Prawo - Ściągi

Prawo- to zespół norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez kompetentne organy władzy publicznej i zazwyczaj zagwarantowanych przymusem państwowym. Polski system prawa to system prawa stanowionego. Nasza konstytucja posługuje się pojęciem organy władzy publicznej”. Są to zarówno organy państwowe jak i organy samorządu terytorialnego. Tym się różnią miedzy innymi normy prawne od innych norm postępowania, że normy prawne zazwyczaj zagwarantowane są przymusem państwowym. Moralność- to zespól norm na podstawie, których oceniamy jakieś zachowanie za dobre lub złe. Często normy prawne porównuje się do norm moralnych. Z punktu widzenia moralności norma prawna może być: *moralnie pozytywna, *moralnie negatywna, *moralnie obojętna, *moralnie ambiwalentna. Norma postępowania- jest to wypowiedź kierowana do określonych adresatów, która nakazuje lub zakazuje zachować się w pewien sposób. Norma prawna ma budowę dwuczłonową. Składa się z hipotezy i dyspozycji. Hipoteza- to część normy, która informuje, w jakich okolicznościach, czyli gdzie i kiedy ów nakaz lub zakaz się aktualizuje. Dyspozycja- to część normy, która wskazuje jak należy się zachować. Podmiot, który ustanawia normę prawna nazywany jest prawodawcą. Sankcja –to jakaś dolegliwość, która może spotkać adresata normy prawnej, jeśli naruszy tę normę. Sankcja jest wskazana w dyspozycji tzw. normy sankcjonującej. Norma sankcjonująca- to norma, która nakazuje wymierzyć sankcję za nieprzestrzeganie normy sankcjonowanej. Norma sankcjonująca, norma sankcjonowana. Zazwyczaj jest tak, że jednej normie prawnej towarzyszy jakaś inna norma zwana normą sankcjonującą. Sankcja nie zawsze przyjmuje postać kary, zawsze jednak jest pewną dolegliwością dla osób, które postąpiły wbrew normie prawnej. Ogół norm prawnych oraz innych zasad prawnych, które w danym państwie obowiązują nazywamy systemem prawnym tego państwa. Klasyfikacja prawa. Podział prawa na gałęzie. Powszechnie wyróżnia się następujące gałęzie prawa: prawo cywilne, p. karne, p. administracyjne, p. konstytucyjne, p. finansowe, p. pracy. Wyróżniamy także podział na prawo materialne i formalne. Prawo materialne- reguluje stosunki miedzy podmiotami przyznając tym podmiotom określone prawa i obowiązki. Z kolei prawo formalne pełni służebną rolę wobec prawa materialnego tzn. bez prawa materialnego prawo formalne nie ma sensu. Prawo formalne reguluje ustrój organów ochrony prawnej, a także normuje sposoby dochodzenia uprawnień, jakie przyznaje prawo materialne. Stosunek prawny-to stosunek społeczny, który jest regulowany przepisami prawa. O stosunku społecznym mówimy wtedy, gdy jedna osoba oddziaływuje na drugą osobę w określony sposób. W każdym stosunku prawnym wyróżniamy 3 elementy: strony stosunku(podmioty), treść tego stosunku, czyli prawa i obowiązki stron, przedmiot tego stosunku. Zasadniczo wyróżniamy dwa modele stosunków prawnych: stosunki cywilno-prawne, stosunki podległości kompetencyjnej. Stosunki cywilno-prawne charakteryzują się tym, że jego strony są względem siebie równorzędne. Stosunki podległości kompetencyjnej są przeciwieństwem stosunków cywilno- prawnych, gdyż jedna ze stron może tutaj nakazać coś drugiej stronie.
Treść stosunków cywilno-prawnych. Prawo podmiotowe- jest to pojęcie zbiorcze obejmujące ogół uprawnień przysługujących danej osobie jako stronie stosunku prawnego. Uprawnienie- to możność domagania się by inna osoba zachowała się wobec nas w określony sposób. Stronami stosunków cywilno-prawnych mogą być osoby fizyczne(ludzie) oraz rożne jednostki organizacyjne w tym przede wszystkim osoby prawne.
Powstanie, zmiana i ustanie stosunków prawnych. Stosunki prawne zachodzą w wyniku wystąpienia tzw. zdarzeń prawnych. Zdarzenia prawne to takie fakty, które powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunków prawnych. Innymi słowy zdarzenia prawne wywołują skutki prawne. Zdarzenia prawne dzielimy na: działania(czyny- dozwolone, niedozwolone; akty prawne- czynności prawne, orzeczenia sądowe i akty administracyjne) i sensu stricte (zdarzenia prawne w sensie ścisłym to takie fakty, które nie są działaniami ludzi i nie są zależne od człowieka np. klęska żywiołowa). Czynności prawne występują przede wszystkim na gruncie prawa cywilnego. Wszystkie akty prawne tym się charakteryzują, że zostały dokonane właśnie po to by powstał, uległ zmianie lub ustał stosunek prawny. Akt prawny składa się z oświadczenia woli wywołania stosunków prawnych. Przykładem czynności prawnej jest umowa; orzeczenia sądowego będącego aktem prawnym- wyrok rozwodowy. Nie każde orzeczenie sądowe jest aktem prawnym.
Doskonalenie prawa. Wyróżniamy 3 etapy w procesie doskonalenia prawa: unifikacja, inkorporacja, kodyfikacja. Unifikacja- polega na ujednoliceniu prawa na jakimś terytorium(głównie państwa). Inkorporacja- jest to zebranie w jeden zbiór rozproszonych przepisów prawnych dotyczących pewnej dziedziny życia społecznego. Może występować inkorporacja prywatna lub publiczna. Kodyfikacja- jest najbardziej zaawansowanym etapem doskonalenia prawa. K. Polega na tym, że wydawany jest jeden akt prawny rangi ustawy, który z założenia powinien regulować kompleksowo jakąś wybraną dziedzinę życia społecznego. Zakłada się, ze ta ustawa zwana kodeksem nie zawiera żadnych wewnętrznych sprzeczności. Z momentem jej wejścia w życie trącą moc wszystkie dotychczas obowiązujące rozproszone przepisy dotyczące tej dziedziny.
Hierarchia źródeł prawa. Źródłami prawa- w znaczeniu formalnym są akty zawierające normy prawne. W myśl obecnie obowiązującej konstytucji wyróżniamy źródła prawa powszechnie obowiązującego oraz prawa wewnętrznego. Konstytucja zawiera wyczerpujący katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Są to: konstytucja, umowy międzynarodowe, ustawy (zwykłe), akty prawa miejscowego. Natomiast katalog prawa wewnętrznego jest otwarty. Konstytucja przykładowo wymienia uchwały rady ministrów. Konstytucja- jest najwyższym źródłem prawa w Polsce. Nadrzędność konstytucji przejawia się w jej szczególnej mocy oraz szczególnie trudnym trybie jej zmiany. Szczególna moc konstytucji polega na tym, że wszystkie inne źródła prawa muszą być z nią zgodne, a gdy nie są zgodne to nie obowiązują. O zgodności ustaw oraz umów międzynarodowych z konstytucją orzeka Trybunał Konstytucyjny, natomiast o zgodności aktów niższego rzędu może orzec każdy sąd. Umowy międzynarodowe- obowiązują, jeżeli zostały ratyfikowane przez prezydenta i następnie należycie ogłoszone. Niektóre umowy międzynarodowe mogą być ratyfikowane przez prezydenta, gdy sejm wyrazi na to zgodę w formie ustawy. Chodzi tutaj o najważniejsze umowy międzynarodowe np. dotyczące sojuszy wojskowych. Te ostatnie umowy mają wyższą moc od ustaw zwykłych. Rozporządzenia- są aktami wykonawczymi do ustaw. Są one wydawane przez Radę Ministrów, poszczególnych jej członków, a niekiedy przez szefów tzw. urzędów centralnych. Najniżej w hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego znajdują się tzw. akty prawa miejscowego. Wydawane są one przez terenowe organy administracji rządowej jak i organy administracji samorządowej. Akty prawa miejscowego dzielą się na: akty porządkowe oraz akty wykonawcze do ustaw. Upoważnienie do wykonania aktów wykonawczych wynika wprost z danej ustawy, natomiast akty porządkowe wydawane są na podstawie ogólnej kompetencji ustawowej. Promulgacja aktów prawnych (opublikowanie). Konstytucja stanowi, że każdy akt normatywny może obowiązywać najwcześniej w momencie należytego jego opublikowania. Źródła prawa powszechnie obowiązującego publikowane są w dzienniku ustaw za wyjątkiem aktów prawa miejscowego. Akty prawa miejscowego publikowane są w dzienniku urzędowym danego województwa oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości. Samorządowe akty prawa miejscowego są dostępne do powszechnego wglądu także w urzędzie odpowiedniej gminy, powiatu, województwa samorządowego. Vacatio legis- jest to okres między momentem opublikowania aktu normatywnego a momentem jego wejścia w życie. Ogólną zasadą polskiego prawa jest, że od momentu opublikowania aktu normatywnego do momentu jego wejścia w życie powinno upłynąć, co najmniej 14 dni. Czasami jednak ustawy skracają Vacatio legis, gdyż życie wymusza szybsze stosowanie prawa. Zasadą jest, że prawo nie może działać wstecz. Czyli nie można stosować przepisów prawnych do zdarzeń, które wystąpiły przed opublikowaniem tych przepisów. Zakaz działania prawa wstecz nie obowiązuje jednak, jeżeli zadziałanie prawa wstecz w konkretnym przypadku jest korzystne dla obywateli np. prawo karne. Przepis prawa-jest to najmniejsza jednostka redakcyjna tekstu prawnego występującą w postaci zdania twierdzącego w sensie gramatycznym np. artykuły, paragrafy, ustępy, punkty, podpunkty. Z tych przepisów należy odkodować normy prawne, gdyż normy prawne są zakodowane w przepisach.
Wykładnia prawa. To inaczej interpretacja prawa lub interpretacja przepisów prawnych. Jest to zespól czynności zmierzających do odszukania właściwej treści norm prawnych zakodowanych w przepisach. Wyróżniamy wykładnię: autentyczną, legalną, praktyczną, doktrynalną. Wykładnia autentyczna-to taka, której dokonuje organ, który ustanowił przepisy. Jest to wykładnia obowiązująca wszystkie inne podmioty. Wykładnia legalna-też ma charakter obowiązujący. Dokonuje jej organ, który został specjalnie upoważniony w konstytucji lub ustawach do dokonania wykładni przepisów. Obecnie w Polsce żaden organ nie ma upoważnienia. Wykładnia praktyczna- to wykładnia dokonywana przez organy stosujące prawo np. sądy. Nie ma ona charakteru obowiązującego. Nawet uchwały sadu najwyższego nie są wiążące dla innych sądów. Wykładnia doktrynalna-zwana jest inaczej naukową gdyż dokonują jej prawnicy zajmujący się naukową analizą prawa. Ona również nie ma charakteru wiążącego. Ze względu na zastosowaną metodę wykładni wyróżniamy wykładnie: słowną, systematyczną, celowościową, historyczną. Ta kolejność nie jest przypadkowa. Należy zawsze rozpocząć wykładnię od zastosowania metody słownej, tzn. od badania znaczenia poszczególnych słow. użytych w przepisie. Wykładnia systematyczna-polega na uwzględnieniu miejsca usytuowania interpretowanego przepisu w danym akcie normatywnym. Wykładnia celowościowa- polega na wyszukiwaniu norm zawartych w przepisach z uwzględnieniem celu, dla którego interpretowany przepis został ustanowiony. Wykładnia historyczna- polega na uwzględnianiu przy interpretacji przepisów całego kontekstu historycznego, w którym te przepisy powstały. Ta metoda wykładni jest najbardziej zawodna. Dlatego też stosuje się ją jako ostateczność, gdy nie udało się zinterpretować przepisów. Wyróżniamy jeszcze wykładnie: stwierdzającą, rozszerzającą i zwężającą. Punktem odniesienia jest tutaj zawsze wynik wykładni słownej.
