Główny centra przemysłowe na świecie

Główne centra przemysłowe na świecie

Uszczegółowienie zagadnień:
Okręg przemysłowy to obszar koncentracji różnych gałęzi przemysłu, silnie ze sobą powiązanych przestrzennie, technicznie i ekonomicznie, skupiających duży potencjał produkcyjny.
W Polsce najważniejszą jest górnośląsko-krakowska aglomeracja okręgów, składająca się z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Rybnickiego Okręgu Węglowego oraz okręgów: krakowskiego, bielskiego, częstochowskiego i opolskiego, koncentruje największy potencjał przemysłu. Poza tym przemysł jest rozwinięty znacznie ponad średnią w okręgu warszawskim z racji funkcji stolicy państwa.
Lokalizacja zakładów przemysłowych w sąsiedztwie powoduje obniżenie kosztów wynikających z ograniczania rozbudowy : dostępu do energii, wody i środków transportu. W okręgu przemysłowym na ogół jest także podwyższona ilość osób, które można zatrudniać w zakładach, a zarazem wpływają oni na zwiększony popyt na produkowane towary.
Mniejszą jednostką od okręgu jest ośrodek przemysłowy, czyli miejscowość z co najmniej jednym średniej wielkości zakładem przemysłowym.

Rybnicki Okręg Węglowy. Mamy tam do czynienia z monokulturą związaną z górnictwem węgla kamiennego. Towarzyszy temu znacznie słaby stopień rozwoju innych dziedzin przemysłu paliwowo-energetycznego, bazujących na węglu kamiennym. Węgiel kamienny jest przetwarzany na miejscu jedynie przez elektrownię w Rybniku oraz trzy zakłady koksownicze. Przemysł elektromaszynowy jest reprezentowany zaledwie przez kilka większych zakładów. Należą do nich zakłady budowy i remontu maszyn górniczych w Rybniku i Niedobczycach, kotłów w Raciborzu i obrabiarek ciężkich w Kuźni Raciborskiej. W tej sytuacji korzyści osiągane z koncentracji przestrzennej przemysłu są relatywnie niewielkie, a ewentualne zmiany struktury przemysłu wymagałyby budowy od podstaw nowych zakładów. Łączyłoby się to jednak ze znacznie większymi nakładami niż modernizacja i zmiana struktury produkcji w już istniejących przedsiębiorstwach w wielu okręgach przemysłowych. Wprowadzanie nowych dziedzin produkcji wymagałoby także przygotowania dla nich kadr o odpowiednich kwalifikacjach.

Mało korzystną i nienowoczesną strukturą przemysłu charakteryzuje się także okręg krakowski, w którym przemysł skoncentrowany jest silnie w samym Krakowie. Duży udział mają tam gałęzie o niskim stopniu przetworzenia surowców, na czym zaważyła w głównej mierze polityka socjalistycznej industrializacji, zwłaszcza pierwszych dwóch powojennych dziesięcioleci. Wtedy zbudowano tam wielką hutę żelaza w Krakowie, hutę aluminium w Skawinie, rozbudowano przemysł odlewniczy, wyrobów blaszanych, przemysł mineralny, w tym związany z hutnictwem żelaza.
Spośród wymienionych przemysłów największe znaczenie ma hutnictwo żelaza, reprezentowane przez Hutę im. Sendzimira w Krakowie. Huta ta znajduje się w bardzo niekorzystnej sytuacji, dysponuje bowiem w większości urządzeniami technicznymi wymagającymi modernizacji. Rzutuje to negatywnie na jakość wyrobów, koszty produkcji, a także sprawia, że Kraków należy do grupy miast polskich o największym zatruciu powietrza atmosferycznego. Ponieważ huta posiada dużą zdolność produkcyjną wielkich pieców i stalowni, a polskie hutnictwo ma te działy nadmiernie rozbudowane, celowość ponoszenia wielkich nakładów na jej modernizację wymaga dogłębnej analizy.
Niedostatecznie wykorzystane są możliwości rozwoju przemysłów charakteryzujących się wysokim stopniem przetwarzania surowców i udziałem myśli technicznej. Dotyczy to m.in. przemysłu elektromaszynowego, w którym duże znaczenie ma przemysł metalowy, a relatywnie mały budowy maszyn, precyzyjny i elektroniczny, chociaż ten ostatni zyskuje na znaczeniu. Struktura produkcji omawianego przemysłu jest tu znacznie uboższa niż w większości innych aglomeracji, których trzon stanowią największe miasta kraju. Potencjalnie duże możliwości jej zmiany wiążą się z faktem, że Kraków stanowi jeden z największych w Polsce ośrodków kształcenia wysoko wykwalifikowanych kadr. Zajmuje on drugie miejsce, po Warszawie, w kształceniu kadr na wyższym poziomie.

