Zmienne w badaniach pedagogicznych.

Prof. A. Wojciecha Maszke w swojej publikacji pt:” Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych” tak pisze o ZMIENNYCH W BADANIACH PEDAGOGICZNYCH:

Każde badanie naukowe służy realizacji określonych celów i dotyczy zawsze określonych przedmiotów, którymi w badaniach pedagogicznych mogą być uczniowie szkół, wychowankowie domów dziecka, studenci, nauczyciele, wychowawcy, instytucje edukacyjne, placówki opiekuńcze, jak i wszystkie zjawiska czy zdarzenia odnoszące się do procesu wychowania. Na proces ten składają się wszelkie sytuacje dydaktyczno-wychowawcze, sprawy organizacyjne, programowe, materialne, finansowe, prawne, jak i wszelkie procesy czy zjawiska związane z uczniami i wychowankami, ich kształceniem, pracą, postępowaniem, zachowaniem, osiągnięciami, napotykanymi przez nich trudnościami, ich aktywnością, aspiracjami, postawami, aktywnością itp. Również takie cechy osobowe uczniów, jak np. ich płeć, wiek, pochodzenie społeczne, miejsce zamieszkania, to także zmienne, gdyż przybierać mogą różne wartości.
Zarówno osoby, rzeczy jak i wszelkie zdarzenia, zjawiska czy procesy, interesują badającego nie w całości ich złożoności, lecz z punktu widzenia ich atrybutów, czyli właściwości często określanych jako cechy. Odróżniają one jedne przedmioty od innych oraz różnicują te same przedmioty.

Jeżeli badana przez nas właściwość przybiera różne i co najmniej dwie wartości, to jest to zmienna.

Zmienna, która przybiera tylko dwie wartości nazywamy zmienną dychotomiczną - dwuwartościową.

Zmienne, które przyjmują wiele różnych wartości nazywamy politomicznymi - wielowartościowymi. Np. zmienną politomiczną będzie podział ludności wg poziomu, wykształcenia: niepełne podstawowe, podstawowe, zasadnicze, średnie, pomaturalne, wyższe, lub wg pochodzenia społecznego, np. inteligenckie, robotnicze, chłopskie i inne.
Zmienne w badaniach naukowych, w tym także i pedagogicznych, są próbą uszczegółowienia problemów badawczych, jakie zamierza się rozwiązać oraz hipotez, które badacz pragnie potwierdzić bądź odrzucić.

Rodzaje zmiennych:
1. ILOŚCIOWE → CIĄGŁA I SKOKOWA
2. JAKOŚCIOWE
3. ZALEŻNE
4. NIEZALEŻNE → GŁÓWNE I UBOCZNE → KONTROLOWANE I NIEKONTROLOWANE
5. POŚREDNICZĄCA
AD. 1 Jeżeli przedmiotem badania są mierzalne właściwości przedmiotu, wówczas mamy do czynienia ze zmiennymi ilościowymi. Najczęściej posługujemy się nimi w naukach ścisłych, w fizyce, matematyce, statystyce itp.
AD. 2 Zmienne jakościowe to takie zmienne, które nie poddają się ścisłemu pomiarowi, lecz można stwierdzić fakt ich występowania lub ich brak. Do zmiennych jakościowych można zaliczyć, np.: płeć badanych, pochodzenie społeczne, upodobania literackie, poglądy polityczne, sympatie, głębokość religijna, gusty artystyczne.
AD. 3 Zmienne, które badacz chce wyjaśnić, nazywamy zmienną zależną. Są nimi bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. Są to zjawiska, które badacz wyjaśnia, a jednocześnie tymi wartościami, których badacz poszukuje.

AD. 4 Zmienna, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej zależnej nazywany zmienną niezależną. Zmienną niezależną jest ta, ' która wyjaśnia badane zjawisko i która powoduje zmiany w wartościach zmiennych zależnych. Jest zakładaną przyczyną zmian wartości zmiennej zależnej. Uchodzi za przyczynę zmiennej zależnej, która jest jej skutkiem.
AD. 5 Na zmienne zależne mogą oddziaływać inne zmienne niezależne, na które badacz nie ma wpływu, a które bądź sprzyjają bądź utrudniają występowanie danego zjawiska. Zmienne te zwracają uwagę, że istnieją inne ważne przyczyny nieuwzględnione w badaniach, a umożliwiające dodatkowe wyjaśnienie zależności między badanymi zmiennymi. Mogą nimi np. być: stan zdrowia ba danej osoby, nastawienie ucznia do szkoły, do nauczyciela czy określonego
przedmiotu, cechy osobowościowe badanych itp. Zmienne te określamy mianem pośredniczących.