Stosowanie prawa- jest to posługiwanie się przepisami prawa jak instrumentami w celu podejmowania rozstrzygnięć. Pojecie to odnosi się tylko do działania organów władzy publicznej. Obywatele prawa przestrzegają bądź nie. Nigdy natomiast nie możemy powiedzieć, że obywatele stosują prawo. Rozstrzygnięcie zapadłe w procesie stosowania prawa może mieć charakter deklaratoryjny lub konstytutywny. Rozstrzygnięcie deklaratoryjne stwierdza jedynie istnienie lub nieistnienie jakiegoś stosunku prawnego. Rozstrzygnięcie konstytutywne tworzy nową sytuację prawną np. wyrok rozwodowy. Etapy stosowania prawa: *ustalenie stanu faktycznego, *wyszukanie normy prawnej, która ma zastosowanie do tego stanu faktycznego, *wnioskowanie prawnicze, czyli rozstrzygnięcie. Wyróżniamy stosowanie prawa sądowe i urzędnicze, w zależności, kto prawo stosuje.
Usuwanie kolizji norm prawnych. O kolizji norm prawnych mówimy wtedy, gdy jedna norma nakazuje coś, co druga norma zakazuje. Kolizje mogą wystąpić w czasie i przestrzeni. Podstawowa zasadą mającą tu zastosowanie głosi, że prawo nie działa wstecz. Prawo może jednak działać wstecz, gdy jest korzystne dla adresata np. prawo karne, które nakazuje stosować ustawę względniejszą dla sprawy. Zasadą jest, że ustawa późniejszy uchyla ustawę wcześniejszą, ustawa późniejsza ogólna nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej. Ustawa szczególna ma, bowiem pierwszeństwo przed ustawą ogólną. Zazwyczaj w ustawie(w jej przepisach końcowych) wyraźnie wymienione są ustawy wcześniejsze, które tracą moc w wyniku wejścia w życie nowych przepisów. Kolizje norm prawnych w przestrzeni. Mogą one wystąpić w obrębie jednego państwa jak i między prawami różnych państw. Usuwaniu tych kolizji służą tzw. normy kolizyjne. Polskie normy kolizyjne znajdują się w ustawie o nazwie prawo prywatne międzynarodowe”.
Luki w prawie i ich usuwanie. Luka w prawie- to taka sytuacja, gdy jakiś stosunek społeczny nie jest uregulowany prawnie natomiast powinien być uregulowany ze względów społecznych. Sąd czy inny organ stosujący prawo nie może odmówić rozstrzygnięcia powołując się na istnienie luki prawnej. Musi on usunąć tę lukę za pomocą rozumowania prawniczego. Luki w prawie usuwamy za pomocą rozumowania analogicznego(za pomocą analogii prawniczej). Wyróżniamy analogię ustawy i prawa. Analogia ustawy-polega na stosowaniu do stosunku społecznego nieuregulowanego przepisów regulujących sytuację społeczną podobną. Analogia prawa- jest przypadkiem bardziej złożonym i o wiele rzadziej występującym. Występuje wtedy, gdy jakiś stosunek społeczny nie jest uregulowany przepisami, nie ma także innego stosunku społecznego podobnego do niego, który byłby uregulowany. W takim przypadku organ stosujący prawo musi niejako stworzyć normę prawną, która ureguluje ten stosunek społeczny. Organ ten tworzy normę biorąc pod uwagę podstawowe zasady polskiego systemu prawnego. Analogii nie można stosować do każdego przypadku. Nie można jej zastosować wszędzie tam, gdzie w wyniku jej zastosowania nałożona została by na obywatela jakaś dolegliwość prawna, np. podatek, cło. Nie można, więc jej stosować w prawie karnym, podatkowym, celnym.
Wymiar sprawiedliwości, (RP) to rozstrzyganie sporów prawnych zachodzących między podmiotami. Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują niezawisłe sądy. Działalność sądów nie ogranicza się jednak tylko i wyłącznie do rozstrzygania sporów prawnych. Sądy cywilne prowadzą jeszcze tzw. postępowania nieprocesowe, w których nie musi wystąpić spór np. postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia. Wyróżniamy sądy powszechne i szczególne. Do sądów powszechnych zaliczamy sądy: *rejonowe, *okręgowe, *apelacyjne. Do sądów szczególnych zaliczamy: *Trybunał Konstytucyjny, *Trybunał Stanu, *Naczelny Sąd Administracyjny, *sądy wojskowe. Szczególną funkcję pełni Sąd Najwyższy. Nie mieści się on w podziale na sądy powszechne i szczególne. Jest to naczelny organ wymiaru sprawiedliwości sprawujący nadzór judykacyjny(orzeczniczy, merytoryczny) nad orzecznictwem innych sądów za wyjątkiem Trybunału Konstytucyjnego. Główne zasady wymiaru sprawiedliwości. *Niezawisłości sędziowskiej- oznacza ona, że w zakresie działalności orzeczniczej sędziowie są wolni od wszelkich wpływów, czyli są niezależni. Służy temu nieodwołalność sędziów, ich stosunkowo wysokie uposażenie i inne przywileje socjalne coraz immunitet, czyli niemożność zatrzymania i aresztowania sędziego w zakresie działalności orzeczniczej. Sędziowie mianowani są przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Podlegają oni tylko konstytucji i ustawom. *Zasada trójinstancyjności. Głosi ona, że od orzeczenia zapadłego w pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy do sądu drugiej instancji zwany apelacją a od orzeczenia sądu drugiej instancji przysługuje,(choć nie zawsze) kasacja do Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy- jest to naczelny organ wymiaru sprawiedliwości. Sprawuje nadzór judykacyjny nad innymi sądami poprzez rozpatrywanie kasacji, odpowiedzi na pytania prawne, rewizji nadzwyczajnej od wyroków NSA. Składa się z trzech izb: *cywilnej; *karnej; *administracyjnej, pracy i ubezpieczeń społecznych; wojskowej. Na czele SN stoi prezes. Sędziowie SN powoływani są przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądy rejonowe rozpatrują sprawy cywilne, karne, pracy w pierwszej instancji. Sądy rejonowe ustanawiane są dla jednej lub kilku gmin. Sądy okręgowe są sądami drugiej instancji w stosunku do orzeczeń wydanych w sądach rejonowych. Niekiedy zaś w przypadku wskazanych przez prawo poważnych spraw są sądami pierwszej instancji np. sprawy o zbrodnie. Sądy apelacyjne nigdy nie rozpatrują sprawy w pierwszej instancji. Rozpatrują one apelacje od orzeczeń podjętych w pierwszej instancji przez sądy okręgowe.
Skład sądu. W sprawach karnych w pierwszej instancji z reguły orzeka jeden sędzia zawodowy razem z dwoma ławnikami. W drugiej instancji orzekają trzej sędziowie zawodowi. W sprawach cywilnych pierwszej instancji orzeka jeden sędzia zawodowy. Jedynie w sprawach rodzinnych oraz pracy i ubezpieczeń społecznych orzeka jeden sędzia z dwoma ławnikami. W drugiej instancji orzekają trzej sędziowie zawodowi. Ławników wybierają rady gmin na okres jej kadencji, czyli na 4 lata. Ławnicy jak to w poprzednim ustroju mówiono są ,,ludowymi gwarantami wymiaru sprawiedliwości”.
Naczelny Sąd Administracyjny. Jest to sąd szczególny z siedzibą w Warszawie i siedmioma ośrodkami zamiejscowymi w Polsce. Jest on powołany do kontroli legalności aktów administracyjnych głównie decyzji administracyjnych. Od orzeczenia tego sądu zasadniczo nie ma już odwołania, przysługuje tylko rewizja nadzwyczajna do Sądu Najwyższego. Konstytucja nakazuje, by do października została wydana ustawa wprowadzająca cały system sądownictwa administracyjnego. Mają wtedy powstać sądy administracyjne pierwszej i drugiej instancji.
Sądy wojskowe-są to sądy szczególne powołane do rozpatrywania tylko spraw karnych. Oskarżonymi przed tym sądem mogą być tylko żołnierze oraz osoby posądzone o zdradę lub szpiegostwo. Wyróżniamy: *sądy garnizonowe(sądy pierwszej instancji), *okręgowe(drugiej instancji)
Trybunał Konstytucyjny. Jest to sąd szczególny powołany do badania zgodności z Konstytucją innych aktów prawnych. Sędziów Trybunału powołuje na 9 lat sejm. Trybunał wszczyna sprawę na skutek skierowanego pytania prawnego o zgodność aktu prawnego z Konstytucją. Z pytaniem może wystąpić: *każdy sąd, *każdy obywatel w ramach tzw. skargi konstytucyjnej, *jednostka samorządu terytorialnego, *rzecznik praw obywatelskich, *prezydent, *prokurator generalny. Orzeczenia Trybunału mają moc ostateczną i co do zasady zaczynają obowiązywać od momentu opublikowania ich w dziennikach ustaw. Od tego momentu przestaje obowiązywać akt prawny, którego sprzeczność z konstytucją Trybunał stwierdził.
Trybunał Stanu. To sąd szczególny powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób piastujących najwyższe stanowiska w państwie np. prezydent, premier. Trybunał ten może również wymierzyć karę, jeżeli w czynach wskazanych osób dopatrzy się znamion przestępstwa. Jedynie połowa członków Trybunału Stanu musi posiadać wykształcenie prawnicze. Na czele tego Trybunału stoi pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Wstępny wniosek o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej może złożyć sejmowa komisja, grupa 50 posłów lub Trybunał Konstytucyjny. Wniosek ten rozpatrywany jest następnie przez sejmową Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która rozpatruje czy nadać temu wnioskowi dalszy bieg czy też nie.
Prokuratura. Na czele prokuratury stoi prokurator generalny, który jest zarazem ministrem sprawiedliwości. Prokuratura jest powołana przede wszystkim do ścigania i oskarżania sprawców przestępstw. W wykonywaniu tych obowiązków korzysta z innych organów głównie policji. Prokuratura cechuje się zorganizowaniem na zasadzie hierarchiczności, co oznacza, że prokuratorzy niższego szczebla są podporządkowani prokuratorom szczebla wyższego.
Notariat. Tworzą wszyscy notariusze Rzeczypospolitej Polskiej. Notariusze powoływani są do sporządzania aktów notarialnych, kontrolują legalność dokonywanych czynności prawnych i są także osobami zaufania publicznego, co przejawia się np. w potwierdzaniu zgodności z oryginałem różnych dokumentów. Notariat został sprywatyzowany. Polega to na tym, że nie ma już państwowych biur notarialnych a tylko prywatne prowadzone przez poszczególnych notariuszy. Notariusze tworzą samorząd zawodowy podobnie jak adwokaci i radcy prawni.
Zasada trójpodziału władz. Nowoczesne państwa demokratyczne kształtują swój ustrój wg tej zasady. Zasada ta głosi, iż można i należy podzielić władzę publiczną na: *ustawodawczą, *wykonawczą, *sądowniczą. Dzięki temu podziałowi nie dojdzie do niebezpiecznej kumulacji władzy w jednym ręku, a ponadto te podzielone władze wzajemnie hamują swoje dążenia absolutystyczne. Za twórcę tej teorii uważa się francuskiego myśliciela z przełomu XVII-XVIIIw.- Monteskiusza. Polska konstytucja w art.10 wyraża tę zasadę stanowiąc, że władzę ustawodawczą w RP sprawuje sejm i senat, władzę wykonawczą- prezydent i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą- niezawisłe sądy i trybunały. Aczkolwiek zasada ta stanowi inspirację nowoczesnych państw demokratycznych, to jednak w praktyce poszczególnych państw występują różne warianty tej zasady np. w USA i Rosji panuje model prezydencki, we Francji czy na Ukrainie- prezydencko- parlamentarny, w Niemczech, Polsce, Wielkiej Brytanii, we Włoszech- parlamentarno- gabinetowy.
