieniem jest problem tzw. ekonomizacji prawa. Jak stwierdza Natalia Gajl, zjawiska ekonomiczne mogą być ujęte w normach prawnych generalnie według trzech zasadniczych schematów:
1) przez tworzenie tzw. norm ogólnych; przykładem takiej normy jest samofinansowanie, samodzielność, samorządność
2) przez budowanie norm wyjaśniających; przykłady takich norm to: dochód, koszty uzyskania przychodu
3) przez tworzenie norm nowych dla zjawisk ekonomicznych; przykładem może być pojęcie środków trwałych.

Normy prawa finansowego przewidują dla określonego adresata określone zachowanie. Bezpośrednim celem, który chce osiągnąć normodawca jest zachowanie adresata zgodne z normą prawną. Normy prawa finansowego wskazują konsekwencje określonych stanów faktycznych w postaci przemieszczeń środków pieniężnych.

Podstawowymi źródłami prawa finansowego są w większości krajów przede wszystkim konstytucja, a następnie ustawy. W konstytucji znajdują swoje odzwierciedlenie te instytucje i zasady finansowe, które określają kompetencje oraz odpowiedzialność organów władzy państwowej i samorządowej w publicznej działalności finansowej. Z kolei w ustawach określa się głównie:
1) zasady publicznej działalności finansowej ( legalność, planowość i jawność)
2) system pieniężno-kredytowy
3) system budżetowy

W dyspozycji normy prawa finansowego są określone uprawnienia oraz obowiązki finansowe. Powstanie, zmiana lub wygaśnięcie uprawnień i obowiązków jest uzależniane od powstania faktów, z którymi prawo finansowe łączy powstanie skutków finansowo-prawnych. Fakty te określa się pojęciem faktów prawnych i dzieli się na dwa rodzaje:
1) zdarzenia ( niezależne od woli ludzi)
2) zachowania (zależne od woli ludzi)
które mogą być zgodne lub nie zgodne z prawem.

Uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne odnoszą się do wszystkich sfer prawa finansowego. Z tego punktu widzenia wyróżnia się uprawnienia oraz obowiązki:
1) budżetowe
2) podatkowe
3) walutowe
4) dewizowe
5) bankowe

Podmiot prawa finansowego to osoba lub jednostka organizacyjna objęta uprawnieniami lub obowiązkami finansowo-prawnymi. Pierwszą grupę podmiotów stanowią organy państwowe i organy samorządu terytorialnego.
Prawo finansowe oraz inne gałęzie prawa różnicują zakres ich kompetencji określając ich zadania oraz status prawny. Organy te posiadają prawo stanowienia norm prawnych generalnych oraz kompetencje służące do ustanawiania norm indywidualnych (są to tzw. podmioty czynne).

Wśród podmiotów prawa finansowego szczególną rolę zajmuje skarb państwa. Jest on osobą prawną reprezentującą państwo w stosunkach cywilno-prawnych. Skarb państwa dokonując w gospodarce państwa wielu bieżących czynności i operacji finansowych występuje w roli „kasjera”, obsługując działalność budżetową, ale również „bankiera”, np. udzielając pożyczek, czy emitując obligacje.

W odniesieniu do zespołu instytucji zajmujących się gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, używa się określenia aparat finansowy. W jego skład wchodzą: Ministerstwo Finansów, izby i urzędy skarbowe, organy finansowe administracji terenowej i organy kontroli skarbowej.

Drugą grupę podmiotów prawa finansowego stanowią osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne, które posiadają określone uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne, lecz w konkretnych stosunkach pozostają podmiotami biernymi.

Na gruncie prawa finansowego wyróżnia się różne podmioty czynne i bierne, i tak np. w dziedzinie prawa podatkowego wyróżnia się takie podmioty jak: płatnik, podatnik i organ podatkowy. W dziedzinie prawa budżetowego wyróżnia się takie podmioty jak: jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, fundusze celowe i organy budżetowe. W dziedzinie prawa bankowego: kredytodawca, kredytobiorca, gwarant, poręczyciel.

Stosunki finansowo-prawne charakteryzują się:
1) majątkowym charakterem uprawnień i obowiązków
2) nierównorzędnością prawną podmiotów finansowych
3) nierównorzędnością interesów tych podmiotów

Konkretyzacja uprawnień i obowiązków finansowo-prawnych następuje w tzw. postępowaniu finansowym.
Konkretyzacja obowiązku polega na ustaleniu istnienia (lub nie istnienia ) obowiązku oraz na określeniu wysokości zobowiązania finansowego. Określenie wysokości zobowiązania jest sprawą odpowiedniej techniki wymiarowej.

