Historia Unii Europejskiej

19 września 1946 roku Winston Churchill w przemówieniu wygłoszonym na Uniwersytecie w Zurychu wzywa do pojednania francusko-niemieckiego i utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Był to pierwszy krok do powstania Zjednoczonej Europy po II wojnie światowej. Następnie poważnym akcentami mającymi na celu scalenie krajów europejskich było udzielenie krajom europejskim ekonomicznego wsparcia (plan Marshalla, 1948), powstanie Unii Celnej Beneluksu (Belgia, Holandia, Luksemburg - 01.01.1948) oraz zawarcie 4 kwietnia 1949 roku Paktu północnoatlantyckiego, które zostało podpisane przez 10 krajów europejskich oraz przez USA i Kanadę. Pakt ten powołał do życia Organizację Paktu Północnego Atlantyku (w skrócie od angielskiego NATO). Utworzenie tej organizacji było popierane przez USA, gdyż pomimo niektórych akcentów antyamerykańskich, oznaczało jednak gwarancję spłaty długów zaciągniętych po wojnie przez kraje europejskie w USA, uzyskanie sprzymierzeńca w walce z ZSRR oraz, co najważniejsze, zwiększenie zdolności importowej Europy Zachodniej. Wielka Brytania i USA dążyły jednak do wyciągnięcia w ramy NATO także Niemiec Zachodnich oraz na zniesieniu ograniczeń w produkcji stali, które po wojnie zostały nałożone na Niemcy w celu demilitaryzacji tego kraju. Państwa te uznały, iż system obronny Europy nigdy nie będzie w pełni efektywny bez uczestnictwa w nim Niemiec. Sytuacja taka spowodowała wzrost obaw ze strony Francji, gdyż mogła ona spowodować ekspansjęnb gospodarczą Niemiec oraz zmniejszenie francuskiego węgla do Lotaryngii, a to mogłoby spowodować zachwianie planów odbudowy gospodarek innych krajów europejskich. Zdając sobie sprawę, iż włączenie Niemiec w struktury NATO, jak również odbudowa niemieckiego przemysłu stalowego jest tylko kwestią czasu, Francja zgłosiła dwa projekty, które miały zapewnić ochronę interesów Francji. Projekty te miały na celu znaczne usamodzielnienie gospodarcze i uzbrojenie RFN, a tym samym zniesienie części powojennych postanowień w sprawie demilitaryzacji tego kraju oraz zapewnienie narodowych interesów Francji poprzez pewną kontrolę nad gospodarką zachodnioniemiecką w zakresie podstawowych surowców oraz nad armią zachodnioniemiecką, wreszcie asekurowanie się przez militarnym zagrożeniem Europy Zachodniej ze strony ZSRR. Pomysłodawcą równouprawnienia RFN w wymianie podstawowych surowców z innymi państwami europejskimi był francuski minister spraw zagranicznych Robert Shumann, choć twórcami tego projektu byli Jean Monnet, P. Reuter, P. Uri i S. Hirsch, to właśnie od nazwiska francuskiego ministra nazwano ten projekt "Planem Shumanna". Projekt utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali został zgłoszony przez Shumanna 9 maja 1950 roku podczas Traktatu Paryskiego i był on oparty na projektach ponadnarodowych ugrupowań dla poszczególnych dziedzin gospodarki. Celem EWWiS było utworzenie wspólnego rynku żelaza, stali oraz węgla, a przez to przyczynianie się do rozwoju gospodarek i podnoszenia poziomu życia w państwach, które przystąpiły do ugrupowania. Projekt ten przewidywał powołanie, niezależnych od poszczególnych państw, organów mających za zadanie kontrolę nad przepływem surowców, dofinansowaniem oraz rozstrzyganiem sporów powstałych pomiędzy członkami ugrupowania. 19 kwietnia 1951 roku w Paryżu został podpisany przez Francję, Holandię, Belgię, Luksemburg, RFN i Włochy, układ w sprawie utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Wszedł on w życie po ratyfikowaniu go przez wszystkie kraje członkowskie i nabrał mocy prawnej 25 lipca 1952 roku. Traktat ten został zawarty na okres 50 lat czyli do 2002 roku. Państwa należące do EWWiS zobowiązały się do stopniowego zniesienia wszelkich ceł i kontyngentów, ograniczających swobodny przepływ surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego, kapitału inwestowanego w tych przemysłach oraz siły roboczej, wprowadzenia jednolitych taryf transportowych, zaniechania rządowego subsydiowania przedsiębiorstw i innych ograniczających praktyk.
