Zjawisko wzrostu wydatków publicznych

Zjawisko wzrostu wydatków publicznych.

Przez pojecie wydatków publicznych rozumie się wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych lub też realizacji funkcji państwa i innych związków publicznych. Wydatki publiczne mogą być dokonywane stosownie do omówionej już struktury finansów publicznych ze wszystkich funduszów składających się na finanse publiczne. Najpoważniejszą część wydatków publicznych stanowią wydatki budżetowe, a więc środki pieniężne wydatkowane z budżetu państwowego oraz z budżetów samorządowych. Cechami pozwalającymi na wyróżnienie wydatków budżetowych są także funkcje tych wydatków oraz szczególna rola parlamentu i samorządów w ich ustalaniu, dokonywaniu i kontroli.
Wydatki publiczne mogą być klasyfikowane według tego, z jakiego funduszu składającego się na finanse publiczne są dokonywane. Można więc wśród wydatków publicznych wyróżnić wydatki: budżetu państwowego, budżetów regionalnych, wydatki budżetów samorządowych (gmin, powiatów, województw), funduszów zabezpieczenia społecznego, funduszów parabudżetowych, a nawet przedsiębiorstw publicznych.
Wydatki publiczne mogą być przeznaczone na:
• finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju(wydatki publiczne władz państwowych) i finansowanie rozwoju lokalnego (wydatki publiczne władz samorządowych),
• pokrywanie strat i dofinansowywanie działalności przedsiębiorstw sektora publicznego,
• subwencjonowanie gospodarstw domowych,
• pokrywanie kosztów świadczenia usług społecznych (publicznych), nazywanych także socjalno-kulturalnymi, które są następnie rozdzielane bezpłatnie lub za częściową tylko odpłatnością między użytkowników tych usług,
• zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i bezpieczeństwa wewnętrznego,
• utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem,
• obsługę zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego.
Władze publiczne przyjmują na siebie odpowiedzialność za rozwój społeczno-gospodarczy całego kraju, poszczególnych regionów i terenów. Finansowanie tego rozwoju wprost z funduszów publicznych budzi jednakże różnego rodzaju kontrowersje, których źródłem jest fakt, że publiczne wydatki inwestycyjne muszą oznaczać zakłócenie rynkowej alokacji zasobów. Alokacja za pośrednictwem funduszów publicznych nie tylko nie odbywa się według kryteriów rynkowych, ale ponadto oznacza ograniczenie prywatnych wydatków inwestycyjnych, co oznacza mniejsze znaczenie mechanizmów rynkowych w gospodarce. Finansowanie rozwoju lokalnego z budżetów samorządu terytorialnego bywa także uważane za zakłócające konkurencję rynkową.
Można dokonać klasyfikacji inwestycji finansowanych z funduszów publicznych, wyróżniając wśród nich inwestycje:
Inwestycje infrastrukturalne to takie inwestycje, w wyniku których powstają urządzenia i obiekty infrastruktury techniczno-produkcyjnej i infrastruktury społecznej. Infrastruktura techniczno-produkcyjna obejmuje między innymi sieć autostrad i dróg, porty morskie i lotnicze, łączność i telekomunikację, energetykę, obiekty i urządzenia gospodarki wodno-ściekowej. Infrastruktura społeczna obejmuje sieć szkół oraz urządzeń i obiektów oświatowych, sieć szpitali oraz urządzeń i obiektów opieki zdrowotnej, sieć urządzeń i obiektów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego.
Inwestycje strukturalne to takie inwestycje, w wyniku których następuje przebudowa struktury gospodarki kraju, czyli tzw. restrukturyzacja. Za pomocą inwestycji strukturalnych pragnie się dokonać modernizacji gospodarki po to, aby nowy aparat wytwórczy umożliwił zwiększenie zatrudnienia i wydajności pracy oraz podniesienie efektywności gospodarowania, zapewniając tym samym długookresową tendencję wzrostu produktu krajowego brutto.
Inwestycje produkcyjne oznaczają tworzenie nowych obiektów i urządzeń gospodarczych, głównie w sektorze przedsiębiorstw zarobkowych.
Finansowanie inwestycji infrastrukturalnych z funduszów publicznych uznaje się za właściwe i uzasadnione. Natomiast finansowanie inwestycji strukturalnych z funduszów publicznych jest już dyskusyjne, a restrukturyzację dokonywaną metodą bezzwrotnego finansowania inwestycji bezpośrednich dosyć powszechnie uważa się za nieefektywną. W programach restrukturyzacji fundusze publiczne jako źródła finansowania tych programów odgrywają jednak pewną rolę.
Zdecydowanie negatywnie trzeba ocenić finansowanie z funduszów publicznych inwestycji produkcyjnych. Jednocześnie zarówno w budżetach państwowych, jak i budżetach lokalnych wszystkich państw współczesnych znajdują się wydatki mające na celu finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego. Wydatki te przeznaczone są jednak głównie na cele finansowania inwestycji infrastrukturalnych, chociaż niewielkich przynajmniej współcześnie rozmiarach także na finansowanie inwestycji strukturalnych, a nawet inwestycji produkcyjnych.