W postępowaniu finansowym zawsze występują dwa podmioty:
1) prowadzący postępowanie
2) adresat, którego dotyczy owo postępowanie
Ponadto w postępowaniu finansowym mogą uczestniczyć podmioty występujące w tzw. interesie społecznym, np. prokurator lub świadkowie, biegli, czy eksperci ułatwiający prowadzenie postępowania.

Postępowanie finansowe kończy się wydaniem decyzji, która jest indywidualnym aktem prawnym. Formy decyzji są zróżnicowane, mogą nimi być:
- decyzja podatkowa
- dowód odprawy celnej
- indywidualne zezwolenie dewizowe
- umowa o kredyt bankowy
- książeczka oszczędnościowa


FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Najczęściej wymienianymi funkcjami finansów publicznych są trzy funkcje:
1) f. alokacyjna
2) f. redystrybucyjna
3) f. stabilizacyjna
Paul Samuelson funkcje finansów publicznych określa również jako funkcje państwa w gospodarce rynkowej.
Zadaniem państwa jest bowiem:
1) zapewnienie efektywności całej gospodarki
2) korekta nadmiernej dysproporcji gospodarki
3) zapewnienie stabilności gospodarce

Istota alokacyjnej funkcji finansów publicznych polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce. Alokacja zasobów dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem. Pierwsze zadania to są zadania publiczne i drugie to zadania społeczne. Realizacja przez państwo powyższych zadań jest konieczna dlatego, że nie mogą być one realizowane przy pomocy mechanizmu rynkowego.

Alokacja określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga dochodu. Na konstytucyjne funkcje takie jak bezpieczeństwo publiczne, obrona, czy edukacja, państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Jednocześnie państwo bezpośrednio nie wytwarza żadnego dochodu. Dlatego wykorzystując atrybut władzy sięga do dochodów innych podmiotów. Państwo musi więc podejmować decyzje o redystrybucji dochodów społeczeństwa.

W kategoriach ogólnych można stwierdzić, że podstawowym kryterium redystrybucji dochodów w aspekcie makroekonomicznym i makrospołecznym jest taki jej zakres (rozmiar) i taka struktura, które pozwalają w niezakłócony sposób funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje publiczne oraz społeczne.

Podstawowy dylemat związany z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych sprowadza się do odpowiedzi na pytanie czy w procesie redystrybucji dochodów dać priorytet efektywności gospodarowania, czy też sprawiedliwości. Pierwsze kryterium sprzyja aktywności gospodarczej, lepszemu wykorzystaniu zasobów, wyzwala również motywację do pracy i powiększania dochodów. Drugie kryterium wiąże się z ograniczeniem aktywności gospodarczej.

Trudności jakie powstają w związku z wykorzystaniem finansów publicznych w funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej mogą być częściowo złagodzone przez wykorzystanie ich do stabilizowania gospodarki rynkowej. Skala wahań cyklu koniunkturalnego nie jest obojętna ani dla funkcjonowania gospodarki, ani dla społeczeństwa, ani też dla władz publicznych.

Charakteryzując znaczenie stabilizacyjnej funkcji finansów należy pamiętać, że:
1) instrumenty polityki fiskalnej ( podatki i wydatki) nie są jedynymi, które państwo może wykorzystywać do stabilizowania gospodarki
2) w ostatnich dwóch dziesięcioleciach w gospodarkach rynkowych zaobserwowano niską skuteczność instrumentów polityki fiskalnej w stabilizowaniu gospodarki

Możliwości stabilizacyjnego oddziaływania finansów publicznych są zróżnicowane. Najczęściej jednak wykorzystuje się w tym celu:
- podatki
- wydatki
Podatki, które umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i społecznych są instrumentami redystrybucji dochodów. Te funkcje podatków mogą być wykorzystywane dla stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Stabilizacyjne działanie podatków, głównie dochodowych polega na tym, że w fazie ekspansji gospodarczej, której skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa może hamować nadmierną aktywność gospodarczą co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego i odwrotnie.

Istnieją dwa sposoby wykorzystywania instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnej:
a) automatyczne stabilizatory koniunktury gospodarczej
b) polityka dyskrecjonalna, czyli uznaniowa w zakresie regulowania poziomu opodatkowanie podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej.


Na zasadzie automatycznych stabilizatorów mogą działać również wydatki na zasiłki dla bezrobotnych. Recesja gospodarcza przejawia się m.in. wzrostem bezrobocia i spadkiem popytu. Jeśli więc istnieje automatyczny system zasiłków, ogranicza on dalszy spadek popytu jako skutek utraty dochodów z pracy.

