Doktryny chrześcijaństwa

Doktryny chrześcijaństwa
W teologii i historii chrześcijaństwa dogmat oznacza podstawową i powszechnie obowiązującą prawdę wiary. Mimo, że dogmaty formowane są przez ludzi np. na soborach, mają za sobą autorytet samego Boga.
Chrześcijaństwo jest monoteistyczną religią. Uznaje istnienie Boga w Trójcy Świętej: Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty. Osią chrześcijaństwa jest Jezus Chrystus. Wierni powołują się na historyczną osobę Jezusa z Nazaretu oraz poświadczone w księgach Nowego Testamentu przedstawienie i interpretacje jego życia i śmierci. Nowy Testament stanowi świadectwo doświadczeń uczniów i pierwotnego kościoła, który utworzyli oni wraz z Jezusem Chrystusem. Stary Testament odzwierciedla przepojone wiarą istnienie ludu, który czul się złączony z Bogiem i wielokrotnie w toku dziejów doświadczył jego wyzwolicielskiej siły. Traktowany jest jako księga obietnicy. Chrześcijanie wierzą, że Jezus Chrystus, Syn Boży, stał się człowiekiem – jest jednocześnie w pełni Bogiem i człowiekiem. Wędrował, głosił kazania i uzdrawiał chorych. Przez śmierć Chrystusa i zmartwychwstanie zostały przebaczone ludziom grzechy, co umożliwiło im uzyskanie przebaczenia, zbawienia.
Chrześcijaństwo miało w wielu aspektach istotną przewagę nad innymi religiami. Chociaż miało z nimi pewne cechy wspólne jak choćby powtarzające się ceremonie symbolizujące śmierć i zmartwychwstanie. Chrześcijańskie poczucie wspólnoty było bardzo silne, opierało się na zupełnej duchowej równości biednych i bogatych, panów i sług. Tym samym nie stanowiło zagrożenia dla porządku społecznego. Z biegiem czasu zyskało aprobatę średniowiecznych władców.
Nim zaczął się V w. naszej ery chrześcijaństwo otrzymało solidną podbudowę intelektualną. Stworzyli ja tzw. Ojcowie Kościoła, myśliciele, którzy adaptowali elementy filozofii greckiej dla potrzeb chrześcijaństwa. Uniwersalny charakter religii potwierdzony został przez fakt szybkiego nawrócenia się na tą wiarę nowych władców. Gdy cesarstwo zachodniorzymskie upadło papieże odgrywali ważne role jako obrońcy wiary i wartości, na których wspierała się cywilizacja rzymska. W VII w. naszej ery głównymi ośrodkami chrześcijaństwa pozostały Rzym i Konstantynopol, reprezentujące dwie różniące się od siebie tradycje – łacińska i grecka, – które w przyszłości miały się zupełnie od siebie oddzielić
Katolicyzm. Ta religia ma chyba najliczniejszą rzeszę wyznawców. Koncepcja Kościoła jako autorytetu nauczającego wyrosła z przekonania, że Bóg w osobie Jezusa Chrystusa przyszedł na Ziemię by nauczać ludzi jak żyć w tym świecie by odziedziczyć życie wieczne. Głową Kościoła na Ziemi jest papież, następca Świętego Piotra w urzędzie Biskupa.
Kościół rzymskokatolicki uważa, że ma prawo do formowania i definicji dogmatów. Jednak katechizm mówi, że ludowi chrześcijańskiemu przedstawia się do wierzenia, w obowiązującej formie, prawdy zawarte w Bożym Objawieniu.
Ogłoszony, w Rzymie 18 lipca 1870 r., przez Sobór Watykański I dekret papieski zawiera dogmat o nieomylności papieża, który przyznaje mu nieograniczoną i ostateczną władzę w sprawach wiary i moralności. Gdy papież przemawia ze swojego urzędu w sprawach wiary i moralności Bóg chroni go przed błędem. Nie oznacza to, że papież nigdy nie może się pomylić pisząc na przykład książkę lub wypowiadając się, ale w kwestii wiary i moralności ma zawsze rację.
