Historia Wychowania.

1. Co to jest historia wychowania?

Historia wychowania to historia pedagogiki. Ma 2 podstawowe działy:
- dzieje teorii pedagogicznej ( dzieje myśli, doktryn pedagogicznych zajmujących się pomysłami na wychowanie )
- dzieje praktyki pedagogicznej ( zajmuje się instytucjami, placówkami
Historia wychowania jest nauka interdyscyplinarną – stoi na pograniczu dyscyplin. Wykorzystuje źródła historyczne, aby odtworzyć przeszłość w aspekcie oświatowym.

2. Co to jest źródło historyczne ?

Najogólniej to każda pozostałość działalności. Im dalej od naszych czasów, tym źródeł mamy coraz mniej. Źródła mogą być :
- archeologiczne ( narzędzia, garnki, zabawki)
- etnologiczne ( opisy obyczajów pierwotnych ludów, dokumenty, podręczniki)

3. Kanon 7 Sztuk Wyzwolonych

Trivium – gramatyka, retoryka i dialektyka
Quadrivium – arytmetyka, astronomia, geometria i muzyka

4. Początki wychowania

Wychowanie naturalne – polega na tym, że młode pokolenie obserwując starsze uczy się. Potem pojawia się nauczyciel. Dzieciństwo było skracane do maximum. Dążono do wyeliminowania starców, ponieważ sądzono, że są oni nieprzydatni. W momencie gdy były nadwyżki żywności starców zachowywano, wówczas byli oni nauczycielami, mistrzami i wychowawcami.
Wówczas powstawała pierwotna szkoła zakończona inicjacją, która była progiem, egzaminem przed dorosłym życiem. Po tym egzaminie stawało się pełnoprawnym członkiem społeczności.

5. Starożytna Grecja

Wychowanie fizyczne
W Grecji szczególnie dbano o ciało, które było najpierw wzmacniane i hartowane, a następnie ćwiczono jego zwinność i gibkość. Do tego celu oprócz dużej ilości zabaw i gier, którymi zajmowano dziecko w wieku chłopięcym, ustalił się w zwyczaju greckim program wychowania gimnastycznego młodzieży. Stanowił go tzw. PANTATHLON, do którego zaliczano: skakanie, bieg, rzut dyskiem i dzidą, mocowanie się. Program ten zawierał zwykłe ćwiczenia fizyczne, które traktowano jako wstęp do późniejszego wychowania wojskowego. Kształtne, silne ciało młodzieńca było ideałem piękna do tego stopnia, że tak zbudowany syn był przedmiotem dumy ojca. W Grecji ułomność i brzydota fizyczna była traktowana jako nieszczęście i klątwa bogów. Mimo tak wielkiego umiłowania wychowania gimnastycznego, Grecy nie tolerowali jednostronnego nacisku na wyrabianie muskułów. Nie szanowali również zawodowego zajmowania się tzw. wyrabianiem mięśni, lekkoatletyką czy zapasami. W utrzymywaniu kondycji pomagały Grekom zakładane przez nich palestry i gimnazja, gdzie młodzież korzystając z każdej wolnej chwili ćwiczyła w gronie kolegów. Wychowanie fizyczne, które było dla państwa greckiego najważniejsze i zazwyczaj określane przez ustawy było kierowane przez urzędy państwowe.


Wychowanie moralne ( KALOKAGATHIA )- kalos –piękny; agathos – dobry.
Grecy głosząc znaczenie wychowania fizycznego dla duchowego rozwoju człowieka, zwłaszcza ukształtowania jego charakteru, zrozumieli że sama dzielność fizyczna nie wystarcza dla doskonałości, jeżeli w parze z nią nie idzie piękność moralna i szlachetność duchowa. Dlatego też od wczesnego dzieciństwa usiłowali wpajać dziecku zdrowe zasady moralne i uczyli je skromnego i pełnego umiaru postępowania. Uważali też wstydliwość młodzieńca za cnotę, dlatego też przyzwyczajali młodzież do unikania rubasznych, rażących ruchów i gestów, chodzenia w milczeniu, do stania i siedzenia w przyzwoitej pozie i skromnego ubioru. Szczególnie wpajano dzieciom szacunek wobec rodziców i starszych. Pilnowano także by młodzież nie stykała się z pospólstwem, unikała tłumnych ulic, gdzie mogłaby być narażona na sceny obrażające jej wstydliwość.

Wychowanie muzyczne
Odgrywało główną role w kształceniu charakteru i umysłu obywateli greckich i było drugim obok służby wojskowej publicznym obowiązkiem państwa i wiązało się z kultem religijnym i czcią bogów. Grecy byli narodem religijnym, ale młodzieży nie udzielano żadnej nauki religii. Ze znajomością bóstw narodowych dziecko było zapoznawane od najmłodszych lat poprzez swoją obecność w obrzędach religijnych. W Grecji żaden moment życia publicznego czy prywatnego nie obchodził się bez czci bóstw. Również żadna uroczystość publiczna nie obyła się bez udziału dzieci i młodzieży, bez ich chóralnych hymnów i utworów poetyckich. Do śpiewów i recytacji przy dźwiękach lutni (która była instrumentem narodowym) konieczne było nauczenie się na pamięć sporej ilości hymnów i poematów. Wychowanie muzyczne odbywało się zazwyczaj prywatnie, ale pod opieką i nadzorem publicznym.

Wychowanie Spartańskie
Spartanie odznaczali się oni szorstkością, zamiłowaniem do życia wojowniczego, pragnieniem władzy i zdobyczy. Nie dbali o wartości umysłowe ani estetyczne. Cenili sobie przede wszystkim siłę i organizowali się głównie w celach militarnych. Wychowanie dzieci w tej społeczności miało za zadanie, jako podstawowy cel, wykształcić je na żołnierzy gotowych w każdej chwili do walki. Było to bezpośrednio związane z sytuacja polityczną Sparty, gdyż panowali oni nad ludnością podbita i aby utrzymać ją w ryzach, musieli w każdej chwili być gotowi do walki. Utrzymanie władzy przez Spartan, którzy stanowili mniejszość w społeczeństwie, zmuszało ich do surowej dyscypliny, ciągłej gotowości militarnej i rozwiniętej świadomości stanowej swoich współobywateli. Tak więc urządzono wychowanie młodzieży, aby była ona całkowicie podporządkowana państwu. W całym toku wychowania państwowego absolutnie nie uwzględniano potrzeb indywidualnych dzieci i młodzieży. Wychowanie odbywało się gromadnie i miało na celu wychowanie bezosobowych sług idei państwowej. Na czele całej edukacji dzieci i młodzieży w Sparcie stał PAJDONOMOS. Ponieważ do obrony przydatne mogły być tylko jednostki zdrowe, to każde dziecko po przyjściu na świat było oceniane przez urzędników, którzy dzieci ułomne i chorowite nakazywali wyrzucać na górę tajgetos.
W 7 roku życia państwo odbierało dzieci rodzicom. W Sparcie zarówno chłopcy jak i dziewczęta podlegały takiemu samemu wychowaniu, gdyż wg Spartan jedynie kobiety dobrze rozwinięte fizycznie mogą rodzić zdrowych, silnych chłopców. Po za tym odpowiednio wyćwiczone kobiety mogły także bronić murów miasta. Wychowanie spartańskie nie znało tez różnic między dziećmi rodziców biednych i bogatych. Wszyscy tak samo byli wychowywani, odżywiani i traktowani. Chłopców i dziewczęta umieszczano osobno w domach urządzonych jak dzisiejsze koszary wojskowe, gdzie czekało ich 23 lata życia uregulowanego w każdym szczególe przez prawo. Dzieci i młodzież podzielone były na kompanie, na których czele stał najdzielniejszy z młodzieży. Rozkazy naczelników i kary przez nich nakładane były wypełniane bez słowa krytyki.
W 18 roku życia młodzież spartańska wchodziła w tzw. okres efebii. W tym czasie ich obowiązkiem było odbywanie wyłącznie ćwiczeń(wojskowych) wojennych i życie obozowe. Okres ten trwał 2 lata.
W 20 roku życia następował 9-cio letni okres służby wojskowej. Dopiero po jej odbyciu ok. 30 roku życia Spartanin otrzymywał prawa obywatelskie. W dalszym jednak ciągu do jego obowiązków wobec państwa należało uczestniczenie w zbiorowych ćwiczeniach gimnastycznych i we wspólnych biesiadach.

Czytania uczono dzieci tylko prywatnie, co prawda była to zaledwie podstawowa nauka, która miała tylko za zadanie ułatwić dziecku zapamiętanie i zrozumienie poezji. Każdy Spartanin umiał na pamięć ustawy ojczyste, oraz znał historię swoich przodków i ich bohaterskie czyny. Wielu Spartan nie umiało jednak liczyć.