Podstawowymi środkami oddziaływania na łączny popyt w gospodarce, poziom zatrudnienia, stopę inflacji i stopę procentową są:
- wielkość dochodów budżetowych, które bezpośrednio wpływają na popyt
- wielkość wydatków budżetowych (nadmierna ekspansja wydatkowa państwa wywołująca wysoki deficyt poprzez kreowanie popytu może przejściowo wywoływać inflację).

Stabilizacyjna funkcja finansów przejawia się również w oddziaływaniu dochodów i wydatków państwa na:
- skłonność do oszczędzania
- skłonność do inwestowania
- poziom stopy procentowej
- poziom stopy bezrobocia

Nadmierny fiskalizm w stosunku do dochodów konsumentów i przedsiębiorstw wpływa ograniczająco na możliwości oszczędzania. Z kolei popyt na pieniądz zgłaszany przez państwo w związku z obsługą długu publicznego powoduje na ogół wzrost stopu procentowej. Zatrudnienie w sektorze publicznym podlega mniejszym wahaniom aniżeli w sektorze prywatnym. Stąd też państwo może wpływać stabilizująco na rynek pracy.


SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH

W systemie finansów rozróżnia się finanse prywatne i finanse publiczne, natomiast w sferze realnej, czyli rzeczowej gospodarki, występuje sektor gospodarki prywatnej i sektor gospodarki publicznej zwanej sektorem publicznym.
W polskojęzycznej literaturze przedmiotów, sektor publiczny nie jest definiowany jednoznacznie. Niektórzy finansiści twierdzą, że podstawą wyróżnienia sektora publicznego jest przedmiot wydatków.

Jedną z grup klasyfikacji wydatków publicznych fest ich podział na:
1) majątek służący władzy i administracji państwowej, np. budynek Ministerstwa Finansów lub samochody rządowe
2) majątek służący publicznym instytucjom usługowym, np. Państwowa Inspekcja Pracy ( obiekty, w których mieszczą się te instytucje )
3) majątek w użytkowaniu publicznym, np. drogi
4) majątek zaangażowany w działalności gospodarczej ( majątek przedsiębiorstw państwowych o działalności na zasadzie przedsiębiorstw komercyjnych )
Można przyjąć, że działalność władz publicznych odbywa się w dwóch obszarach:
1) realny ( rzeczowy ), np. sprzedaż przedsiębiorstwa państwowego
2) finansowy

Jeżeli patrzy się na działalność władz publicznych z perspektywy zjawisk i procesów rzeczowych to wymaga ona podobnych nakładów jak działalność sektora prywatnego. Najbardziej typowe jest samofinansowanie, zaś sektor publiczny sięga do dochodów innych podmiotów na drodze przymusu.



Sektor publiczny wykazuje pewne cechy wspólne z finansami publicznymi. Podstawową jest własność publiczna. Pomiędzy oboma kategoriami występują jednak liczne różnice. Można je ująć w następujących punktach:
1) sektor publiczny reprezentuje zjawiska i procesy gospodarcze, natomiast finanse publiczne reprezentują zjawiska i procesy pieniężne
2) w sektorze publicznym decydujące znaczenie ma majątek, stąd tez w analizie jego działalności dominuje metoda majątkowa, czyli zasobowa; z kolei dla analizy finansów publicznych charakterystyczna jest metoda strumieniowa (tworzenie i rozdysponowywanie funduszy )
3) tylko część sektora publicznego realizuje cele publiczne i społeczne, pozostała część realizuje cele ekonomiczne (komercyjne)
4) w konsekwencji tylko część funduszy publicznych jest związana z finansowaniem sektora publicznego
5) również nie całość funduszy publicznych jest wykorzystywana przez sektor publiczny albowiem pewna część wydatków ma charakter transferowy

Gromadzenie oraz rozdysponowanie funduszy publicznych wymaga działania określonych podmiotów realizujących dochody oraz wydatki. Podmioty te przyjmują określoną formę organizacyjną, działają a podstawie określonych aktów normatywnych w oparciu o określone instytucje finansowe takie jak np. budżet państwa, czy fundusze ubezpieczeniowe.