* Kronika Chrześcijaństwa, Świat Książki, Warszawa 1998, strona 432
Drugą najważniejszą cechą jest rola kościoła jako szafarza sakramentów. Uzupełnia to wizję Kościoła jako autorytetu nauczającego, gdyż czymś innym jest wiedzieć, co powinniśmy czynić a być do tego zdolnym. W 17w. została ustanowiona liczba 7 sakramentów:
chrzest - wprowadzeni wiernego do wspólnoty Kościoła, uwolnienie od grzechu pierworodnego i przywrócenie życie Bożego, życie własnego;
bierzmowanie - potwierdzenie i umocnienie sakramentu chrztu, wprowadzenie w pełnię członkostwa Kościoła;
małżeństwo - związanie się mężczyzny i kobiety w obecności kapłana; lub kapłaństwo - święcenia diakonów, prezbiterów i biskupów mogących sprawować obrzędy liturgiczne i udzielać sakramentów;
namaszczanie (ostatnie namaszczanie) – udzielane ciężko chorym i umierającym, przynosi umocnienie i oczyszczenie z grzechów ;
pokuta (pojednanie) – wyznanie, żal i odpuszczenie grzechów
eucharystia (komunia święta) – ofiara z chleba i wina, przeistoczonych w ciało i krew, Chrystusa sprawowane podczas codziennej mszy świętej i nabożeństwach liturgicznych.
Dwa ostatnie sakramenty muszą być powtarzane regularnie. katolicy wierzą, ze chleb i wino staja się po konsekracji (poświęceniu) prawdziwym ciałem i krwią Chrystusa.
W katolicyzmie Maryi, Matce Chrystusa przyznaje się szczególne miejsce jako Bożej Rodzicielce. Poczęcie to miało cudowny charakter za pośrednictwem Ducha Świętego.
Dogmat o Niepokalanym Poczęciu Marii Panny został ogłoszony 1854 r. przez papieża Piusa IX. W 1950r. w Rzymie, papież Pius XII ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny, korzystając po raz pierwszy z przywileju nieomylności w sprawach wiary i moralności. Dogmat o nieomylności został ogłoszony w 1870r. w Rzymie podczas soboru watykańskiego I. Sobór oprócz nauki o nieomylności ogłosił także dekret pt. „O wierze”. Dokument ten definiował sam urząd nauczający Kościoła i tworzył tym samym najważniejszy fundament dogmaty o nieomylności. Zwracał się on bardzo wyraźnie przeciwko nowym prądom filozoficznym głosił, ze wiara i rozum nigdy w rzeczywistości nie mogą sobie przeczyć.
Protestantyzm. Nazwa ta została przyjęta dla Kościołów i wspólnot chrześcijańskich wywodzących się z reformacji XVI wieku. Do protestantyzmu zalicz się Kościoły luterańskie, reformowane, metodystyczne, baptystyczne a także wspólnoty powstałe w XIX i XX w. jak m.in. Kościoły Chrystusowe czy Zielonoświątkowcy.
Próby definicji, głoszą, ze pojecie protestantyzm odnosi się do takich postaci chrześcijaństwa, w których istotną zasadą samo zrozumienia jest protest wobec każdego roszczenia człowieka zmierzającego do pomniejszenia suwerenności Boga jako jedynego dawcy zbawienia.
Kościoły protestanckie za nadrzędne źródło prawdy uznają Pismo Święte ( sola scriptura – tylko Pismo), kwestionując uznana przez kościół rzymskokatolicki komplementarność w tym zakresie Pisma Świętego, Tradycji i Urzędu Nauczycielskiego. Protestantyzm odrzuca elementy wiary chrześcijańskiej, które w przekonaniu jej przedstawicieli nie znajdują ugruntowania i uzasadnienia w Biblii, np. odpusty, pośredniczący charakter Świętych i Maryi, istnienie czyśćca, ofiarny charakter mszy, kapłaństwo hierarchiczne, celibaty duchownych.
Kościoły protestanckie uznają orzeczenia pierwszych siedmiu soborów w takim zakresie, w jakim są one zgodne z Biblią oraz symbole wiary starożytnego Kościoła. Protestantyzm przyjmuje tzw. kanon hebrajski Biblii zawierający w Starym Testamencie o siedem ksiąg mniej niż Septuaginta stanowiąca punkt odniesienia dla katolicyzmu i prawosławia (wspólny dla wszystkich tradycji jest kanon Nowego Testamentu). Protestanci uznają, ze do właściwego zrozumienia Pisma Świętego konieczna jest Łaska Boża a szerzenie prawd biblijnych uważa za główne zadanie Kościoła. Bardziej niż katolicyzm podkreśla skutki grzechu pierworodnego twierdząc, ze nie tylko osłabia, ale także niszczy naturę ludzka i wolna wole. chodzi o to, ze człowiek nie jest w stanie sam z siebie współdziałać w dziele zbawienia. Z takiego właśnie ujęcia grzechu pierworodnego wynika teza o całkowitym prymacie Boga w dziele zbawienia, która nawiązuje do teologii Świętego Pawła i koncepcji łaski Świętego Augustyna. Usprawiedliwienie chrześcijanina dokonuje się wyłącznie przez samą wiarę w zbawczy charakter śmierci Chrystusa, który wiarę otrzymał w darze łaski. Zbawienie to dar a nie zasługą człowieka. Protestantyzm nie odrzuca dobrych uczynków. Uznaje je za zewnętrzne znaki wewnętrznej wiary. Człowiek, który oceniany jest pod katem samych uczynków skazany jest na potępienie, ale gdy te uczynki poprzedza wiara staja się one znakiem zbawienia. Wierzący człowiek jest zarówno usprawiedliwiony jak i grzeszny-poddany Prawu nie jest w stanie sam z siebie bez łaski Boga wypełnić jego wymagań.
