Dolny Śląsk pod względem geologicznym należy do najbardziej interesujących regionów Polski. Odgrywa ważną rolę w ogólnej produkcji surowców mineralnych kraju.
Kopaliny skalne Dolnego Śląska można podzielić na trzy główne grupy:
• kamienie drogowe i budowlane,
• kopaliny ilaste,
• surowce okruchowe.
Kamienie drogowe i budowlane
Surowce skalne w zależności od swoich parametrów fizyko-chemicznych, bloczności i walorów dekoracyjnych znajdują różne zastosowanie. Stosowane są do produkcji kruszyw drogowych i kolejowych, do wyrobu elementów budowlanych, do produkcji płyt okładzinowych lub jako mączki i wypełniacze. Niektóre z rodzajów kamieni budowlanych i drogowych jak np.: granity, bazalty, gabra, diabazy, melafiry, amfibolity poza terenem Polski południowo-zachodniej nigdzie w kraju nie są udokumentowane. Łącznie na omawianym terenie jest udokumentowanych 220 złóż kamieni budowlanych i drogowych, z czego eksploatowanych jest ponad 100.
Przedmiotem eksploatacji dla potrzeb przemysłu budowlanego i drogowego są:
• magmowe skały plutoniczne:
- granitoidy, eksploatowane w masywie Strzegom-Sobótka oraz masywie Strzelin- Żulowa. Na niewielką skalę wydobywane są różowe granity karkonoskie, które eksploatowane są w dwóch złożach: Kośmin i Przedborów,
- gabra i diabazy okolic Sobótki, Braszowic i Nowej Rudy. Aktualnie eksploatowane są 3 złoża: Braszowice, Słupiec-Dębówka i Słupiec- Kościelec;
• magmowe skały wulkaniczne:
- porfiry i melafiry, których największa eksploatacja prowadzona jest w 4 dużych złożach: Bo- równo, Grzędy, Rybnica Leśna i Świerki. Większość złóż występuje na obszarach zalesionych, trudnych w eksploatacji,
- bazalty - tworzą rozległą strefę rozciągającą się od Zgorzelca po Górę Św. Anny. Zasoby koncentrują się w dwóch głównych obszarach złożowych: zgorzelecko-lubańskim oraz jaworsko-złotoryjskim;
• skały metamorficzne:
- gnejsy, których główne wystąpienia znajdują się w obrębie krystaliniku izerskiego, bloku sowio- górskiego, Górach Bystrzyckich, masywie Lądka - Śnieżnika i w rejonie Wzgórz Strzelińskich. W rezultacie eksploatowane są tylko dwa złoża: Pomianów i Dobroszyce,
- amfibolity, zostały udokumentowane w 6 złożach, przy czym ich zasoby skoncentrowane są w 3 złożach: Wieściszowice, Ogorzelec i Dobrocin,
- serpentynity głównie występują na przedpolu Sudetów. Z dwóch udokumentowanych złóż czynne jest tylko złoże w Nasławicach. Eksploatacja złoża Jordanów została zaprzestana w latach osiemdziesiątych;
• skały osadowe:
- piaskowce - aktualnie eksploatowanych jest w depresji północnosudeckiej osiem złóż: Rakowiczki, Żerkowice, Skała, Bedlno, Nowa Wieś Grodziska II, Wartowice i Wartowice II i III. W depresji śródsudeckiej znaczenie złożowe posiadają tzw. czerwone piaskowce śląskie, w okolicach Nowej Rudy istnieją trzy udokumentowane złoża (Słupiec 1, Słupiec II, Bieganów);
- szarogłazy, są eksploatowane głównie na potrzeby kruszyw drogowych i budowlanych. Najważniejszym złożem jest złoże Młynów (na północ od Kłodzka),
- wapienie i dolomity - udokumentowane złoża występują w regionie wschodniokaczawskim i kłodzkim. Pojedyncze złoża występują we wschodniej osłonie Karkonoszy (Czamów i Rędzin).