Wychowanie Ateńskie
Ateńczycy byli ludem przodującym w całym życiu kulturalnym. Odznaczali się niezwykłą ruchliwością , bystrością, ciekawością oraz zamiłowaniem piękna i tężyzny fizycznej. Wyróżniali się przede wszystkim pociągiem do ruchu umysłowego, do zagadnień kulturalnych, naukowych i artystycznych. Ogromne poczucie wolności spowodowało, że Ateńczycy nie pozwolili sobie na to, aby ich życie było podporządkowane żelaznej dyscyplinie państwowej jak w Sparcie. Obywatele Aten szybko wyrobili sobie świadomość swojej własnej indywidualności i swoich praw w granicach państwa. Państwo było postrzegane przez nich jako twór, którego zadaniem było sprawowanie opieki nad obywatelami i gwarantowało im swobodę w kierowaniu swoim życiem prywatnym. Kontrolowane przez państwo wychowanie młodzieży jak w Sparcie nie miało racji bytu. Praktycznie poza wychowaniem fizycznym, państwo Ateńskie zostawiło dużą swobodę rodzicom i nauczycielom w wychowaniu dzieci i młodzieży. W Atenach nie było szkół publicznych, ani nauczycieli utrzymywanych przez państwo. Ten kto chciał i do kogo rodzice dziecka mieli zaufanie, zajmował się uczeniem. Samo prawo Ateńskie nakładało na rodziców tylko obowiązek kształcenia dzieci, ale nie wnikało jak to jest przeprowadzane o ile nie przeszkadzało to utrzymaniu porządku publicznego.
W wychowaniu obywatela ateńskiego wyróżniamy 3 etapy:
lata dzieciństwa (0-6 lat)
Niemowlę po urodzeniu było powierzane niańce, która otaczała je ogromną ilością zabawek. Całe 6 lat upływało dziecku na zabawach w otoczeniu domowym. Piastunki opowiadały dzieciom bajki, legendy, śpiewały pieśni. Dziecko miało w tym okresie lekkie i beztroskie życie. Ojciec dziecka mało interesował się swoją pociechą ponieważ przeważnie był pochłonięty życiem publicznym i towarzyskim poza domem.
lata szkolne ( 7-18 lat)
Kiedy chłopiec miał 7 lat zaczynał uczęszczać do szkoły. Odtąd przechodził on pod szczególny nadzór pedagoga, którym bywał także zaufany niewolnik rodziców. Ojciec powierzał opiekę nad synem, oraz powierzał mu obowiązek kształcenia obyczajów chłopca tj. zachowania się dziecka przy stole, na ulicy. Pedagog miał także do swojej dyspozycji rózgę, której miał pełne prawo użyć.
Pedagog w starożytnej Grecji nie był nauczycielem w dzisiejszym słowa tego znaczeniu. Samo słowo pedagog pochodzi od greckiego pais - chłopiec i ago-prowadzę, czyli dosłownie ten który prowadzi chłopca (do szkoły). Posada pedagoga nie była zajęciem cieszącym się uznaniem w społeczeństwie ateńskim.
Przez pierwsze 7 lat chłopiec otrzymywał tzw. wykształcenie elementarne, które obejmowało wykształcenia poetyckie i muzyczne. Naukę zaczynał od alfabetu. Chłopca uczono najpierw nazw liter a dopiero później pokazywano mu ich kształt. Następnie uczeń przystępował do sylabizowania , a po opanowaniu czytania przychodziła dopiero pora na naukę pisania. Do tej początkowej nauki zaliczano także najprostsze działania rachunkowe gdzie najważniejsza była tabliczka mnożenia wyuczana na pamięć.
Około 10 roku życia dziecko najczęściej umiało już czytać i pisać ze zrozumieniem. Wówczas zaczynał naukę literatury poetów. Celem kształcenia poetyckiego było kształcenie moralne młodzieży i wpajanie jej zasad cnoty. Chłopcy, którzy przystąpili do czytania poezji zaczynali być kształceni w muzyce. Nauczyciel przygrywał melodię na lutni a uczeń powtarzał ją tak długo , aż opanował ją bezbłędnie.
Około 14 roku życia kształcenia dziecka podejmował się nauczyciel gimnastyki. Od tej chwili chłopiec spędzał coraz więcej czasu na ćwiczeniach gimnastycznych. Młodzież grała w piłkę, bawiła się obręczą oraz przede wszystkim ćwiczyła zestaw ćwiczeń.
Około 18 roku życia młodzież wchodziła w tzw. okres efebii, który trwał 2 lata. Był to okres, w którym wychowanie ujęte zostało w ręce państwa.
Po okresie efebii ok. 20 roku życia Ateńczyk zostawał obywatelem Aten.

Wychowanie Hellenistyczne
Rozkład zajęć w szkole ateńskiej musiał ulec znacznej zmianie i został on podzielony na dwa okresy.
Pierwszy wcześniejszy przeznaczono na wykształcenie niższe, gdzie stłoczona była cała wiedza dawana wcześniej w szkole. W drugim okresie prowadzono naukę nową, wymagającą już pewnej podstawy. Od tego momentu zaczął istnieć podział na szkolnictwo elementarne i średnie. Nauki stopnia II opierały się na wiedzy zdobytej w pierwszym okresie nauki i dostępne były tylko klasie ludzi zamożnych, których było stać na utrzymanie młodzieży na studiach i opłacaniu kosztownych nauczycieli. Nauka elementarna była szeroko rozpowszechniona wśród ludności hellenistycznej. Szkoły znajdowały się w każdym mieście a nieraz również we wsiach. Obok szkół prywatnych tak popularnych w Grecji powstawało również w tym okresie coraz więcej szkół publicznych. W okresie tym zaczęto także uczyć w szkołach dziewczęta, które dotąd były trzymane od nauki z dala. W szkole publicznej nauczyciel był wybierany na drodze konkursu i pobierał on pensje od gminy.
elementarna (trwa do 12 roku życia) Odbywała się ona najczęściej w sali ogólnej z wydzielonym w niej kącie. Coraz częściej mamy do czynienia z nauką zbiorową. Dzieci zaczynają naukę nawet w wieku 5 lat gdyż program jest tak duży, że rodzice wysyłają dzieci do szkoły jak najwcześniej, aby mogły one opanować realizowany w niej materiał. W okresie tym następuje nauka czytania ( nauczyciel dyktuje litery a uczniowie je powtarzają, potem nauczyciel pokazuje litery) i pisania, zaznajamianie dzieci z liczbami, lekcje rysunku oraz prostsze zajęcia z muzyki i ćwiczenia fizyczne.


7. Starożytny Rzym

W okresie rodowym ideałem staje się obywatel gospodarz rzymski. Rzym rozwijał się jako państwo militarne, które przede wszystkim potrzebowało dobrych wojowników i urzędników. Rzymianie nie widzieli powodu dla którego ich dzieci miałyby umieć więcej niż ich rodzice, tym bardziej, że system nauczania młodzieży oparty na przekazywaniu wiedzy z pokolenia na pokolenie. Tradycja, wzory przodków, których męstwo, stałość i prostota charakteru uchodziły w Rzymie za najpewniejsze środki w utrzymaniu i stworzeniu potęgi państwowej. Dlatego też państwo pozostawało troskę o wychowanie dzieci rodzicom. Praktycznie nie ingerowało ono w proces wychowania dzieci poza wyjątkami, kiedy to zachodziło podejrzenie, że do procesu wychowawczego wkradły się złe obyczaje. Wówczas do akcji wchodził cenzor, którego zadaniem było nadzorowanie moralności młodzieży. Ojciec miał obowiązek przygotować syna do pełnienia obowiązków obywatelskich. Dużą rolę w procesie nauki odgrywała praktyka. Obywatel rzymski miał obowiązek znać się na wojnie i polityce. Wojnę poznawał w obozie, gdzie uczył się walki mieczem, rzutu dzidą, trenował bieg i skoki. Następnie udawał się do wojska, gdzie uczono go posłuszeństwa i rozkazywania. Polityki zaś uczył się uczęszczając z ojcem na zgromadzenia ludu i rozprawy sądowe. Najczęściej w wieku 30 lat był przygotowany do życia publicznego. Obok nauki obowiązków wojennych i polityki chłopiec otrzymywał tez podstawowe wykształcenie elementarne tj. naukę czytania, pisania i rachunków.
W okresie republikańskim ideałem był dobry obywatel - żołnierz. Chłopcy z uboższych rodzin uczęszczali do szkółek prywatnych. Rodzice zamożni uczyli sami swoje dzieci w domu albo opłacali nauczyciela, który robił to za nich w domu pracodawcy. Rzymianie bardzo dbali o karność i stan moralny młodzieży oraz tzn. czystość, prostotę i wstrzemięźliwość. Dziewczęta również otrzymywały skąpe wykształcenie elementarne, a po za tym matki miały obowiązek poznania ich i nauczenia robót domowych tzw. kobiecych.
Rzymianie mowę cenili sobie bardzo mocno zwłaszcza w ciałach politycznych i sądzie. Szacunek wzbudzał u nich nawet wątły człowiek, który jednocześnie swoją mową potrafił rozpalić ludzkie serca.

Wykształcenie

Elementarne - trwało do 12 rroku życia. Państwo nie wtrącało się do niego, pozostawiając wykształcenie elementarne rodzicom. W rodzinach bogatszych rolę nauczyciela nauk elementarnych pełnił wykształcony niewolnik. Dzieci rodziców mniej zamożnych uczęszczały do prywatnych szkółek elementarnych, które licznie powstawały w tym okresie.