Sejm. Jest tzw. ,izbą niższą parlamentu”. Składa się z 460 posłów i wybierany jest na czteroletnią kadencję. Sejm obraduje na posiedzeniach. Uchwalenie ustawy wymaga z reguły zwykłej większości głosów. Zwykła większość głosów polega na tym, że głosów za jest więcej niż głosów przeciw. Głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę. Bezwzględna większość głosów polega na tym, że głosów za jest więcej niż głosów przeciw i wstrzymujących się. Kwalifikowana większość głosów polega na tym, że prawo wymaga jeszcze więcej głosów za niż bezwzględna większość np. ⅔ (tyle sejm potrzebuje głosów, aby skrócić swoją kadencję). Posłowie i senatorowie wyposażeni zostali przez prawo w tzw. nietykalność oraz immunitet parlamentarny. Nietykalność oznacza, że poseł i senator nie może zostać zatrzymany ani aresztowany chyba, że został złapany na gorącym uczynku, a jego zatrzymanie lub aresztowanie jest konieczne dla prawidłowego toku postępowania. Nawet wtedy jednak należy go zwolnić, gdy zażąda tego marszałek sejmu lub senatu.
Nietykalność poselska a immunitet. Nietykalność poselska- nie można zatrzymać lub aresztować posła bez zgody sejmu. Rzecznik praw obywatelskich stoi na straży praw i wolności określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. Powołanie rzecznika przez sejm za zgodą senatu. Kadencja rzecznika trwa 5lat, odwołanie rzecznika w toku kadencji jest możliwe wówczas, jeżeli sprzeniewierzył się on swojemu ślubowaniu. Rzecznik jest niezawisły, nie może być aresztowany, zatrzymany, nie może być wszczęte i prowadzone postępowanie karne przeciwko niemu. Ingeruje on wówczas, gdy zachodzi podejrzenie, że organ, organizacja lub instytucja naruszyło prawo tzw. zasady współżycia społecznego i sprawiedliwość społeczną. Rzecznik może działać na wniosek lub z własnej inicjatywy. Jeżeli uzna, że istnieje uzasadnione podejrzenie naruszenia prawa to wszczyna tzw. postępowanie wyjaśniające. Może prowadzić to postępowanie osobiście, może wystąpić do sejmu o zlecenie kontroli NIK-owi, może żądać, aby prokurator wszczął postępowanie przygotowawcze. Czynności rzecznika związane z toczącym się postępowaniem: *żądanie wszczęcia postępowania cywilnego lub wstąpienie do już toczącego się postępowania na prawach przysługujących prokuratorowi, *żądanie skierowane do prokuratora wszczęcia postępowania karnego, *żądanie wszczęcia postępowania administracyjnego i udział w takim postępowaniu na prawach strony oraz zaskarżenie decyzji administracyjnych, *z zakresie wykroczeń kierowanie wniosków o ukaranie, *wniesienie kasacji, *skierowanie tzw. wystąpienia do organu naruszającego prawo wraz z wnioskami i opiniami, *rzecznik nie ma inicjatywy ustawodawczej może występować do ministrów, rady ministrów o podjęcie takiej inicjatywy, *rzecznik może występować do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności z konstytucja ustaw i innych przepisów prawnych.
Senat. Druga izba parlamentu złożona ze 100senatorów powoływanych w wyborach bezpośrednich i powszechnych. Senat obraduje na posiedzeniach. Kadencja senatu odpowiada kadencji sejmu. Rola senatu w stanowieniu prawa. Senat może zgłosić tzw. sprzeciw do ustawy uchwalonej przez sejm. Sprzeciw może być generalny(wniosek o odrzucenie ustawy) lub częściowy. Sprzeciw wyrażony jest przez senat w formie uchwały. Ustawa po przegłosowaniu sprzeciwu przez senat wraca do sejmu. Obalenie sprzeciwu wymaga większości ⅔ głosów.
Prezydent. Prezydentem może być osoba, która ukończyła 35lat, posiada polskie obywatelstwo, jest nieskazitelnego charakteru i korzysta z pełni praw wyborczych. Powołanie prezydenta następuje w wyborach czteroprzymiotnikowych: *równych, *bezpośrednich, *powszechnych, *tajnych. Kadencja trwa 5lat(max.2kadencje). Kompetencje prezydenta:w stosunkach wewnętrznych: *zwierzchnik sił zbrojnych, zarządza mobilizację i użycie sił zbrojnych, powołuje szefa sztabu generalnego.W stosunkach zewnętrznych: *powoływanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych, przyjmowanie listów uwierzytelniających przedstawicieli państw obcych, ratyfikacja umów międzynarodowych. Inne uprawnienia prezydenta: *inicjatywa ustawodawcza, *nadawanie obywatelstwa, *wydawanie aktów prawnych kontrasygnowanych przez premiera, *skracanie kadencji sejmu i senatu oraz zażądanie nowych wyborów, *zażądanie referendum, *powoływanie premiera. Odpowiedzialność prezydenta. Za naruszenie konstytucji i innych ustaw prezydent ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Rada ministrów. Jest to organ władzy wykonawczej posiadający tzw. kompetencję ogólną tzn. może podejmować decyzje we wszystkich sprawach niezastrzeżonych przez ustawy do kompetencji innych organów. Skład rady ministrów: premier i ministrowie, przewodniczący niektórych komitetów. Powołanie rządu. I etap(14dni)- powołanie prezesa Rady Ministrów przez prezydenta, powołanie składu rządu ustalonego przez premiera przez prezydenta, expose i głosowanie w sprawie wotum zaufania w sejmie. II etap(14dni)- jeżeli rząd nie uzyska wotum zaufania to następuje II etap powołania rządu, tj. wyłonienie rządu i premiera przez sejm i powołanie go przez prezydenta. III etap. Jeżeli sejm nie wyłoni rządu to następuje III etap tj. powołanie rządu i premiera przez prezydenta oraz głosowanie nad wotum zaufania w sejmie. Dla przegłosowania wotum wystarcza jednakże zwykła większość głosów.
Premier- kieruje pracami rządu, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym, jest zwierzchnikiem urzędników z administracji rządowej. Kompetencje Rady Ministrów: *wykonywanie ustaw, *wydawanie rozporządzeń, *kontrola organów administracji państwowej, *zawieranie umów międzynarodowych. Ministrowie- dzielą się na ministrów resortowych tzn. kierujących resortami i ministrów bez teki. Konstruktywne wotum nieufności-jest uchwalane przez sejm na wniosek 46posłów, w którym to wniosku wskazano osobę nowego premiera. Uchwalenie wotum przez sejm skutkuje dymisją dotychczasowego premiera i powołaniem przez prezydenta nowego premiera. Uchwała o wotum wymaga większości 231głosów. Dymisja rządu: *na pierwszym posiedzeniu sejmu po wyborach, *w razie braku wotum zaufania, *w razie uchwalenia wotum nieufności, *z razie rezygnacji premiera.
Administracja- jest to pojęcie wieloznacznie, używane jest ono na oznaczenie pewnej dziedziny działalności państwa. Chodzi tu o taką działalność, która nie polega na wydawaniu ustaw ani na wymiarze sprawiedliwości. Administracja polega na działalności organizatorskiej i zarządzającej. Niejednokrotnie używamy słowo administracja w innym znaczeniu tj. ogół organów i funkcjonariuszy prowadzących w imieniu państwa i innych władz publicznych działalność organizatorską i zarządzającą.
Prawo administracyjne- to przepisy regulujące strukturę i kompetencje organów administracji publicznej oraz regulujące stosunki prawne powstałe w toku działalności tych organów. Chodzi tu głównie o stosunki prawne między organami administracyjnymi a obywatelami. Są to tzw. stosunki podległości kompetencyjnej. Oznacza to, że organ administracyjny występuje tu z pozycji władczej wobec obywatela, czyli może mu nakazać jakieś zachowanie. Wyróżniamy prawo: materialne i formalne.
Organ administracji publicznej. To osoba lub grupa osób, która uzyskała prawne upoważnienie do podejmowania decyzji w imieniu i na rachunek państwa lub innego podmiotu prawa publicznego. Wyróżniamy organy: *jednoosobowe i kolegialne, *o kompetencji ogólnej i szczególnej, *centralne i terenowe. Organ centralny- to taki, który zakresem swej właściwości obejmuje całe terytorium kraju(np. minister). Organ terenowy- to taki, który zakresem swej właściwości obejmuje jedynie pewien wycinek terytorium kraju(np. wojewoda, starosta, burmistrz). Na szczeblu centralnym(Warszawa) występuje tylko administracja rządowa(państwowa). Wyróżniamy 3szczeble podziału terytorialnego kraju: *gmina, *powiat, *województwo. Mamy w Polsce ok.2500gmin, ok.300powiatów i 16województw. Na szczeblu województwa występuje tzw. dualizm administracyjny, gdyż mamy tam zarówno administrację rządową jak i samorządową. Administracja rządowa w województwie dzieli się na administracje ogólną(wojewoda) i specjalną. Administrację samorządową w województwie stanowią sejmik wojewódzki i zarząd województwa na czele z marszałkiem. Na szczeblu gminy i powiatu występuje tylko administracja samorządowa. Organy samorządu terytorialnego należą do organów administracji publicznej. Nie są jednak zaliczane do organów państwa. Działają jednak na podstawie i w granicach ustaw, czyli za zgodą państwa. Do ich dyspozycji pozostają te same formy prawne działania, którymi posługuje się administracja państwowa. Organy samorządowe charakteryzują się tym, że 0są wybierane przez mieszkańców danej społeczności lokalnej. Mieszkańcy gminy wybierają radę gminy. Organem wykonawczym gminy jest rada gminy na czele z wójtem a w gminach miejskich na czele z burmistrzem. Jeżeli miasto liczy ponad 100tyś mieszkańców to na czele zarządu stoi prezydent. Gmina jest osobą prawną. Jest to korporacja lokalna(zrzeszenie), gdyż zrzesza na mocy prawa wszystkie osoby mieszkające na jej terytorium. Wyróżniamy gminy miejskie i wiejskie. Nie ma takiego skrawka RP, który by nie należał do jakiejś gminy. Powiaty obejmują terytorium, co najmniej kilku gmin. Mieszkańcy powiatu wybierają radę powiatową, a ta rada wybiera zarząd jako organ wykonawczy na czele ze starostą. Zgodnie z zasadą subsydiarności(pomocniczości) sprawy danego społeczeństwa lokalnego powinni załatwiać sami jej członkowie. Natomiast organy wyższego szczebla powinny wkraczać wtedy, gdy ta społeczność nie jest w stanie sama uporać się ze swoimi problemami. Dlatego też istnieje prawne domniemanie kompetencji organów gminy. Organy samorządu terytorialnego są zdecentralizowane. To znaczże organy samorządowe niższego szczebla nie są hierarchicznie podporządkowane organom samorządowym wyższego szczebla ani administracji rządowej. Jednostki samorządu terytorialnego są, więc samodzielne, nie są jednak suwerenne ani autonomiczne. Podlegają one nadzorowi państwa. Nadzór ten ogranicza się jednak tylko do kryterium legalności(zgodności z prawem) ich działania. Administracja rządowa jest natomiast scentralizowana, co oznacza, że organy szczebla niższego są podporządkowane organom szczebla wyższego. Urząd- to zespół osób, które mają za zadanie pomagać organowi administracyjnemu w wykonaniu jego obowiązków np. wójt gminy ma urząd gminy.
Prawne formy działania administracji. Wyróżniamy: *stanowienie przepisów prawa, *wydawanie aktów administracyjnych. Akt administracyjny- jest najbardziej typową formą działania administracji. Klasycznym przykładem jest decyzja administracyjna(jednostronne, władcze wyrażenie woli organu administracyjnego skierowane do indywidualnie oznaczonego adresata załatwiające konkretną sprawę). Decyzje mogą występować pod różnymi nazwami np. koncesje, zezwolenia, pozwolenia, zgody, nakazy, zakazy. Kolejna forma prawna działania administracji to zawieranie porozumień administracyjnych. Formą działania administracji jest także zawieranie umów cywilno-prawnych. Forma ta nabiera coraz większego znaczenia. Kolejną formą działania administracji jest tzw. działalność społeczno-organizatorska, np. nawoływanie do czynu społecznego. Ostatnią formą działania administracji są tzw. czynności materialno- techniczne. Są to wszystkie działania administracji, które nie mieszczą się w wyżej wymienionych.