Kopaliny ilaste
Według podziału przyjętego w „Bilansie zasobów kopalin” kopaliny ilaste dzielimy na:
• bentonity i iły bentonitowe występują w trzech złożach: Krzeniów, Jawor-Męcinka, Leśna-Miłoszów;
• kaoliny - dokumentowane są w trzech złożach:
Maria 1, Maria III i Zofia. Złoże Maria III jest jedynym aktualnie eksploatowanym złożem. Złoża trzeciorzędowe to przede wszystkim kaoliny rezydualne powstałe w wyniku wietrzenia granitoidów. Wszystkie 9 udokumentowanych złóż (za wyjątkiem złoża Monika zlokalizowanym w masywie Strzelin-Żulowa) związanych jest z masywem granitoidowym Strzegom-Sobótka;
• iły (gliny) ceramiczne biało wypalające się - złoża tego typu eksploatowane były sposobem podziemnym (złoża: Janina i Bolko II - prawie całkowicie wy- eksploatowane). W związku z niewielkimi perspektywami znalezienia nowych wysokojakościowych iłów oraz wysokim kosztem wydobycia, potraktowano łącznie iły i piaskowce ilaste jako kopaliny do szlamowania. Tak powstały udokumentowane złoża:
Janina - Zachód i Nowe Jaroszowice;
• iły (gliny) ogniotrwale - stosowane są do produkcji materiałów ogniotrwałych. Na Dolnym Śląsku występują, głównie w okolicach Strzegomia (złoża Rusko-Jaroszów, Lusina-Udanin, Różana). Znaczne zasoby iłów ogniotrwałych znajdują się także w złożu Turów;
• surowce ceramiki budowlanej - tym mianem określane są powszechnie występujące kopaliny pospolite. Na obszarze Dolnego Śląska znajduje się ponad 70 złóż, z których surowiec używany jest do produkcji różnych asortymentów ceramiki budowlanej. Ważniejsze z eksploatowanych złóż to: Mirosławice Dolne, Kunice, Prochowice, Chwalimierz 1, Strzelin, Sośnica..
Surowce okruchowe
Kolejną grupę kopalin o dużym znaczeniu gospodarczym w skali omawianego regionu stanowią surowce okruchowe.
Reprezentowane są przez:
• kruszywa naturalne związane głównie z osadami czwartorzędowymi, genetycznie wiążą się z akumulacją lodowcową, wodnolodowcową i rzeczną. Ogółem w Polsce udokumentowanych jest ok. 3500 złóż kruszyw naturalnych, z czego ponad 20% przypada na Dolny Śląsk. Złoża w dolinach rzek sudeckich i na Przedgórzu Sudeckim należą do najcenniejszych w Polsce. Najbardziej znaczące w bilansie zasobów złoża związane z dolinami rzek to:
- w dolinie Kaczawy: Dunino, Legnica-pole E, Szczytniki,
- w dolinie Nysy Kłodzkiej: Przyłęk-Pilce, Topola,
- w dolinie Odry: Siedlce, Lenartowice,
- w międzyrzeczu Bobrzycy i Skory-Okmiany,
- w dolinie Baryczy: zbiornik Sułów;
• piaski szklarskie występują głównie w depresji północnosudeckiej. Największym wytwórcą piasków szklarskich jest zakład w Osiecznicy, który pod względem czystości należy do najlepszych w Polsce;
• piaski formierskie podstawowy surowiec do sporządzania form odlewniczych (złoże Krzeszówek kolo Kamiennej Góry, złoże Czerwona Woda koło Węglińca).
Ochrona ziemi i jej wnętrza, w tym także kopalin, stanowi istotny element ochrony środowiska. Obowiązek ochrony kopalin wynika przede wszystkim z ich przynależności do grupy zasobów naturalnych nieodnawialnych. Oczywiste jest, że wydobywanie i przeróbka kopalin nigdy nie pozostają bez wpływu na otoczenie. Każde działanie górnicze prowadzi do zużywania się zasobów kopalin i degradacji środowiska przyrodniczego. Dlatego najistotniejszym problemem związanym z ochroną złóż jest ustalenie do jakiego stopnia dopuszczalne jest naruszanie środowiska naturalnego przez działalność górniczą. Rozbieżności pomiędzy ochroną złóż kopalin a ochroną innych składników środowiska rozwiązywane są przy pomocy przepisów prawnych. Do najważniejszych z nich należy wymóg uzyskania koncesji na rozpoznanie i wydobywanie kopalin.