Wojna trzydziestoletnia

Pokój augsburski nie zakończył sporów religijnych w Niemczech, nie był też aktem tolerancji, ponieważ tylko książęta mogli decydować o wyborze religii, do tego wszystkiego następcy Konrada V stosowali politykę nietolerancyjną, pragnąc ograniczyć ilość protestantów. Ferdynand I, następca Konrada, panował w latach 1556 – 1564, jego syn Maksymilian II panuje do 1576 roku, a po nim panuje Rudolf. Do tego w drugiej połowie XVI wieku i na początku wieku XVII Niemcy pogrążyły się w kryzysie gospodarczym, który szczególnie ostro był odczuwalny przez księstwa północne, które były tradycyjnie nie związane z Hanzą. Na skutek zmiany szlaków handlowych znaczenie Hanzy całkowicie upadło i na początku XVII wieku uległa samorozwiązaniu. W państwach południowoniemieckich kryzys nie był tak mocno odczuwalny, ponieważ nastąpiła tam refeudalizacja, wykształcił się folwark pańszczyźniany i w ten sposób państwa południowoniemieckie były w stanie ten kryzys przetrwać. Te różnice gospodarcze pokrywały się mniej więcej z podziałem religijnym. Północ była protestancka, południe katolickie, z tego powodu wzajemna nienawiść coraz bardziej narastała. W 1608 roku protestanci utworzyli Unię Protestancką, na czele której stanął książę Fryderyk z Pallatynatu Reńskiego. Unia zaczęła szukać sprzymierzeńców poza granicami Niemiec i znalazła ich we Francji, gdzie rządził Henryk IV Bourbon, w Danii i w Szwecji (państwa protestanckie). Katolicy zawiązali Ligę Katolicką, na której czele stanął książę Bawarii Maksymilian. Prawdopodobnie doszło by do wojny, gdyby nie to, że w 1610 roku zmarł Henryk IV. Pozbawieni jego protekcji protestanci niemieccy nie odważyli się wystąpić. Kolejnym ogniskiem zapalnym w monarchii Habsburgów były Czechy. Czechy zostały przejęte przez Habsburgów w 1526 roku. Na początku Czesi nie mogli narzekać na łamanie ich praw. Habsburgowie zwoływali sejm czeski, język czeski był językiem urzędowym. Z czasem jednak sejm był zwoływany coraz rzadziej, aż wreszcie w ogóle zaprzestano jego zwoływania w 1547 roku. W 1548 roku wygnano z Czech umiarkowany odłam husytów, tak zwanych Braci Czeskich, którzy schronili się w Polsce. To zrodziło niezadowolenie wśród Czechów. Walka pomiędzy czeskimi katolikami a husytami stawała się coraz bardziej zawzięta. Żeby uspokoić nastroje w 1609 roku Rudolf II wydał edykt tolerancyjny tak zwany list majestatyczny, w którym zapewnił czeskim protestantom tolerancję religijną. Rudolf zmarł w 1612 roku, jego następca Ferdynand II był wychowywany przez jezuitów i z tego powodu nastawiony wręcz fanatycznie do spraw religijnych, od razu poczuli to katolicy czescy i zaczęli prześladować protestantów. W Czechach nagminnie palono zbory protestanckie. W 1618 roku spalono największy zbór i żaden z cesarskich urzędników nie chciał wszcząć w tej sprawie śledztwa. W związku z tym ty protestanci wysłali delegację na Hradczany. Tam urzędowało dwóch urzędników cesarskich i oni zażądali wszczęcia śledztwa i ukarania winnych. Ponieważ rozmawiali z nimi w sposób pogardliwy, delegaci wyrzucili ich przez okno. Była to druga defenestracja praska i jednocześnie początek wojny trzydziestoletniej.
I etap czeski 1618 – 1622 Po defenestracji Czesi zwołali sejm i oficjalnie zdetronizowali Habsburgów, powołali także trzydziestu defensorów, którzy mieli sprawować władzę do momentu przybycia króla, ale Czesi nowym królem wybrali księcia Palatynatu Fryderyka („ról zimowy”). Habsburgowie na razie nie reagowali na to , co się działo w Czechach, po prostu nie mieli pieniędzy na to, żeby wynająć armię. Fryderyk z Palatynatu objął panowanie w Czechach jesienią 1619 roku. Wojska Habsburgów wkroczyły do Czech i zaatakowały Pragę. Fryderyk nawet nie próbował bronić miasta i dlatego jest nazywany „królem zimowym”. W listopadzie 1620 roku Czesi ponieśli ostateczna klęskę w bitwie po Białą Górą. Po tej bitwie na stronę Habsburgów przeszedł Albrecht von Wallenstein, który, żeby się jeszcze bardziej Habsburgom zasłużyć, przyniósł im herb pułku morawskiego, w którym służył, za co otrzymał od Habsburgów stanowisko komisarza Czech. Przykazano mu także by odpowiednio Czechów ukarał i dlatego zaczyna rekwirować majątki. W krótkim czasie stał się jednym z najbogatszych ludzi w Niemczech, do tego stopnia, że posiadał własna trzydziestotysięczną armię. Zwycięstwo Habsburgów nie podobało się Francji. Pierwszym ministrem (premierem) we Francji był wtedy kardynał Richelieu. Richelieu zaczął namawiać duńskiego króla Christiana IV by włączył się w wewnętrzne sprawy Rzeszy i poparł Unię Protestancką. Za ta wojnę miała zapłacić Francja.
