Bajki i satyry - dwa narzędzia poprawy świata.

Bajki i satyry należą do gatunków literatury dydaktycznej. W okresie oświecenia ukształtowały się dwie formy bajek. Bajki epigramatyczne albo ezopowe i bajki narracyjne lub lafontenowskie. W satyrach natomiast wyróżniamy: satyry obyczajowe o gawędziarskim charakterze, przesycone humorem, satyry filozoficzno-moralne poruszające problemy życia społecznego oraz satyry piętnujące wady społeczeństwa i odsłaniające ich przyczyny. Wszystkimi tymi „narzędziami” posługiwano się aby ukazać i ośmieszyć wady i przywary ówczesnego społeczeństwa, a także wskazać sposoby zmiany mentalności, nawyków i poglądów.
Krytyka w bajkach i satyrach nie powinna dotyczyć konkretnej osoby:

„Niechaj satyra będzie w wyrazach ostrożna,
Nie maluje tak osób, że je poznać można,
Lub, co gorsza, wymienia.”,

a tylko różnych sytuacji oraz określonych grup ludzi. Jednocześnie utwory te wykorzystując różne środki wyrazu były prawdziwą skarbnicą wiadomości na temat ówczesnego społeczeństwa:

„Ty mów prawdę, mów śmiało, satyro rzetelna.”
Przykładem satyry piętnującej wady ludzkie mogła by być „Monachomachia” Ignacego Krasickiego. Krytykuje ona „skromne” życie mnichów w klasztorach, które zamiast pobożne, wypełnione modlitwą i pracą było wieczną ucztą i zabawą.

„Rumiana dzielność błyszczy się na twarzy,
Tuman mądrości nad łbami unosi,
Zazdrość i Pycha zjadłe oczy żarzy.”

Natomiast w bajce pod tytułem „Malarze” Ignacy Krasicki ukazuje, że można zyskiwać profity z nieuczciwości i głosi pochwałę rzetelnie wykonywanej pracy.

„Dlaczego los tak różny mieli ci malarze,
Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze.”

W bajkach mogą też występować porucz ludzi zwierzęta, rośliny lub przedmioty. Wszystko są to alegorie – to znaczy, że oprócz sensu dosłownego mają także szersze, uniwersalne znaczenie. Nawiązują one do typowych problemów lub zachowań.

„Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię.
Już go mieli rozerwać rzekło: ‘Jakim prawem?’
‘Smacznyś, słaby i w lesie!’ – Zjedli niezabawem.”

Bajki i satyry w łatwej i czytelnej formie (często rymowanej) ukazywały polski sarmatyzm, cudzoziemczyznę i konfrontację złej współczesności z dobrą przeszłością. Ułatwiały przy tym poznanie własnego odbicia w krzywym zwierciadle, co dawało dobre podstawy do zmiany postępowania.