Gramatykalne - rozpoczynano w wieku 12 lat i trwało ono najczęściej do 15 roku życia. W czasie tych 3 lat nauki uczeń poznawał zarówno gramatykę grecką jak i łacińską. Naukę tych gramatyk rozpoczynano w szkole gramatycznej równocześnie bądź zaczynano naukę od gramatyki greckiej. Kształcenie gramatyczne było bardzo drogie i mało kto mógł sobie pozwolić na indywidualne kształcenie swojego dziecka w tym kierunku. Dlatego też wielu gramatystów zaczęło otwierać szkoły, gdzie można było skupić większa ilość uczniów.

Retoryczne - czas nauki najmniej wynosiła 2-3 lata, ale górna granica nie była określona. Retoryka była nauka bardzo popularna w Rzymie. Polegała ona nie tylko na nauce układania słów, ale także kształtowania głosu, akcentowania pewnych zgłosek czy przybierania najwłaściwszej pozy ciała.


Szkoły w średniowieczu
a. szkoły Parafialne – najpowszechniejsze, które przyjmowały dziewczęta i chłopców bez względu na pochodzenie
b. szkoły elementarne, które dzielimy na:
- szkoły wiejskie – poziom był niski, nauczycielami byli ludzie przypadkowi ale zawsze byli to mężczyźni. Najczęściej uczyli się w nich chłopcy, dziewczęta były rzadko tam spotykane
- szkoły miejskie – program był dostosowany do potrzeb mieszczaństwa. Była w nich nauka języków nowożytnych. Nauczyciel był opłacany z pieniędzy Rady Miejskiej. Jeżeli nauczyciel zachowywał się niepoprawnie wówczas był on wyrzucany przez Rade Miejską
c. szkoły Katedralne i Kolegiacke – dały początek uniwersytetom. Były one przeznaczone dla kształcenia duchowieństwa w zakresie 7 sztuk wyzwolonych.
d. Uniwersytety
e. szkoły Klasztorne – są to najstarsze szkoły średniowieczne, które powstawały od 6 w. Za najstarsze uważa się Benedyktyńskie. Wyróżniamy 2 rodzaje szkół Klasztornych:
- wewnętrzne klasztory – przeznaczone dla tych, którzy zostawali później w klasztorze (mnichów, zakonników)
- zewnętrzne
Klasztor dawał pewną stabilizację i chronił przed głodem. Dawał poczucie bezpieczeństwa, a dla kobiet to było jedyne miejsce gdzie mogły się kształcić.
Uniwersytety są wynalazkiem średniowiecza. Najstarsze powstały we Francji, Włoszech. Typ włoski to korporacja studentów, instytucja niezależna od kościoła. Rektor był wybierany spośród studentów (od 25lat). Typ paryski to korporacja profesorów. Rektor wybierany spośród nich i był też kanclerz. Uniwersytet powinien posiadać 4 wydziały:
1. filozoficzny (sztuk wyzwolonych)
2. medyczny
3. prawa
4. teologii
Nazwa uczelni pochodziła od słowa uniwersitas, czyli powszechny, ogólny, dla każdego bez względu na wykształcenie, pochodzenie, narodowość. Uniwersytety różniły się profilami. We Włoskim uczono prawa, natomiast w Paryskim teologie, a jeżeli było prawo to kościelne.
Są 2 typy powstawania Uniwersytetów:
- przez Fundacje i drogą migracji, gdzie studenci namawiali profesorów i wywędrowywali do innych miast.



Odrodzenie w Europie Zachodniej

Renesans – zwany też odrodzeniem lub humanizmem, dzięki reformacji i rodzącemu się wolnomyślicielstwu, niszczy duchową dyktaturę kościoła, wskrzesza starożytność Grecką, przyczynia się do niebywałego rozkwitu sztuki i literatury, powoduje rozwój przyrodoznawstwa, kładzie podwaliny pod nowoczesny, świecki pogląd na świat. Ośrodkiem zainteresowania staje się człowiek i jego życie na ziemi, a nie Bóg i życie po za grobowe. Renesans powstaje w XIV w Italii. Duży wpływ na rozkwit kultury humanistycznej odegrało bogactwo republik dworskich i dworów książęcych, gdzie najszybciej następował rozwój handlu i rzemiosła.

Myśl Pedagogiczna – Humaniści przeciwstawiają się średniowiecznemu systemowi wychowania. Podejmują walkę ze scholastycznym charakterem nauki i religijno kościelnym charakterem wychowania. Pedagogiczni Humaniści domagają się świeckiego kierunku wychowania. Humanizm wciąga do studiów czynniki świeckie, i uwalnia naukę od jej charakteru teologiczno-kościelnego. Szkoły prowadzone przez duchowieństwo tracą zaufanie, Uniwersytety są atakowane jeżeli nie zarzucają kierunku scholastycznego.

Nowy program kształcenia umysłowego – kładzie nacisk na wszechstronny rozwój umysłu i jest programem świeckim. Teologia i filozofia scholastyczna są z niego wykluczone. „7 Sztuk Wyzwolonych” już nie wystarcza. Kultem otacza się języki starożytne, zwłaszcza łacinę, ale nie skażoną łaciną kościelną, lecz czysta klasyczną mowę. Studia nad językami klasycznymi, oraz lektura dzieł starożytnych odgrywają podstawową, ale nie jedyną rolę w wykształceniu i wiedze humanisty. Starano się o wszechstronny rozwój wrodzonych uzdolnień. Wszyscy pragną wszystko studiować i poznać.

Wykształcenie szkolne jest przede wszystkim wykształceniem językowym. Pedagogiczni humaniści wykazują dużą troskę o wychowanie fizyczne. Pojawia się dbałość o wygląd zewnętrzny, higienę ciała, o zgrabne ruchy, ładną postawę i harmonijną budowę. Ćwiczenia gimnastyczne, zabawy, pływanie, tańce, rytmika, przebywanie na świeżym powietrzu stały się przedmiotem zainteresowania, dyskusji i praktyki.

Odrodzenie zasad Starożytnych - Pedagodzy domagają się życzliwego traktowania dziecka, pogody i wesołości, oddziaływania na ambicje i honor młodzieży przez pochwały i nagrody, przez wzajemne współzawodnictwo. Dominuje pogląd, że łagodnością można uzyskać lepsze rezultaty, aniżeli surowymi karami.

Reformacja – przerwała w pewnej mierze rozwój laicyzacji wywołany przez humanizm. Ożywiła ideały religijne powodując jednocześnie gwałtowną reakcje katolicka m.in. jezuityzm i nową falę fanatyzmu i nietolerancji religijnej. Niemniej pod względem społecznym i oświatowym ruch reformacyjny był ruchem postępowym. Krytyka niesprawiedliwych stosunków społecznych, walka z hierarchią kościelną i świecką szła nieraz w parze z obroną chłopów i rzemieślników. Obowiązywała zasada że każdy wierny nawet prostak powinien sam bezpośrednio poznawać naukę Chrystusa. Spowodowało to upowszechnianie Pisma Świętego w językach narodowych, wprowadzenie języka narodowego do szkół protestanckich. Nauczanie ludu religii było zaczątkiem nauczania powszechnego i przygotowywało grunt pod szkolnictwo ludowe. Reformacja doprowadziła do ponownego rozłamu w Chrześcijaństwie i utworzenia wyznań Protestanckich.

Gimnazjum Jana Sturma – w Strasburgu (10 klas), stało się typową szkołą humanistyczną. Program gimnazjum oparty był na nauczaniu języków klasycznych i retoryki, nie obejmował jednak nauki języka ojczystego ani nie liczył się z praktyką. Wykształcenie rzeczowe czerpano tylko z lektury autorów starożytnych

Szkolnictwo Jezuickie – Jezuici wykorzystali organizację gimnazjum Sturma do celów kontrreformacji i przyjęli ją jako podstawę organizacji swojego szkolnictwa (kolegiów). Regułę Zakonu Jezuitów opracował Ignacy Loyola, politykę zaś oświatową i organizację szkół uporządkował Klaudiusz Akwawiwa. Jezuici zwrócili szczególną uwagę na wychowanie dzieci klas wyższych, ażeby tą drogą zabezpieczyć sobie wpływ na politykę państw. System szkolnictwa jezuickiego obejmował następujące stopnie:
I-kolegium 5 klasowe o 6 letnim okresie nauki. Studia te składały się z 3 klas gramatykalnych, klasa 4 – poetyki-ćwiczono się w wymowie, klasa 5 – retoryki. Głównym celem kolegium była wymowa łacińska.
II-studia superiora (szkoły wyższe). Młodzież świecka kończyła swoją edukacje na najwyższej klasie retoryki, po czym udawała się na dwory. Na kursy wyższe: filozofii i teologii wstępowali przeważnie klerycy. Pełny kurs nauk wyższych trwał 7 lat (3 lata Filozofii i 4 lata Teologii) nazywano je zazwyczaj akademią. Były też krótsze kursy 5 letnie (2 lata Filozofia i 3 lata Teologia), a także 3 letnie (1 rok Filozofii i 2 lata Teologii), które często związane były organizacyjnie z kolegiami. Szkoły Jezuickie były urządzone w pięknych, dużych i zdrowych gmachach z przyległymi placami zabaw, muzeami i gabinetami pomocy naukowych.