II etap duński 1625 – 1629 Wojska duńskie wkroczyły do północnej Rzeszy. Habsburgowie znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji, bo cesarz zdymisjonował Wallensteina na skutek intryg dworskich, natomiast nie miał pieniędzy, by wynająć nową armię i przeciwstawić się Duńczykom. Wallenstein sam zaproponował, ze sam podejmie z Duńczykami walkę swoją własna armiąi że nie będzie żądał nagrody, pod warunkiem jednak, że będzie mógł tę wojnę prowadzić na swoich własnych zasadach. Habsburgowie się zgodzili. Wojska Wallensteina wypchnęły Duńczyków z północnej Rzeszy, a następnie wkroczyły na teren Danii . Żeby nie dopuścić do okupacji własnego państwa, w 1629 roku Christian IV zawarł z Habsburgami pokój w Lubece i przyrzekł więcej nie popierać więcej Unii Protestanckiej i nie wtrącać się w wewnętrzne sprawy Rzeszy. Tak zakończył się drugi etap wojny. Po kolejnym zwycięstwie, Ferdynand II wydał w 1629 roku Edykt Restytucyjny, na mocy którego Kościół miał otrzymać wszystkie ziemie, które mu zabrano przed 1562 rokiem. Ponieważ miasto Magdeburg sprzeciwiało się zaakceptowaniu tego edyktu, zostało zdobyte przez wojsko Habsburgów i nie omalże zrównane z ziemią. Sprawa Magdeburga oraz to, że Habsburgowie po raz kolejny zwyciężyli w wojnie, spowodowało przystąpienie do wojny Szwedów. III etap
szwedzki 1630 – 1635Szwedzi zostali nakłonieni do przystąpienia do wojny z inicjatywy Richelieu. Król szwedzki Gustaw II Adolf (panował od 1611 roku) był uważany za jednego z najlepszych wodzów XVII wieku. Całkowicie zreformował szwedzką armię. Podzielił ja na piechotę i kawalerię. Wyposażył w inne rodzaje uzbrojenia. Przeniósł całkowicie koszty utrzymania armii na tereny, gdzie trwała wojna, bez względu, czy to były tereny walk, czy pokoju. Armia szwedzka wkroczyła do północnych Niemiec. Habsburgowie znowu nie posiadali wojska, bo znowu intrygi dworskie doprowadziły do dymisji Wallensteina. Cesarz chciał Wallensteina ułagodzić, przyznając mu tytuł Generalisimusa (generała nad generałami). Wallenstein przyjął tytuł i obiecał podjąć walkę, ale tym razem nie zapomniał zniewagi i zamiast podjąć walką ze Szwedami, rozpoczął tajne rokowania z Gustawem II Adolfem, w których obiecywał, że przejdzie na ich stronę, jeżeli otrzyma tytuł króla Czech. Gustaw II Adolf chciał mu ten tytuł królewski nadać, ale Wallenstein nagle zerwał rokowania. W 1631 roku Szwedzi zwyciężyli pod Breitenfelden. Zwyciężyli wojska drugiego habsburskiego przywódcy Tyilly. W 1632 roku wydał bitwę pod Lutzen Wallenstein. W tej bitwie z całą pewnością wygrali Szwedzi, ale ponieważ zginął w niej Gustaw II Adolf, Szwedzi nie byli w stanie wykorzystać tego zwycięstwa i tą bitwę uważa się za nierozstrzygniętą. Gustaw II Adolf pozostawił po sobie nieletnia następczynię – królową Krystynę. W jej imieniu władzę regencyjną sprawował kanclerz Axel von Oxestierna, który potwierdził, że Szwecja będzie nadal kontynuowała wojnę z Habsburgami. Pozbawieni jednak dowództwa Gustawa II Adolfa Szwedzi w 1634 roku przegrali pod Nordingen. W tym samym roku został zamordowany przez własnych żołnierzy w Chebie Wallenstein (Cheba – Eger). Był to spisek sprowokowany przez Habsburgów, którzy jakoś dowiedzieli się że Wallenstein planował zdradę. Po klęsce pod Nordingen Francja zdecydowała się wtrącić do wojny bezpośrednio.
IV etap francuski 1635 – 1648
Po wtrąceniu się Francji Szwedzi nadal w tej wojnie uczestniczyli. Francja nie była w stanie wprowadzić do Rzeszy wszystkich swoich wojsk, gdyż w obronie Habsburgów niemieckich, Francji wypowiedzieli wojnę Habsburgowie hiszpańscy. W tym czwartym etapie Francja walczyła na dwóch frontach, przeciwko Austrii i Hiszpanii. W 1643 roku francuski wódz Henri de Condre (zwany wielkim Kondeuszem) zwyciężył wojska hiszpańskie w bitwie pod Rocroi (Rokrua). Po tej bitwie szala zwycięstwa przechyliła się na stronę Francji. Zaraz po tej bitwie zmarł król Ludwik XIII, a na tron wstąpił jego małoletni syn Ludwik XIV. Regencję miała sprawować jego matka Anna Austriaczka

