Znaczenie ptaków w naturze i gospodarce człowieka

Ptaki to gromada stałocieplnych kręgowców o ciele pokrytym piórami, przednich kończynach przekształconych w skrzydła i szczękach okrytych rogowym dziobem, u współczesnych przedstawicieli pozbawionym zębów. Można je spotkać praktycznie wszędzie- w miastach, lasach, jak również na pustyniach, czy na Antarktydzie. Ich działalność wywiera duży wpływ na terenach, na których żyją- ich rola w naturze i gospodarce człowieka jest ogromna.

Ze względu na duże zużycie energii przez ptaki, potrzebują one sporych ilości pożywienia (tj. nasiona, owoce, owady, czasem nawet spore ssaki). Maleńki koliber na przykład żywi się nektarem z kwiatów, przy czym pijąc nektar z jednego przenosi pyłek na następny, z którego się pożywi. Bierze więc udział w zapylaniu kwiatów. Natomiast padlinożercy z tej gromady, np. sępy pomagają utrzymać porządek, czyli pełnią tzw. funkcję sanitarną. Zjadając pozostawione przez inne drapieżniki (choćby przez lwy) szczątki zwierząt, sprawiają, że na sawannach nie piętrzą się góry cuchnącej padliny. Ptaki odgrywają też dużą rolę przy roznoszeniu nasion drzew i krzewów owocowych. Nie trawią ich, więc nasiona są bezpieczne, a dzięki temu, który go spożył może przebyć spore odległości zanim opuści jego organizm. Istnieją takie nasiona, które bez wcześniejszego znalezienia się w przewodzie pokarmowym nie mogą wykiełkować. Strawieniu ulegają natomiast nasiona niektórych chwastów- ziarnojady spożywając je i trawiąc pozbawiają ich siły kiełkowania, uszczuplając zastępy niepożądanych przez ludzi roślin.

Dzikie ptaki odgrywają bardzo dużą rolę w niszczeniu szkodników. Ich pożywieniem są m.in. gryzonie i owady siejące ogromne zniszczenia w uprawach rolnych. Pozostawianie zadrzewień przy uprawach daje ptakom możliwość osiedlania się w ich okolicy i w naturalny sposób kontrolowanie liczby gryzoni czy owadów, co pozwala na znaczne ograniczenie użycia toksycznych środków chemicznych, które jak wiadomo często szkodzą samemu człowiekowi. Co prawda same ptaki też często przyczyniają się do pewnych zniszczeń (np. wyjadają nasiona), ale jest to o wiele korzystniejsze niż pozostawienie plonów na pastwę myszy i im podobnych. Za przykład może posłużyć sytuacja w Chinach, kiedy to Mao Tse-Tsung nakazał wszystkim obywatelom zabijać wróble, które rzekomo znacznie zmniejszały produkcję rolną w kraju. Wszyscy sumiennie wykonywali rozkaz, co doprowadziło do niesamowitego rozmnożenia się owadów żerujących na ryżu i ostatecznie do pospiesznego importowania wróbli z innych krajów.

Również ptactwo wodne ze względu na rodzaj swojego pożywienia wpływa korzystnie na środowisko. Jesienią zbiera się na płyciznach i w zatokach morskich i zjada szczątki organiczne i resztki pokarmu wyrzucone przez ludzi. Uczestniczy wówczas w obiegu związków pokarmowych. Łyski, łabędzie i kaczki mogą w ten sposób zużyć ponad 90% znajdującej się tam biomasy- przetwarzając ją sprawiają, że jest znacznie mniej szkodliwa. Dotyczy to zawsze wód podlegających eutrofizacji, czyli takich, które wskutek działalności człowieka otrzymują za dużo związków pokarmowych. Ptaki są głównym czynnikiem regulacji zawartości związków pokarmowych w tych zanieczyszczonych przez wczasowiczów wodach. Bardzo łatwo jednak o zahamowanie tego naturalnego oczyszczania- brodzące na płyciznach ptaki są łatwym łupem dla myśliwych. Nawet jeśli żaden ptak nie zostanie upolowany, to zazwyczaj spłoszone strzałem zwierzęta uciekają i bardzo długo nie wracają na dany teren- czasem wcale. Dla przykładu: miejsca pozostawione w spokoju są oczyszczane z 90-95% związków, a te, z których ptaki zostają odstraszone, pozbywają się jedynie 15%, reszta natomiast ulega rozkładowi i woda zostaje zanieczyszczona gnijącym mułem- walory turystyczne drastycznie spadają, nie można się w niej kąpać, wszędzie panuje nieprzyjemny odór, już nie wspominając o tym, że wypicie takiej wody nie wchodzi w grę zupełnie.