Pedagodzy

Vittorino da Feltre – założył szkołę zwaną „Domem Radości”. Szkoła była umieszczona w parku. Dbał o wychowanie fizyczne, opracował program wychowawczy na świeżym powietrzu, wykluczył z wychowania karę cielesną, rozwijał samodzielność myślenia, uczył i algebry i przyrodoznawstwa, dopuszczał do szkoły dziewczęta i chłopców z warstw niższych.

Piotr Paweł Vergerio – napisał pierwszy traktat pedagogiczny „Książeczka o szlachetnych obyczajach i studiach”. W dziele tym głosił chrześcijański ideał wychowania, ale pozbawiony zbytniej surowości. Zalecał hamowanie młodzieży zmysłowości, budzenie pobożności i szacunku dla rodziców i starszych. Zaleca naukę przyrody. Perspektywy, medycyny, prawa, teologii i metafizyki Arystotelesa.

Erazm z Rotterdamu – był wychowankiem w Niderlandach. W dziele „Pochwała głupoty” ośmiesza scholastykę i scholastyków, w innym dziele oburza się na nauczycieli katujących uczniów i występuje przeciw karom cielesnym. Tworzy rodzaj czytanek łacińskich, domaga się kształcenia nauczycieli, prawa kobiet do wyższego wykształcenia. W programie wykształcenia na pierwszym miejscu stawia filologię klasyczną. Wiele uwagi poświęca wychowaniu fizycznemu. Rozsądek i rozum były jego głównym poznaniem.

Jan Ludvik Vives – Przeciwnik wychowania scholastycznego i zwolennik wychowania państwowego. Najwybitniejsze pisma pedagogiczne: „Przeciwko pseudo dialektykom”, „O wychowaniu szlachetnych młodzieńców i dziewcząt”, „Wychowanie kobiety Chrześcijanki”, traktat „O naukach”, dzieło „O duszy i życiu”. Szkołę przewidywał w każdej gminie, pracę nauczyciela traktował jako publiczną i przeznaczał dlań sowita pensję państwową, po raz pierwszy wskazywał rolę współdziałania rodziny i szkoły w wychowaniu. Zalecał oparcie nauczania na obserwacji i spostrzeganiu, oraz na rozwijaniu samodzielności uczniów. W opracowanym programie szkolnym, górowała łacina klasyczna, nie scholastyczna. Lektura była oparta na utworach starożytnych. W metodach wychowawczych zaleca łagodność i budzenie zainteresowań aniżeli kary. Ćwiczenia fizyczne radzi prowadzić na świeżym powietrzu. Za najlepszy środek utrzymania karności uważa przywiązanie ucznia do nauczyciela.

Tomasz Morus – autor „Utopii”. Rozwija idee powszechnego nauczania w języku ojczystym, jednakowego dla obu płci, oraz ideę wychowawczą przez pracę. Ideę tę łączy z harmonijnym rozwojem fizycznym i umysłowym. Idee pedagogiczne Morusa podkreślają związek wychowania i nauczania z życiem oraz znaczenie nauki dla życia praktycznego.

Michel Eyquem Montaigne – filozof, moralista i pisarz. W dziele „ O wychowaniu dzieci”, krytykował system kształcenia oparty na wiedzy książkowej i wkuwaniu na pamięć. Doceniał filozofię, podkreślał wartości obserwacji, doświadczenia, kontaktów z ludźmi a zwłaszcza podróży. Zalecał rozwijanie krytycyzmu i samodzielności sądzenia.

Franciszek Rebelais – powieść „Gargantua i Pantagruel”, to krytyka wykształcenia scholastycznego i pełny obraz wychowania – nowego typu-wszechstronnego. Harmonijny rozwój zdolności umysłowych i fizycznych człowieka, zastąpienie przymusu zainteresowaniem, rozwijanie samodzielnego myślenia.



Wychowanie humanistyczne w Polsce

Pierwsze samodzielne uwagi o sprawach wychowania poruszają Szymon Marcinus i Andrzej Frycz Modrzewski.

Szymon Marcinus – w książce pt. „O szkołach czyli akademijach”, krytykuje istniejący stan rzeczy w Polsce. Autor występuje w obronie poniżonego i licho opłacanego nauczyciela i apeluje do króla i biskupów o lepszą opiekę nad szkolnictwem.

A.F. Modrzewski – w wielkim dziele „O naprawie Rzeczypospolitej” zamieścił osobną księgę o szkołach. Przywiązywał on ogromną uwagę do wychowania. Największą odpowiedzialnością za upadek szkół i nauczycielstwa obciążył duchowieństwo: żądał aby państwo oszacowało majątki klasztorne i wyznaczyło, ilu studentów klasztor winien utrzymywać, o ile nie będzie u siebie dla nich chował nauczycieli.
Kościoły mają stanowić źródło dochodów dla uczonych i profesorów

Teoria myśli pedagogicznej XVII wieku


Tomasz Campanella – autor „Państwo słońca” – o idealnym mieście. Krytykuje system szkolny, stosunki społeczne. Twierdzi, że kobiety maja prawo do kształcenia.
Państwo otoczone 6 murami przedstawiającymi nauki

matematykę
geografia
botanika + ichtiologia
ptaki +płazy, gady, owady
wyższe gatunki zwierząt
rzemiosło + wynalazki

Wolfgang Radtke – stworzył memoriały wskazujące jak należy zreformować szkołę. Twierdził, że należy otworzyć sieć szkół, w których naucza się j. niemieckiego i nauk przyrodniczych i przyrodniczo – matematycznych. Powinno się publikować podręczniki do wszystkich przedmiotów.

Zasady dydaktyczne Radtkego:

Dostosowanie programów i metod nauczania do naturalnych okresów w życiu dziecka i do naturalnych procesów zachodzących w umysłach uczniów w czasie uczenia się
Dziecko musi każdą rzecz dobrze zrozumieć, a nie uczyć się jej na pamięć. Należy wyjaśniać pojęcia i reguły na przykładach
Uczyć dzieci j. ojczystego najpierw a potem obcych

Rene Deskcartes (Kartezjusz) – w swoim dziele „Rozprawa o metodzie” zawarł zasady myślenia i dochodzenia do prawdy. Jednym z najważniejszych jego stwierdzeń jest to, że nie ma ludzi, których nie można czy szkoda czasu kształcić. Kartezjusz uważał, że różnice występujące między umysłami ludzi wynikają ze złej metody uczenia lub w ogóle braku tej metody a nie z przyrodzonych zdolności poszczególnych jednostek. Kartezjusz w swojej pracy przedstawił również zasadę swobodnego badania, powątpiewania we wszystkie prawdy przekazane przez tradycję. Uważał, że nie można niczego uznać za prawdę zanim samemu nie przekona się, że tak rzeczywiści jest. Nakładał on wręcz na człowieka obowiązek dokładnego przemyślenia każdego poglądu i krytycznego spojrzenia na prawdy oparte na autorytetach. Krytykował również popularną metodę pamięciowego wyuczania się i powtarzania cudzych zdań. Kartezjusz pouczał również w swoim dziele jak człowiek powinien myśleć aby przekonać się o prawdzie. Zalecał on „prowadzić myśli” wg pewnego porządku, od najłatwiejszych do coraz bardziej skomplikowanych.

Janseniści – zajmowali się wychowaniem i nauczaniem. Nauczanie należy zacząć od tego co jest dziecku znane i bliskie. Upowszechnili metodę uczenia się czytania i pisania jednocześnie. Należy wyrabiać w uczniach bystrość, samodzielność sądu. Uważali, że człowiek jest z natury zły, wiec należy zabronić dzieciom bliższych przyjaźni. Stosować kary cielesne.


Franciszek Fenelon – dzieło „O wychowaniu dziewcząt”, które składa się z 2 części

– o wychowaniu umysłu kobiet
– o wychowaniu w ogóle

Twierdził, że należy kształcić kobiety. Krytykuje rozwijanie dewocji u dziewcząt. Mówi, że natura ludzka jest dobra, więc nie należ stosować kar aby odwoływać się do charakteru czy też wywołać zawstydzenie. Należy łączyć naukę z zabawą, wykorzystać bajki, historyjki, rozwijać wyobraźnię.


Franciszek Bacon – autor dzieła pt. „Wielkie odnowienie nauk”. Uważał, że w nauce nie można polegać na czyimś zdaniu, na tradycji, ale trzeba samodzielnie doszukiwać się prawdy. Nawoływał do zerwania ze zwyczajem powtarzania starych prawd ale do ich odkrywania samemu. Zamiast uczenia się o przyrodzie z książek trzeba zacząć ją samemu obserwować i samemu dochodzić do praw nią rządzących, ostrożnie próbować wyciągać pewne wnioski czyli postępować metodą indukcyjną. Ważne jest aby uczeń poznał pewne fakty i na ich podstawie sam wyrabiał sobie zdanie o rzeczywistości.

Bacon wyróżniał 2 metody nauczania:

Magistralna – nauczyciel jak gdyby przygniata ucznia swoją powaga i autorytetem każąc mu wierzyć we wszystko co sam jemu powie, uczeń pojmuje naukę jako zamknięty system, o którym jego nauczyciel wie wszystko i uczeń nie ma potrzeby zadawania pytań i szukania nowych rozwiązań
Inicjatywna –wg tej metody nauczyciel uczy swojego wychowanka poszukiwania dróg prowadzących do poznania wiedzy i samodzielnego dochodzenia do niej oraz otwiera przed uczniem nowe horyzont, każe mu powątpiewać w odkryte prawdy, szukać nowych, własnych rozwiązań. Jednym słowem jest to metoda polegająca na wzbudzaniu w uczniach ciekawości świata i badawczości. Metoda ta jest jednak możliwa do realizacji w procesie kształcenia pod warunkiem, że będziemy posiadali odpowiednie pomoce naukowe.