Jeszcze bardziej dyskusyjnym zagadnieniem jest pokrywanie z funduszów publicznych strat i dofinansowywanie działalności przedsiębiorstw sektora publicznego. Wydatki publiczne na te cele w jakimś zakresie występują we wszystkich państwach i są związane nie tyle z niską efektywnością przedsiębiorstw sektora publicznego, ile raczej z przedmiotem ich działalności. Przedsiębiorstwa te funkcjonują przede wszystkim w sferze infrastruktury o charakterze użyteczności publicznej. Wydatki publiczne na rzecz przedsiębiorstw sektora publicznego występują zasadniczo w formie dotacji przedmiotowych, a tylko wyjątkowo w formie dotacji podmiotowych oraz pokrywania wprost z funduszów publicznych niektórych kosztów tych przedsiębiorstw.
Dotacje przedmiotowe stanowią dopłaty do cen produktów i usług stanowiących rezultat działalności przedsiębiorstw sektora publicznego. Znajdują zastosowanie tylko wówczas, gdy na pewne produkty i usługi z góry określa się cenę rynkową jako niemożliwą do zastosowania ze względu na przesłanki polityki gospodarczej i społecznej.
Dotacje podmiotowe natomiast są udzielane wyjątkowo na rzecz określonego, konkretnego przedsiębiorstwa sektora publicznego, w przypadku gdy przedsiębiorstwo to poniosło stratę.
Pokrywanie wprost z funduszów publicznych ściśle określonych kosztów przedsiębiorstw sektora publicznego występuje bardzo rzadko i dotyczy na ogół kosztów inwestycji lub remontów kapitalnych. Zdarza się jednak także, jakkolwiek zdecydowanie wyjątkowo, pokrywanie z funduszów publicznych niektórych kosztów bieżącej działalności przedsiębiorstw sektora publicznego.
Zakres wydatków publicznych na rzecz przedsiębiorstw sektora publicznego jest zróżnicowany, a rezygnacja z tych wydatków oznacza często odstąpienie od stosowania cen deficytowych, co może mieć konsekwencje dla budżetów gospodarstw domowych. Niektóre z wydatków publicznych na rzecz gospodarstw domowych mają w istocie charakter subsydiów dla gospodarstw domowych. W miejsce wydatków publicznych na rzecz przedsiębiorstw sektora publicznego mogą się pojawić przywileje podatkowe dla tych przedsiębiorstw lub też faktyczne odstąpienie od egzekwowania zaległych dochodów publicznych od tych przedsiębiorstw.
Wydatki publiczne od dawna przeznaczane są na pokrywanie wprost z funduszów publicznych kosztów świadczenia usług społecznych nazywanych także usługami socjalno-kulturalnymi. Usługi te są następnie rozdzielane całkowicie bezpłatnie bądź tylko za częściową odpłatnością między użytkowników tych usług według kryteriów określanych przez władze publiczne.
Wydatki publiczne związane z zapewnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego to przede wszystkim wydatki na utrzymanie policji i innych służb zbliżonych swoim charakterem do policji. Wydatki na te cele występują we wszystkich państwach i wszędzie wykazują tendencję do wzrostu.
Wydatki publiczne przeznaczane są w pewnej części na utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego oraz organów i urzędów wymiaru sprawiedliwości wraz z więziennictwem. Zakres i poziom tych wydatków często budzi kontrowersje, zwłaszcza wobec oczywistej niewystarczalności środków publicznych na inne cele.
Wydatki publiczne mające na celu obsługę długu publicznego odnoszą się do skupu krótkookresowych bonów skarbowych i obligacji państwowych wyemitowanych w przeszłości głównie po to, aby zapewnić płynność finansową funduszom publicznym, oraz do spłat rat kapitału i spłat oprocentowania średniookresowych i długookresowych pożyczek wewnętrznych i zagranicznych zaciąganych w związku z powiększającym się deficytem budżetowym. Budżety państwowe współczesnych państw charakteryzuje na ogół deficyt, co powoduje, że wydatki publiczne związane z obsługą zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego także przybierają znaczące rozmiary.
Wydatki publiczne służą zasadniczo władzom publicznym do prowadzenia działalności należącej do zadań tych władz, a więc wypływającej z ich funkcji określanych w państwach demokratycznych ustawowo, a nawet konstytucyjnie. Dokonywanie wydatków publicznych, a zwłaszcza szczegółowe rozwiązania konstrukcyjne odnoszące się do warunków, sposobów i trybu ponoszenia wydatków publicznych, pozwala jednak na jednoczesne wykorzystywanie wydatków publicznych na cele oddziaływania zewnętrznego władz publicznych. Oddziaływanie to jest przejawem polityki fiskalnej prowadzonej przez władze publiczne wobec podmiotów zewnętrznych w stosunku do tych władz.
Proces wydatkowania publicznego ma wyjątkowo złożony charakter i wymaga procesów koordynacji.









Bibliografia:
1. ”Finanse publiczne”- Denek, Sobiech, Wolniak. Wyd. PWN
2. ”Finanse publiczne teoria i praktyka”- Owsiak. Wyd. PWN
3. Internet