Co jest ważne??
1.Ważne jest, że podział na zmienne zależne i niezależne odnosi się jedynie do badań. W świecie rzeczywistym zmienne nie są ani zależne ani niezależne. To badacz decyduje, jak je interpretować i które z nich w określonym badaniu są zmiennymi zależnymi, a które niezależnymi.
2. Często się zdarza, że ta sama zmienna jest w jednym badaniu zmienną niezależną, a w innym zmienną zależną.
Zmienne będące przedmiotem badań wymagają dalszego uszczegółowienia i opisania. Zatem są one opisane za pomocą wskaźników.
W pedagogice pojęcie „wskaźnik" jest ściśle określone. Te spośród własności, które łączy jakiś stały związek o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności z pewnymi innymi własnościami niepodlegającymi bezpośredniej obserwacji i które pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie występowania drugich - nazywamy wskaźnikami. Wskaźnik to pewna właściwość, po której poznajemy, że dane zjawisko wystąpiło.
Można powiedzieć, że wskaźnik to pewna właściwość, pewien fakt, zdarzenie, stan czy proces, który daje się zaobserwować i na podstawie którego poznajemy, że występuje dane zjawisko lub interesująca nas cecha. Np. mogą nimi być: wypieki na twarzy, trzęsące się ręce, rodzaj udzielanych odpowiedzi, posiadane dobra materialne, określone zachowanie, wygłaszane poglądy.

Istotnym warunkiem bycia wskaźnikiem jest zachodzenie związku między właściwością zjawiska stanowiącego wskaźnik a właściwością przez ten wskaźnik wskazywaną. Stosunek łączący wskaźnik z właściwością wskazywaną może być różny. Może on mieć charakter związku umownego lub rzeczowego.
Wskaźniki dzielimy na:
1. W. definicyjne
2. W. empiryczne
3. W. inferencyjne
Ad.1 Wskaźniki definicyjne wskazują na rodzaj powiązania wskaźnika z wartością wskazywaną. Za ich pomocą definiowana jest cecha mająca być przedmiotem badania. Dobór wskaźnika do określonego zjawiska polega na uprzednim zdefiniowaniu pojęcia tego zjawiska, które wskaźnik ma wyrażać.
Ad. 2 Wskaźniki empiryczne są wtedy, gdy zarówno cecha wskazywana jak i wskaźnik dają się zaobserwować. Tym samym relacja zachodząca między wskaźnikiem a cechą wskazywaną ma charakter związku empirycznego, rozstrzygalnego bezpośrednio na podstawie dokonanych obserwacji.

Ad. 3 O wskaźniku inferencyjnym mówimy wtedy, gdy wskaźnik nie definiuje zjawiska wskaźnikowego i nie jest ono obserwowalne. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, tzn., że dane zjawisko zaszło, choć ma ono charakter właściwości ukrytej. Np. występowanie podczas egzaminu wypieków na twarzy można przyjąć za wskaźnik inferencyjny stanu zdenerwowania studenta.

W badaniach pedagogicznych nie zawsze można posługiwać się jednym „czystym" wskaźnikiem. Niekiedy zachodzi potrzeba wykorzystania w badaniach innych wskaźników. Zależy to od rodzaju podjętej problematyki badawczej, przedmiotu badań jak i złożoności i umiejętności doboru wskaźników. Wtedy zachodzi potrzeba jednoczesnego wykorzystania wszystkich trzech uprzednio scharakteryzowanych wskaźników lub ich kombinacji. Wskaźniki te można podzielić na:
1. Wskaźniki definicyjno-empiryczne
2. Wskaźniki inferencyjno-definicyjne
3. Wskaźniki empiryczno-inferencyjne
4. Wskaźniki empiryczno-definicyjno-inferencyjne

Wskazując na możliwość wykorzystania w badaniach różnych wskaźników, należy podkreślić, że trafność ich doboru uzależniona jest od znajomości związków łączących wskaźniki ze zjawiskami wskazywanymi. Wykorzystując je powinniśmy zawsze zachować dużą ostrożność w ich dobieraniu i interpretowaniu, zwłaszcza wówczas, gdy odnoszą się one do sytuacji bardzo złożonych a jednocześnie niezmiernie ważnych i istotnych dla prowadzonych badań.