Finanse publiczne funkcjonują w ramach złożonego systemu o przekroju podmiotowym, prawnym, instytucjonalnym w ramach złożonego systemu.
W przekroju podmiotowym (pierwszy przekrój) podstawę funkcjonowania systemu finansów publicznych tworzą:
1) władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament), szczebla pośredniego (rady regionalne) oraz szczebla samorządowego
2) władze wykonawcze wymienionych wyżej szczebli (rząd, zarządy, itp.)
3) aparat skarbowy (finansowy)
4) podmioty sektora publicznego finansowane z funduszy publicznych (np. jednostki policji, wojskowe, szkoły, szpitale)

W przekroju prawnym (drugi przekrój) funkcjonowanie finansów publicznych określają:
1) konstytucja lub inna ustawa zasadnicza
2) prawo budżetowe z reguły w randze ustawy
3) ustawy podatkowe
4) coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządowe
5) ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych
6) akty normatywne wykonawcze (najczęściej ich autorem jest minister finansów, ale także i inni)

W przekroju instytucjonalnym (trzeci przekrój) system finansów publicznych stanowią fundusze przyjmujące określoną formę. Są to:
1) budżet państwa
2) budżety samorządowe szczebla podstawowego lub średniego
3) fundusze ubezpieczeń społecznych
4) pozostałe fundusze publiczne
5) fundacje publiczne

W systemie finansów publicznych centralne miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to stąd, że władze centralne nadal stanowią dominujący podmiot systemu politycznego, gospodarczego i społecznego.
Współczesne definicje budżetu określają go jako scentralizowany fundusz publiczny gromadzony i dzielony w związku z funkcjami państwa. Jego podstawą jest ustawa parlamentu upoważniająca rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.
W tym systemie budżet państwa jest aktem prawnym sporządzonym ex ante (przed faktem) i można go traktować jako plan finansowy państwa (władz ustawodawczych i wykonawczych).

Obok budżetu państwa w systemie finansów publicznych istotną rolę odgrywają budżety gmin, regionów oraz innych szczebli samorządu, które są uchwalane przez rady władz samorządowych. W budżetach tych ujmuje się wszystkie wydatki samorządu oraz dochody, które umożliwiają finansowanie planowanych zadań. W wielu krajach w celu efektywniejszego planowania budżetowego na poziomie samorządów budżet dzieli się na dwie części:
1) budżet bieżący
2) budżet inwestycyjny

Jako dochody bieżące ujmuje się wszystkie podatki, dochody z majątku lokalnego oraz subwencje i dotacje na działalność bieżącą. Dochodami budżetów inwestycyjnych są dotacje celowe oraz ogólne przeznaczone na inwestycje, a także pożyczki oraz dochody ze sprzedaży majątku samorządu terytorialnego.

Pojęcie funduszy publicznych nie jest w nauce finansów interpretowane w sposób jednoznaczny. Pojęcie funduszy publicznych bywa utożsamiane z takimi pojęciami jak fundusze celowe, fundusze systemu budżetowego, fundusze pozabudżetowe, para budżety, fundusz państwa lub innych podmiotów władz publicznych (regionów, gmin i powiatów). Fundusze te reprezentują część zasobów finansowych podmiotów władz publicznych. Treść ich dochodów, jak również niekiedy sposób ich pobierania oraz ustalania, ale również ukierunkowywanie wydatków kwalifikuje je do sfery finansów publicznych.

Źródłem zasilania funduszy publicznych mogą być:
- wpłaty dobrowolne
- wpłaty obowiązkowe
- dotacje do budżetu

Wpłaty dobrowolne mogą pochodzić do ludności, zakładów pracy, organizacji społecznych itp. Przykładem takiego funduszu jest Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia. Wpłaty obowiązkowe obejmują przede wszystkim podatki, opłaty i inne dochody typu budżetowego.

Fundusze publiczne mogą być klasyfikowane z punktu widzenia różnych kryteriów. Przyjmując za kryterium klasyfikacji funduszy szczebel ich tworzenia, wyróżnia się:
1) fundusze scentralizowane – obejmujące swoim zakresem obszar całego kraju
2) fundusze zdecentralizowane – obejmujące zasięgiem swego działania np. region, gminę, powiat

Kryterium klasyfikacji funduszy może stanowić również grupowanie wydatków z punktu widzenia kierunku wydatkowanych środków. Wyodrębnia się w tej klasyfikacji fundusze przeznaczone na:
1) finansowanie świadczeń społecznych, w tym fundusze emerytalne
2) na finansowanie działalności socjalno-kulturalnej
3) na finansowanie działalności gospodarczej
4) na inne zadania

Ubezpieczenia społeczne są częścią systemu zabezpieczenia społecznego. Pod pojęciem zabezpieczenia społecznego należy rozumieć ogół urządzeń publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć obywateli przez odpowiednie świadczenie społeczne przed ujemnymi następstwami niezaspokojenia podstawowych potrzeb społecznych jakie mogą powstać w skutek ograniczenia możliwości zarobkowania, braku pracy, choroby, czy inwalidztwa.