Ptaki są także przydatne w badaniach nad degradacją środowiska naturalnego- są traktowane jako wskaźniki zdrowotności życia przyrodniczego na danym terenie. W zależności od tego ile ptaków zamieszkujących dany obszar, określane jest jego bogactwo przyrodnicze. Zasobność biotopu w ptaki śpiewające, wskazuje na jego bogactwo zarówno wśród fauny, jak i flory. Przykładowo, ptaki owadożerne żywią się owadami. Występowanie tych ptaków jest więc uwarunkowane obecnością gamy gatunkowej owadów. Istnienie owadów wiąże się z kolei z rozwiniętym światem roślin na badanym obszarze. Obserwacje ornitologiczne pozwalają więc określić stan degradacji przyrody.

Pełnią one także niewdzięczne zadanie selekcjonerów. Drapieżniki nie trudzą się chwytaniem osobników w pełni sprawnych i najsilniejszych. To osobniki chore i mniej sprawne padają ich ofiarami. Ograniczają w ten sposób zagrożenie związane z rozprzestrzenianiem się chorób. W pewnym sensie "dbają" też o dobrą kondycję populacji swoich ofiar i utrzymują ją w równowadze. Liczba drapieżników zależy od ilości potencjalnej zdobyczy- eliminacja słabych osobników spowoduje, że tylko silne będą miały potomstwo i przekażą im swoje lepsze geny. Jeśli rozmnażałyby się chorowite jednostki, wzrosłaby śmiertelność potencjalnych ofiar i liczebność drapieżników także spadnie. W interesie drapieżników leży więc utrzymanie populacji ofiar, a nie całkowite jej wyniszczenie.
Dla przeciętnego człowieka najistotniejszą rolą ptaków jest bycie.. posiłkiem (rzecz jasna nie tylko człowiek się nimi żywi- ptaki stanowią ważny element łańcucha pokarmowego). Gatunki takie jak gęsi, kury, indyki, kaczki, perliczki, czy bażanty hodowane są od lat ze względu na mięso i jaja- są cennym źródłem białek. Nieco nowszym przedstawicielem drobiu są przepiórki japońskie i strusie. W przeszłości duża część ptasiego mięsa pochodziła z polowań, dziś są one raczej formą rozrywki niż sposobem na zdobycie pokarmu. Zabity ptak staje się po wypchaniu wspaniałą ozdobą w domu myśliwego.

Bardzo cenne są również ptasie pióra. Od lat wypycha się nimi kołdry, poduszki i choć na rynku pojawia się wiele konkurencyjnych surowców którymi można je napełnić, pierze pozostaje jednym z najbardziej cenionych (i... najcieplejszych). Istnieją całe fermy gęsi (przede wszystkim ich pióra są wykorzystywane w tym celu), których okrycie pozwala nam potem na przyjemny sen. Pierze wykorzystywane jest też jako element ozdobny, np. w formie szala „boa”. Powieszone na ścianie pawie pióro stanowi stylowy element wystroju wnętrza.

Ptaki są też często hodowane jako „zwierzątka do towarzystwa”- na rynku dostępnych jest mnóstwo kolorowych papug i innych przedstawicieli tej gromady, jak np. gwarek, czy kanarek. Ten ostatni umila ludziom życie swoim pięknym śpiewem, a oswojona papuga może stać się towarzyszem na miarę psa czy kota (duże papugi często wykazują się sporą inteligencją, a także- tak jak gwarek- mogą się nauczyć dużej ilości słów). Pawie są często hodowane jako efektowna ozdoba parków, jak również domów prywatnych.

Ptaki są wykorzystywane przez człowieka na wiele innych sposobów. Niektóre z nich są wręcz nieprawdopodobne. Przykładem może być nieduża sówka- pójdźka. Gdy znajdzie się gdzieś na otwartej przestrzeni w biały dzień, momentalnie zlatują się wokół niej małe ptaszki i krzyczą zdenerwowane. Jak wykorzystał to człowiek? W krajach śródziemnomorskich i w Afryce Północnej sadza się oswojoną pójdźkę na zewnątrz a dookoła rozstawia się słupki posmarowane lepem. Rozwścieczone widokiem sówki ptaki siadają na nich, by dać upust złości, przylepiają się i wkrótce po tym są „w drodze na talerz”.

Prócz tych wszystkich wymienionych przykładów ptaki pełnią od dawna rolę, która ma dla nas znaczenie czysto emocjonalne, krzepiącą naszą kulturę- ludzie od dawna pisali piękne wiersze, książki i pieśni opiewające niesamowite piękno ptaków, ich wspaniały śpiew i tak upragnioną przez człowieka zdolność lotu, będącego symbolem wolności.

To z pewnością nie wszystkie role jakie pełnią ptaki w naturze i w naszym życiu- ogromna różnorodność tych zwierząt powoduje, że nie sposób zliczyć wszystkich. Jedno jest jednak pewne: gdyby nie ptaki, świat z pewnością nie byłby taki sam. Nie chodzi tu tylko o to, że patrząc przez okno nie zobaczymy szybujących w powietrzu gołębi- ptaki są niezbędne, by utrzymać równowagę w naturze i ich brak pociągnął by za sobą o wiele rozleglejsze skutki.