Wydawanie aktów administracyjnych. Akty administracyjne wydawane są po przeprowadzeniu regulowanej prawem procedury. Procedura ta została uregulowana przede wszystkim w kodeksie postępowania administracyjnego. Akt administracyjny żeby był ważny musi być wydany na podstawie ustawy i w jej granicach, musi być wydany przez kompetentny(właściwy) organ administracji publicznej. Decyzja może zapaść dopiero po przeprowadzeniu stosownej procedury, czyli postępowania administracyjnego. Istnieje domniemanie, że decyzja administracyjna jest ważna. Obalić to domniemanie można dopiero w stosownym postępowaniu odwoławczym. Żaden obywatel nie ma, więc prawa sam uznać, że decyzja jest nieważna i go nie obowiązuje.
Postępowanie administracyjne- jest to tok czynności organu administracyjnego i stron zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Rozróżniamy postępowanie administracyjne ogólne(stanowi podstawowy rodzaj postępowania administracyjnego i uregulowane jest w kodeksie postępowania administracyjnego). Do tego postępowania należą sprawy, które nie są zastrzeżone do postępowań szczególnych. Zasady postępowania administracyjnego. Zasada prawdy obiektywnej- organ administracyjny prowadzący postępowanie jest zobowiązany do ustalenia możliwie precyzyjnego stanu faktycznego, zasada udziału stron w postępowaniu- istotą tej zasady jest to, ze w postępowaniu administracyjnym muszą uczestniczyć oprócz organu administracyjnego wszystkie strony, których dotyczy postępowanie albo, które żądają czynności organu administracyjnego ze względu na swój interes prawny lub obowiązek, zasada kontroli społecznej, zasada uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron. Pomocnicze zasady postępowania administracyjnego: zasada dwuinstancyjności- każda sprawa administracyjna musi być rozpatrywana przez minimum dwie instancje administracyjne, zasada kontroli sądowej- oznacza, że każdy ma prawo zaskarżenia decyzji administracyjnej do sądu powszechnego, zasada swobodnej oceny dowodów- oznacza, że organ administracyjny wydający decyzję może w sposób swobodny i niezależny oceniać dowody przedstawione przez strony w trakcie postępowania, zasada trwałości decyzji administracyjnych- oznacza, że decyzja obowiązuje do czasu, kiedy nie zostanie uchylona. Przebieg postępowania administracyjnego: Postępowanie może być wszczęte albo z urzędu albo na wniosek. Stwierdzenie przez organ swojej właściwości miejscowej i rzeczowej. Zawiadamiania wszystkich stron postępowania, którego interesu lub obowiązku dotyczy postępowanie albo, kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Organ administracji jest zobowiązany do umożliwienia stronom postępowania przeglądania akt i robienia notatek i odpisów. Organ administracji jest zobowiązany do ustalenia stanu faktycznego. Zasada szybkości postępowania. Organ administracyjny może w określonych przypadkach zarządzić przeprowadzenie rozprawy administracyjnej. Każde postępowanie powinno zakończyć się wydaniem decyzji administracyjnej. Decyzja administracyjna- jest to akt administracyjny rozstrzygający sprawę. Decyzja powinna mieć formę pisemną. Istotne elementy decyzji: *oznaczenie organu wydającego decyzję, *data wydania decyzji, *oznaczenie stron, których dotyczy decyzja, *podstawa prawna wydania decyzji, *osnowa, czyli rozstrzygnięcie decyzji, *pouczenie o możliwości odwołania, *podpis wydającego decyzję, *uzasadnienie. W postępowaniu administracyjnym mogą być wydawane postanowienia. Postanowienie różni się tym od decyzji, że postanowienie nie kończy postępowania i nie rozstrzyga o istocie sprawy. Postanowienie rozstrzyga sprawy cząstkowe. Środki odwoławcze. Wniesienie odwołania z zasady wstrzymuje wykonanie decyzji. Rodzaje środków odwoławczych: odwołanie, zażalenie, wniosek o wznowienie postępowania. Istotne elementy odwołania: Odwołanie wnosi się w terminie 14dni od daty ogłoszenia lub doręczenia decyzji. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu wydającego decyzję. Organ nadrzędny rozpatrując odwołanie może zmienić zaskarżoną decyzję w całości lub części, może decyzję utrzymać w mocy. Zażalenie wnosi się na postanowienie w terminie 7dni od daty doręczenia lub ogłoszenia postanowienia. Wniosek o wznowienie postępowania. Postępowanie może być wznowione z urzędu lub na wniosek. Celem wniosku o wznowienie postępowania jest ponowne podjęcie lub rozpoczęcie postępowania, które wcześniej zostało zakończone ostateczną decyzją. Postępowanie może być wznowione wówczas, gdy: *decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, *dowody przedstawione w postępowaniu były fałszywe, *wyjdą na jaw nowe okoliczności. Sądowa kontrola decyzji administracyjnych: *każdy niezadowolony z decyzji może złożyć skargę do NSA. NSA bada decyzję pod względem legalności. *Skargę składa się w terminie 30dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji. NSA uchyla decyzje w całości lub części, może stwierdzić jej nieważność, może lub musi wstrzymać wykonalność decyzji. Złożenie środków odwoławczych do Sądu Najwyższego. Postępowanie przymusowe(egzekucyjne) ma na celu zmuszenie określonych osób do wykonania decyzji administracyjnych.
Prawo karne- to jedna z gałęzi polskiego prawa. Podstawowym aktem prawnym z tej dziedziny jest pochodzący z1997roku,,Kodeks Karny”. Składa się on z części ogólnej zawierającej wszystkie podstawowe zasady prawa karnego i z części szczególnej dotyczącej konkretnych przestępstw. Obowiązuje zasada, że za popełnione przestępstwo odpowiada się na podstawie przepisów obowiązujących w momencie popełnienia przestępstwa. Sędzia ma jednak obowiązek zastosować ustawę wydaną później, jeżeli jest korzystniejsza dla sprawcy. Polskie prawo karne stosuje się do przestępstw popełnionych na terytorium Polski oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym. Nie ma znaczenia obywatelstwo sprawcy. Obywatel Polski odpowiada na podstawie polskiego prawa karnego także wtedy, gdy popełnił przestępstwo za granicą choćby nawet odbył już tam karę. Na poczet wymierzonej kary w Polsce zalicza się jednak karę już odbytą za granicą. Warunkiem karania w Polsce za czyn popełniony za granicą jest jednak to, by czyn ten także w kraju, w którym został popełniony stanowił przestępstwo. Bez względu jednak na przepisy obowiązujące w kraju gdzie czyn został popełniony oraz bez względu na obywatelstwo sprawcy sprawca odpowiada na podstawie prawa karnego polskiego, jeżeli przestępstwo to godzi: * przeciwko bezpieczeństwu państwa polskiego, *przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym, *przeciwko istotnym interesom gospodarczym Polski, *gdy czyn polega na fałszywych zeznaniach złożonych wobec urzędu polskiego, *gdy czyn ścigany jest na mocy umów międzynarodowych(np. handel narkotykami). Co to jest przestępstwo? Jest to zawiniony czyn człowieka społecznie niebezpieczny i zabroniony pod groźbą kary. Definicja ta łączy w sobie cechy definicji formalnej i materialnej przestępstwa. Materialna cecha polega na tym, że przestępstwo to czyn społecznie niebezpieczny. Jeżeli nie wykazuje tej cechy to nie jest przestępstwem. Z kolei element formalny polega na tym, że przestępstwo to czyn bezprawny, czyli naruszający przepisy. W przestępstwie wyróżniamy 4elementy: podmiot przestępstwa, przedmiot przestępstwa, czyli dobro, w które ten czyn godzi, strona przedmiotowa przestępstwa, czyli sposób popełnienia czynu, strona podmiotowa przestępstwa, czyli okoliczności związane z psychiką sprawcy głównie chodzi tu o winę. Rodzaje przestępstw. Zbrodnie- to przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3lata. Występki- to przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 1miesiąc, karą ograniczenia wolności lub grzywną w wysokości 30stawek dziennych. Ze względu na skutek przestępstwa dzielimy na materialne i formalne. Materialne- to takie, na które składa się działanie sprawcy oraz skutek tego działania. Przestępstwa te stanowią większość, np. zabójstwo. Z kolei w przestępstwie formalnym skutek zachowania sprawcy nie ma znaczenia np. przestępstwo nie udzielenia pomocy. Ze względu na rodzaj winy sprawcy wyróżniamy przestępstwa nieumyślne i umyślne. Umyślnych jest znacznie więcej. Wyróżniamy też przestępstwa z działania i zaniechania. Wyróżniamy też przestępstwa zasadnicze kwalifikowane i uprzywilejowane. Przestępstwo kwalifikowane to takie, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest wyższy od zasadniczej postaci tego przestępstwa. Z kolei przestępstwo uprzywilejowane to coś odwrotnego niż kwalifikowane, czyli przestępstwo, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest niższy np. eutanazja w stosunku do zabójstwa. Ze względu na sposób ścigania przestępstw wyróżniamy przestępstwa ścigane z urzędu oraz przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Wśród przestępstw ściganych z urzędu wyróżniamy jeszcze przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego np. gwałt. Wyróżniamy też podział na przestępstwa pospolite i polityczne.
Związek przyczynowy. Warunkiem pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej jest wykazanie związku przyczynowego między działaniem sprawcy a skutkiem przestępczym.
Formy popełnienia przestępstwa. Wyróżniamy następujące formy: *sprawstwo, *przygotowanie, *podżeganie, *pomocnictwo, *usiłowanie. Przygotowanie z reguły nie jest karalne. Są jednak wyjątki np. przygotowanie do fałszowania pieniędzy. Jedną z odmian sprawstwa jest tzw. sprawstwo kierownicze, kiedy jakaś osoba nie dokonuje czynu, ale kieruje działaniem bezpośrednich sprawców. Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia przestępstwa. Podżegacz podlega tej samej wysokości, co sprawca. Jest jednak wolny od odpowiedzialności, jeżeli dobrowolnie zapobiegł dokonaniu przestępstwa. Pomocnictwo polega na ułatwieniu sprawcy popełnienia przestępstwa np. dostarczenie narzędzi niezbędnych do przestępstwa. Również pomocnik odpowiada w tej samej wysokości, co sprawca. Usiłowanie polega na tym, że sprawca dokonał wszystkich czynności koniecznych do popełnienia przestępstwa skutek przestępczy jednak nie nastąpił. Wyróżniamy usiłowanie udolne i nieudolne. Udolne polega na tym, że skutek przestępczy był możliwy do osiągnięcia przez sprawcę, coś mu jednak przeszkodziło np. został spłoszony. Usiłowanie nieudolne polega na tym, że działania sprawcy nie są w stanie wywołać skutku przestępczego, o czym on nie wie. Za usiłowanie udolne przestępca odpowiada, chociaż sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Wina. Jest koniecznym elementem przestępstwa. Jest to określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu. Prawo karne wyróżnia winę umyślną i nieumyślną. Wina umyślna przyjmuje postać zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to. Wina nieumyślna przyjmuje postać lekkomyślności lub niedbalstwa. Lekkomyślność zachodzi wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć. Niedbalstwo zachodzi wówczas, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia przestępstwa, choć powinien i nie może przewidzieć.