Kolejnym okręgiem wchodzącym w skład górnośląsko-krakowskiej aglomeracji jest okręg bielski. Modernizacja jego przemysłu powinna łączyć się z modernizacją techniczną wielu zakładów. Przemawia za tym chociażby to, że mający największe znaczenie w tym okręgu przemysł elektromaszynowy dostarcza wyrobów, na które popyt na rynku krajowym był i może być nadal znaczny. Dotyczy to np. małolitrażowych samochodów osobowych i maszyn włókienniczych produkowanych w Bielsku, maszyn elektrycznych wirujących i termostatów do urządzeń chłodniczych w Cieszynie, silników wysokoprężnych w Andrychowie, śrub w Żywcu.
Zakłady wytwarzające te i wiele innych wyrobów mają korzystną lokalizację z punktu widzenia zaopatrzenia ich w materiały i energię, a także rynków zbytu. Duże znaczenie w okręgu bielskim ma dominujący do lat sześćdziesiątych przemysł włókienniczy. Okręg ten znany jest z produkcji tkanin wełnianych, cieszących się dobrą renomą nie tylko na rynku krajowym, lecz także na rynkach zagranicznych.
Mniejszy niż okręg bielski, okręg opolski. Rozwinął się tam przemysł mineralny, chemiczny, paliw, hutniczy, drzewno-papierniczy, lekki, spożywczy.
Bardzo korzystne warunki zaopatrzenia w energię i bliskość dużego rynku zbytu sprzyjają prowadzeniu działalności na tym terenie, tym bardziej, że część dużych zakładów ma nowoczesny, energooszczędny proces technologiczny.
Zakłady przemysłu mineralnego eksploatują głównie bogate złoża miejscowych wapieni. Dysponują one dużymi zdolnościami produkcyjnymi. Rozwój przemysłu chemicznego, paliw i hutniczego wiąże się z bliskością Górnośląskiego Zagłębia Węglowego -z dogodnymi warunkami zaopatrzenia w węgiel. Największymi zakładami są tu zakłady koksownicze w Zakiszowicach , huta w Zawadzkim oraz kombinat chemiczny w Kędzierzynie, którego podstawowym surowcem jest obecnie gaz ziemny. Ze względu na korzystne warunki zaopatrzenia w węgiel zlokalizowano tu dużą elektrownię "Opole", która jest wyposażona w nowoczesne urządzenia minimalizujące emisję pyłów i gazów.
Dogodne warunki dalszego rozwoju ma tam przemysł spożywczy. Składają się na to dobrze rozwinięte rolnictwo, a także chłonny rynek zbytu, jaki stanowi woj. katowickie. Dotychczas na skalę ponad lokalną rozwinął się przemysł cukrowniczy, młynarski, mleczarski. Funkcjonują tam również inne gałęzie przemysłu z największym stopniem przetwarzania surowców rolnych. Ten kierunek produkcji wykazuje ostatnio pewne ożywienie, rozszerza się asortyment wytwarzanych wyrobów (także w przemyśle mleczarskim). W gorszej sytuacji znajduje się natomiast mało nowoczesny przemysł lekki i drzewno-papierniczy.