Belgia, Holandia i Luksemburg (Beneluks), RFN, Francja i Włochy. stworzyły takie instytucje, jak Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (European Economic Community, EEC) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (European Atomic Energy Community, Euratom). Założeniem EWG było stworzenie unii celnej pomiędzy krajami członkowskimi, opartej na czterech wolnościach: wolności przepływu dóbr, usług, kapitału i osób. Natomiast Euratom miał połączyć narodowe zasoby nuklearne tych krajów. EWG była najważniejszą z tych trzech wspólnot, do tego stopnia, że jej nazwa została potem zmieniona na Wspólnotę Europejską, która została formalnie ustanowiona w Traktatach Rzymskich w 1957 r. i weszła w życie 1 stycznia 1958 r.
Trzy wspólnoty europejskie miały zawsze identyczny zestaw krajów członkowskich i podobne instytucje państwowe. Pierwotnie dzieliły Trybunał Sprawiedliwości i Parlament, mając odrębne rady i komisje (nazwane High Authority w przypadku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali). Jednak traktat o połączeniu z lipca 1967 r. złączył poszczególne rady i komisje w jednolitą Radę i Komisję. W 1968 r. została utworzona unia celna.

Rozwój terytorialny wspólnot oraz materialne postępy w procesie integracji sprawiły, iż od połowy lat 80-tych, pilnym zadaniem stała się rewizja struktur i celów współpracy między państwami członkowskimi. W maju 1985 roku Konferencja w Mediolanie formalnie rozpoczęła cykl negocjacji nad zmianami podstaw funkcjonowania oraz nad przygotowaniem nowego traktatu o współpracy politycznej i bezpieczeństwie europejskim. Dyskusja trwała do lutego 1986 roku. Pomimo panującej zbieżności poglądów wśród uczestników rozmów, nie zwyciężyły odważniejsze projekty konstrukcji przyszłej Unii. Wobec tego, skupiono się na budowaniu realnych podstaw dla osiągnięcia tego celu w przyszłości. Realnym efektem negocjacji stał się Jednolity Akt Europejski, podpisany w Luksemburgu 17 lutego 1986 roku i w Hadze 28 lutego tego samego roku. Akt ten wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. 9 maja 1986 roku w Brukseli symbolicznie została wywieszona flaga europejska i odegrany został hymn Zjednoczonej Europy.
Jednolity Akt Europejski stał się nowym nawiązaniem do pogłębiania więzi integracyjnych, które miały w rezultacie doprowadzić do stworzenia Unii Europejskiej. Po przeprowadzeniu wstępnej debaty, podjęto decyzję o zorganizowaniu szeregu równoległych konferencji międzyrządowych dotyczących przede wszystkim podstawowych założeń Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Unii Politycznej. Pierwsze dwie konferencje rozpoczęły swe obrady w Rzymie 15 grudnia 1990 roku.

Negocjacje przygotowawcze wyraźnie pokazały, że nie da się zrealizować koncepcji Unii bez wzajemnych ustępstw i kompromisów. Jednak mimo żmudnej pracy i wielu przeszkód w końcu powstał Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 roku. Traktat ostatecznie wszedł w życie po jego ratyfikowaniu przez wszystkie państwa członkowskie w dniu 1 listopada 1993 roku.
Główne cele Traktatu z Maastricht:
- popieranie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i społecznego poprzez tworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych;
- wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej;
- wprowadzenie Unii Gospodarczej i Walutowej, która pociągnie za sobą ustanowienie jednolitej waluty;
- urzeczywistnienie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa;
- zdefiniowanie Wspólnej Polityki Obronnej, która mogłaby sukcesywnie doprowadzić do utworzenia wspólnych sił zbrojnych;
- wzmożenia praw i ochrony interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie instytucji obywatelstwa Unii Europejskiej;
- rozwijanie ścisłej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Konstrukcja Traktatu z Maastricht opiera się na trójczłonowej strukturze tematycznej, podzielonej na "filary". Pierwszy filar tworzą przepisy powiększające zakres kompetencji już istniejących Wspólnot Europejskich. Drugi filar stanowią postanowienia dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, zaś trzeci filar obejmuje postanowienia dotyczące koordynowania polityk w ramach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Mimo głębokich zmian jakie wprowadzono w Maastricht wiele kwestii pozostało otwartych lub nie do końca wyjaśnionych. Sam Traktat o Unii Europejskiej przewidywał konieczność zwołania kolejnej konferencji międzyrządowej w 1996 roku (Maastricht 2), chociaż nie ustalał dokładnie tematu, którą miałby się ona zająć. Spotkanie inauguracyjne konferencji odbyło się 29 marca 1996 roku w Turynie. Zasadnicze rozbieżności pomiędzy państwami członkowskimi doprowadziły do przyjęcia projektu nowelizacji Traktatów Założycielskich Wspólnot oraz Unii Europejskiej dopiero 17 czerwca 1997 roku, podczas szczytu Rady Europejskiej w Amsterdamie. Ostateczny tekst Traktatu zaaprobowano 2 października 1997 roku. Po zakończeniu trwającej ponad półtora roku procedury ratyfikacyjnej Traktat wszedł ostatecznie w życie w dniu 1 maja 1999 roku.