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną. Odpowiedzialność karna może zostać wyłączona z powodu zajścia okoliczności, które wyłączają winę lub wyłączają bezprawność czynu. Okolicznościami wyłączającymi winę są: niepoczytalność sprawcy, błąd. Może istnieć błąd, co do faktów lub, co do prawa. Do okoliczności wyłączających bezprawność czynu zaliczamy: obronę konieczną(odpieranie bezprawnego zamachu na nasze dobro lub na dobro innej osoby. Działanie w granicach obrony koniecznej nie jest bezprawne. W przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę a nawet odstąpić od jej wymierzenia.), Stan wyższej konieczności(Polega na poświęceniu jednego dobra dla ratowania innego dobra. Dobro poświęcane nie może przedstawiać wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. Nie ma prawa powołać się na stan wyższej konieczności osoba, która poświęca dobro, nad którym z mocy prawa miała obowiązek czuwać.), Rozkaz przełożonego(Osoba, która jedynie wypełnia rozkaz przełożonego nie działa bezprawnie chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełniła przestępstwo.), Zgodę pokrzywdzonego(zasadą jest, że zgoda pokrzywdzonego wyłącza bezprawność czynu np. bokser, który wyrządzi krzywdę swojemu przeciwnikowi na ringu nie działa bezprawnie gdyż jego przeciwnik wyraził zgodę na walkę. Zgoda pokrzywdzonego nie zawsze jednak wyłącza odpowiedzialność karną. Człowiek nie może, bowiem rozporządzać takimi dobrami jak swoje życie i zdrowie. Dlatego też, jeśli ktoś zabije inną osobę nawet na jej prośbę poniesie odpowiedzialność karną. W zdecydowanej większości państw eutanazja jest, bowiem karalna. Działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego(osoba, która wypełnia znamiona czynu przestępczego działając w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego nie działa bezprawnie np. kat zabijający skazańca. Tzw. ryzyko nowatorstwa(nie jest uważany za bezprawny czyn, który wyrządza jakiejś osobie szkodę a czyn ten stanowi eksperyment- doświadczenie naukowe lub techniczne).

Zbieg przestępstw. Polega na tym, że sprawca popełnia kilka przestępstw przed wydaniem pierwszego wyroku w sprawie któregokolwiek z tych przestępstw. W takim przypadku sprawca sądzony jest na jednej rozprawie za wszystkie te przestępstwa. Wyróżniamy zbieg jednorodny i różnorodny. O zbiegu jednorodnym mówimy wtedy, gdy sprawca popełnił kilka przestępstw tego samego rodzaju np. kradzież, włamanie, rozbój, przywłaszczenie. Zbieg różnorodny polega na tym, że sprawca popełnił kilka przestępstw różnego rodzaju np. kradzież i zabójstwo. Polskie prawo karne nakazuje by w przypadku zbiegu przestępstw sąd wymierzył tzw. karę łączną. Nie może być ona niższa od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa ani wyższa od sumy tych kar. Nie łączy się kar różnego rodzaju np. kary grzywny i kary pozbawienia wolności.
Zbieg przepisów ustawy. Polega na tym, że czyn popełniony wyczerpuje jednocześnie znamiona kilku przestępstw. Zgodnie z zasadą, że jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo mamy tu doczynienia ze zbiegiem przestępstwa. Zasadą jest, że w przypadku zbiegu przepisów ustawy sąd wymierza karę na podstawie tego przepisu, który przewiduje najsurowszą karę.
Przestępstwa ciągłe. Przestępstwo ciągłe bardzo przypomina tzw. zbieg przestępstw i polega na tym, że sprawca popełnia w podobny sposób w krótkich odstępach czasu dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł pierwszy wyrok. Te przestępstwa traktowane są jak jeden czyn i wymierza się za nie jedną karę. Kara ta jest jednak nadzwyczajnie zaostrzona. Sąd może, bowiem wymierzyć karę o połowę wyższą od górnej ustawowej granicy kary za to przestępstwo.
Kary i środki karne. Kara jest to środek przymusu państwowego stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprowadzeniu pewnej dolegliwości. Cele kary: kara ma stanowić odwet za popełnienie przestępstwa, kara ma zapobiegać popełnieniu dalszych przestępstw. Mówimy w tym drugim przypadku o prewencyjnej funkcji kary. Wyróżniamy prewencję szczególną, co polega na tym, że kara ma zapobiec dokonaniu przez sprawcę dalszych przestępstw oraz prewencję ogólną, która ma zapobiec popełnieniu tych przestępstw przez innych członków społeczeństwa.
Rodzaje kar: pozbawienia wolności( wymierza się ją od 1m-ca do 5lat. Kodeks karny za odrębną karę uważa karę 25lat pozbawienia wolności i karę dożywotniego pozbawienia wolności). Ograniczen olnościia w (nie polega na umieszczeniu sprawcy w zakładzie karnym, zostaje on na wolności. Zostaje on jednak pozbawiony pewnych praw i obarczony wskazanymi w wyroku obowiązkami np. nie może bez zgody sądu zmieniać stałego miejsca pobytu, jest zobowiązany wykonywać nieodpłatnie wskazaną przez sąd pracę na cele społeczne. W wyroku sądowym można także orzec potrącenie części jego wynagrodzenia od10-25%. Sąd może także oddać skazanego pod nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania. Może także zobowiązać skazanego do innych zachowań np. przeproszenia pokrzywdzonego). Karę grzywny(jest ona karą pieniężną, wymierza się ją w stawkach dziennych określając liczbę stawek i wysokość jednej stawki. Grzywnę wymierza się w wysokości nie mniejszej niż 10stawek i nie większej niż360stawek chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Ustalając wysokość stawki sąd bierze pod uwagę dochody i majątek sprawcy, jego możliwości zarobkowe i warunki rodzinne. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub, gdy taką korzyść osiągnął). Obok kar występują jeszcze tzw. środki karne (w niektórych przypadkach): *pozbawienie praw publicznych,(czyli utrata biernego i czynnego prawa wyborczego, zakaz zajmowania stanowisk publicznych, utrata orderów i odznaczeń), *zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. *Zakaz prowadzenia pojazdów, *przepadek przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa, *obowiązek naprawienia szkody, *nawiązka (czyli pewne świadczenie pieniężne), *podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Zasady wymiaru kar i środków karnych. Sąd wymierza kary wg swego uznania, ale w granicach określonych ustawą. Sąd musi wziąć pod uwagę przy wymiarze kary: stopień winy sprawcy, społeczną szkodliwość czynu,  prewencję szczególną, prewencję ogólną. W niektórych przypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, czyli może wymierzyć karę poniżej dolnej ustawowej granicy zagrożenia. Tak jest np. w przypadku eutanazji. W niektórych przypadkach sąd może nadzwyczajnie zaostrzyć karę, czyli orzec powyżej górnej ustawowej granicy zagrożenia np. w przypadku recydywistów. Niekiedy sąd odstępuje od wymierzenia lub wykonania kary i poddaje sprawcę próbie. Poddanie sprawcy próbie następuje w przypadku warunkowego: *umorzenia postępowania karnego, *zawieszenia wykonania kary, *przedterminowego zwolnienia. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, gdy: wina sprawcy i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne, sprawca rokuje nadzieje poprawy na przyszłość, za przestępstwo grozi kara do 3lat pozbawienia wolności a sprawca pogodził się z pokrzywdzonym wtedy do 5lat pozbawienia wolności. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2lata. Zawieszenie następuje na okres próby od 2-5lat. Sąd może ponadto nakazać skazanemu w okresie próby wypełnić szereg obowiązków takich jak: *zapłata odszkodowania, *zerwanie z alkoholem, *podjęcie pracy zarobkowej i inne. Sąd zasądza wykonanie kary, jeżeli w okresie próbnym skazany popełni podobne przestępstwo umyślne, za które zostanie skazany na karę pozbawienia wolności. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny. Sąd może zastosować warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego z zakładu karnego. Warunkiem jest jednak by skazany odbył już połowę kary, ale nie mniej niż 6m-cy. Recydywista musi mieć odbyte ⅔ kary a wielokrotny recydywista ¾. Skazanego na 25lat pozbawienia wolności można zwolnić warunkowo po 15latach, a skazanego na dożywocie po 25latach. Pozostały okres do odbycia reszty kary stanowi czas próby. Nie może on być jednak krótszy niż 2lata i dłuższy niż 5lat. Okres próby skazanego na dożywocie wynosi 10lat.
Powrót do przestępstwa, czyli recydywa. Ma ona miejsce wówczas, gdy sprawca skazany za przestępstwo umyślne odbył karę pozbawienia wolności wynoszącą, co najmniej 6m-cy, po czym w okresie 5lat popełnił ponownie podobne przestępstwo umyślne. Recydywistą jest również ten, kto poprzednio był skazany za jakiekolwiek przestępstwo umyślne w związku, z czym odbył, co najmniej roczna karę pozbawienia wolności i w ciągu 5lat po odbyciu tej kary popełnił przestępstwo umyślne przeciwko życiu lub zdrowiu, dopuścił się gwałtu, kradzieży z włamaniem lub popełnił inne przestępstwo przeciwko mieniu z użyciem przemocy lub grożąc użyciem przemocy. Amnestia to generalny akt łaski polegający na całkowitym lub częściowym darowaniu kary. Abolicja też jest generalnym aktem łaski, ale dotyczącym przestępców jeszcze nie osądzonych. Abolicja dotyczy, więc wcześniejszego etapu procedury karnej.
Prawo łaski. To indywidualny akt łaski państwa wobec przestępcy. Zastosowanie prawa łaski polega na darowaniu kary lub zmniejszeniu lub zamiany na łagodniejszą. Prawo łaski przysługuje prezydentowi.
Przedawnienie. Jest to instytucja związana z upływem czasu. Wyróżniamy przedawnienie: ścigania przestępstwa, wyrokowania, wykonania kary. Przedawnienie ścigania jest skutkiem tego, że postępowania karnego nie wszczęto np. z powodu niewykrycia sprawcy. Nie można ścigać sprawcy, gdy od czasu popełnienia przestępstwa upłynęło w przypadku: *zabójstwa-30lat, *innych zbrodni-20lat, *występku zagrożonego karą przekraczającą 3lata pozbawienia wolności-10lat, *przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3lat-5lat. Przedawnienie wyrokowania biegnie wówczas, gdy postępowanie karne już się odbyło, nie doszło jednak do wydania wyroku np. w skutek ucieczki sprawcy. Wtedy przestępstwo przedawnia się w terminach jak wyżej+5lat jeszcze dodatkowo. Przedawnienie wykonania kary biegnie wówczas, gdy zapadł już prawomocny wyrok skazujący, ale kara nie została wykonana np. na wskutek ucieczki skazanego. Okres przedawnienia biegnie wtedy od uprawomocnienia się wyroku i wynosi: 30lat w razie skazania na 5 lub więcej kat pozbawienia wolności, 15lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do lat5, 10lat w razie skazania na inną karę. Przedawnienie nie biegnie, jeżeli wszczęcie postępowania karnego z mocy prawa nie jest dopuszczalne np. przeciwko posłowi w czasie sprawowania mandatu. Niektóre przestępstwa nigdy nie ulegają przedawnieniu. Chodzi tu o przestępstwa przeciwko pokojowi i ludzkości, przestępstwa wojenne, umyślne ciężkie przestępstwa np. zabójstwo popełnione przez funkcjonariusza publicznego np. policjanta, prokuratora.
Zatarcie skazania. Polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć. Prawo niejako nakazuje wszystkim zapomnieć, że dana osoba popełniła kiedyś przestępstwo. Z akt osobowych człowieka a zwłaszcza z rejestru skazanych usuwana jest wtedy informacja o skazaniu. W świetle prawa skazanie uważa się wtedy za niebyłe. W razie skazania na karę pozbawienia wolności zatarcie następuje automatycznie po 10latach od wykonania kary. W przypadku kary nie przekraczającej 3lat sąd na wniosek skazanego może zrządzić zatarcie skazania już po 5latach. Jeżeli w okresie poprzedzającym zatarcie skazania sprawca popełnił nowe przestępstwo i został za nie skazany na karę pozbawienia wolności wtedy zatarcie może nastąpić dopiero wówczas, gdy ulega zatarciu ostatnie skazanie.