Dlatego też Bacon chciał aby zakłady naukowe i laboratoria wyposażać w przyrządy, mapy, narzędzia astronomiczne, ogrody botaniczne itp., które umożliwią wszechstronne badanie rzeczywistości. Był również zwolennikiem tworzenia towarzystw naukowych, które jednoczyły by różnych ludzi we wspólnych badaniach i w celu opracowywania literackiego swoich odkryć.

J. Locke – swoje poglądy w zakresie teorii poznania zawarł w „Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego”. Wychodził on z założenia, że człowiek rodzi się jako „czysta tablica”, którą życie wypełnia przez doświadczenie. Wierzył on w nieograniczone możliwości wychowania, które czyni z człowieka istotę rozumną. U jego źródeł poglądów pedagogicznych, które wyłożył w „Myślach o wychowaniu” leży jego doświadczenie wyniesione z domu (od wczesnego dzieciństwa surowe wychowanie, które wraz z wiekiem późniejszym przechodzi w poufałość), negatywne przeżycia szkolne, własna działalność wychowawcza i praktyka lekarska.

Całokształt rozważań pedagogicznych podzielił on na 3 działy:

Wychowaniu moralnemu poświęca najwięcej uwagi. Uważa, że powinno ono dominować w całej działalności pedagogicznej. Wychowanie to uczy samodzielności, szacunku dla starszych, panowania nad sobą, poszanowanie cudzej własności, prawdy oraz uprzejmości. Locke był przeciwnikiem kar fizycznych w wychowaniu i za bardziej pożądane uważał stosowanie z umiarem nagród.
Wychowanie fizyczne – wychodził z założenia, że „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Jako lekarz zdawał sobie sprawę z potrzeby ukształtowania w wychowaniu właściwego stosunku do własnego ciała. Był przekonany, że hartowanie organizmu jest niezbędne do osiągnięcia dobrego stanu zdrowia. Zalecał on więc przyzwyczajanie dziecka do niewygód, chłodu, prostej diety, lekkiego ubierania, długiego snu i wczesnego wstawania, oraz rygorystycznej toalety rannej i wieczornej. Kładł też duży nacisk na konieczność codziennego obcowania dziecka z naturą.
Wychowanie umysłowe uważał za najmniej ważny składnik wychowania. Sądził, że powodzenie w życiu bardziej zapewniają człowiekowi zalety moralne niż wiedza. Celem wykształcenia umysłowego jest przygotowanie przedsiębiorczego gentlemana dobrze znającego się na interesach i pracy zawodowej. Dobór treści kształcenia umysłowego oparł on na kryterium użyteczności wiedzy. W programie nauczania umieścił więc naukę czytania i pisania, rysunek, język ojczysty, francuski, geografię, arytmetykę, astronomię, historię, prawo, znajomość konstytucji, przyrodę. Zalecał również naukę rzemiosła. Nauka tego wszystkiego powinna odbywać się tylko w języku ojczystym.
Za cel wychowania uznaje on człowieka zdrowego, uczciwego, pożytecznego społecznie i biegłego w swoim zawodzie, a jednocześnie umiejącego znaleźć się w towarzystwie czyli tzw. gentleman.


Jan Amos Komeński – Swoje poglądy pedagogiczne wyłożył w takich dziełach jak: „Drzwi języków otworzone”, „Wielka dydaktyka”, „Świat zmysłowy w obrazach”. Dzieła te obejmują przede wszystkim teoretyczne uzasadnienie i praktyczne wskazówki z zakresu nauczania i uczenia się oraz zewnętrznej i wewnętrznej organizacji szkoły. Wg Komeńskiego nauczanie oprócz zadań kształcących i poznawczych miało służyć kształtowaniu charakteru ucznia.

„Wielka dydaktyka” - W dziele tym zebrał Komeński całokształt swych poglądów pedagogicznych. Dzieło to obejmuje sztukę uczenia wszystkich wszystkiego, czyli stanowi ono pewny przewodnik jak zakładać we wszystkich gminach, miastach i wsiach każdego chrześcijańskiego państwa szkoły, które kształciły by młodzież obojga płci, wprawiając ich do pobożności i przygotowując ich do przyszłego życia w sposób przyjemny, szybki i gruntowny.


Nazwa okresu i wiek

Szkoła
Nauczane przedmioty i krótka charakterystyka

Dziecięcy

do 6 lat
Szkoła macierzyńska Bajki i różnego typu opowiastki były bardzo wskazane w wychowaniu dziecka.
Dużo uwagi Komeński przywiązywał również do zabawek dziecięcych, które radził jak dobierać, aby pomagały dziecku w należytym zrozumieniu rzeczy.
Wiele uwagi poświęcał także odpowiedniemu doborowi dziecięcych zabaw. Zalecał np. robótki ręczne, budowanie, rysowanie kredą i węglem, słuchanie muzyki i naukę łatwych piosenek.
Uczulał też opiekunów, że dobre obyczaje wyrabiają się w dziecku przede wszystkim za pomocą przykładu, gdyż dzieci maja w sobie popęd do naśladowania.
Trzeba też przyzwyczajać je do umiarkowania, posłuszeństwa , miłości, dobroczynności i czystości. Komeński radzi już od 4 roku życia uczyć dziecka na pamięć katechizmu

Chłopięcy

6-12 lat
Szkoła języka ojczystego Miała zajmować najważniejszą rolę w procesie kształcenia, miała być szkoła powszechną, o ogólnym i wszechstronnym programie nauczania, który stanowi pewna całość, która by mogła wystarczyć na całe życie tym uczniom, którzy swoją edukacje zakończyliby na szkole elementarnej. Powinna istnieć w każdej choćby najmniejszej gminie i posiadać własnego nauczyciela.

Przedmioty:
-język ojczysty-pisanie i czytanie pisma i druku oraz wiadomości gramatyczne
-rachunki liczbami z pamięci i na liczydle
-początki geometrii
-śpiew pospolity i melodyjny
-religia, nauka na pamięć psalmów, pieśni kościelnych i najważniejszych przypowieści biblijnych oraz katechizm
-głównie wiadomości z geografii
-ogólne wiadomości o rzemiosłach

Młodzieńczy
Szkoła łacińska
(gimnazjum) Komeński położył większy nacisk niż dotychczas na przedmioty nie językowe. Obok nauki języków, która miała być rozłożona na 6 lat co roku miała być także nauka historii i trzeci przedmiot, od którego wypadałaby klasie nazwa np. gramatyka, matematyka, fizyka, dialektyka, retoryka.

Wczesnej męskości
18-24 lata Szkoła akademicka Miała przygotowywać do zadań wymagających wysokich kwalifikacji i wybitnych zdolności

Komeński stworzył nowy podręcznik „Orbis pistus”, w którym zapis przedstawił w postaci obrazków. Każdy szczegół na obrazku był oznaczony numerem, który odnosił się do odpowiedniego wyrazu w tekście.
Litery alfabetu były przedstawione za pomocą postaci zwierzęcia.
Był za tym, aby całą młodzież oddawać do szkół, nawet dziewczęta i ubogich.

Wychowanie rycerskie w średniowieczu

Dzieci rycerzy średniowiecznych uczyły się sztuki wojennej od swoich ojców. Edukacja takiego małego szlachcica składała się z dwóch etapów. W pierwszym trwającym najczęściej do 7 do 15 roku życia pełnił funkcję pazia, która polegała na usługiwaniu panu, a głównie paniom., uczył się również etyki, śpiewu, układania ballad rycerskich, pieśni miłosnych oraz gry na instrumentach. Poznawano chłopca z sztuka jazdy konnej, władania bronią czy tez zapasami. Na niektórych dworach uczono czytania i pisania, a nawet łaciny. Edukacja pazia kończyła się na nadaniu mu tytułu giermka, z czym wiązało się prawo noszenia miecza. Młodzieńca przydzielano pod opiekę wybranego rycerza, któremu towarzyszył na dworze w czasie turniejów i innych uroczystości oraz w wyprawach wojennych. Zakończenie wychowania rycerskiego odbywało się po ukończeniu 12 roku życia, gdzie odbywało się pasowanie na rycerza ( przy okazji koronacji króla, wielkich świąt, zaręczyn, wesel, przed lub po ważnej bitwie). Pasowany musiał wykazać się publicznie umiejętnościami władania bronią i jazdy konnej. Wówczas mógł już posiadać własne dobra lub żenić się.

Wychowanie rzemieślnicze w średniowieczu

Naukę zawodu rozpoczynali chłopcy w 7 roku życia w warsztacie mistrza – jako terminatorzy. Nauka była bez zapłaty, uczeń najczęściej był źle traktowany i wykorzystywany. Czas nauki trwał 3-11 lat. Po opanowaniu umiejętności zawodowych terminator stawał się czeladnikiem. Nadal pracował pod okiem mistrza, jednak był już odpowiednio wynagradzany, często podróżował aby zdobyć przydatną wiedze w zawodzie. Okres czeladnika kończył się egzaminem. Po nabyciu pełnej wprawy i po samodzielnym wykonaniu odpowiedniej pracy, nadawana mu była godność mistrza. Aby nie dopuścić do zbytniej konkurencji, Rada była bardzo ostrożna w nadawaniu tego tytułu.