Protestantyzm głosi zasady: tylko łaska (sola gratia), tylko wiara (sola fide), tylko Chrystus (solus Christus). Między ludźmi a Bogiem nie ma innego pośrednika zbawienia jak tylko Jezus Chrystus. Prowadzi to w konsekwencji do odrzucenia kultu świętych i Maryi, którzy mogą być jedynie uznani za świadków wiary, ale nie są w stanie odmienić przyszłych losów jednostki poprzez swoje wstawiennictwo.
Niemal w całej religii protestanckiej praktykuje się dwa sakramenty: chrzest i Wieczerzę Pańską, których rożne rozumienie stało się podstawową przyczyną różnicowania się protestantyzmu (np. tradycyjne Kościoły Ewangelickie zachowały chrzest dzieci). Protestanci uznają tylko chrzty dorosłych (tzw. chrzest wiary). Doceniają decyzję dojrzałego człowieka, co do wiary. Traktowany jest jak zewnętrzny znak zawarcia przymierza z Bogiem. Sakrament Wieczerzy Pańskiej przyjmuje się powszechnie pod dwoma postaciami. Kościół protestancki zachował odpowiednik bierzmowania nie nadając mu jednak sankcji sakramentalnej, nie jest ono traktowane jako dopełnienie chrztu, lecz jako obrzęd potwierdzający chrześcijańską dojrzałość.
Zamiast spowiedzi indywidualnej przed duchownym praktykuje się spowiedź powszechną.
Małżeństwo traktowane jest w kategoriach porządku doczesnego jako instytucja społeczna i nie ma rangi sakramentu. Podkreśla się znaczenie Bożego błogosławieństwa i odpowiedzialności małżonków przed Bogiem. Gdy związek się rozpadnie Kościół dopuszcza powtórne zawarcie związku.
Najważniejszymi świętami protestanckiego wyznania są Wielki Piątek, Zmartwychwstanie Pańskie, Boże Narodzenie i Zesłanie Ducha Świętego. Protestantyzm głosi powrót do tradycji zapisanej w Dekalogu, co do święcenia soboty jako dnia wolnego od pracy.
Prawosławie. Wschodnie chrześcijaństwo charakteryzuje się ciągłością tradycji od czasów apostolskich, własną liturgią i niezależnością lokalnych kościołów (autokefalia). Rozwinęło się na terenach Bliskiego Wschodu oraz wschodnich częściach cesarstwa rzymskiego a także w Egipcie i na Kaukazie. Kościół prawosławny został, w 1054 roku, odłączony od Rzymu. Każdy kościół prawosławny jest niezależny w sensie administracyjnym, utrzymuje jednak wspólnotę z innymi i uznaje honorowy prymat patriarchy Konstantynopola.
Wiara opiera się na definicjach dogmatycznych siedmiu pierwszych soborów (Nicejski I – 325r., Konstantynopolitański I –381r., Efeski – 431r., Chalcedoński – 451r., Konstantynopolitański II – 553r., Konstantynopolitański III – 681r., Nicejski II – 787r. ) oraz soborów lokalnych uznanych przez sobory powszechne. Tu właśnie zostały ogłoszone formuły wyznania wiary i teksty doktrynalne, będące wyrazem wiary Kościoła. Teologia prawosławia opiera się na Biblii i całości tradycji mającej swój wyraz w decyzjach soborów i pismach Ojców Kościoła. Nie istnieje żadne zewnętrzne kryterium wiary, lecz jedynie wewnętrzne, którym jest żywy wyraz wiary. Prawda ujawnia się w żywym doświadczeniu Kościoła.