Zabezpieczenie społeczne jest realizowane według następujących formuł:
a) formuła ubezpieczeniowa
b) formuła zaopatrzeniowa
c) opieka społeczna

Realizacja formuły ubezpieczeniowej polega najczęściej na tworzeniu funduszy ubezpieczeniowych. Mogą to być:
1) fundusze znajdujące się pod całkowitą kontrolą rządu
2) fundusze niezależne od rządu

W przypadku formuły zaopatrzeniowej przyjmuje się zasadę, że pomiędzy wysokością świadczenia na rzecz funduszy, a korzyściami jakie otrzymują poszczególne osoby, nie ma związku przyczynowo-skutkowego.

Również w przypadku opieki społecznej, wysokość świadczenia nie zależy od wysokości wpłacanych składek. Opieka może być realizowana na rzecz osób, które nie wnosiły żadnych składek.

Świadczenia objęte ubezpieczeniami społecznymi to:
1) renty
2) emerytury
3) zasiłki (chorobowe, dla bezrobotnych, itp.)

Zasady według których odbywa się finansowanie powyższych świadczeń zależą albo od polityki socjalnej państwa ( w przypadku funduszy publicznych), albo też od umowy zawartej pomiędzy zainteresowanym podmiotem a towarzystwami ubezpieczeniowymi.


DOCHODY PUBLICZNE

Władze publiczne w celu realizacji zadań mogą wykorzystywać trzy źródła finansowe:
1) dochody z majątku publicznego
2) dochody z danin publicznych
3) przychody osiągane w drodze zaciągania pożyczek

Daniny publiczne to wszelkie formy przejmowania wartości materialnych lub usług przez władzę publiczną od mieszkańców danego terytorium oraz różnego rodzaju organizacji działających, bądź posiadających siedzibę na danym terytorium. Przymiotnik „publiczne” przy określaniu daniny wskazuje, że jej beneficjantem jest podmiot posiadający władzę.

Historycznie wykształciły się trzy podstawowe rodzaje danin publicznych:
1) daniny osobiste (np. obowiązek służby wojskowej)
2) daniny rzeczowe
3) daniny pieniężne obejmujące podatki, cła, opłaty, dopłaty, itp.

Znaczenie poszczególnych rodzajów danin publicznych było różne w różnych okresach historycznych (daniny osobiste i rzeczowe zastąpione zostały daninami pieniężnymi).

W starożytności podatki występowały m.in. w Grecji, Rzymie oraz Atenach. W Grecji istniała instytucja liturgii, czyli obowiązkowego pokrywania przez najbogatszych pewnych potrzeb publicznych. W Atenach płacono cła, podatek gruntowy oraz tzw. eisowrę, czyli jednorazowy progresywny podatek majątkowy na potrzeby wojenne. W Rzymie występował nadzwyczajny podatek majątkowy na potrzeby wojenne, który był zwracany po zakończeniu wojny z daniny zwanej kontrybucją. Obok niego występował podatek gruntowy oraz pogłówne

W epoce feudalnej następuje odejście od danin pieniężnych na rzecz danin rzeczowych. Wyjątkiem od tej zasady było prawo zwierzchnika lennego do daniny pieniężnej przeznaczonej na trzy cele:
1) wykup z niewoli
2) wyposażenie najstarszej córki wydawanej za mąż
3) na koszty pasowania syna na rycerza

W XVI w. W Polsce poszczególne stany płaciły odrębne podatki. Inne podatki płaciło mieszczaństwo, inne daniny obciążały chłopów. Szlachta płaciła podatek jeden w wysokości 2 gr. od łana, który przerzucała na stan chłopski. Wolne od podatku było duchowieństwo.

Najbardziej znaczącymi podatkami w Polsce w XVII w. były:
1) podatek łanowy – pobierany od posiadaczy ziemskich
2) szos – podatek od nieruchomości miejskich
3) czopowe – podatek płacony przez producentów i sprzedawców trunków (akcyza)

Po 1629 r. podstawowym podatkiem staje się podymne. Wszystkie te podatki miały charakter periodyczny, ich każdorazowy pobór musiał być uchwalany przez sejm uniwersale poborowym.

W latach 40-tych XIX wieku podstawowym podatkiem stał się podatek dochodowy od osób fizycznych. W XX w. pojawia się ponadto podatek dochodowy od korporacji.