Narodziny i rozwój najstarszych Uniwersytetów Europy

Średniowiecze charakteryzuje się gwałtownym wzrostem zainteresowań naukowych. Intensywny rozwój zainteresowań filozoficznych i naukowych doprowadził do tego, że było trzeba otworzyć takie szkoły gdzie uczniowie mogliby wypowiadać swoje myśli. Ta nową formę nauki nazywano uniwersytetami. Różne uniwersytety słynęły z różnych wysokich poziomów różnych przedmiotów.

UNIWERSYTET BOLOŃSKI (1119) - głównie nauka prawa rzymskiego. Wychowanie w poczuciu karności społecznej, uczyło zgodnej współpracy ze społeczeństwem dla celów ziemskich, szerzyło kult władzy świeckiej.
Uniwersytet Boloński to typowa uczelnia studencka – studenci wybierali spośród siebie rektora. Była to uczelnia świecka, kierowana przez władze studenckie. Oprócz prawa rzymskiego wykładano też inne dziedziny wiedzy.

UNIWERSYTET PARYSKI (1200) – podzielony był na specjalności: filozofia, prawo, medycyna, teologia. Wydziałami kierował dziekan, pojawia się urząd rektora. W późniejszym okresie przekształcony przez dominikanów w uczelnie podległą Kościołowi. Dialektykę główną naukę uczelni ograniczono do rozumowego udowadniania prawd religijnych.

UNIWERSYTET CAMBRIDGE (1209) – powstał w wyniku migracji mistrzów i studentów z pobliskiego Oksfordu. Reprezentował nauki dydaktyczne.

UNIWERSYTET W OKSFORDZIE (1214) – początkowo uniwersytet specjalizował się w prawie i medycynie, dopiero w późniejszym czasie powstał tu wydział teologii oraz nastąpił wyraźny zwrot ku naukom przyrodniczym i ścisłym.


UNIWERSYTET PADEWSKI (1222) – w Padwie powstał 1222 z przekształcenia istniejącej od szkoły prawa i retoryki, na wzór Uniwersytetu Bolońskiego, z którego przybyli zakładający go profesorowie i studenci. Działało tu wielu wybitnych uczonych (m.in. Galileusz), powstały pierwsze pracownie anatomiczne i biologiczne oraz jeden z pierwszych w Europie ogrodów botanicznych. Do 1399 Uniwersytet Padewski miał 4 wydziały: prawa (cywilnego i kanonicznego), sztuk wyzwolonych, medycyny i teologii. Potem podzielił się na 2 uniwersytety: „legistów” (studentów prawa) oraz „artystów” (studentów pozostałych wydziałów).


Powstanie i funkcjonowanie Akademii Krakowskiej

W okresie organizowania scentralizowanego państwa za Kazimierza Wielkiego otworzyło się obszerne pole działania dla prawników. Garstka absolwentów uniwersytetów zachodnioeuropejskich nie wystarczała państwu. Stąd narodziła się potrzeba posiadania własnego uniwersytetu. I tak Kazimierz Wielki ufundował Akademie Krakowską. 8 katedr było prawniczych ( w tym 5 dla prawa rzymskiego, a 3 dla kościelnego), 2 medyczne i 1 filozoficzna.
Na nowo powołała ja do życia Jadwiga wraz z Jagiełłą, przeznaczając na jej utrzymanie własne kosztowności. Stąd uczelnia krakowska nosi nazwę Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wówczas już uniwersytet rozwijał studia
filozoficzno – teologiczne, a prawników kształcił tylko w zakresie prawa kościelnego.
Pod koniec XIV w. działało w Europie ponad 29 uniwersytetów.

Czołowi przedstawiciele renesansowej myśli pedagogicznej w Polsce (ich prace, główne myśli)

Szymon Maricius - „ O szkołach czyli akademiach”
- większa dbałość o szkoły miejskie i kościelne
- nie obsadzanie posad scholastycznych przez pijaków i rozpustników

Andrzej Modrzewski „ O poprawie Rzeczpospolitej”
- przywiązywał wagę do wychowania jako czynnika pomyślności państwa
- krytykował duchowieństwo za upadek szkół

Glinczer „ Książka o wychowaniu dzieci”
- twierdził, że chłopiec powinien w czasie kształcenia być pod opieka jednego nauczyciela, a naukę powinno rozpoczynać się w wieku 4 lat

Mikołaj Rej – „Żywot człowieka poczciwego”
- uważał, że młody człowiek powinien pracować na sobą, pobierać naukę poprzez zwiedzanie świata w celu nabycia ogłady i wyrabiania charakteru
Sebastian Petrycy – poruszył sprawy wychowania dziewcząt

Reformacja a szkolnictwo

W dobie reformacji szkoły miały charakter religijny. W pierwszym momencie reformacja ujemnie wpłynęła na rozwój szkolnictwa. Jednym z tych którzy stanęli w obronie szkolnictwa był Marcin Luter, który w swoim utworze „ Do burmistrza i radców” namawia do zakładania szkół chrześcijańskich. W okresie reformacji powstały szkoły ludowe, a w szkolnictwie położono większy nacisk na czytanie i naukę języka ojczystego.


Reformy przeprowadzone przez Komisja Edukacji Narodowej (KEN)

1. gruntownie zreformowano Akademię Krakowską i Wileńską
2. zsekularyzowano programy nauczania i grono pedagogiczne
3. jako obowiązujący język wykładów wprowadzono język polski
4. rozbudowano badania matematyczno-przyrodnicze
5. zwierzchnictwo nad szkołami średnimi i przygotowywanie dla nich kadry nauczycielskiej
6. podjęła próby stworzenia uniwersytetu w Warszawie

Pod kierownictwem KEN pozostawały 74 szkoły średnie, podzielone na 10 szkół wydziałowych i podlegające im szkoły podwydziałowe. Komisja opracowała dla nich nowe programy. KEN zainicjowała zakładanie szkół elementarnych, zwanych parafialnymi, udostępniając je dzieciom chłopskim. Zorganizowała seminaria nauczycielskie. Zajęła się opracowaniem nowoczesnych podręczników.

Podstawowe kierunki działanlosci Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych KEN

Towarzystwo do Ksiąg elementarnych (TKE) – jako że w składzie KEN nie było w zasadzie zawodowych nauczycieli, powołano więc Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych pod przewodnictwem Potockiego. Towarzystwo skupiło w sobie wkrótce całą pracę nad programem i planami nauk, ich metodą i podręcznikami, a z czasem przejęto znaczna część działalności administracyjnej - wizytacje szkól, badanie sprawozdań. Towarzystwo zajmowało się sprawami które mu Komisja przekazywała. Realizacja programów nauczania nie była by możliwa bez opracowania nowych podręczników szkolnych, opracowaniem ich zajęło się TKE, które wydało 27 książek (np. „Gramatyka” Kopczńskiego). Podręczniki opracowano po apelu jaki Towarzystwo wydało do uczonych polskich i obcych. Wezwano ich wówczas do konkursu, którego celem było utworzenie przystosowanych do programu Komisji podręczników. Za pracę wyznaczono pokaźne nagrody, aby zachęcić najlepsze siły naukowe. Bardzo ważną pozycję w dorobku TKE zajmował wydany „Elementarz dla szkół parafialnych narodowych” – zawierający naukę pisania i czytania, katechizm i naukę obyczajową, naukę rachunków. Po wydaniu Elementarza przyszła kolej na opracowanie szczegółowego poradnika dla nauczycieli szkól parafialnych, który nosił tytuł „Powinności nauczyciela”. Tak więc TKE opracowywało program nauczania, zorganizowano nadzór pedagogiczny, nawiązano współpracę z zagranicą, opracowano podręczniki.

J.J.Rousseau – walczył przeciw racjonalizmowi i materializmowi. Filozofię swoją oparł na uczuciach i zmysłach a nie na rozumie. Swoje poglądy pedagogiczne przedstawił w „Emil czyli o wychowaniu”. W dziele tym ówczesne władze kościelne dopatrzyły się niebezpieczeństwa dla wiary chrześcijańskiej i zostało ono zakazane. Główną tezą pedagogiki Roussean’a w „Emilu” jest twierdzenie, że wszystko z natury jest dobre a staje się złe w rękach ludzi. Przez to stał się on przeciwnikiem Oświecenia i pragnął powstrzymać jego wpływ na kulturę i społeczeństwo. Z tezy głoszonej przez Rosseau jasno wynika wniosek, że dziecko rodzi się wolne (nie ma wrodzonej skłonności do złego) a ulega ono demoralizacji pod wpływem społeczeństwa. By je uchronić od złych wpływów musi być ono wychowywane w stanie natury, w zbliżeniu do przyrody. Wynika z tego zasada wychowania negatywnego, które polega zwłaszcza w początkowym okresie życia na swobodnym, spontanicznym rozwoju dziecka. Wychowanie naturalne dąży najpierw do wyćwiczenia zmysłów jako narzędzia poznania. Nie zaszczepia ono żadnych cnót, lecz zapobiega występkom, nie uczy prawdy, ale strzeże od błędów. W konsekwencji wychowanie negatywne miało prowadzić do ukształtowania „człowieka w ogóle” nie związanego z zawodem, zajęciem czy grupą społeczną. Rousseau uważał również, że wychowanie powinno być progresywne tzn. uwzględniać właściwości rozwojowe dziecka. W rozwoju psychofizycznym dziecka wyróżnił on 4 okresy:

1,2. Okres niemowlęcy i dzieciństwa (do 12 roku życia) – należy kształcić dziecko w sferze wychowania fizycznego, które stawiał na pierwszym miejscu. Ciało należy hartować wszelkimi sposobami: chłodny ubiór, spanie na wilgotnej ziemi, chodzenie boso.