Najmniejszą jednostką wchodzącą w skład omawianej aglomeracji okręgów przemysłowych jest okręg częstochowski. Posiada on wprawdzie dość zróżnicowaną strukturę gałęziową przemysłu. Największe znaczenie mają tu: hutnictwo żelaza, przemysł mineralny, włókienniczy, a ponadto elektromaszynowy i celulozowo-papierniczy.
Hutnictwo żelaza reprezentowane jest przez hutę w Częstochowie, która ma znaczną zdolność produkcyjną surówki żelaza, stali, wyrobów walcowanych. Przemysł elektromaszynowy, zlokalizowany w Częstochowie, pobliskiej Blachowni, Zawierciu, charakteryzuje się mało skomplikowaną produkcją. Przemysł włókienniczy jest skoncentrowany głównie w Częstochowie. Są to w większości dziedziny produkcji przeżywające głęboki regres i mające ograniczone możliwości utrzymania w przyszłości produkcji umożliwiającej wykorzystanie posiadanych zdolności produkcyjnych. W trudnej sytuacji może znaleźć się przemysł mineralny tego okręgu, zwłaszcza cementownie o dużej zdolności produkcyjnej, ale o energochłonnej technologii produkcji, gdyż nawet przy znacznym ożywieniu inwestycji popyt na cement będzie mniejszy niż np. w dekadzie lat siedemdziesiątych, chociażby z uwagi na zmiany w technologii budownictwa mieszkaniowego i przewadze inwestycji modernizacyjnych. W nowej sytuacji utrzymają się te zakłady, które będą w stanie konkurować na rynku.

Drugą pod względem wielkości jest okręg warszawski. Obejmuje całe woj. warszawskie. Dużą rolę odgrywa w nim przemysł elektromaszynowy, na który w latach osiemdziesiątych przypadało ok. 50% zatrudnionych. Liczącymi się jego ośrodkami Są Piaseczno, Pruszków, Błonie, Ożarów, Mińsk Mazowiecki.
Charakterystyczną cechą omawianego przemysłu jest znacznie większy niż w pozostałych okręgach udział przemysłu elektrotechnicznego i elektronicznego. Pod względem stopnia ich koncentracji nie dorównuje mu żadna aglomeracja przemysłowa kraju. Zakłady tych przemysłów dostarczają półprzewodników, kineskopów, telewizorów, radioodbiorników, sprzętu optycznego i fotooptycznego, medycznego, przyrządów pomiarowych, akumulatorów. Większość wyrobów wytwarzana w dużych zakładach. Wiele tych wyrobów cechuje jednak niska jakość lub zbyt wysokie ceny, co czyni je mało konkurencyjnymi w stosunku do importowanych. Poprawę sytuacji w tym zakresie można osiągnąć w znacznej mierze w drodze częściowej tylko modernizacji parku maszynowego i urządzeń produkcyjnych. Czysto także bez dużych nakładów inwestycyjnych możliwe jest wprowadzanie do produkcji nowych wyrobów.
czynnikiem sprzyjającym rozwojowi przemysłu elektronicznego w okręgu warszawskim jest znaczna koncentracja kadr o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Stały ich dopływ zapewnia Politechnika Warszawska, a także liczne szkoły średnie.
Okręg warszawski charakteryzował się do niedawna także największą w kraju koncentracją przemysłu środków transportu. Znajdowały się tam: Fabryka Samochodów Osobowych i Zakłady Mechaniczne "Ursus" w Warszawie, zakłady naprawcze taboru kolejowego w Pruszkowie i Mińsku Mazowieckim oraz liczne zakłady dostarczające części i zespoły dla przemysłu motoryzacyjnego oraz lotniczego. Większość przeżywa obecnie głęboki kryzys lub zostały zlikwidowane. Duże znaczenie ma również przemysł maszynowy i metalowy, w tym produkcja obrabiarek, łożysk tocznych, pomp, a uprzednio także maszyn i urządzeń dla budownictwa.
Rozwinięte w okręgu dziedziny przemysłu elektromaszynowego odznaczają się dużym udziałem kadr kwalifikowanych w całokształcie zatrudnienia, silnie rozwiniętą kooperacją. Należą one zarazem do energo- i surowco oszczędnych. Zaplecze surowcowe stanowią dla nich w pewnej mierze huta stali szlachetnych oraz walcownia metali nieżelaznych w Warszawie.
Ponadlokalne znaczenie mają także przemysły: chemiczny, odzieżowy (pod tym względem Warszawę wyprzedza tylko Łódź) i poligraficzny. Są to dziedziny mające możliwości rozwoju. Pozostałe gałęzie, takie jak przemysły spożywczy, energetyczny, materiałów budowlanych, pracują głównie na rzecz dużego wewnętrznego rynku zbytu.