PRAWO CYWILNE. Jest to jedna z gałęzi polskiego prawa. Przepisy prawa cywilnego zawarte są przede wszystkim w ustawie z1964roku zwanej ,,Kodeksem Cywilnym”. Poza tym jednak przepisy prawa cywilnego zawarte są w wielu innych aktach prawnych rangi ustawy jak i w aktach podstawowych. Niebagatelne znaczenie mają również przepisy konstytucji RP zwłaszcza te, które dotyczą: *ochrony własności, *ochrony dziedziczenia, *odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych. Podział prawa cywilnego: część ogólna, która obejmuje wszystkie ogólne zasady prawa cywilnego, prawo rzeczowe, czyli przepisy, które regulują uprawnienia osób do rzeczy, prawo zobowiązań, prawo spadkowe, prawo rodzinne i opiekuńcze. Pierwsze cztery części zostały uregulowane głównie w ,,Kodeksie Cywilnym”. Jedynie prawo rodzinne i opiekuńcze zostało uregulowane w innej ustawie zwanej ,,Kodeks rodzinny i opiekuńczy”. Prawo cywilne tym się charakteryzuje, że reguluje stosunki między równorzędnymi podmiotami. Te stosunki najczęściej mają charakter mają charakter majątkowy. Niekiedy stosunki cywilno- prawne nie mają charakteru majątkowego gdyż ich przedmiotem są tzw. dobra osobiste takie jak np. życie, zdrowie, nietykalność cielesna, tzw. mir domowy, wizerunek człowieka, imię nazwisko człowieka, pseudonim, godność, honor człowieka. Charakterystyczne dla prawa cywilnego jest to, że wiele jego przepisów to przepisy względnie obowiązujące, czyli takie, które znajdują zastosowanie wtedy, gdy strony nie umówiły się inaczej np. jeden z przepisów stanowi, że umowę najmu można wypowiedzieć na 3m-ce przed końcem roku chyba, że strony postanowią inaczej.
Domniemania prawne w prawie cywilnym. To przepis, który wprowadza pewne ułatwienia dowodowe. Na mocy tego przepisu, bowiem uznaje się za istniejące pewne fakty bez konieczności ich udowodnienia np. domniemywa się, że ojcem dziecka jest mąż matki, domniemywa się, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który współżył z kobietą w tzw. okresie koncepcyjnym tzn. między 300 a 180dniem przed urodzeniem dziecka. Domniemywa się dobrą wiarę strony innymi słowy prawo cywilne nakazuje zakładać, że strona jest uczciwa. Trzeba, więc udowodnić złą wiarę. Są to zwroty nieostre świadomie użyte przez prawodawcę w treści przepisów by uelastycznić proces stosowania prawa. Do najważniejszych klauzul należą: 1)zasady współżycia społecznego, 2)zasady społeczno- gospodarczego przeznaczenia prawa. W różnych przepisach prawa cywilnego wspomniane zasady występują.
Powstanie stosunków cywilno- prawnych. Stosunki cywilno- prawne powstają w wyniku zajścia tzw. zdarzeń prawnych. Zdarzenie prawne to taki fakt, który powoduje skutki prawne, czyli powstanie, wygaśnięcie lub zmianę stosunku prawnego. Na gruncie prawa cywilnego wśród zdarzeń prawnych szczególną rolę odgrywają czynności prawne oraz delikty, czyli czyny niedozwolone. Podstawowym składnikiem czynności prawnej jest oświadczenie woli wywołania skutków prawnych. Przykładem czynności prawnej jest umowa. Umowa zostaje zawarta w momencie, gdy zostaną złożone przynajmniej dwa zgodne oświadczenia woli. Wyróżniamy czynności prawne: jednostronne(np. przyrzeczenie publiczne lub sporządzenie testamentu) oraz wielostronne(np. umowa). Delikty to tzw. czyny niedozwolone, które również powodują powstanie, wygaśnięcie lub zmianę stosunków cywilno- prawnych np. wypadek samochodowy.
Strony stosunków cywilno- prawnych. W prawie cywilnym wyróżniamy dwie grupy podmiotów: *osoby fizyczne, *osoby prawne. Osoby fizyczne. Osoba fizyczna to człowiek, art.8,,Kodeksu Cywilnego” stanowi: dziecko od chwili urodzenia nabywa zdolność prawną. Nasciturus, czyli dziecko poczęte jeszcze nie urodzone, również nasciturus w polskim prawie jest chroniony. Może on na przykład dziedziczyć po swoich spadkodawcach, którzy zmarli przed jego urodzeniem, a także może uzyskać odszkodowanie z tytułu zdarzenia, które nastąpiło przed jego urodzeniem. Zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Człowiek zawsze jest podmiotem nigdy przedmiotem. Co do zasady człowiek traci zdolność prawną z chwilą swojej śmierci. Istnieje instytucja uznania za zmarłego. Uznanie za zmarłego następuje na mocy orzeczenia sądowego. Zasadniczo można człowieka uznać za zmarłego po upływie 10lat od końca roku kalendarzowego, w którym przez ostatni nikt nie widział go żywego. Jeżeli w chwili uznania go za zmarłego osoba zaginiona miałaby 70lat wówczas wystarczy 5lat. Nikt nie może być jednak uznany za zmarłego przed ukończeniem 23roku życia. Niekiedy prawo wprowadza znacznie krótsze okresy uznania za zmarłego np., gdy ktoś zaginął podczas wyprawy w Himalaje. Sąd w orzeczeniu stwierdza zgon, gdy istnieje całkowita pewność, że człowiek nie żyje, nie odnaleziono jednak jego ciała. Orzeczenie o stwierdzeniu zgonu jest podstawą do sporządzenia przez Urząd Stanu Cywilnego aktu zgonu.
Zdolność do czynności prawnych. Jest to możność nabywania praw lub zaciągania zobowiązań swoim własnym działaniem. Człowiek nabywa pełną zdolność do czynności prawnych z chwilą osiągnięcia pełnoletności, czyli 18lat. Kobieta, która przed 18rokiem życia (co najmniej16lat) zawiera związek małżeński nabywa z tą chwilą pełną zdolność do czynności prawnych. Nie pozbawia jej tej zdolności rozwiązanie małżeństwa przed 18rokiem życia. Z chwilą ukończenia 13roku życia człowiek nabywa ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może dysponować przedmiotami oddanymi przez jego opiekunów ustawowych(głównie rodzice) do swobodnego użytku. Taka osoba może swobodnie dysponować swoim zarobkiem. Osoba taka może zawrzeć umowę zawieraną zazwyczaj w drobnych sprawach życia codziennego. Osoba taka może zawrzeć każdą inną umowę, ale za zgodą swojego opiekuna ustawowego. Zgoda ta może być wyrażona przed lub po zawarciu umowy. W tym drugim przypadku zgoda nazywa się potwierdzeniem. Osoba taka może również dokonywać jednostronnej czynności prawnej(np. przyrzeczenie publiczne). W tym wypadku zgoda musi być wyrażona przed dokonaniem tej czynności. Osoba do13roku życia- osoba taka może jedynie zawierać umowy zazwyczaj zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego pod warunkiem, że umowa ta nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia tej osoby.
Ubezwłasnowolnienie. To sądowe pozbawienie zdolności do czynności prawnych. Przyczynami są: *niedorozwój umysłowy, *choroba psychiczna, *inne ciężkie zaburzenia psychiczne spowodowane pijaństwem lub narkomanią. Wyróżniamy ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe. Całkowite orzeka sąd wtedy, jeżeli wymienione wyżej patologie występują z takim natężeniem, że osoba nimi dotknięta nie jest w stanie sama prowadzić swoich spraw. Jeżeli patologie te pozwalają osobie nimi dotkniętej prowadzić swoje sprawy jednak potrzebna jest tej osobie pomoc sąd ubezwłasnowolnia ją częściowo. Dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej sąd wyznacza opiekuna ustawowego a dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej kuratora. Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona jest w świetle prawa jak dziecko do 13roku życia. Natomiast zakres zdolności do czynności prawnych osób częściowo ubezwłasnowolnionych w każdym przypadku może być inny. Sąd ubezwłasnowolniając częściowo wyznacza zakres czynności, których osoba dokonać może bez zgody kuratora.
Osoby prawne. Jest to druga kategoria podmiotów prawa cywilnego. Osoba prawna to jednostka organizacyjna, której prawo przyznaje osobowość prawną. Wyróżniamy osoby prawne typu korporacyjnego i typu fundacyjnego. Te pierwsze są zrzeszeniami osób np. spółka z o.o., Spółka akcyjna, spółdzielnia itd. Te drugie są zorganizowanymi masami majątkowymi np. fundacja, skarb państwa, agencja własności rolnej skarbu państwa. Skarb państwa to państwo w stosunkach majątkowych. Jest to jedyna osoba prawna w polskim prawie, która powstała na mocy ,,Kodeksu Cywilnego”. Z reguły osoby prawne powstają w wyniku ich wpisania do właściwego rejestru sądowego. Od 1stycznia 2001roku funkcjonuje w Polsce zbiorczy rejestr sądowy dla większości osób prawnych zwany „Krajowym Rejestrem Sądowym”. Tylko niektóre osoby prawne powstają bezpośrednio na mocy prawa bez konieczności ich wpisywania do jakiegokolwiek rejestru np. skarb państwa, jednostki samorządu terytorialnego. Osoba prawna najczęściej przestaje istnieć z momentem wykreślenia jej z rejestru, do którego była wpisana. Zasadą jest, że osoby prawne mają zawsze pełną zdolność do czynności prawnych. Jednak ze swej natury nie wszystkich czynności osoba prawna nie może dokonać. Nie może np. zawrzeć związku małżeńskiego, sporządzić testamentu, przysposobić dziecka. W prawie cywilnym przyjmuje się, że osoba prawna na wzór osób fizycznych posiada swoje dobra osobiste takie jak np. nazwa, wizerunek rynkowy, dobre imię. Osoby prawne dokonują czynności prawnych działając przez swoje organy takie jak np. zarząd, dyrektor, rada nadzorcza, walne zgromadzenie. Osoby prawne mogą występować przez pełnomocników.
Ułomne osoby prawne. Jest to jednostka organizacyjna, która wykazuje wiele cech typowych dla osób prawnych, ale osobą prawną nie jest. Ma ona zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Jest, więc podmiotem prawa cywilnego. Od osoby prawnej różni się jednak przede wszystkim tym, że za długi ułomnych osób prawnych odpowiadają jej członkowie natomiast za długi osób prawnych ich członkowie nie odpowiadają. Ułomnymi osobami prawnymi są np. osobowe spółki handlowe, czyli spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, a także wspólnoty mieszkaniowe.
Rodzaje praw podmiotowych i sposoby ich nabycia. Prawo podmiotowe to zbiorcza nazwa, która obejmuje wszystkie uprawnienia jakiejś strony stosunku cywilno-prawnego. Uprawnienie to możliwość domagania się by inna osoba zachowała się w określony sposób, czyli by spełniła określone świadczenie(np. by coś wykonała, dała lub czegoś zaniechała). Odmianą świadczenia jest roszczenie. Roszczenie jest skonkretyzowanym uprawnieniem, czyli możnością domagania się by indywidualny podmiot zachował się względem mnie w określony sposób. Ekspektatywa jest to uprawnienie oczekującego. Uprawnienie kształtujące jest to możność ukształtowania swoją jednostronną czynnością prawną sytuacji prawnej innej osoby. Takie uprawnienie kształtujące może wynikać z zawartej między stronami umowy lub wprost z przepisów prawa np. takim uprawnieniem jest prawo wypowiedzenia umowy najmu.
Nabycie praw podmiotowych. Wyróżniamy nabycie pierwotne i pochodne. Pochodne polega na tym, że nabywamy prawo podmiotowe od osoby, której to prawo do tej pory przysługiwało na podstawie jej zgody. Nasze prawo podmiotowe pochodzi, więc tutaj od innej osoby np. nabycie własności rzeczy w drodze umowy sprzedaży lub nabycie prawa w wyniku dziedziczenia po osobie zmarłej. Gdy chodzi o nabycie pochodne, to obowiązuje stara rzymska zasada głosząca, że nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada. Zasada ta doznaje jednak wyjątków. Jeden z tych wyjątków dotyczy rzeczy ruchomych i został zapisany, w art.16,,Kodeksu Cywilnego”:1 Jeżeli osoba uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie chyba, że działa w złej wierze. 2 Jednakże, gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat3 od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego 3-letniego terminu. Drugi wyjątek od zasady głoszącej, że nikt... dotyczy nieruchomości i jest związany z tzw. rękojmią władzy publicznej ksiąg wieczystych. Nabycie pierwotne praw podmiotowych. Polega na tym, że nabywca przejmuje pewne prawa na mocy pewnych zdarzeń wskazanych w przepisach niezależnie od tego, kto do tej pory był podmiotem tych praw i czy chciał się ich pozbyć. Przykładem nabycia pierwotnego jest wywłaszczenie, nacjonalizacja, zasiedzenie. Można nabyć własność nieruchomości w drodze zasiedzenia po 20latach w dobrej wierze a po30latach w złej wierze. Można nabyć własność ruchomości w drodze zasiedzenia po 3latach w dobrej wierze a w złej wierze nigdy.
