Państwo (państwo, demokracja)

- państwo- organizacja polityczno-społeczeństwa posiadająca własne terytorium o określonych granicach, system władz i obywateli.,

- państwo unitarne- forma państwa; jest wewnętrznie jednolite, jego jednostki adm.-terytorialne są ściśle podporządkowane organom centralnym i nie mają autonomii. (do państw unitarnych zaliczyć można m.in Polskę, Węgry, Szwecję, Danię, Holandię)

- państwo złożone-(państwo federalne), forma państwa; składa się z jednostek adm.-terytorialnych, które mają zagwarantowane konstytucyjnie prawa i mogą korzystać z niezależności wobec organów centrentralnych np. Kanada, Niemcy, USA. (TYPY PAŃSTW ZŁOŻONYCH TO: unia personalna, unia realna, federacja i konfederacja)

- suwerenność państwa- jest to niezależność władzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynar. (s.p. zewn.) oraz samodzielność w regulowaniu spraw wewn. (s.p. wewn.)

- suwerenność narodu- jest to prawo każdego narodu do niezależnego bytu państwowego; naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do parlamentu oraz bezpośrednio w referendum.

- obywatelstwo jest to przynależność państwowa osoby fizycznej, łącząca się z uprawnieniami i obowiązkami określonymi przez prawo danego państwa.

- bezpaństwowiec- jest to osoba, która nie posiada obywatelstwa żadnego kraju (nigdy nie posiadała obywatelstwa, bądź utraciła je, nie nabywając innego).

- władza państwowa- typ władzy suwerennej i uniwersalnej na danym terytorium państw., zdolnej do zabezpieczenia obowiązującego porządku prawnego, społ. i ekon., spełniającej również inne wewn. i zewn. funkcje państwowe.

- legitymizacja- nadanie czemuś mocy prawnej, usankcjonowanie prawem.

- patologie władzy- tj. deformacje władzy, które zagrażają praworządności i dyskredytują instytucje państwa. Najczęściej spotykaną patologii władzy jest ALIENACJA czyli proces izolacji i dystansowania się organów państwa od społeczeństwa.

- reżim- jest to system sprawowania władzy. (wyróżniamy reżimy: demokratyczne, autokratycznei totalitarne).

- unia personalna- jest to związek dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnego monarchy, przy zachowaniu odrębnego systemu instytucji państwowych.

- unia realna- jest to faktyczne zjednoczenie państw np. unia lubelska z 1569r

- konfederacja- jest to suwerenność państw połaczonych w związek dla realizowania celów politycznych.

- federacja- jest to samodzielność składowych państwa, ale bez możliwości ich odłączenia.

- Demokracja- (władza ludu, narodu, społeczeństwa); jest to forma ustroju polit. państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli za źródło władzy i przyznaje się im prawa i wolności polit. gwarantujące sprawowanie tej władzy;

- konstytucjonalizm- prawo kierunek w nauce prawa państwowego, uznający za najlepszą formę rządów władzę monarchy ograniczoną przez konstytucję; współcześnie termin ten jest też używany dla określenia ustroju państwowego opartego na pisanej konstytucji.

- organ państwa- jest to wyodrębniona prawnie osoba lub grupa osób wyposażonych w określone kompetencje, uprawniające do wykonywania zwierzchniej władzy państw.; o.p. dzielą się na organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

- prawo wyborcze czynne- jest to prawo do udziału w głosowaniu.

- prawo wyborcze bierne- jest to zdolność do tego, aby móc zostać wybranym, czyli prawo do kandydowania.

- cenzus- jest to zespół warunków dopuszczających do korzystania z określonych praw polit. lub przywilejów (c. majątkowy, wykształcenia, wieku).

- ordynacja wyborcza- jest to ustawa regulująca zasady, procedurę, instytucje związane z organizacją i przeprowadzeniem wyborów

- system większościowy- oznacza, iż mandat uzyskuje ten z kandydatów, który otrzymał najwięcej ważnie oddanych głosów. (większość względną, np. w Polsce w wyborach do senatu; niekiedy jest wymagane uzyskanie większości bezwzględnej (50% i 1 głos), co może łączyć się z przeprowadzeniem drugiej tury głosowania np. w Polsce wybory prezydenckie.)

PRZYMIOTNIKI WYBORCZE:

- zasada powszechności- oznacza zakaz stosowania cenzusów wyborczych.

- zasada równości- oznacza iż każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów, a więc każdy głos ma równą wagę i znaczenie.

- zasada bezpośredniości- oznacza, iż wyborcy głosują bezpośrednio na kandydatów, którzy w wyniku głosowania uzyskują mandat.

- zasada tajności- oznacza prawo do oddania głosu w sposób ukryty przed osobami trzecimi.

- zasada proporcjonalności- oznacza ze każda z partii zgłaszająca listy kandydatów otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów.

Postacie:

-Georg Jellinek- niemiecki teoretyk państwa i prawa; jest twórcą klasycznej trójelementowej definicji państwa. Za główne elementy państwa uznaje on: LUDNOSĆ, TERYTORIUM I SYSTEM WŁADZ.

- Max Weber- niem. socjolog, historyk, religioznawca, ekonomista, prawnik, metodolog nauk społ.; twórca tzw. socjologii rozumiejącej; wywarł wielki wpływ na nauki społ., zwł. na socjologię; zaznaczył się on najmocniej w metodologii, socjologii polityki, socjologii struktur społ. i gosp. oraz socjologii religii.

- Ludwik Gumplowicz- socjolog i prawnik; wychodząc z teorii darwinizmu społ. dostrzegał w walce i konflikcie zasadnicze procesy społ., a w walce ras dopatrywał się podstawowego prawa rozwoju społ.; w zakresie nauki o państwie rozwinął tzw. teorię podboju.


1. Definicja państwa wg Arystotelesa- państwo powstaje na drodze naturalnego rozwoju, a człowiek jest z natury stworzony do życia w nim. Cały rozwój społeczny podporządkowany jest osiągnięciu głównego celu jakim jest państwo.

Definicja państwa wg Tomasz z Akwinu- państwo jest to samowystarczalna, niezależna, samorządna społeczność, uznająca określony porządek prawny i podlegająca władzy , która ją chroni i gwarantuje pokój zewnętrzny.

Definicja państwa wg Kanta- państwo jest rodzajem ludzkiej zbiorowości żyjącej według jednego, określonego porządku prawnego.

Definicja państwa wg Hegla- państwo- wartość absolutna i nadrzędna

Definicja państwa wg Marksa- państwo jest to organizacja przymusowa i narzedzie klasy panującej.

2.Suwerenność zewnętrzna- oznacza że państwo jest podmiotem (a nie przedmiotem) prawa międzynarodowego niezależnym od innych państw. Może wiec nawiązywac z nimi różnorodne stosunki polityczne i gospodarcze, stawać się członkiem wybranych przez siebie organizacji międzynarodowych, samodzielnie kształtować swój ustrój społeczno- gospodarczy oraz polityczny.

Suwerenność wewnętrzna- oznacza że władza państwowa jest władzą zwierzchnią, która sama może decydować o swoim zakresie. Wszystkie inne organizacje mogą zaś działać na terytorium państwa wyłącznie za zgodą władzy i na warunkach przez nią określonych

3. Państwa o niepełnej suwerenności: to dawniej Prusy Zakonne i Inflanty (nie posiadały suwerenności zewnętrznej)
4. Elementy terytorium państwa: ląd, wody przybrzeżne, przestrzeń powietrzna, statki, samoloty, ambasady
5. Sposoby nabywania obywatelstwa:

- dziedziczenie obywatelstwa po rodzicach (prawo krwi)

- urodzenie się na terenie danego kraju (prawo ziemi)

- nadanie obywatelstwa (przez prezydenta)

- uzyskanie obywatelstwa poprzez zawarcie związku małżeńskiego

-przez "zasiedzenie"

6. narodowośc rózni sie od obywatelstwa tym iż obywatelstwo można nabyć a narodowość jest to cecha wrodzona czyli dotyczy wywodzenia sie z danego narodu

7. Podział państw ze względu na charakter reżimu politycznego:
- państwo demokratyczne- opiera się na konstytucyjnych zasadach: suwerenności narodu, trójpodziału władzy i pluralizmu politycznego. Wyznawane wartości to: tolerancja, równość wobec prawa, rozwinięte wolności i swobody jednostki, sprawiedliwość i porządek społeczny. (np. Polska)
Model liberalny-czołowa pozycja parlamentu wśród organów państwowych (Anglia)
Model socjalny- duża aktywnośc państwa w sferze gospodarczej i polityce socjalnej.
(14)- państwo autorytarne- to państwo w którym nie ma warunków do działania społeczeństwa obywatelskiego i idei samorządności. To państwo które cechuje:
*elitarnośc władzy- czyli rządzą w nim ludzie z jakiegoś zawęrzonego kręgu którzy sie czyms wyrózniaja;
*depolityzacja społeczna- odsunięcie obywatela od ingerowania w zycie polityczne państwa poprzez wpajanie iż Ci którzy pełnią władze powinni miec pełnię praw.
*cenzura prewencyjna- oznaczała że o władzy należy mówić dobrze albo wcale i dotyczyła głównie mediów
*likwidacja badz zawieszenie niektórych swobód obywatelskich np. ograniczenie wolności słowa.
Do państw autorytarnych zaliczyć można: Argentynę, Zair, wcześniej Austrię, Węgry i Portugalię

(14) - państwo totalitarne- jest to najwieksze zagrozenie dla demokracji. Pństwo to cechuje:
* autokratyzm- inaczej samowładztwo. jest to system rządów w którym władza najwyższa w państwie przypada jednemu człowiekowi (autokracie)
* indoktrynacja- jest to wpajanie obywatelom poprzez zastosowanie propagandy pewnych ideologii leżących w interesie państwa.
*system kontroli policyjnej oparty na terrorze - mialo to na cleu podporzadkowanie obywatela;
*uniformizacja-ujednolicenie form zycia spolecznego
*monopolizacja ideologii;
*odpowiedzialnosc zbiorowa obywateli;
*zlanie sie aparatu partyjnego i policyjnego;
*centralne sterowanie gospodarką
*brak zasady trój podziału władz
*interes panstwa dominuje nad interesem jednostki;
*jedna monopolityczna partia pod kierownictwem dyktatora
*scentralizowana kontrola gospodarki.
Do państw totalitarnych zaliczyć można było dawniej: Niemcy hitlerowskie, stalinowski ZSRR i faszystowskie Włochy.

podział państw ze względu na podział jednostki administracyjnej:
- państwa unitarne
- państwa złożone

podział ze względu na system rządów:

-monarchia jest to forma rządów w której stanowisko głowy państwa należy do monarchy który pełni władzę dożywotnio. Wyróżnia sie monarchie NIEOGRANICZONE : monarchia absolutna (Arabia Saudyjska i Francja w XVIII w.); monarchia despotyczna (Egipt); monarchia dziedziczna;
OGRANICZONE : monarchia konstytucyjna (Monako), monarchia parlamentarna (Belgia, Norwegia, Hiszpania)

-republika jest to forma rządów gdzie najwyższe organy władzy państwowej wybierane są na czas określony przez ogól uprawnionych obywateli. Wyróznia sie republiki: demokratyczne (np. Republika Federalna Niemiec, Francja, Włochy) atorytatywne (Wenecja w XIV-XVIw),parlamentarne, prezydenckie.

8. Cztery koncepcje genezy państwa:

teoria umowy społecznej- głoszona przez Johna Lockea i J.J.Rousseu. Według tej teorii do powstania państwa doszło w wyniku umowy zawartej miedzy członkami danego społeczeństwa badz miedzy nimi a władcą. Jednak znane są różne wersje tej koncepcji. Jedni twierdzą że zarówno społeczeństwo, jak i państwo powstały dzięki porozumieniu jednostek żyjących dotąd w stanie pierwotnym. Inni mówia o dwóch umowach: pierwsza to umowa o zjednoczeniu sie między jednostkami, druga o podporządkowaniu sie miedzy społeczenstwem a władcą, stanowiaca bezpośrednią przyczyne państwa.

teoria podboju i przemocy- te teorię głosił Ludwik Gumplowicz. Według tej teorii do powstania państwa doszło w wyniku podboju plemion słabszych przez silniejsze.

koncepcja teistyczna- twierdziła iż władza państwowa pochodzi od boga.

koncepcja marksistowska- sformuowana została przez Fryderyka Engelsa. Według tej koncepcji państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej i w wyniku wytworzenia sie klas społecznych. (na podstawie tej teorii wyodrębniono 4 typy państw: niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i socjalistyczne.

9. Elementy wchodzące w skład pojęcia władza:
WŁADZA- jest to zdolność do wydawania i egzekwowania decyzji.
- podmiot władzy politycznej- jest to osoba wydająca decyzje i żądająca od adresatów jej wykonania.
- adresaci- są to ludzie którzy muszą sie podporządkowywać decyzjom podmiotu władzy politycznej
-sfera władzy- jest to określony obszar życia społecznego podlegający tej władzy

10. Trzy podstawy legitymizacji władzy: (autor Max Weber)

-władza legalna- jej istotą jest przekonanie, iż rządzący zdobywaja i sprawują władze z mocy obowiązującego prawa (np. władza prezydenta, władza sprawowana przez Sejm i Senat (syst. demokrat.)

-władza tradycyjna- bierze sie z tradycji i opiera się na prawie do jej dziedziczenia.

-władza charyzmatyczna- jest to władza która opiera si.ę na przeświadczeniu że osoba sprawująca władze jest wyjątkowa.

11. Patologie władzy (Alienacja w ładzy państwowej):

- centralizacja uprawnień- jest to skupienie uprawnień decyzyjnych w rękach władzy i ograniczenie kompetencji władzy lokalnej (administracja terenowa)
--->koncentracja upawnień- jest to wyższy stopien centralizacji uprawnien na najwyzszym szczeblu władzy
*centralizacja biurokratyczna- skupienie władzy na szczeblu centralnym

*centralizacja technokratyczna- jest związana z tzw. rządami specjalistów, któych fachowa wiedza ma bardzo duży wpływ na decyzje polit. organów władzy

*centralizacja militarystyczna- wyst. w wypadku grupy np. dowódców wojskowych którzy przedkładają rzeczywiste potrzeby na rozwój przywilejów wyzszych oficerów.

*centralizacja plutokratyczna- wąska grupa najbogatszych która skupia w swoim reku pełnie władz
- oligarchizacja grup rządzących- sa to nie wielkie grupy rządzących stojacych ponad prawem.
- biurokratyzacja- jest to bezduszne przestrzeganie przepisów i ich niepotrzebne mnożenie.
- partykularyzm- jest to dbanie wyłacznie o własne interesy z pominięciem interesu ogółu.
- nepotyzm- jest to osadzanie wysokich stanowisk krewnymi.
- brutalizacja metod rządzenia- jest to wymuszanie posłuszeństwa obywateli poprzez przemoc
- klientelizm- jest to oparcie władzy na układach i wzajemnych zaleznościach politycznych.
- korupcja- jest to przyjmowanie korzyści majatkowych przez osoby sprawujące władze w zamian za określone decyzje.

12. FUNKCJE PAŃSTWA ---> zeszyt...

13. Etapy rozwoju systemu demokratycznego:
* pierwszą demokracją była demokracja Ateńska która została zapoczątkowana przez Solona w VI w p.n.e.
--> demokarcja Ateńska polegała na tym iz:
- prawo wyborcze posiadali wyłącznie dorośli mężczyzni którzy ukończyli 20 rok życia, którzy byli rdzennymi obywatelami Ateni i co najwazniejsze, ludzmi wolnymi,
- każdy obywatel mógł osobiście i bezpośrednio uczestniczyć w sprawowaniu władzy (demokracja bezposrednia);
- ograniczona zostaje rola urzedników,

* Starożytny Rzym (w okresie republikańskim) (509-27 p.n.e.)-
--> cechy tej demokracji w państwie:
- urzedy państwowe były sprawowane przez arystokrację;
- odgrywanie istotnej roli zgromadzenia ludowego w życiu politycznym państwa;
- brak inicjatywy gospodarczej ludu;
- wprowadzenie urzedu trybuna ludowego, którego zadaniem była obrona praw ludu;
- było to państwo prawa tzn. takie w którym rządzi prawo

*Pierwsze gminy chrześcijańskie
--> elementów demokracji możemy sie doszukać w organizacji i zasadach funkcjonowania :
- równość wszystkich wobec Boga;
- wybieranie biskupów i diakonów poprzez członków wspólnoty;

* Demokracja plemienna
--> podstawą demokracji plemiennej były WIECE (thing, tag)- (wiec było to zebranie wszystkich dorosłych członków plemienia; w czasie pokoju wiec orzekał o najważniejszych sparawach plemienia, a na czas wojny przekazywał swoje uprawnienia w ręce naczelnika (wodza) plemiennego.

* Demokracja szlachecka (stanowa)
--> w Polsce wykształcenie tej demokracji nastąpiło w drugiej połowie XV w, największy rozkwit osiągneła w XVI w.
- pełnia praw politycznych i ekonomicznych należała do szlachty ( inne stany odgrywały podrzedną rolę lub służebną)
- zebranie wszystkich praw i przywilejów w Artykuły henryukowskie
- sejm- najwyzszym organem władzy państwowej (decydował o wojnie, uchwalał podatki, itd.
- ograniczena zostaje władza króla poprzez zasadę wolnej elekcji;
- wprowadzona zostaje tolerancja religijna.