3. Okres chłopięcy (do 15 roku życia) – kształcenie umysłowe (intelektualne). Dziecku nie należy niczego narzucać. Nauczyciel nie może pouczać wychowanka, ale powinien on zachęcać go do doświadczeń, które pogłębiają wiedzę ucznia. W okresie tym dziecko może uczyć się czytania jeżeli odczuwa taką potrzebę. Nie może też dziecko uczyć się na pamięć, ale musi to robić tak aby fakty, których się uczy były dla niego zrozumiałe. Wychowanek zamiast uczyć się słów powinien uczyć się poznawać przedmioty.

4. Okres młodzieńczości (do 20 roku życia) – wychowanie moralne. Wychowanek musi samodzielnie dochodzić do norm moralnych a nauczyciel ma jedynie za zadanie pilnowanie aby żadne zgubne siły nie działały na ucznia i aby innym nie zrobił on żadnej krzywdy.

Rousseau po raz pierwszy zwrócił uwagę na potrzebę uwzględniania indywidualnych cech dziecka, podkreślał rolę jaką odgrywają specyficzne prawa w rozwoju osobniczym dziecka, dostrzegł przełomowe znaczenie okresu dojrzewania. Wiążąc zagadnienia pedagogiczne z psychologią, stał się inicjatorem pedagogiki psychologicznej. Trzeba zaznaczyć, że wychowanie naturalne i wszystkie swoje wskazówki pedagogiczne odnosił on wyłącznie do sfer zamożnych, stał on na stanowisku, że nędza i bieda zapewniają niższym warstwom wychowanie naturalne. Odrzucał on także wychowanie kobiet jako rzecz zbędną dla ich roli jaką miały odgrywać w społeczeństwie (żona-matka)

J.H PESTALOZZI - głosił naturalizm. Twierdził, że wychowanie musi być indywidualne i, że należy uwzględniać to co dzieci posiadają w zarodku. Rola wychowawcy kończy się na ożywianiu i poznawaniu natury. Potrzeby biologiczne należy zaspokajać natomiast potrzeby duchowe nie wymagają odrębnego zaspokajania, lecz realizują się poprzez zaspokojenie tych biologicznych. Nadmierne zaspokajanie niszczy spokój sprzyjający rozwojowi miłości i zaufania rodzi zło zmysłowego podniecenia ze skutkami nieufności i chęci przemocy spóźnione zaspokajanie prowadzi do zdenerwowania.
Dowodził, że od najwcześniejszych lat powinno się zapoznawać dzieci z jak największą ilością przedmiotów i zjawisk, aby wykształcić u dzieci spostrzegawczość. Pestalozzi usiłował wprowadzić do procesu nauczania takie formy działalności jak analiza i synteza. Punktem wyjścia wszelkiego poznania jest w pojęciu Pestalozziego uświadomienie sobie takich cech przedmiotów i zjawisk jak: liczba, kształt, słowo. Dowodzi to, że nasze poznanie świata rozpoczyna się od wyodrębniania każdego przedmiotu spomiędzy innych, dokładnego uświadamiania sobie jego kształtu i nadawania mu odpowiedniej nazwy. Pestelozzi uważał ,że nauczanie początkowe powinno być tak zorganizowane aby uczeń przechodząc od elementu do elementu dochodził do poznania całości. Zwracał uwagę, aby nauczanie było dostosowane do sił i możliwość umysłowych dziecka powinno mieć lekki i zajmujący charakter jako zabawa. Nauczanie powinno być progresywne czyli prowadzić bez przerwy i pośpiechu naprzód w taki sposób by nowe wiadomości stanowiły niewielki dodatek do poprzednich (utrwalenie).
Jako jeden z pierwszych docenił walory opieki i wychowania w rodzinie i stał się pionierem w tworzeniu struktury zbliżonych do niej. Wychowanie zakładowe powinno naśladować wychowanie w rodzinie. Celem wychowania powinien być rozwój i wyrobienie wewnętrznych sił natury ludzkiej. Podłożem wychowania jest rodzina.

HERBERT SPENCER - napisał on książkę pt. „O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym”. Spencer wystąpił z dowodami mającymi wykazać, iż jedyną wartość wychowawczą mają nauki ścisłe i przyrodnicze. Wg Spencera zadaniem wychowania jest przygotowanie człowieka do pełnego życia, na które to składa się jego 5 stron:
1 życie fizyczne organizmu ludzkiego
2 życie zawodowe, zarobkowe, dające pośrednio egzystencje
3 życie rodzinne utrzymujące rozwój gatunku
4 życie obywatelskie w zbiorowości
5 życie estetyczne stanowiące uprzyjemnienie w pracy.
Jedynie wiedza stwarza warunki pomyślnego rozwoju człowieka pod każdym z powyższych względów. O ile znajomość fizjologii i higieny przyczynia się do utrzymania zdrowia, o tyle studia fizyczne, chemiczne, matematyczne itd. są podstawa dobrobytu. Wychowanie obywatelskie nie ma żadnej korzyści z nauki historii, która jest zbiorem bezużytecznych faktów , a powinno się oprzeć na rozwoju i budowie społeczeństw tj. na socjologii. Spencer wykazał, że nie ma wychowania idealnego, jednakowego dla wszystkich społeczeństw. Każda epoka ma własne systemy pedagogiczne wiążące się z całokształtem jej życia społecznego.
W stosunku do wychowania nie wierzy w naukę moralności. Jego zdaniem dba o to sama przyroda, która wlewa w człowieka wewnętrzny przymus dobrego postępowania. Wg niego wychowawca powinien się ograniczyć do karności dyktowanej przez naturę tj. nie karać ze swej strony, lecz tylko pouczać, aby dziecko poniosło same smutne następstwa wynikające naturalną drogą z jego przekroczeń, a dopiero potem reakcje naturalne rozbudzaniem poczucia moralnego. Dużą uwagę poświęca Spencer wychowaniu fizycznemu. W zakresie odżywiania się, nie uznaje ascetycznych przesądów. Jeść należy dużo i dobrze, wszystko co na dzieci mają ochotę.

Wydarzenia wrześniowe i strajki szkolne w zaborze pruskim

Podczas pokazowej lekcji religii na konferencji powiatowej nauczycieli, dzieci odmówiły odpowiadania w j. niemieckim. W 1900 wprowadzono naukę religii i śpiew kościelny w j. niemieckim. Na tym tle wybuchł strajk. Dzieci oddały niemieckie katechizmy, mimo kar i aresztu stawiały bierny opór, nie zgodziły się na odpowiadanie w j. niemieckim. Niemcy przemocą chcieli złamać opór dzieci, rozpoczęły się masowe kary. Doszło do demonstracji. Sprawa trafiła do sądu w Gnieźnie, oskarżono rodziców i dzieci. Ten strajk i proces odbiły się głośnym echem w prasie, poruszył opinię publiczną wielu krajów. Wydarzenia te miały także wpływ na dzieci pobliskich miasteczek, w których również wybuchły strajki: Pleszewo, Gostyń, Poznań. W 1906 wprowadzono nauki w j. niemieckiego w dalszych szkołach elementarnych w Poznańskim i Pomorzu Gdańskim. Usunięcie j. polskiego z niektórych szkół wywołało nowe konflikty. W strajku udział wzięły dzieci robotników i chłopów, którzy walkę z wyzyskiem i kapitalistycznym łączyli z walką narodowo-wyzwoleńczą. Chłopi i robotnicy byli wykorzystywani przez Niemców. Dlatego też złączyli się w walce. Ogółem strajkowało 100tys dzieci w 1100 szkołach element. Najdłużej strajkowały dzieci w Poznańskim (13 m-cy). Strajk wygasł
1907 – państwo niemieckie było silne militarnie, nakładało wysokie kary pieniężne, podnoszenie podatków, represje gospodarcze, zwalnianie Polaków z pracy. Strajki to przyczyna rozwoju tajnego nauczania j. polskiego, historii, geografii, jak również negatywnej opinii światowej o imperializmie niemieckim. Wzrosła świadomość narodowa mas ludowych.