Wykonywanie praw podmiotowych. Można wykonać przysługujące nam prawa podmiotowe w taki sposób, że sami z nich korzystamy lub upoważniamy inne osoby odpłatnie lub nieodpłatnie do korzystania z tych praw. Nie można korzystać ze swoich praw podmiotowych w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Takie wykonywanie praw podmiotowych nie podlega ochronie prawnej. Taka sytuacja nie jest już wykonywaniem praw podmiotowych. Jest to tzw. nadużycie praw podmiotowych uregulowane w art.5,,Kodeksu Cywilnego”.
Zdarzenia prawne. Na ich skutek powstają, ulegają zmianie i wygasają stosunki cywilno-prawne. Czynności prawne są to takie zdarzenia prawne, które zostały spowodowane właśnie w celu wywołania skutków prawnych. Podstawowym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli wywołania skutku prawnego. Podział czynności prawnych: *jednostronne(np. sporządzenie testamentu, przyrzeczenie publiczne), *wielostronne(np. umowa, uchwała organu kolegialnego). *Jednostronnie zobowiązujące(np. umowa darowizny), *dwustronnie zobowiązujące(ich rodzajem są umowy wzajemne, w których występuje wzajemność świadczeń np. umowa sprzedaży). *Wywołujące tylko skutek zobowiązujący, * wywołujące tylko skutek rozporządzający, *o podwójnym skutku, czyli zobowiązująco-rozporządzające, *realne(dokonywane w momencie wydania rzeczy, *konsensualne(dochodzą do skutku w momencie złożenia zgodnych oświadczeń woli).
Przesłanki ważności czynności prawnych. Muszą być spełnione następujące warunki: *czynność prawna nie może być sprzeczna z prawem. nie może mieć na celu obejścia prawa. nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. musi być dokonana w odpowiedniej formie prawnej. musi być wolna od wad oświadczenia woli. Formy czynności prawnych. Czynność prawną można dokonać w jakiejkolwiek formie byleby tylko można rozpoznać treść oświadczenia woli. Można zawrzeć, więc umowę np. ustnie lub w sposób niewerbalny(dorozumiany). Niekiedy ustawodawca wymaga by czynność prawna została dokonana w formie pisemnej. Wyróżniamy zwykłą formę pisemną(przynajmniej podpis na dokumencie jest odręczny; od połowy 2002r. zacznie w Polsce obowiązywać ustawa o podpisie elektronicznym, podpis ten będzie miał takie samo znaczenie jak podpis odręczny.) oraz szczególne. Polskie prawo zna 3 szczególne formy pisemne: forma pisemna z datą pewną(data pewna powstaje w wyniku urzędowego lub notarialnego poświadczenia daty na dokumencie, jest nią także data śmierci osoby, która tej czynności dokonała), z podpisem notarialnie poświadczonym, forma aktu notarialnego. Aby umowa była ważna forma szczególna powinna mieć zachowaną formę prawną.
Wady oświadczenia woli: *brak świadomości lub swobody(czynność jest nieważna), *pozorność( czynność nieważna, nieważność pozornej umowy nie wyklucza uznania za ważną umowy ukrytej za tą pozorną umową), *błąd(mylne wrażenie o istniejącym stanie faktycznym, aby można się na niego powołać musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby osoba nie działałaby pod wpływem błędu nie dokonałaby tej czynności, błąd musi być wywołany przez drugą stronę czynności prawnej choćby bez jej winy. Szczególnym błędem jest podstęp, czyli świadome wprowadzenie innej osoby w błąd nie powoduje automatycznie nieważności, można jednak w ciągu roku uchylić się od skutków oświadczenia woli.), *Groźba(zapowiedź spowodowania niekorzystnych konsekwencji dla innej osoby. Aby można się na nią powołać musi być ona bezprawna, chodzi tu nie tylko o sprzeczność z przepisami prawa, lecz również z zasadami współżycia społecznego. Musi być ona istotna i złożona na serio. Czynność taka jest ważna można jednak w ciągu roku uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli).
Sposoby zawierania umów. Oferta- jest to wiążąca propozycja zawarcia umowy, która określa wszystkie istotne elementy proponowanej umowy. Osoba, która składa ofertę nazywana jest oferentem, adresat umowy to oblat. Umowa zostaje zawarta w momencie, gdy do oferenta dojdzie odpowiedź oblata o przyjęciu oferty bez zastrzeżeń. Jeżeli oblat zmodyfikuje treść oferty nastąpi odwrócenie ról- oblat staje się oferentem i odwrotnie. Oferta powinna także wskazywać termin w ciągu, którego oferent jest związany treścią oferty. Jeżeli oferta tego nie zawiera wówczas: oferta złożona w obecności drugiej osoby, za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Oferta złożona w inny sposób np. w liście przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Zasadą jest, że milczenie oblata traktowane jest jako odpowiedź przecząca. Od tej zasady jest wyjątek. Kto otrzyma ofertę od przedsiębiorcy, z którym pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych brak odpowiedzi uważa się za przyjęcie oferty. Art.543 Kodeksu Cywilnego stanowi ,,wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży”. Rokowania, czyli negocjacje. Jest to sposób zawarcia umów, które cechują się dużą złożonością treści. Rokowania tym się różnią m.in. od oferty, że poszczególne oświadczenia woli składane podczas rokowań nie mają charakteru wiążącego. Umowa zostaje zawarta dopiero w momencie, gdy strony uzgodnią wszystkie punkty będące przedmiotem rokowań. Obowiązuje, więc tutaj zasada, że gdy wszystko nie zostało uzgodnione nic nie zostało uzgodnione. Z pojęciem rokowań wiąże się ryzyko nielojalności kontrahenta. Nielojalność ta może polegać na wyjawieniu poufnych informacji o drugiej stronie powziętych w czasie rokowań lub na nieuzasadnionym zerwaniu rokowań. Z USA przyszła do Europy praktyka podpisywania listów intencyjnych w momencie rozpoczęcia rokowań. W dokumentach tych obie strony zobowiązują się na piśmie prowadzić rokowania lojalnie. Przetarg. Jest to mutacja ofertowego sposobu zawarcia umowy. Jest to konkurs ofert. Osoba, która organizuje przetarg zwana zamawiającym wysyła zaproszenia do składania ofert. Gdy napłyną oferty zamawiający wybiera ofertę dla siebie najkorzystniejszą i z tym oferentem zawiera umowę. Przetargi najczęściej stosuje się w zamówieniach publicznych gdyż ograniczają ryzyko korupcji. Klasyczny przetarg jest pisemny, tzn. oferty składane są na piśmie. Jest on tajny(do momentu otwarcia kopert z ofertami poszczególni uczestnicy przetargu nie znają treści ofert swych konkurentów). Aukcja, czyli licytacja. Jest konkursem ofert. W przeciwieństwie do przetargu aukcja ma charakter ustny i jest jawna(poszczególni oferenci od razu znają treść ofert konkurentów). Aukcja wykorzystywana jest jako sposób zawarcia umowy o stosunkowo mało złożonej treści, gdy jedynym kryterium wyboru oferty jest zaproponowana cena. Umowa zostaje zawarta w momencie tzw. przybicia przez prowadzącego aukcję.
Przedstawicielstwo. Jest to dokonywanie czynności prawnych przez jedną osobę w imieniu i na rachunek innej osoby. Wyróżniamy przedstawicielstwo ustawowe oraz pełnomocnictwo. Upoważnienie przedstawiciela ustawowego wynika z przepisów prawa. Pełnomocnictwo polega na tym, że jedna osoba zwana mocodawcą upoważnia, czyli umocowuje inną osobę do dokonywania w jej imieniu i na jej rachunek czynności prawnych. Osoba, której udzielono pełnomocnictwa nazywa się pełnomocnikiem lub umocowanym. Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Z samego faktu udzielenia komuś pełnomocnictwa nie wynika jeszcze dla pełnomocnika obowiązek działania w imieniu i na rachunek mocodawcy. Udzielenie pełnomocnictwa jest tylko upoważnieniem do działania. Obowiązek działania w imieniu i na rachunek mocodawcy może wynikać z jakiejś umowy zawartej pomiędzy pełnomocnikiem i mocodawcą. Może tu chodzić o umowę o pracę, zlecenia, agencji. Wyróżniamy: *p. ogólne- uprawnia ono pełnomocnika do dokonywania w imieniu mocodawcy wszystkich czynności zwykłego zarządu, *p. rodzajowe- uprawnia pełnomocnika do dokonywania w imieniu mocodawcy czynności określonego rodzaju, *p. szczegółowe- występuje najczęściej, upoważnia do dokonania w imieniu mocodawcy jednej czynności prawnej. Najszerszym pełnomocnictwem znanym polskiemu prawu jest tzw. prokura(może jej udzielać tylko spółka prawa cywilnego). Forma udzielenia pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo musi być udzielone w takiej formie, w jakiej musi być dokonana czynność prawna, do której pełnomocnictwo upoważnia. Pełnomocnictwo ogólne zawsze musi być udzielone, co najmniej w formie pisemnej. Przez pełnomocnika można dokonywać prawie każdej czynności prawnej. Nie można przez pełnomocnika sporządzić testamentu. Pełnomocnictwo domniemane. Art.97 Kodeksu Cywilnego stanowi: ,,osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się za upoważnioną do dokonywania czynności, jakie zazwyczaj dokonywane są w tym lokalu’’.
Fałszywy pełnomocnik. Jest to osoba, która podaje się za pełnomocnika a nim nie jest lub przekroczyła zakres swego umocowania. Umowa zawarta przez fałszywego pełnomocnika nie wiąże mocodawcy chyba, że ten ostatni potwierdził tę umowę. Osoba trzecia, która zawarła umowę z fałszywym pełnomocnikiem myśląc, że jest on upoważniony do działania może wyznaczyć mocodawcy odpowiedni termin w ciągu, którego będzie czekał na ewentualne potwierdzenie umowy. Milczenie mocodawcy w tym okresie traktowane jest jako brak potwierdzenia. Osoba trzecia może wtedy żądać od fałszywego pełnomocnika odszkodowania za szkodę, jaką poniosła myśląc, że pełnomocnik jest upoważniony. Pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna posiadająca przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnik o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może w imieniu mocodawcy dokonywać skutecznie nawet tych czynności, do których dokonania poza tym wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych. Sąd Najwyższy orzekł, że nawet osoba prawna może być pełnomocnikiem aczkolwiek, co do tego istnieją pewne wątpliwości. Czynności prawne pełnomocnika z samym sobą. Art.108 Kodeksu Cywilnego stanowi:,, pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, którą dokonuje w imieniu mocodawcy, chyba, że uzyskał na to specjalne upoważnienie albo, że z treści umowy wynika, że niemożliwe jest pokrzywdzenie interesów mocodawcy”. Wygaśnięcie pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo można w każdej chwili odwołać. W umowie między mocodawcą a pełnomocnikiem można jednak zastrzec, że pełnomocnictwo będzie nieodwołalne, jeżeli zastrzeżenie to jest uzasadnione interesem pełnomocnika. Pełnomocnictwo wygasa także z chwilą śmierci mocodawcy jak również z chwilą śmierci pełnomocnika chyba, że z uzasadnionych przyczyn umówiono się inaczej. Pełnomocnik, którego pełnomocnictwo wygasło jest obowiązany zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa.
