Rola snu i czuwania

Umysł ludzki, psychika jest nazywana w szerokim znaczeniu „świadomością”, z łaciny „sensorium” oznacza poczucie przeżywania przez ludzi różnych zjawisk, z zewnątrz i wewnątrz organizmu. Nie ze wszystkich procesów zachodzących w naszym organizmie zdajemy sobie sprawę . W stanie czuwania nasza świadomość pracuje na wysokich obrotach, w stanie snu jest wyłączona. Są również stany przejściowe, np. lekki sen – tzw. drzemka, moment zasypiania lub budzenia się.
To, że wchodzimy w różne stany świadomości i wychodzimy z nich jest naturalnym procesem związanym ze zmianami światła i regularnego układu następujących po sobie okresów snu i czuwania.
Rytmy natury wywierają swój wpływ na wszystkie stworzenia, ludzie są dostrojeni do cyklu czasowego zw. rytmem dobowym. Poziom wzbudzenia, metabolizmu, częstotliwość akcji serca, temperatura ciała – rodzaje aktywności, za które odpowiada układ nerwowy, dostosowane są do rytmu dobowego. Przeważnie osiągają swój szczyt w dzień – zwykle po południu i spadają do najniższego punktu w nocy, kiedy śpimy.
Rytmy dobowe są bardzo wyraźne na zmiany środowiskowe. Wszystko co zakłóca działanie naszych „zegarów biologicznych”, wpływa na to jak się czujemy i działamy. Np. po długiej całonocnej nauce jesteśmy senni i nie możemy się skupić, a nawet zasnąć, ponieważ nasz rytm dobowy został zakłócony.
Mniej więcej trzecia część naszego rytmu dobowego to okres ciszy i spokoju, zwany snem.
Aktywność psychiczna człowieka może osiągać różne stany: podwyższoną czujność, pobudzenie i wrażliwość oraz nerwowość i senność.
Normalnym stanem świadomości każdej jednostki jest ten stan, w którym spędza ona większą część swych godzin czuwania.
Dzięki elektrofalografii (EEG) można badać bioelektryczną aktywność mózgu. Pomiar tej aktywności daje obraz zmian zachodzących w mózgu, kiedy ludzie czuwają lub śpią. Badacze odkryli, że fale mózgowe w badani EEG zmieniają swój kształt i częstotliwość z chwilą zaśnięcia i wykazują dalsze zmiany w trakcie trwania snu.
Normalny stan świadomości charakteryzuje się występowaniem fal „beta” (częstotliwość fal od 14 do 32 cykli na sekundę). Zwalniając uwagę zbliżamy się do stanu „alfa” (częstotliwość od 14 do 8 Hz), w którym nasza świadomość jest na granicy czuwania i snu. Głęboki sen przebiega w strefie fal mózgowych „theta” (częstotliwość od 7 do 4 cykli na sek.) Następnie fale zwalniają do ok. 1 – 2 Hz, spada częstość oddychania i akcji serca, aby w ostatniej fazie snu powrócić do aktywności początkowej, jak w stanie czuwania.
Pierwsze cztery stadia snu zwane są snem NREM, trwaję ok. 90 minut, następnie piąte stadium, REM, trwa ok. 10 minut. W ciągu nocnego snu przechodzimy ten 100 minutowy cykl cztery do sześciu razy.
Na cykle snu i czuwania oddziałuje uwalnianie substancji chemicznych, które wywierają wpływ na sen i czuwanie. Np. uwolnienie z szyszynki dużej ilości melatoniny sprzyja zapadnięciu w sen. Cykl snu i czuwania związany jest z aktywnością poszczególnych okolic mózgu np. nieurodzajów pnia mózgu i komórek we wzgórzu .
Badacze przyjmują, że sen REM może kształtować struktury w mózgu z uczeniem się umiejętności ruchowych.
W fazie snu REM pojawiają się „ marzenia senne” zależą od wieku i płci, ich treść staje się bardzo złożona, mają osobisty, aktywny charakter, w miarę jak mózg osoby dojrzewa. Dzieciom w wieku 3 lat śnią się nieruchome obrazki
(takie jak ilustracje w bajkach), w wieku 5 – 6 lat dzieci mają już sny, które są opowieściami z akcja i ruchem. Starsze, 7 – 8 lat, odgrywają główne role w swych snach. 8 – 9 – latki śnią jak dorośli.
Kolejność rozwoju marzeń sennych zależy od dojrzewania mózgu, bo starsze dzieci umieją już posługiwać się symbolami, analizują pojęcia i łączą je w nowe schematy.
Wśród zwyczajnych marzeń sennych zdarzają się również „koszmary” – są to przerażające sny. Wywołuje je przeważnie stres, obawa przed krzywdą i porzuceniem. Naukowcy twierdzą, że koszmary senne przypominają zwykłe sny, w trakcie których ludzka psychika usiłuje połączyć różne doświadczenia by rozwiązać aktualne problemy. Ludzie, którym koszmary powtarzają się często (np. co tydzień) są na ogół wrażliwi, łatwo ich urazić, potrafią wczuć się w położenie innych, mają zdolności artystyczne.
Sen pełni dla organizmu różne funkcje: umożliwia zachowanie energii w okresach, gdy nie jest ona potrzebna oraz regeneruje substancje zużyte przez układ nerwowy. W czasie snu może odbywać się synteza neuroprzekaźników
( substancji chemicznych biorących udział w ważnych procesach życiowych) np. serotonina, noradrenalina, acetylocholina. Uczeni Francais Crick i Graeme Mithison, twierdzą, że sen i marzenia senne mogą służyć do oczyszczania się mózgu z nagromadzonych w ciągu dnia, niepotrzebnych informacji. Marzenia senne mogą służyć do zredukowania fantazji i natrętnych myśli. Brak wystarczającej ilości snu jest często przyczyną ludzkich błędów, które mogą mieć fatalne skutki np. w miejscu pracy, kiedy pracownicy na odpowiedzialnych stanowiskach cierpią na niedobór snu i często pracują w nocy.
Ernest Hartmann, badacz snów powiedział: „Rano sen już zrobił, co do niego należało. Jeśli jesteś w dobrej formie, twój rękaw został naprawiony na najbliższy dzień.” Rękaw oznacza postrzępiony materiał: nie pasujące informacje i nieuporządkowane szczegóły.

Bibliografia:

1.Zimbardo Ph., Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1999.
2. Cavallier J.F.P., Wizualizacja, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1994.
3. Red. M. Jarosz, Podstawy psychiatrii, Wydawnictwo Naukowe PWN 1988.
4. Singer L.J., Marzenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.