Okoliczności i najważniejsze postanowienia Sejmu Nauczycielskiego z 1919

Sejm Nauczycielski – manifest rządu zapowiadał utworzenie powszechnej szkoły, bezpłatnej, dostępnej dla wszystkich dzieci bez względu na stan majątkowy rodziców. Minister Oświaty – Ksawery Prauss, wystąpił z projektem, programu swego resortu w którym, jako pierwszoplanowe zadania wysunięto; zjednoczenie szkolnictwa wszystkich dzielnic polski pod jednym rządem, oraz przygotowanie projektów ustaw szkolnych, które obowiązywać będą w całym obszarze ziem polskich. Podstawą przyszłego ustroju szkolnego miała być 7 klasowa szkoła powszechna przeznaczona, dla dzieci wszystkich warstw społecznych. Reforma szkolnictwa średniego ogólnokształcącego polegać miała na wydzieleniu niższych klas i połączeniu ich ze szkołami powszechnymi, oraz na utworzeniu klas wyższych, 5 letnich gimnazjów kilku typów. Szczególny nacisk położono w projekcie na konsekwentne przeprowadzenie zasady jedności szkolnictwa. Miedzy szkołami powszechnymi, nawet najniżej zorganizowanymi a szkołami średnimi i wyższymi miała być zachowana ciągłość programowa, aby zdolniejsze dzieci robotnicze i chłopskie mogły z łatwością przechodzić ze szkół najniższych stopni do najwyższych. Religii nauczano nie wywierając przymusu wyznaniowego, a rodzic miał prawo uwolnić swoje dziecko od jej nauki.
Ogólnopolskiego Zjazdu Nauczycielskiego, zwanego Sejmem Nauczycielskim – odbył się w Warszawie w 1919 zwołany z inicjatywy Ministerstwa w celu omówienia ważniejszych problemów szkolnictwa w odrodzonej Polsce. Zjazd nazwano Sejmem Nauczycielskim, bo delegaci obradowali nad projektami, które miały być potem przedłożone Sejmowi Ustawodawczemu. Celem przedstawionych na zjeździe projektów było unarodowienie szkolnictwa, służące integracji narodu polskiego, przy poszanowaniu odrębności kulturowych poszczególnych dzielnic. Na Zjeździe wysunięto zasady powszechności, obowiązkowości i bezpłatności szkolnictwa powszechnego. W myśl wniosków końcowych uchwalonych przez Zjazd, obowiązek szkolny miał się rozpocząć w 7 roku życia, a szkoła powszechna miała być 7 klasowa i jednolita. Najniżej zorganizowaną szkołą powszechną miała być szkoła o dwu nauczycielach, a w każdej gminie miała powstać pełna 7 klasowa szkoła. Pełna szkoła powszechna miała stać się podstawą szkół średnich ogólno kształcących i zawodowych. Wypowiadano się za 5 letnią szkołą średnią, do której przyjmowano by bez egzaminu absolwentów 7 klas szkoły powszechnej. Dla młodzieży która po skończeniu 7 klas szkoły obowiązkowej nauki rozpoczyna pracę, powinny być tworzone szkoły uzupełniające. Po ukończeniu szkoły średniej młodzież powinna mieć prawo wstępu do szkół wyższych.

Pedagogika kultury –do zwolenników tego kierunku w Polsce należało kilku pedagogów. Ten kierunek reprezentowali:

Bogdan Nawroczyński autor m. in. dzieł dydaktycznych: „Uczeń i klasa”, „Swoboda i przymus w wychowaniu” i „Zasady nauczania”, w których opowiedział się za pedagogiką kultury. Wychowanie i nauczanie traktował jako procesy społeczne, zmierzające do ukształtowania wychowanków na członków społeczeństwa kulturalnego i zarazem stanowiące czynniki kształcenia samodzielnych i twórczych osobowości. Harmonijna i twórcza osobowość jest ideałem trudnym do osiągnięcia, lecz można do niego zbliżać się wysiłkiem wychowanka i wychowawcy.

Sergiusz Hessen autor takich dzieł jak „Podstawy pedagogiki”, „O sprzecznościach i jedności wychowania”, „Zagadnienia pedagogiki personalistycznej”. Dla Hessena pedagogika była filozofią stosowaną, wychowanie zaś posiadało w różnych znaczeniach strukturę warstwicową i stanowiło proces dialektyczny. Jako główny cel wychowania stawiał kształtowanie osobowości ludzkiej przez wprowadzenie wartości kulturalnych. Essen wyróżnił cztery podstawowe warstwy struktur wychowania: życie biologicznego, byt społeczny, kultura duchowa i doskonała wspólnota moralna.

Bogdan Suchodolski autor rozpraw: „Kultura współczesna a wychowanie młodzieży”, „Ideały kultury a prądy społeczne”, „Kultura i osobowość”, „Wychowanie moralno-społeczne”. Wyrażał pogląd, iż wychowanie musi obejmować całość procesów życiowych, musi wywoływać pełnię przeżyć i pełnię życia, zaprawiając jednostki do twórczości kulturalnej, rozszerzając i pogłębiając ich życie psychiczne we współżyciu społecznym. Wychowanie jest procesem obejmującym całą osobowość ludzką, a jej kształtowanie nie dokonuje się wyłącznie przez wiedzę. Za najważniejsze zadanie wychowawcze uważał rozpalanie
entuzjazmu dla zadań nieprzemijających, gdyż tylko życie twórcze jest pełnym życiem. Główną więc troską szkoły powinna być dbałość o rozwój duchowy wychowanka przez wytwarzanie czynnego stosunku do kultury duchowej, społecznej i osobistej.

J. Korczak pierwszy w literaturze pedagogicznej żądał stanowczo przestrzegania niezbywalnych praw dziecka. Miał na myśli w szczególności jego prawa do:
-szacunku
-do tego, aby było, czym jest
-prawa do radosnego dzieciństwa
-prawa do współdecydowania o własnym losie
-prawa do niepowodzeń i łez
-prawa do posiadania rzeczy i tajemnic.

Myślą przewodnia stworzonej przez Korczaka koncepcji pedagogicznej jest troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży, przejawiającej się w różnych formach ich aktywności. Prawidłowy rozwój samorządności upatrywał Korczak w należytym funkcjonowaniu samorządu zakładowego lub szkolnego. Najważniejsze jego organy to:
Sąd koleżeński – w jego skład wchodziło 5 wychowanków, tworząc zespół sędziowski i wychowawca, pełniący rolę sekretarza. Zespół sędziowski w wyrokowaniu spraw opierał się na specjalnym kodeksie opracowanym przez Korczaka.
Rada samorządowa – była organem wykonawczym. Zajmowała się wieloma sprawami nurtującymi wychowanków w tym także zaspokajaniem ich potrzeb życiowych i kulturalnych. Rada obradowała raz w tygodniu i była organem wybieralnym złożonym z 10 wychowanków i wychowawcy, który był jej przewodniczącym i sekretarzem.
Sejm dziecięcy – stanowił najwyższą instancję samorządową, był organem ustawodawczym. Składał się z 20 posłów. Zajmował się sprawami wykraczającymi poza kompetencje sądu koleżeńskiego i rady samorządowej.
Plebiscyt „życzliwości i niechęci” – polegał na wzajemnym ocenianiu się wychowanków. Oceny zgłaszano za pomocą jednej z trzech kartek plebiscytowych, oznaczonych +, -, 0. Plus oznaczał – „lubię go”, minus – „nie lubię go”, zero – „jest mi obojętny”, „nie znam go”. Plebiscyt miał na celu pomóc dzieciom w nabywaniu umiejętności oceniania swych kolegów.
„Zakłady” – stanowiły rodzaj umowy zawieranej przez wychowanka niejako z samym sobą w obecności wychowawcy. Dotyczyły one przezwyciężania złych skłonności oraz nabywania dobrych nawyków.
„Gazetki” – duże znaczenie przywiązywał Korczak do redagowania przez dzieci specjalnej gazetki. Gazetkę wydawał zazwyczaj kilkunastoosobowy komitet redakcyjny. Gazetka według Korczaka „... Uczy sumiennego spełniania dobrowolnie przyjętych zobowiązań, uczy planowej pracy... Uczy przyzwoitego sporu w argumentach, a nie kłótni...”

Koncepcje pedagogiczną Korczaka wzbogacają ponadto takie formy oddziaływań wychowawczych, jak:
- pełnienie dyżurów, - wypisywanie listy podziękowań i przeproszeń, - używanie szafy znalezionych rzeczy, - skrzynki do listów pisanych przez dzieci dla wychowawców.

Nieprzemijająca wartość koncepcji pedagogicznej Korczaka tkwi zwłaszcza w głoszonym i praktykowanym przez niego głębokim humanizmie, pozwalającym uważać każde dziecko za wartościowego człowieka, który zasługuje na zgoła taki sam szacunek jak dorosły.

Helena Radlińska – pedagogika społeczna stworzona przez Radlińską traktuje wychowanie jako proces integralny, obejmujący całe życie człowieka, przywiązujący wielką wagę do zagadnień pracy społecznej, organizacji życia kulturalnego, poradnictwa i wypoczynku. Rozległość tych zagadnień powoduje wyodrębnienie się szczegółowych dziedzin pedagogiki społecznej do których należą:
- teoria pracy społecznej zajmująca się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba opieki i pomocy
- teoria oświaty dorosłych
- historia pracy społecznej i oświatowej
Dużą wagę przywiązywała Radlińska do kształcenia pracowników bibliotecznych. Zasługą jej było utworzenie Studium Kształcenia Bibliotekarzy na poziomie wyższym, gdzie wdrażano słuchaczy w problemy pedagogiki bibliotecznej w oparciu o psychologię, socjologię i statystykę.