Zupełnie inną strukturę przemysłu ma okręg łódzki. Początki jego rozwoju przypadają na XIX w. i wiążą się z włókiennictwem. Okręg ten cechuje się największą w kraju koncentracją przemysłu odzieżowego. Pozostałe gałęzie przemysłu są słabo rozwinięte. Należy do nich przemysł maszyn włókienniczych oraz elektrotechniczny i elektroniczny, przemysł chemiczny, częściowo związany z włókiennictwem. Znajdują się tu ponadto zakłady wyrobów gumowych, przemysłu farmaceutycznego, kosmetycznego.
Dużej koncentracji włókiennictwa towarzyszą niekorzystne zjawiska. Największe inwestycje modernizacyjne, jakie miały miejsce, objęły niewielką liczbę zakładów. Budowa nowych pozwoliła na zlikwidowanie kilku starych, ale nie wpłynęło to na poprawę stanu technicznego całego włókiennictwa aglomeracji. Następstwem tego są mała wydajność pracy i wysokie koszty produkcji. Zmiana tego stanu rzeczy wymaga gruntownej wymiany parku maszynowego w większości zakładów.
W wiodącej gałęzi przemysłu okręgu jest niski udział kadr z wyższym i średnim wykształceniem.

W okręgu sudeckim podstawą rozwoju stała się miejscowa baza surowcowa. Odnosi się to do przemysłów paliwowo-energetycznego, mineralnego, drzewno-papierniczego, spożywczego. Początki rozwoju włókiennictwa są związane z uprawą lnu na tym terenie. Spośród innych gałęzi na uwagę zasługuje przemysł elektromaszynowy, rozwinięty jednak słabo. Duże znaczenie mają tu wydobycie surowców mineralnych oraz gałęzie o relatywnie mało złożonym procesie produkcji, a także nie wymagające zatrudnienia wysoko wykwalifikowanych kadr.
Wydobycie surowców obejmuje m.in. górnictwo węgla brunatnego oraz górnictwo węgla kamiennego w rejonie Wałbrzycha. Ze względu na bardzo niekorzystne warunki geologiczne i bardzo wysokie koszty wydobycia, górnictwo węgla kamiennego jest w fazie likwidacji. W ślad za tym straciły podstawy bytu tutejszy przemysł koksowniczy oraz zakłady dostarczające i remontujące sprzęt górniczy. Odbiło się to już wysoce negatywnie na gospodarce miasta Wałbrzycha (największego ośrodka przemysłowego okręgu) oraz Nowej Rudy – stworzyło to bardzo trudną sytuację na lokalnym rynku pracy.
Mający duże znaczenie przemysł mineralny znajduje się także w trudnej sytuacji, ponieważ większość jego zakładów przetwórczych ma wysoce przestarzałe technologie produkcji. Łączy się z tym niska wydajność pracy, duża energochłonność i wysokie koszty produkcji. Dotyczy to także licznych zakładów przemysłu drzewnego, zwłaszcza zaś celulozowo-papierniczego, z których większość ma wadliwą lokalizację.
Okręg ten cechuje się od dużym odpływem ludności. Odnosi się to nie tylko do terenów wiejskich, które w całym kraju mają ujemne saldo migracji wewnętrznych. Nie można jednak pominąć faktu, że tamtejsza wieś uległa znacznie większemu wyludnieniu niż przeciętnie wieś polska. Ujemnym saldem migracji charakteryzowały się także miasta tego okręgu, zwłaszcza miasta woj. wałbrzyskiego. Było to dotychczas jedyne województwo w kraju o ujemnym saldzie migracji w miastach. Znaczna emigracja ludności z okręgu sudeckiego wespół z dotychczasowymi kierunkami rozwoju przemysłu sprawiły, że zasoby kadr wykwalifikowanych, w tym zwłaszcza o wysokich kwalifikacjach, są tam relatywnie ubogie.