Traktat Amsterdamski, liczący 11 artykułów, odwołuje się do struktur trzech filarów Unii, zmieniając nieco ich zawartość. Na przykład pewne kwestie dotyczące polityki imigracyjnej i azylowej zostały przesunięte z trzeciego filara do filara pierwszego, i tym samym poddane jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości.
Wobec pewnych niedostatków Traktatu Amsterdamskiego, kwestie koniecznej reformy instytucjonalnej stały się głównym priorytetem państw członkowskich. Ponadto, należało sformalizować zamiar rozszerzenia Unii Europejskiej. W związku z tymi postulatami Komisja Europejska przedstawiła na szczycie Rady Europejskiej w Luksemburgu, w dniu 13 grudnia 1997 roku, dokument zwany Agendą 2000. Określa on strategię wzmocnienia Unii Europejskiej w kontekście rozszerzenia, a ponadto, zakłada przeprowadzenie reformy systemu zatrudnienia, wspólnej polityki rolnej i instytucji Unii. Dodatkowo, Agenda 2000 została ostatecznie zaaprobowana przez Radę Europejską na szczycie w Berlinie w dniach 24-25 marca 1999 roku. Z kolei na szczycie w Kolonii, który odbył się 4 czerwca 1999 roku, ustalono, iż nowa konferencja międzyrządowa poświęcona kwestiom instytucjonalnym odbędzie się w roku 2000.
Seria konferencji Międzyrządowych rozpoczęła się w dniu 14 lutego 2000 roku pod patronatem prezydencji portugalskiej, a dalsze przygotowania prowadzona pod nadzorem prezydencji francuskiej. Doprowadziły one do szczytu Rady Europejskiej w Nicei, w dniach 7-11 grudnia 2000 roku, gdzie został ostatecznie zatwierdzony tekst nowego Traktatu.
Unia jest wspólnotą o wyjątkowym na świecie stopniu ujednolicenia prawa. Jest ono efektem licznych traktatów zawartych pomiędzy jej członkami. Po każdym takim traktacie UE uległa modyfikacji. Umowy te określają kompetencje instytucji europejskich i zasięg ich działania. Wbrew licznym opiniom porównującym Unię do walca, który przymusza narody do spełnienia jej zaleceń, instytucje UE nie mogą uczynić niczego bez zgody większości członków. Przeszłość i teraźniejszość UE jest nam znana, lecz przyszłości nie można określić. Jest nieodgadniona, a jej ewolucja wynika z otwartości i zróżnicowania kontynentu, zatem Europa ciągle będzie kreować swoją przyszłość.
Obecnie do Unii Europejskiej należy 15 państw: państwa założycielskie, czyli Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy i Wielka Brytania oraz trzy państwa, które zostały członkami UE 1 stycznia 1995 roku, czyli Austria, Finlandia i Szwecja.
30 marca 1998 roku w Brukseli zapoczątkowano oficjalnie proces poszerzania Unii Europejskiej o 12 państw stowarzyszonych z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej, czyli Polska, Czechy, Węgry, Słowenia, Cypr, Estonia (grupa helsińska) i Słowacja, Rumunia, Bułgaria, Malta, Litwa, Łotwa (grupa luksemburska). Data planowanego przyjęcia nowych członków to 1 stycznia 2004 roku.
1 stycznia 2002 roku w 12 krajach Unii Europejskiej została wprowadzona wspólna waluta Zjednoczonej Europy - euro.
1 maja 2004 roku miało miejsce największe rozszerzenie w historii Unii Europejskiej. Do UE przystąpiło 10 krajów: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry.