Prometeusz, Ikar, Syzyf – jako symbole ludzkich postaw i dążeń.

Kultura, a zatem i literatura czasów antycznych dała podwaliny pod dalszy rozwój twórczości światowej, a szczególnie europejskiej. To właśnie z kultury grecko-rzymskiej pochodzą utrwalone już kanony piękna, fundamenty estetyki, filozofii, nauki, liryki, wreszcie demokracji i wolności człowieka .Jednym z najbardziej uniwersalnych i ponadczasowych dzieł antycznych okazały się mity. Mitologia jest inspiracją twórczą dla wielu pisarzy, poetów .To tam utrwalone zostały pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań. Pod opisanymi postaciami i zdarzeniami kryją się ludzkie uczucia i pragnienia, które dotyczą wszystkich i nie zmieniają się przez wieki. Są to więc opowieści symboliczne i alegoryczne ( tzn mają głębszą, ukrytą treść ). Nauka traktuje te wzory jako archetypy, czyli pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Utrwalone głęboko w psychice ludzkiej ujawniają się w różnych dziedzinach wiedzy i działalności. Sam archetyp jest niezmienny, nie podlega przemianom historycznym.

PROMETEUSZ

Prometeusz był tytanem, a imię jego znaczy właściwie „przewidujący”.
Jedna z legend w mitologii Greckiej głosi że człowiek jest tworem Prometeusza, który ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami. Dusze zaś dał mu z ognia niebieskiego którego skradł z rydwanu słońca.
Człowiek stworzony przez Prometeusza był nagi i bardzo słaby , nie potrafił się sam bronić . To co go odróżniało od innych to była jego postać , niepodobna do otaczających go stworzeń , był widocznym dziełem (obrazem) bogów. To czego mu tylko brakowało to siły bogów bez tego ludzie byli bezradni wobec sił przyrody, której nie jeszcze nie znali.
Prometeusz chcąc pomóc człowiekowi , ponownie zakradł się do spichlerza ognia niebieskiego i przyniósł na ziemie pierwszy płomień ognia. W gospodach ludzkich zapłonęły jasne ogniska które ogrzewał mieszkańców i odstraszały groźną zwierzynę.
Jednak czyn jaki popełnił Prometeusz ni podobał się Dzeusowi. Kazał on , Hefajstosowi stworzyć kobietę cudownej urody , na wzór pięknej śmiertelnej bogini. Gdy już była gotowa każdy z bogów obdarzył ją jakąś szczególną właściwością. I nazwano ja Pandorą . Darem od bogów dla ludzi. W posagu otrzymał glinianą puszkę, szczelnie zamkniętą , której zawartości nikt nie znał.
I tak wyposażoną Pandorę posłaniec bogów Hermes , zaprowadził na ziemię pod chatę Prometeusza. Mądry Tytan wyszedł przed chatę i przyjrzawszy się niewiaście zwietrzył podstęp i odprawił nieznajomą i każdemu innemu kazał zrobić to samo. Lecz Prometeusz miał brata (wolno myślącego) o imieniu Epimeteusz. On jako jedyny nie wygnał Pandory ze swojego progu ale na dodatek ożenił się z nią . Niewiasta była bardzo ciekawa co znajduje się w bece którą jej powierzyli bogowie. Ale przyszedł Prometeusz , wziął brata na stronę i przestrzegł go , żeby nie otwierał beczki ani żonie ni pozwalał jej otworzyć , bo tam jakieś wielkie licho siedzi rzekł Prometeusz. Jednak Pandora przekonała swego męża do otwarci puszki. Ledwo podnieśli wieko , wyleciały na świat wszystkie smutki , troski, nędze choroby i jak kruki obsiadły biedną ludzkość.
Prometeusz chciał teraz podstępem za podstęp odpłacić. Zabił wołu , podzielił go na dwie części mięso owinął skórą , a kości nakrył tłuszczem i powiedział do Zeusa którą ofiarę wybierzesz będzie ci składana przez ludzi. Dzeus oczywiści wybrał tę część która było obtoczona tłuszczem , myślą że tam jest najdelikatniejsze mięso. Szybko spostrzegł się że są tam tylko same kości. Ale wyrok był nie odwracalny.
Dzeus zemścił się okrutnie. Na jego rozkaz przypięto Prometeusza do skał Kaukazu. Co dzień przylatywał orzeł i wyjadał mu wątrobę która cały czas odrastała.

Postać tytana symbolizuje miłość i poświęcenie dla ludzi, ofiarność w niesieniu im pomocy, bezinteresowną szlachetność. Prometeusz jest wzorcem społecznika, który poświęca się dla ogółu.

Mit prometejski stał się inspiracja do ukształtowania się postawy zwanej prometeizmem: skrajnego, bolesnego poświecenia się dla ludzkości. Postawę tę przypomniano i szczególnie propagowano w dobie romantyzmu – każdy z bohaterów romantycznych pragnie poświecić się dla ludzi i idei: Konrad – Gustaw cierpi za miliony, Kordian zamierza wziąć na siebie zbrodnię królobójstwa, Hrabia Henryk – oddaje życie w walce o ideały swojej, arystokratycznej klasy społecznej.


SYZYF


Syzyf król Koryntu, był lubiany przez bogów, którzy zapraszali go na uczty olimpijskie i zezwalali na popijanie ambrozji, odświeżającej jego ciało. Miał zgubna przywarę -plotkował, nie umiał utrzymać boskich sekretów dla siebie, jednak bogowie mu to zazwyczaj wybaczali. Pewnego dnia zdradził ważny sekret Dzeusa, ten rozgniewał się na niego i posłał po boga śmierci Tanatosa, aby zabrał króla Koryntu z tego świata. Syzyf jednak zakuł go w kajdany, odtąd ludzie przestali umierać. Bogowie wysłali więc Aresa aby uwolnił Tanatosa i Syzyf musiał umrzeć, ale przed śmiercią zakazał małżonce pogrzebania jego zwłok. Dusza jego nie mogła więc wejść do krainy cieniów, lecz błąkała się po świecie narzekając na niedobrą żonę. Wówczas Hades, nieświadom podstępu, zezwolił Syzyfowi powrócić na ziemie na trzy dni, aby mógł ukarać swą małżonkę. Król Koryntu poszedł, ale do Hadesu nie wrócił. Bogowie o nim zapomnieli, a on żył cicho starając się nie zwracać na siebie uwagi. Dopiero po latach Tanatos przypomniał sobie o uciekinierze i zabrał go z powrotem do podziemi. W Hadesie wymierzono Syzyfowi ciężką karę za wszystkie jego grzechy. Został skazany na wieczne wtaczanie na wysoką górę ciężkiego głazu, który przy samym szczycie znów spadał w dół. Syzyf musiał więc zaczynać pracę na nowo i bez skutku.

Mit ten możemy odczytywać w dwójnasób:
- Syzyf jest wcieleniem chytrości i przebiegłości w takim stopniu, że udało mu się nawet dwa razy uniknąć śmierci, będąc już po drugiej stronie (duchem); za wszystkie winy został ukarany
- Syzyfowa praca jest synonimem bezowocnej, daremnej pracy, trudu z góry skazanego na niepowodzenie, jest Syzyf który ją wykonuje symbolizuje upór i wytrwałość

„Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego nawiązują do tego mitu. Żeromski w swojej powieści zastąpił Syzyfa z mitologii nauczycielami rosyjskimi, którzy za wszelką cenę próbują pozbawić swoich uczniów pamięci o tym, który kraj jest ich ojczyzną. Uczniowie jednak stawiają opór zaborcom i wszelkimi możliwymi środkami zdobywają polskie książki i inne informacje o Polsce. Trud zaborców jest bezowocny a postawa Polaków uparta, wytrwała.


IKAR

Ikar, był synem Dedala, niezwykle zdolnego konstruktora i genialnego rzeźbiarza. Uszedł on an Kretę aby uniknąć kary za straszną zbrodnię jakiej się dopuścił. Tu dla króla Minosa zbudował między innymi słynny labirynt, w którym zamieszkał Minotaur. Po wykonaniu pracy, Dedal chciał powrócić do ojczyzny, jednak król nie wyraził zgody na jego wyjazd, albowiem nie chciał utracić tak znakomitego wynalazcy. Wówczas Dedal wymyślił niezwykły sposób ucieczki. Z ptasich piór i wosku skonstruował skrzydła na których razem z synem miał się wznieść i poszybować nad morzem, prosto do swej ojczyzny. Przed lotem ostrzegł Ikara , aby ten nie leciał zbyt nisko bowiem wtedy pióra nasiąkną wilgocią ani zbyt wysoko gdyż słońce rozpuści wosk. Jednak pod wpływem nowo doznanych przeżyć Ikar zapomniał o przestrodze ojca i wzbił się wysoko w górę. Wówczas słońce roztopiło wosk, pióra wypały ze skrzydeł, a Ikar runął w dół i zginął. Po długich poszukiwaniach ojciec odnalazł ciało chłopca na wyspie która nazwano potem Ikarią, w morze wokół niej Ikaryjskim.

Ikar symbolizuje typ idealisty; kieruje się młodzieńczym zapałem, entuzjazmem, ciekawością, gotów jest na największe ryzyko dla zrealizowania marzeń.. Obrazuje on odwieczną ludzką dążność do lotu ku słońcu, do marzeń ponad rozsądek, do ryzyka dla spełnienia swych ideałów. Reprezentuje postawę młodzieńczą, entuzjastyczną, podejmującą ryzyko aby zgłębić tajniki natury. Ikar to idealista, marzyciel, szaleniec – pierwowzór dla entuzjastów wielu pokoleń. Przez jego postawę przemawiają słowa: trzeba dążyć do niemożliwego, trzeba ryzykować, marzyć, oglądać świat przez pryzmat swoich szalonych pragnień. Jeśli nie będziemy sięgać po niemożliwe – nieosiągalne pozostanie niepojętym... . A jednocześnie los Ikara jest przestrogą dla tych, którzy podejmują się karkołomnych czynów.

Nawiązania do mitu:
-"Wciąż o Ikarach głoszą" Ernesta Brylla to refleksje nad tym co mógł odczuwać Dedal podczas śmierci Ikara
- "Ikar" Jarosława Iwaszkiewicza
- Obraz Petera Bruegel’a „Upadek Ikara”
- „Ikar” Stanisław Grochowiak