Literatura Oświecenia "przyjemną" i "pożyteczną" - rozważania.

Jedno z najbardziej znanych czasopism polskiego oświecenia nosiło tytuł „Zabawy przyjemne i pożyteczne”. Czy literaturę i sztukę tej epoki można określić za pomocą epitetów „przyjemna” i „pożyteczna? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Czas oświecenia to czas rozumu, czas racjonalizmu lub empiryzmu, czas, w którym człowiek był wielki. Epoka wyznaczała cele utylitarne. Nic, więc dziwnego, że wielu pisarzy podjęło się nauczania innych ludzi. Powstała pierwsza na świecie encyklopedia dźwięcznie nazwana Wielką Encyklopedią Francuską, a tworzona była przez wybitne jednostki tego czasu np. Rousso, Wolter, Monteskiusz. Nie trafiała ona jednak do przeciętnego „zjadacza chleba” owego czasu. Język i mądre określenia rozumiane były przez gronu ludzi wykształconych. Oczywiste jest to, iż nie przekazywała ona prawd moralnych, nie dawała wskazówek jak należy żyć. Dlatego zaczęły powstawać nowe utwory.
Pierwszym z nich była bajka, której bohaterami były najczęściej zwierzęta, przedmioty lub zjawiska przyrody, alegorycznie wyrażające jakieś cechy ludzkiego świata. Ramową wręcz bajką były „Ptaszki w klatce” Ignacego Krasickiego, która przedstawiała sytuację dwóch ptaków. Oba są zamknięte w klatce, jednak wyraźnie jest dostrzegana różnica między ich poglądami. Młodszy jest zadowolony z obecnej sytuacji, uważa, że w zamknięciu jest lepiej, wygodniej. Starszy odpowiada mu „Tyś w niej zrodzon (...) przeto ci wybaczę ; jam był wolny, dziś w klatce- i dlatego płaczę”. Automatycznie wysuwa się nam uniwersalna prawda, że kto nie zaznał wolności nie będzie za nią tęsknił. Myślę, że można by się pokusić o podkreślenie tła historycznego. Polska w okresie tworzenia tego utworu była podległa. Metaforycznie, więc klatka to zaborcy. W kolejnej bajce pt. „Przyjaciel” Aryst prosi o pomoc swego przyjaciela o pomoc w „zdobyciu” Ireny- wybranki swego serca- ten jednak poznaje ją i się z nią żeni. Uchwycone są tutaj cechy ludzkie pokazane w bardzo dosłowny i wyraźny sposób.
Można by właściwie powiedzieć, że była to satyra, kolejny z gatunków rozpowszechnionych w epoce oświecenia. Ośmiesza ona prezentowaną akcje przez komiczne wyolbrzymienia, posługując się przy tym elementami karykatury i groteski. TXT 1 z notatnika.
Niezwykłą wręcz ponadczasowością wykazuje się inna satyra TXT 2
Problemami dotyczącymi spraw krajowych dotyczy kolejny tekst Krasickiego „Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki”. Jest to powieść, czyli utwór oparty na jednej akcji z rozwiniętymi wieloma wątkami, w której zostały wykorzystane elementy utopii. Wizja utopijna była częścią ważnej w oświeceniu świadomości polityczno-społecznej, pozwalała zestawić rzeczywistość i nieosiągalny ideał. Była pryzmatem, przez który widać wady istniejącego systemu. Przykładowo główny bohater po odwiedzeniu wyspy Nipu, wyjechał bogatszy o doświadczenie, jakim był proces edukacji bezpośrednio porównany do uprawy roli. Jest on mozolny, wieloetapowy, który zaczyna się od wykorzenienia złych nawyków i dopiero wtedy można zacząć naukę. Doświadczył on również wizji ustroju opartego na równości i pracy wszystkich obywateli. Podobna powieścią były „Podróże Guliwera” Jonathana Swifta, tytułowy bohater również spotykał się z utopią. Przykładowo w krainie olbrzymów, kiedy opowiedział o sytuacji i ustroju panującym w jego kraju, król olbrzymów, który był rozumnym, rozważnym, ale i delikatnym władcą, doszedł do wniosku , iż państwo w jakim żyje Guliwer nie powinno istnieć, mowa tu o XVIII wiecznej Angli.
Sztuka również odgrywała ważna rolę w uczeniu, uświadamianiu ludzi. Szczerze mówiąc była to najlepsza forma, ponieważ mogła trafić do każdego i nie wymagała specjalnej wiedzy, jak i czasu od odbiorcy. Tutaj obraz William-a Hogarth-a, Bankiet przedwyborczy. Wyraźnie można dostrzec tu elementy satyry, jak i głębokiej ironii. Malarz znał ludzką naturę i z nieufnością traktował wielkie słowa i idee. Nie miał litości ukazując słynna angielską demokrację. Przedstawił „wielką politykę”, czyli przekupstwo, fałsz i obłudę. Wyśmiewa on również szlachecką parę. Wyraźnie widać, iż każdy z małżonków przeżył zabawę ostatniej nocy. Pan, któremu wystaje damski czepek z kieszenie, a Pani jest zdecydowanie zadowolona. Zdegustowany duchowny wybiega z tego domu przepełnionego złem i rozpustą.
Podsumowując uważa, że w epoce oświecenia doskonale funkcjonowało hasło ucząc bawić. Doskonale w epokę wpasowała się satyra wytyka wady, pokazując jednocześnie jak nie należy robić. Bajka ukazująca metaforyczne sposoby postępowania oraz utopijne wizje ukazujące błędy aktualnego systemu pełnia dydaktyczną funkcję. Myślę, że powstały ponadczasowe utwory czy obrazy. Przedstawione w śmieszny do dziś sposób z pewnością będą aktualne również przez wiele lat. Pijaństwo, naśladownictwo, pycha, przekupstwo, komercja, zdrada, złe rządy i fałsz są bardzo mocno zakorzenione w ludzkiej naturze i niemożliwe wręcz wydaje się ich unicestwienie. Można je jednak ograniczać dzięki autorom tworzącym tego typu dzieła.