* Demokracja burżuazyjna
--> do rozwoju tej demokracji przyczynili sie : Monteskiusz- twórca trój podzału władzy oraz J.J. Rousseau- zwolennik umowy społeczne.
- suwerenność narodu
- władza w państwie była sprawowana z woli i za przyzwoleniem obywateli.
- instytucjonalny rozwój gwarancji praw obywatelskich (Deklaracja Niepodległości - Sta. Zjed. oraz deklaracja praw człowieka i obywatela.)
- występowały tutaj takie prawa i wolnosci jak : wolnosc sumienia i wyznania oraz słowa, prawo do własności, nietykalnosc osobista, równosc wobec prawa.
- podstawą porzadku publicznego stała sie konstytucja;
- wprowadzenie systemu reprezentacji społeczeństwa (działalnosc partii politycznych)
- poszerzenie kręgu obywateli uprawnionych do głosowania (kobiety mogły głosować)

15. Zasady prawne funkcjonowania współczesnej demokracji:
- zasada suwerenności narodu- naród sprawuje władze w państwie w sposób bezposredni (referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe, samorząd, wyrażanie opinii publicznej) albo pośredni czyli poprzez swoich przedstawicieli wybranych w wyborach demokratycznych.
- zachowanie praw mniejszości- zapewnienie im ochrony poprzez wprowadzenie praw mniejszosci ( np. prawo do zachowania odrębnosci kulturowej, religijnej, oraz prawo do uczestniczenia w życiu politycznym).
- podział i równowaga władz- trójpodział władzy: na prawodawczą (parlament), wykonawczą (głowa państwa, rząd) oraz sadowniczą (sądy)- te trzy rodzaje władzy powinny być od siebie niezależne, ponieważ połączenie ich ze soba moze prowadzic do tyranii. Powinna również zostać zapewniona niezależna działalność mediom i opozycji.
- konstytucjonalizm i praworzadność- polega na oparciu ustroju na konstytucji gdzie rządy są zgodne z obowiązującym prawem.
- pliuralizm- jest to zasada poszanowania odrębności poglądów społecznych, gospodarczych i politycznych róznych grup społecznych oraz prawo do ich swobodnego działania.



16. Sytuacja obywateli w państwach autorytarnych i totalitarnych
- w państwie autokratycznym prawa obywatelskie zostają ograniczone, zaś w państwach totalitarnych całkowicie zlikwidowane
- w systemie totalitarnym stosowane są represje i morderstwa przeciwników politycznych (obozy koncentracyjne w hitlerowskich Niemczech i gułagi w komunistycznej Rosji);
- w obu systemach tortury i zastraszanie stały sie metodami walki z osobami, których poglądy są sprzeczne z ideologią państwa;
- w obu systemach powszechnie łamane jest prawo człowieka do wolnosci (więzienie ludzi)
- w państwie totaloitarnym zakres kontroli państwa nad życiem obywatela jest nieograniczony
- w państwie autokratycznym podejmowamne sa próby wywierania wpływu na życie prywatne obywateli przez narzucenie ustalonych przez władze zasad moralności publiucznej;
- w obu systemach dochodzi do ograniczenia pluralizmu politycznego oraz do ograniczenia związanych z nim praw politycznych obywartela, takich jak : wolnosc zrzeszania sie, wolnosc myśli, sumienia, religii i poglądów;
- w systemach totatlitarnych występuje system monopartyjny
- w obu reżimach całkowicie zlikwidowano możliwość działania legalnej opozycji;
- w systemie totalitarnym występuje całkowite lub częściowe kontrolowanie mass mediów; cenzura całkowicie ogranicza wolnośc słowa;
- w systemie autorytarnym istnieje możliwość istnienia niezależnej prasy, która jest jednak ograniczona cenzura restrykcjną,
- w totalitaryzmie parlament zostaje pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia , natomiast w państwie autorytarnym odgrywa ograniczona role.


17. Podstawowe wartości demokratyczne:
-wolność- jest to pojęcie wieloznaczne. Można ją rozpatrywać w dwóch sferach: fizycznej (wolność fizyczna może zostać ograniczona poprzez np. przebywanie w więzieniu, niepełnosprawność, czy ciężką chorobę.) i psychicznej (jest możliwośc samorealizacji zgodnie ze swoją wolą). W sferze prawnej wolność rozumiana jest jako możliwośc zachowania swojej prywatności oraz podejmowania działań w zakresie określanym przez normy prawne.
- Równośc- w sferze społecznej zapewnia obywatelom podobne szanse życiowe. Pozwala na równy dostęp do dóbr materialnych, niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb (mieszkanie, ubranie, żywnośc) oraz dóbr duchowych (literatura, sztuka, teatr itp.)
- Sprawiedliwość-

- Porządek i efektywność- porządek jest to prawne uregulowanie pozycji ludzi i i ch problmów w hierarchii wartości. POrządek może być również rozumiany jako stan pewnej równowagi i spokoju społecznego. Pojęcie porządek łączy sie z pojęciem efektywność.