Mit o Demeter i Persefonie

Swoją pracę chciałbym zacząć od przedstawienia definicji mitu i myślenia mitycznego. Mitem nazywamy opowiadanie z odległych czasów, wyrażające wierzenia danej społeczności. Mit opowiada o początkach istnienia rodzaju ludzkiego, o stworzeniu świata i o bogach, którzy tym światem rządzili. Mity wyrażają emocje i pełnią funkcje poznawczą, a także ukazują rytuały i obrzędy religijne. Myślenie mityczne natomiast, to przypisywanie zjawisk przyrody, dziełom bogów. W starożytności każdy proces, jaki miał miejsce w środowisku naturalnym, bądź życiu człowieka był tłumaczony, jako działanie sił boskich.
Człowiek od początku istnienia chciał tłumaczyć zjawiska przyrody, powstanie świata, narodziny i przemijanie człowieka. Było to główną przyczyną powstawania mitów.
Tok myślenia mitycznego przedstawię na podstawie mitu o Demeter i Persefonie. Jest to klasyczny przykład wykorzystania języka mitycznego. Mit ten doskonale ukazuje większość założeń i problemów myślenia mitycznego.

Chciałbym teraz przedstawić kolejne wydarzenia mitu, a następnie je zanalizować i zinterpretować.
Demeter, upomniawszy przed zrywaniem zdradzieckich narcyzów, odeszła pozostawiając Kore pod opieką nimf. Córka stosowała się do przykazań matki, jednak oniemiała z wrażenia na widok piekielnego kwiatu i została porwana przez pana podziemi Hadesa. Już na początku mitu pojawia się czynnik ukazujący myślenie mityczne. Mianowicie, wokół pięknego, cudownego krajobrazu, czyha jakieś zło, które może okazać się zgubne dla bohatera. Ziemia stworzyła tak przepiękny kwiat, że Persefona musiała mu ulec, pomimo świadomości zgubnych skutków. W mitach bardzo często pojawia się coś, co niejako wystawia na próbę bohatera. Pokusa ta jest nieodparta i postacie przeważnie jej ulegają. Innym doskonałym przykładem zaczerpniętym z mitologii jest chociażby mit o Orfeuszu i Eurydyce. Orfeusz, który nie mógł spojrzeć na żonę, wyprowadzając ją z piekieł, robi to i traci na zawsze ukochaną.
Hades, jak już wspomniałem, porwał siłą Korę, bez jej zgody. Jest to również czynnik charakterystyczny dla mitów. Wiele wydarzeń odbywa się przez gwałt, użycie siły, stosowanie okrutnych i bolesnych metod. Innym przykładem jest chociażby omawiany na lekcji mit o miłowaniu, rażonego strzałą miłości, Apolla do jednej z nimf. Zrozpaczona i bezradna nimfa musiała uciekać przed brutalną miłością boga, zamieniając się w drzewo laurowe.
Warto również wspomnieć, że Persefona mimo ostrzeżeń, nie zastosowała się do rozkazów matki. Bohaterowie w mitów często świadomi zagrożenia kierują się w stronę zła. Ich zdrowy rozsądek przysłania piękno i zachwyt jak to było w micie o Korze, lub też zabawa i rozrywka jak w micie o Dedalu i Ikarze.
Mała i drobna rusałka wodna Kiane chciała powstrzymać pędzącego Hadesa, jednak bezskutecznie. Boginka zalana łzami, rozpłynęła się w strumień. Jest to klasyczny przykład powstawania elementów przyrody. Strumienie, źródła wody były często skutkiem jakiejś rozpaczy i rozlewu łez.


Kochająca matka Demeter wpadła w rozpacz i okryła się żałobą po zaginięciu córki. Wszystkie zasiewy zmarniały, ludzie podobnie jak trzoda chlewna przymierali z głodu, wyschły rzeki. Myślenie mityczne ukazuje, że problemy i konflikty bogów wychodzą znacznie poza ich kręgi. Rozpacz Demeter wywarła ogromny wpływ na życie także ludzi. Ich pola uprawne obumierały, a oni sami cierpieli z głodu. Tak więc ludzie są w bardzo dużym stopniu zależni od bogów, od ich humorów, kłopotów, czy też kłótni.
Zaniepokojeni tym stanem rzeczy bogowie próbowali zaprzestać dalszemu obumieraniu całej Ziemi. To właśnie Hermes odnalazł samotną matkę w pieczarze, a Zeus wysłał do niej charyzmatyczne muzy by przebłagać boginkę. Jak widać w poczynania jednego z bogów był zaangażowany nie sam bóg, lecz cały ich panteon. Praktycznie wszystkie wydarzenia na Ziemi, były kierowane czy też tylko obserwowane przez bogów.
Zeus nakazał swojemu bratu Hadesowi oddać Persefone matce. Jednak przebiegły pan piekieł podał ukochanej ziarenka granatu, których zjedzenie wiąże ją na zawsze z państwem cieniów. Te wydarzenia w micie przedstawiają dwa czynniki myślenia mitycznego. Po pierwsze ukazuje hierarchie, która panowała wśród bogów olimpijskich. Hades na zlecenie pana niebios Zeusa posłusznie oddaje Kore, nie zważając na miłość do niej. Tak więc panująca hierarchia była dość widoczna i znaczna. Drugim czynnikiem jest zachowanie Hadesa. Jak już wspomniałem zjedzenie podanych przez niego ziaren wiązało Kore na zawsze z piekłem. Ukazuje to brak jakiejkolwiek bezinteresowności w poczynaniach bogów. Było to zachowanie, można powiedzieć egoistyczne ze strony Hadesa. Władca piekieł nie zważa na bardzo długie cierpienie matki spowodowane utratą córki, tylko kieruje się własnym interesem.
Persefona była na zawsze związana ze swoim mężem na zasadzie corocznej, trzymiesięcznej wizyty w krainie zmarłych. Gdy wychodziła z podziemia, na świecie rozpoczynała się wiosna, spowodowana radością Demeter. Jednak gdy córka musiała się udać do męża, bogini urodzaju była pełna smutku, żalu. Wówczas na Ziemi wszystko zamiera, ogrody, pola i nadchodzi zima. Jest to oczywiste wytłumaczenie zmienności i charakteru następujących po sobie pór roku. Jest to właściwie całe życie Ziemi.
Demeter była opiekunką łąk, uprawy roli, hodowli bydła, ale także rolników, ich życia, obyczajów. Wszystkie te czynniki były bardzo ważne dla ówczesnych ludzi. Były warunkiem przeżycia. Myślenie mityczne zajmowało się głównie przydatnymi i niezbędnymi zagadnieniami jakim było chociażby rolnictwo. Dlatego bogom przypisywano zwierzchnictwo nad takimi sprawami jak: wojna (Ares), handel (Hermes), morza (Posejdon), zabawa (Dionizos).

Uważam, że myślenie mityczne było bardzo ważne dla antycznych ludzi. Myślę, że znacznie ułatwiało im funkcjonowanie i zrozumienie męczących ich zagadnień. Na zakończenie chciałem napomnieć, że myślenie mityczne może występować także w dzisiejszych czasach, gdy ludzie nie mogąc zrozumieć chociażby sensu życia i początku świata tłumaczą to na swój sposób. Tak powstają religie.