W pozostałych okręgach przemysł na ogół cechuje się relatywnie wysokim stopniem przetworzenia surowców i dużym wkładzie myśli technicznej. Przejawia się to przede wszystkim w dużym udziale przemysłu elektromaszynowego. W okręgach poznańskim, wrocławskim, gdańskim i szczecińskim w połowie minionego dziesięciolecia koncentrowało się 50% ogółu zatrudnionych w omawianym dziale gospodarki. Najbardziej wszechstronnie rozwiniętym przemysłem elektromaszynowym odznacza się okręg poznański. Jego zakłady, dostarczały do niedawna dużych ilości taboru kolejowego, obrabiarek, różnorodnych odlewów, a także silników okrętowych, maszyn żniwnych, maszyn i urządzeń dla przemysłu spożywczego, budownictwa, łożysk tocznych, akumulatorów, sprzętu elektrotechnicznego. Poza tym rozwinął się tam, przemysł chemiczny reprezentowany przez zakłady przemysłu gumowego, farmaceutycznego i perfumeryjno-kosmetycznego.
Znajdują się tam dwie duże wytwórnie środków transportowych "Pafawag" we Wrocławiu i wytwórnia autobusów w Jelczu, ponadto zakłady dostarczające obrabiarek, maszyn i narzędzi dla budownictwa górnictwa miedzi, rolnictwa, różnych urządzeń technicznych, zmechanizowanego sprzętu gospodarstwa domowego, wyrobów elektronicznych. Spośród innych przemysłów na uwagę zasługują odzieżowy i obuwniczy a także zakład chemii organicznej w Brzegu Dolnym.

Węższy zakres specjalizacji ma przemysł elektromaszynowy w okręgu staropolskim, co może utrudniać jego rozwój w przyszłości. Rozwinęły się tam przemysły: motoryzacyjny, metalowy oraz zbrojeniowy. W Ostrowcu Świętokrzyskim znajduje się huta żelaza.
Bogate złoża wapieni, a także piaskowców, kwarcytów, glin i iłów ceramicznych stały się podstawą znacznego rozwoju przemysłu mineralnego.
W okręgach gdańskim i szczecińskim dominował przemysł stoczniowy, z którym współpracowały liczne mniejsze zakłady. W obydwu okręgach ponad lokalne znaczenie mają przemysł rybny, nawozów sztucznych, a także rafineria gdańska.

W okręgu bydgosko-toruńskim obok przemysłu elektromaszynowego na dużą skalę rozwinęły się przemysł chemiczny i spożywczy. Pierwszy z nich dostarcza sprzętu radiowego, teletechnicznego, sygnalizacyjnego, itp. Ponadto znajduje się tam jedyna w Polsce wytwórnia rowerów, a także zakłady naprawcze środków transportu.
Przemysł chemiczny zlokalizowany w Bydgoszczy, Toruniu, Inowrocławiu, Jankowie jest producentem związków organicznych i wyrobów na nich opartych. W przemyśle spożywczym wyróżnia się przemysł mięsny, owocowo-warzywny, cukierniczy. Ma on dogodne warunki rozwoju ze względu na wysoki poziom produkcji rolnej w tym rejonie.