XX-wieczna nauka o podatkach dzieli się na dwie dyscypliny:
1) naukę o podatkach w ścisłym tego słowa znaczeniu ujmującą podatki jako kategorię ekonomiczną będącą formą redystrybucji dochodu narodowego
2) naukę prawa podatkowego

W systemie polskim status samodzielnej gałęzi prawa przyznaje się jak dotychczas prawu finansowemu rozumianemu jako całokształt norm regulujących stosunki finansowe. Prawo podatkowe jest w Polsce jednym z działów prawa finansowego.

Źródłami prawa podatkowego w Polsce są:
1) akty normatywne (Konstytucja, ustawy oraz akty)
2) umowy międzynarodowe

Nie są nimi natomiast ani precedensy (orzeczenia sądowe), ani też zwyczaje.

Tworzenie prawa podatkowego opiera się na następujących zasadach:
1) zasada ustawowej regulacji podatków
2) zasada ochrony źródła podatków
3) zasada respektowania praw i prawidłowości ekonomicznych jako granic regulacji podatkowo-prawnych
4) zasada przewidywania krótkookresowych i długookresowych skutków regulacji podatkowych
5) zasada ograniczania wpływu deprecjacji pieniądza na trwałość regulacji podatkowo-prawnych
6) zasada płynności zmian w wysokości obciążeń podatkowych
7) zasada ochrony interesu finansowego państwa


PODATKI

Wśród danin, które mają formę pieniężną można wyróżnić:
1) podatki
2) cła
3) opłaty
4) dopłaty

Powyższa klasyfikacja ma charakter względny, albowiem istnieją takie rodzaje pieniężnych danin publicznych, które trudno przyporządkować jednej z powyższych kategorii.

Definicje podatku mają zazwyczaj charakter opisowy. Podatek definiuje się przez wyliczenie cech jakie posiada ta danina. Tych cech jest siedem:
1) przymusowy charakter (związek publicznoprawny uprawniony do pobierania podatku może stosować środki przymusu w celu wyegzekwowania podatku)
2) bezzwrotność (polega na tym, że beneficjent świadczenia podatkowego (państwo, gmina, powiat) nie ma obowiązku, a nawet prawnych możliwości zwrotu pieniędzy uzyskanych z podatków)
3) nieodpłatność (oznacza, że podmiot zobowiązany do zapłaty podatku w zamian za jego uiszczenie nie otrzymuje żadnego świadczenia wzajemnego)
4) jednostronność ustalania (oznacza, że wysokość obciążeń podatkowych jest określana przez beneficjenta podatku i nie jest tym samym przedmiotem negocjacji)
5) ogólność ( oznacza, że podatki są ustalane dla określonych kategorii podatników, a nie dla podmiotów indywidualnych)
6) pieniężny charakter
7) przewłaszczenie (zmiana właściciela środków pieniężnych płaconych z tytułu podatków) – cecha dyskusyjna

O tym, czy konkretna danina publiczna jest podatkiem decydują jej cechy, a nie nazwa.

Opłata jest to danina publiczna, która posiada wszystkie cechy podatku poza jedną. W przeciwieństwie do nieodpłatnego podatku jest daniną odpłatną. Oznacza to, że w zamian za świadczenia pieniężne wnoszący je podmiot otrzymuje od związku publicznoprawnego, na rzecz którego opłata jest wnoszona, świadczenie wzajemne najczęściej w postaci usługi.

Dopłata jest formą finansowej partycypacji użytkowników inwestycji publicznych w kosztach realizacji tych inwestycji. W Polsce tak rozumiane dopłaty nie występują pod właściwą nazwą. Na ogół nazywane są opłatami, np. opłata melioracyjna.
Termin dopłata stosowany jest natomiast na określenie innych świadczeń o mieszanym charakterze, np. dodatki do ceny energii elektrycznej, bądź niektórych leków.

W każdym podatku można wskazać stale występujące elementy składające się na instytucję prawną podatku, nazywa się je elementami konstrukcji podatku. Podstawowe elementy konstrukcyjne podatku to:
1) podmiot podatku
2) przedmiot podatku
3) podstawa opodatkowania
4) stawki podatku
5) ulgi, zwolnienia i wyłączenia podatkowe

W stosunkach podatkowo prawnych uczestniczą dwie podstawowe kategorie podmiotów. Są to organy podatkowe reprezentujące związki publicznoprawne uprawnione do wymierzania i pobierania podatków z jednej strony oraz podatnicy z drugiej strony.
Stosunek prawny łączący organ podatkowy oraz podatnika ma charakter zobowiązaniowy.

Obok podatnika w stosunkach podatkowo-prawnych uczestniczą niekiedy również płatnik podatku oraz inkasent podatku. Na płatniku ciąży obowiązek obliczenia podatku, pobrania podatku i wpłacenia go na rachunek właściwego organu podatkowego. Do obowiązku inkasenta należy jedynie pobranie podatku i wpłacenie go na rachunek właściwego organu podatkowego.