(hiszpanka). Wywodziła się z Habsburgów i na jej polecenie w 1644 roku rozpoczęły się rozmowy pokojowe, ale jednocześnie cały czas trwały walki. W 1645 roku francuskie wojska zajęły Bawarię, a w 1646 roku Szwedzi pokonali wojska Habsburgów pod Janowicami. W 1648 roku doszło dom podpisania traktatu pokojowego w dwóch miastach Westfalii. W Osnabruck został podpisany pokój habsbursko – szwedzki. Szwecja uzyskała Pomorze Zachodnie (tak zwane Pomorze Przednie) wraz z wyspą Rugią, Wolinem i wyspą Uznam. Otrzymali też arcybiskupstwo Bremy oraz arcybiskupstwo Nerden. W ten sposób w rękach szwedzkich znalazły się ujścia trzech rzek: Łaby, Odry i Wezery. Od tego momentu Szwedzi będą dążyć do opanowania całego południowego wybrzeża Bałtyku. W ten sposób całe morze Bałtyckie stało by się ich wewnętrznym morzem. Habsburgowie mieli także zapłacić Szwedom kontrybucję wojenną. W Munsterze został zawarty pokój z Francja. Na mocy tego pokoju Francja uzyskiwała Alzację bez Strasburga oraz trzy arcybiskupstwa w Lotaryngii: Mette, Tolun i Verden. Habsburgowie im także musieli zapłacić kontrybucje wojenną, gdyż dla Francji wojna trzydziestoletnia nie zakończyła się w 1648 roku. Nadal bowiem walczyła z Hiszpanią do roku 1659.
W tym czasie zatwierdzono niepodległość Holandii, Związku Szwajcarskiego. Palatynat Reński został podzielony – Palatynat Górny wraz Łużycami przekazano Saksonii. Palatynat Dolny odziedziczył syn „króla zimowego”, także Fryderyk (Fryderyk n z Palatynatu). Przyznano także tytuł elektorski królowi bawarskiemu. Wojna trzydziestoletnia spowodowała straszliwe zniszczenie Rzeszy. W niektórych miejscach, na przykład w Czechach zginęło połowę ludności. Oblicza się 80% ziemi leżało przez trzydzieści lat odłogiem, a 60% dóbr kulturalnych uległo całkowitemu zniszczeniu.



Przyczyny:
Do wojny trzydziestoletniej doprowadziły narastające wNiemczech antagonizmy religijne ipolityczne, jej bezpośrednią przyczyną było antyhabsburskie powstanie wCzechach (defenestracja praska 23 maja 1618). Wokresie późniejszym decydującym czynnikiem kontynuowania wojny było dążenie Gustawa II Adolfa do opanowania ziem na południe od Morza Bałtyckiego ipoddanie całego Bałtyku szwedzkiej kontroli, atakże nieustająca rywalizacja francusko-habsburska


Skutki:
Francja otrzymywała Alzację i biskupstwa Metz, Toul i Verdun
Szwecja otrzymywała Pomorze Zachodnie ze Szczecinem, ujściem Odry, Rugię oraz Bremę i Wismar
potwierdzono niepodległość Niderlandów i Szwajcarii
Brandenburgia dostawała Pomorze Zachodnie z Kołobrzegiem
zniesiono edykt restrykcyjny i rozszerzono możliwość wyboru wyznania (katolicyzm, luteranizm, kalwinizm) także na poddanych

w Niemczech zaczęła wzrastać rola Austrii i Brandenburgii
straty ludnościowe około 35-40%
mocarstwami stają się Francja i Szwecja
1659 - traktat pirenejski Francji z Hiszpanią kończy wojnę pomiędzy tymi krajami. Ludwik IX poślubił córkę Filipa IV Marię Teresę