Podboje arabskie

W zasadzie należałoby mówić nie o podbojach arabskich, lecz o podbojach muzułmańskich, bowiem impuls do zdobycia świata dała Arabom nie narodowość, lecz nowa religia – islam. W początkach VII wieku Arabowie byli luźnym konglomeratem plemion, zamieszkujących Półwysep Arabski. W jego urodzajniejszej, południowej części ludność była osiadła (królestwo Jemenu), natomiast pustynna i półpustynna część północna była zamieszkana przez plemiona koczowników. W latach 628-632 założyciel nowej religii, Mahomet, przełamując tradycyjne uprzedzenia między koczownikami a rolnikami, zjednoczył Arabów i stworzył z nich potęgę militarną. Tę dynamikę wykorzystali jego następcy - kalifowie.

W chwili śmierci Mahometa 632 zjednoczeni Arabowie panowali nad częścią Półwyspu Arabskiego znajdującą się na południe od linii łączącej zatokę Akaba z ujściem Tygrysu i Eufratu. W następnych latach, będących właściwie jedną nieprzerwaną wojną (dżihad), opanowali:
633-651 – perskie imperium Sasanidów
634-640 – bizantyjską Syrię po Antiochię Syryjską,
640-645 – bizantyjski Egipt i Trypolitanię
649 – bizantyjski Cypr
654 – Armenię
655 – bizantyjskie Rodos
659 – południowo-wschodnią część bizantyjskiej Azji Mniejszej po Tars
659-714 dorzecze Amu-darii (Chorezm), Syr-darii (Samarkanda i Buchara) i ziemie na zachód od Indusu (późniejszy Afganistan)
698-709 – pozostałą część bizantyjskiej Afryki (dzisiejszy Maghreb)
711-714 – wizygocką Hiszpanię (z wyjątkiem Asturii) i Septymanii (nadmorskiego pasa Akwitanii między ujściem Rodanu a Pirenejami)
719-759 – część południowej Francji z miastami: Narbonne i Montpellier (719), Nimes, Carcassonne i Autun (725); Bordeaux, Lyon, Besancon i Sens (731); Saint Remi i Awinion (734); Arles (735)
760 – bizantyjską Sardynię
798 – bizantyjskie Baleary
823 – bizantyjską Kretę
831-878 – bizantyjską Korsykę i Sycylię
w IX i X wieku – przyczółki w Europie poza Półwyspem Iberyjskim:
miasto Tarent – 840-880
miasto Bari – 841-871
obóz Garigliano – 880-915
twierdzę Fraxinet – 888-975

Oparły się Arabom, mimo najazdów, Cesarstwo Bizantyjskie (717-718 oblegali Konstantynopol, będąc o krok od jego zdobycia i tym samym unicestwienia Cesarstwa), Królestwo Franków i etiopskie Królestwo Aksum. W II połowie VIII wieku imperium arabskie poniosło pierwszą stratę terytorialną - po zwycięskich bitwach pod Tuluzą (721) i Poitiers (zwaną również bitwą pod Tours, 732) oraz po odbiciu Narbonne (759) Frankowie opanowali najpierw Septymanię, tworząc Marchię Hiszpańską, a potem (812) tereny Hiszpanii na północ od Ebro.

W ślad za podbojem militarnym następowała islamizacja i arabizacja podbitych terenów. Procesy te były tym intensywniejsze, że po ustabilizowaniu się granic imperium arabskiego kultura arabska wkroczyła w wieki rozkwitu. Ich wyniki okazały się tak trwałe, że większość krajów podbitych przez Arabów jest do dziś arabska (od Maroka po Irak) albo przynajmniej muzułmańska (perski Iran, hinduski Pakistan). Rechrystianizacji uległy tylko Hiszpania (rekonkwista), wyspy Morza Śródziemnego (Cypr, Kreta, Rodos, Sycylia, Sardynia, Korsyka, Baleary), Armenia i Gruzja. Efemeryczne okazały się państwa krzyżowców w Palestynie, istniejące od 1095 do 1291