Przedmiotem podatku jest sytuacja faktyczna lub prawna, z której zaistnieniem przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku. Taką sytuacją faktyczną może być np. posiadanie rzeczy lub osiąganie przychodów. Natomiast sytuacją prawną – otrzymanie spadku, czy darowizny.
Przedmiot podatku znajduje zazwyczaj swój wyraz w nazwie podatku, ta zaś w tytule ustawy wprowadzającej podatek.

Podstawa opodatkowania to ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku. Ujęcie ilościowe to np. powierzchnia, objętość, ciężar. Z kolei ujęcie wartościowe to np. wartość rynkowa, wartość ewidencyjna, przychód, itp.
Wybór ilościowego lub wartościowego ujęcia podstawy jest sprawą techniki podatkowej uwarunkowanej niekiedy polityką podatkową. Od podstawy opodatkowania należy odróżnić podstawę obliczenia podatku.

Stawki podatku mogą być stawkami kwotowymi lub stosunkowymi. Te ostatnie mogą mieć postać procentową (najczęstsze), ułamkową albo wielokrotnościową.
Stawka kwotowa jest definiowana jako ilość jednostek pieniężnych jaką należy zapłacić od jednostki podstawy obliczenia podatku.
Stawka procentowa to relacja pomiędzy wielkością świadczenia podatkowego a wielkością podstawy obliczenia podatku. Może mieć ona postać stawki stałej lub skali podatkowej.

Przeciwieństwem stałej stawki procentowej jest ją skala podatkowa. Definiuje się jako zbiór uporządkowanych (rosnąca lub malejąco) stawek procentowych znajdujących zastosowanie do różnej wielkości podstawy obliczania podatku.
Skala jest zbudowana z:
1) przedziałów podstawy obliczania podatku
2) stawek podatkowych odpowiadających tym przedziałom

W teorii podatku występują 3 typy skal podatkowych:
1) skala progresywna
2) skala regresywna
3) skala degresywna

W przypadku progresywnej wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatku, rośnie wysokość stawek podatkowych. W skalach regresywnych wzrost podstawy obliczenia podatku wiąże się z obniżaniem stawek podatku. Skala degresywna jest połączeniem skali progresywnej i regresywnej.

Skale podatkow progresywne mogą być skonstruowane w rozmaity sposób. Wyróżnia się przede wszystkim skale podatkowe oparte o zasadę progresji globalnej oraz skale podatkowe oparte o zasadę progresji ciągłej. W przypadku zasady progresji globalnej dla obliczenia wysokości świadczenia podatkowego do istniejącej w danym wypadku podstawy dla tego przedziału skali w jakim mieści się ta podstawa.

W niektórych prostych konstrukcjach podatkowych nie występuje skala podatkowa i podstawa opodatkowania. Dotyczy to podatków, które mają postać ryczałtów. Z ryczałtem podatkowym mamy do czynienia wówczas, kiedy wysokość świadczenia podatkowego wynika wprost z treści przepisów prawa podatkowego i znana jest podatnikowi przed rozpoczęciem działalności podlegającej opodatkowaniu.

Ze zwolnieniem podatkowym mamy do czynienia wówczas, kiedy określona kategoria stanów faktycznych lub prawnych mieści się w ogólnych ramach przedmiotowo-podmiotowych danego podatku, ale przepisy wyłączają w sposób wyraźny od opodatkowania (zwolnienia mogą być podmiotowe lub przedmiotowe).
Wyłączenie podatkowe jest wyrazem braku zainteresowania pracodawcy podatkowego określonymi kategoriami stanów faktycznych lub prawnych, zwykle z tego powodu, że są objęte zakresem innych podatków.
Ulgi podatkowe – polegają na ograniczeniu wielkości obciążenia podatkowego (mogą mieć charakter podmiotowy, przedmiotowy lub mieszany).
Rzadziej niż zwolnienia i ulgi podatkowe występują zniżki podatkowe.

System podatkowy to ogół podatków i opłat jakie występują w danym państwie w danym czasie. System podatku może być określany pojęciem systemu historycznego lub systemu racjonalnego.
Przeciwieństwem systemu podatkowego byłoby zrealizowanie koncepcji podatku jedynego.