Prawosławie nie uznaje prymatu Rzymu, papieża uważa za jednego z patriarchów. Uważa, ze boża prawda zostaje objawiona przez „sumienie kościoła” lub jednomyślność jego członków. Szczególną rolę prawosławie przywiązuje do liturgii, zwłaszcza eucharystii. Jest ona początkiem królestwa Bożego i realną jednością z Chrystusem. Kościół prawosławny ma cztery porządki liturgii eucharystycznej (Jana Chryzostoma, Bazyleo Wielkiego, Jakuba Apostola i Uprzednio Poświęconych Darów). Liturgia godzin odnosi się do cyklu dobowego (nabożeństwo poranne – jutrznia i wieczorne, czyli nieszpory), tygodniowego (cykl Horologionu), ośmiu tonów (Oktoechosu), rocznego (cykl Menei) i paschalnego (cykl Triodionu). Cykl paschalny obejmuje 1/3 roku liturgicznego. Pascha jest celebrowana w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca i po zakończeniu paschy żydowskiej. Istotne role odgrywają sakramenty i sakramentalna. Kościół wyróżnia siedem czynności świętych, które są sakramentaliami. Chrzest i bierzmowanie sprawuje się razem. Chrzest jest sprawowany przez trzykrotne zanurzenie w wodzie, będące symbolem przejścia Jezusa Chrystusa od śmierci do życia. Eucharystia sprawowana jest na chlebie kwaszonym i winie gronowym. jest sakramentem zjednoczenia Chrystusa przez przyjęcie jego ciała i krwi. Pokuta realizuje się przez wyznawanie grzechów. Szczególna rola przypada w tym mistrzom życia zakonnego tzw. starcom. Małżeństwo jest sakramentem uświęcającym cale życie mężczyzny i kobiety, ale dopuszcza się rozwiązanie małżeństwa i zawarcia nowego. Domena duchowieństwo jest udzielanie sakramentów, ale granica między świeckimi a duchownymi jest niewielka. Księża nie musza zachowywać celibatu. Kapłaństwo stanowią trzy święcenia wyższe (biskup, kapłan, diakon) oraz trzy niższe (lektor, śpiewak, subdiakon). Równie ważne znaczenia jak sakramenty maja niektóre sakramentalia takie jak śluby zakonne czy wielkie poświęcenie wody. Kościół prawosławny spełnia misje w świecie, która jest przygotowaniem powtórnego przyjścia Chrystusa, przemienienie świata.
Anglikanizm. Określenie całokształtu doktryny i praktyki religijnej właściwej wspólnoty chrześcijańskiej uznającej duchowe zwierzchnictwo arcybiskupa Countrbury. Nazwa ogółu kościołów utożsamianych z tą doktryna i praktyką. Anglikanizm odrzucił magisterium Kościoła i prymat papieża. Kościół anglikański jest kościołem hierarchicznym a ciągłość sukcesji władzy biskupiej uważa za niezbywalny swój przymiot. Po reformie Anglikanizm oddzielił się od Kościoła i stal odrębną od Rzymu wspólnotą chrześcijańską zyskując charakter Kościoła Państwowego. Odrzucił jurysdykcje Biskupa Rzymu, idee transsubstancjacji i oficjalnego charakteru mszy. Zanegował także adoracje Eucharystii i kulty świętych oraz istnienie czyśćca. Anglikanizm zniósł obowiązek indywidualnej spowiedzi przed kapłanem oraz dopuścił małżeństwa duchownych. Najwyższą władzę sprawuje Król lub Królowa, mianuje biskupów i sprawuje kontrole nad proboszczami. Kościół anglikański sprawuje w Anglii religią panującą, ponieważ biskupi zasiadają w Izbie Lordów a zgromadzenia kościelne (synody) sprawują funkcje ustawodawcze. Podstawy doktrynalne anglikanizmu stanowią: Biblia, 39 Artykułów (1571r.) i Book of Cammon Prayer (1552r.), modlitewnik opracowany za panowania Edwarda VI. Dopuszcza się dwa sakramenty: chrztu i Wieczerzy Pańskiej jako konieczne obrzędy kościelne.

Bibliografia:
Słownik kultury chrześcijańskiej. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1997
Smith H., Religie świata. Świadomi mądrości pokoleń., Warszawa 1995, Świat Książki
Kronika Chrześcijaństwa, Świat Książki, Warszawa 1998
Religie. Encyklopedia PWN., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003
Leksykon podstawowych pojęć religijnych, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998