Podstawą podatku jest zawsze dochód, czyli bogactwo podatnika. Państwo może przeprowadzić pobranie podatku w różnych momentach, np. wtedy kiedy dochód zostanie wypracowany, lub wówczas gdy ma już formę majątku (kapitału) albo wtedy, kiedy dokonuje się wydatków. W związku z tym, z punktu widzenia przedmiotu opodatkowania występują:
1) podatki od dochodów (niekiedy przychodów)
2) podatki od majątku
3) podatki od wydatków

WYDATKI PUBLICZNE

Pod pojęciem wydatków publicznych rozumie się wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo oraz inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych. Tak rozumiane wydatki obejmują:
1) wydatki budżetu państwa
2) wydatki budżetów lokalnych
3) wydatki funduszy publicznych
Nie obejmują natomiast wydatków przedsiębiorstw będących własnością publiczną.

Z ekonomicznego punktu widzenia istotne znaczenie ma podział wydatków publicznych na:
1) wydatki nabywcze (ostateczne)
2) wydatki redystrybucyjne (transfery)

Ważne znaczenie ma także klasyfikacja wydatków publicznych w aspekcie czasowym.
W oparciu o to kryterium wyróżnia się 2 rodzaje wydatków:
1) wydatki bieżące
2) wydatki inwestycyjne

Najczęściej jest stosowana w praktyce klasyfikacja wydatków publicznych (budżetowych) wg. zadań państwa.
Analizując funkcję państwa wydatki te można podzielić na 4 podstawowe grupy:
1) wydatki na działalność niezbędną dla funkcjonowania państwa jako całości (np. obrona narodowa, administracja publiczna)
2) wydatki socjalno-kulturalne (wydatki na ochronę zdrowia, muzea, teatry, oświata)
3) wydatki na gospodarkę ponoszone w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego (dotacje przedmiotowe i podmiotowe dla jednostek gospodarczych, wydatki na budowę dróg, meliorację)
4) wydatki na obsługę długu państwowego

Badając wielkości wydatków publicznych w poszczególnych krajach można zauważyć, że wydatki te stale wzrastają. Obserwacja tego zjawiska stała się podstawą do sformułowania w XIX w. przez Adolfa Wagnera tzw. prawa wzrastającej działalności państwa. Wagner twierdził, że istnieje stała tendencja do rozwoju funkcji państwa. Państwa podejmują się coraz to nowych zadań, natomiast stare realizują na coraz to większą skalę. Rozwój interwencjonalizmu państwowego pod wpływem teorii Keynsa, a także wzrost ingerencji państwa w sferę gospodarczą po II wojnie światowej spowodowały znaczne przyspieszenie tempa wzrostu wydatków publicznych.

Udział wydatków publicznych (nabywczych) w PKB w wybranych krajach
w roku 1960, 1970, 1980, 1987 i 1990

Udział publicznych wydatków nabywczych wskazuje na poprawność prawa sformułowanego przez Wagnera. W niektórych krajach, np. skandynawskich ok. połowy PKB było redystrybuowane przez państwo oraz władze samorządowe.

Zadania państwa wymagające wydatkowania funduszy publicznych muszą być zaplanowane. Planowanie wydatków jest zadaniem bardzo złożonym i trudnym. Trudności w planowaniu wydatków wynikają z:
1) zróżnicowanego charakteru wydatków budżetowych
2) dużej liczby podmiotów planowania
3) niedoskonałości metod planistycznych


Planowanie wydatków redystrybucyjnych ma charakter strategiczny. Przesłankami decyzji planistycznych w zakresie tej grupy wydatków są z jednej strony stan oraz perspektywy rozwoju sektora publicznego wynikające z planów rozwoju gospodarczego, z drugiej strony zaś preliminarze wydatków opracowane przez podmioty gospodarki budżetowej.

Podstawą planowania finansowego są zadania poszczególnych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych określane za pośrednictwem mierników charakteryzujących wielkość świadczonych usług. Zadania te planuje się najczęściej na podstawie ubiegłorocznego wykonania oraz sporządzonych bilansów sektora publicznego spełniają wskaźniki budżetowe określające średnią liczbę zadań finansowanych z budżetu w ciągu roku, a także normy budżetowe wyznaczające górną granicę ponoszonych wydatków na finansowanie danego zadania.

W praktyce stosuje się tzw. standardy wydatków
1) tzw. standardy ogólne obejmujące całość wydatków bieżących
2) standardy złożone obejmujące kilka rodzajów wydatków
3) standardy szczegółowe uwzględniające poszczególne rodzaje wydatków
Standaryzowanie wydatków ma zapewnić jednolity poziom finansowania jednostek, które prowadzą podobny rodzaj działalności.

Planom budżetowym zarzuca się, że są nastawione na doraźną realizację zadań oszczędnościowych. Nie dają natomiast odpowiedzi na ważne pytanie o celowość wydatkowania środków.