Przedawnienie roszczeń. To jedna z instytucji, które określa się zbiorczą nazwą dawność. Obok przedawnienia należy tu zasiedzenie oraz tzw. terminy zawite. Określone skutki prawne występują w wyniku upływu określonego czasu. Przedawnieniu podlegają tylko roszczenia majątkowe, skutkiem jego jest to, że nie można roszczeń dochodzić przed sądem. Roszczenia ulegają przedawnieniu po upływie 10lat. Jednak roszczenia przysługujące przedsiębiorcy oraz roszczenia okresowe ulegają przedawnieniu już po 3latach. Niekiedy przepisy prawa wprowadzają jeszcze krótsze okresy przedawnienia. Strony nie mogą przedłużać ani skracać ustalonych w ustawie terminów przedawnienia. Dłużnik może zrzec się skorzystania z zarzutu przedawnienia, ale dopiero od momentu, gdy okres przedawnienia już upłynął. Okres przedawnienia zaczyna biec od momentu, gdy roszczenie stało się wymagalne. Roszczenie jest wymagalne, gdy można domagać się jego spełnienia. Zawieszenie biegu przedawnienia. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się a rozpoczęty ulega zawieszeniu w następujących sytuacjach: co do roszczeń jednego małżonka względem drugiego na czas trwania małżeństwa, co do roszczeń dzieci w stosunku do rodziców przez czas trwania władzy rodzicielskiej, co do osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych w stosunku do opiekunów lub opiekunów przez czas trwania opieki lub kurateli, co do roszczeń, których z powodu siły wyższej lub innej nie dającej się usunąć przeszkody nie można dochodzić przez trwania tej przeszkody. Zawieszenie biegu przedawnienia tym się charakteryzuje, że po ustaniu wskazanych okoliczności przedawnienie nie biegnie od początku, lecz do okresu, który upłynął uprzednio przed zawieszeniem dolicza się okres, który upływa po zawieszeniu. Przerwa biegu przedawnienia. Powodują ją: uznanie roszczenia przez dłużnika, dokonanie przez wierzyciela jakiejkolwiek czynności przed sądem w celu dochodzenia roszczenia. Po przerwie przedawnienie biegnie od 0. Od momentu wydania prawomocnego wyroku wszelkie roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem 10lat, choćby wg ogólnych zasad roszczenia te przedawniły się wcześniej.
PRAWO RZECZOWE. Jest częścią prawa cywilnego. Są to przepisy dotyczące uprawnień przysługujących głównie na rzeczach. Przepisy prawa rzeczowego zostały zawarte głównie w drugiej księdze Kodeksu cywilnego zatytułowanej ,,Własność i inne prawa rzeczowe’’. Prawo rzeczowe jest: zbiorem pewnych przepisów, pewnym prawem podmiotowym. Jest to prawo podmiotowe bezwzględne(jest skuteczne wobec wszystkich). Prawa 8 te istnieją głównie na rzeczach, są to prawa do rzeczy. Rzecz- jest to obiekt materialny na tyle wyodrębniony z otaczającego go świata przyrody, że może stanowić samodzielny podmiot prawa własności. Rzeczy dzielimy na: nieruchomości(przede wszystkim grunty, wyjątkowo budynki na stałe związane z gruntem i lokale w tych budynkach. Grunt to część powierzchni ziemskiej na tyle wyodrębniona, że stanowi samodzielny przedmiot prawa własności. Wszystko, co trwale związane z gruntem należy do właściciela gruntu.) ruchomości (wszystkie rzeczy, które nie są nieruchomościami). Wyróżniamy ponadto rzeczy: •indywidualnie oznaczone(oznaczone, co do tożsamości), gatunkowo oznaczone. Czynność prawna zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy indywidualnie oznaczonej jednocześnie przenosi tę własność(zasada podwójnego skutku. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy gatunkowo oznaczonej sama nie przenosi tej własności, potrzebne jest wydanie rzeczy nabywcy. Wyróżniamy też rzeczy podzielne(można je podzielić bez szkody dla ich użyteczności) i niepodzielne. Wyróżniamy także rzeczy będące w obrocie prawnym i wyłączone z obrotu prawnego. Przynależność- jest to rzecz potrzebna do korzystania z innej rzeczy zwanej rzeczą główną. Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną dotyczy również przynależności tej rzeczy, chyba, że w umowie zapiszemy inaczej. Część składowa rzeczy- nie jest to rzecz, lecz część jakiejś rzeczy, nie może być przedmiotem prawa własności. Może być natomiast przedmiotem praw obligacyjnych np. najmu. Pożytki- są to korzyści, jakie rzecz przynosi. Wyróżniamy pożytki naturalne(rzecz przynosi ze swej natury) i cywilne(rzecz przynosi, gdy uczynimy ją przedmiotem stosunków cywilno-prawnych. Podział praw rzeczowych. Wyróżniamy 3kategorie własność, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe: *użytkowanie, *służebności gruntowe, *służebności osobiste, *zastaw, *hipoteka, *tzw. spółdzielcze ograniczone prawa rzeczowe, czyli własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego. Istnieje zasada numerus clausus praw rzeczowych, oznacza ona, że można ustanowić tylko te prawa rzeczowe, które są przewidziane w przepisach prawa.
Własność. Jest najszerszym prawem rzeczowym. Żadne inne prawo nie daje tyle uprawnień do rzeczy. Tylko właściciel może powiedzieć o rzeczy: ,,ta rzecz jest moja’’. Triada uprawnień właściciela: prawo rozporządzania rzeczą, prawo używania rzeczy, prawo czerpania pożytków z rzeczy. Własność nie jest jednak prawem nieograniczonym. Ograniczają ją przepisy prawa, zasady współżycia społecznego oraz tzw. społeczno-gospodarcze przeznaczenie tego prawa.
Ochrona praw własności. Właścicielowi przysługują dwa roszczenia: windykacyjne (zwane wydobywczymi, jest to roszczenie o zwrot bezprawnie zabranej rzeczy), negatoryjne (roszczenie przysługujące właścicielowi przeciwko osobie, która narusza własność, ale czyni to w inny sposób niż poprzez zabranie rzeczy. Z roszczeniem tym związane jest pojęcie imisji, czyli niekorzystne oddziaływania jednej rzeczy na inną rzecz.).
Współwłasność. Polega na tym, że jedna rzecz ma, co najmniej dwóch właścicieli. Wyróżniamy: współwłasność w częściach ułamkowych (udziałową) i współwłasność łączną (bez udziałową, niepodzielnej ręki). Zasadniczo występuje współwłasność udziałowa. Współwłasność łączna występuje tylko wtedy, gdy wyraźny przepis tak stanowi. Współwłasność udziałowa. Każdy ze współwłaścicieli posiada tutaj pewien abstrakcyjny udział we własności. Udziały te są zbywalne i dziedziczne. Ustawodawca zdaje sobie sprawę, że współwłasność nie jest stanem normalnym, dlatego postanowił, że każdy współwłaściciel może zażądać zniesienia współwłasności w każdym czasie. Współwłaściciele mogą jednak w umowie zrzec się prawa zniesienia współwłasności na pewien czas. Gdy chodzi o dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Większość oblicza się wg wielkości udziałów. Współwłaściciele czerpią korzyści, jakie rzecz przynosi w proporcji do wielkości swoich udziałów. W tej samej proporcji ponoszą ciężary i koszty utrzymania rzeczy wspólnych. Zniesienie współwłasności następuje w umowie lub orzeczeniu sądowym. Może ono nastąpić przez: podział fizyczny rzeczy wspólnych, przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, przez tzw. podział cywilny, czyli sprzedaż rzeczy wspólnej i podzielenie pieniędzy.
Użytkowanie wieczyste. Jest to prawo rzeczowe usytuowane pomiędzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi. Bardzo przypomina własność, jest wytworem ustroju socjalistycznego. Przetrwało jednak do czasów współczesnych. Użytkowanie wieczyste może istnieć na nieruchomościach, które są własnością skarbu państwa, lub jednostek samorządu terytorialnego. Prawo to powstaje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Aby jednak ono powstało wymagany jest jeszcze wpis tego prawa do księgi wieczystej. Prawo to ma charakter czasowy, jest, bowiem ustanawiane na okres od 40-99lat. W ostatnich pięciu latach przed wygaśnięciem tego prawa można żądać jego przedłużenia na kolejny taki sam okres. Właściciel może odmówić przedłużenia tylko ze względu na ważny interes społeczny. Użytkownik wieczysty musi się stosować nie tylko do przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, lecz także do warunków umowy zawartej z właścicielem. W szczególności zobowiązany jest w okresie wskazanym w umowie wybudować na tym gruncie budynek. Jeżeli tego nie zrobi właściciel może rozwiązać umowę użytkowania wieczystego. Użytkowanie wieczyste jest, bowiem prawem celowym, tzn. ustanowionym dla realizacji wskazanego w umowie celu. Głównie chodzi tu o cel mieszkaniowy. Użytkownik wieczysty jest także zobowiązany uiszczać opłatę roczną na rzecz właściciela. Opłata ta jest swego rodzaju ceną za oddanie gruntu do korzystania. Prawo to jest zbywalne i dziedziczne. Aby więc zbyć to prawo konieczne jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego oraz wpis nowego użytkownika wieczystego do księgi wieczystej. Właścicielowi przysługuje prawo pierwokupu w przypadku, gdy wieczysty użytkownik chce sprzedać to prawo istniejące na gruncie, który nie został jeszcze zabudowany. Budynki, które użytkownik wieczysty wzniesie na tym gruncie stanowią jego własność. Mamy, więc tutaj wyjątek od zasady, która głosi, że wszystko, co jest na trwałe związane z gruntem należy do właściciela gruntu. Własność ta jest jednak ściśle związana z użytkowaniem wieczystym. Jeżeli więc wygasa użytkowanie wieczyste użytkownik wieczysty traci prawo do własności budynków. Właścicielem tych budynków staje się właściciel gruntu. Musi on jednak zapłacić byłemu użytkownikowi wieczystemu za przejęte budynki. Użytkowanie wieczyste można nabyć także w drodze zasiedzenia. Możliwe jest, że użytkowanie wieczyste należy do kilku osób. Użytkownik wieczysty może chronić swoje prawo w taki sam sposób jak właściciel. Istnieje prawna możliwość przekształcenia użytkowania wieczystego we własność za odpowiednią opłatą.
Ograniczone prawa rzeczowe. Aby ustanowić ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości wymagane jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. Z kolei dla przeniesienia tego prawa na inną osobę wymagany jest wpis do księgi wieczystej, jeżeli prawo to już poprzednio było wpisane do tej księgi. Niekiedy jednak te prawa powstają nie na podstawie umowy, lecz bezpośrednio na mocy przepisów lub na mocy orzeczenia sądowego.
Użytkowanie- uprawnia do używania rzeczy i pobierania z niej pożytków. Może być ustanowione na nieruchomościach i ruchomościach. W praktyce występuje tylko na nieruchomościach. Może być odpłatne i nieodpłatne. Co do zasady prawo to jest niezbywalne i niedziedziczne z jednym wyjątkiem. Użytkownikiem może być każdy podmiot. Nasz prawodawca uregulował bliżej trzy rodzaje użytkowania: gdy użytkownikiem jest osoba fizyczna (prawo wygasa najpóźniej z chwilą śmierci osoby, której przysługiwało), gdy użytkownikiem jest rolnicza spółdzielnia produkcyjna- RSP (rolnik przystępujący do RSP wnosi do niej tytułem wkładu swoje gospodarstwo w użytkowanie. RSP, która na gruncie tym wybuduje budynek, posadzi drzewa lub krzewy będzie ich właścicielem. Jest to kolejny wyjątek od zasady, że wszystko, co jest na trwałe związane z gruntem należy do właściciela gruntu.), Timesharing (jest to prawo do korzystania w określonych porach roku z budynku lub lokalu w celach turystyczno-wypoczynkowych. To użytkowanie jest zbywalne i dziedziczne i może być ustanowione max na max 50lat.).
Służebności. Wyróżniamy służebności: *gruntowe, *osobiste. Służebności gruntowe polegają na tym, że istnieją dwie nieruchomości a każda z nich należy do innej osoby. Jedna nieruchomość nazywana jest władnącą a druga służebną. Właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w określony sposób z nieruchomości służebnej. Jest to tzw. służebność gruntowa czynna. Występuje także tzw. służebność gruntowa bierna, polega ona na tym, że właściciel nieruchomości służebnej ma obowiązek powstrzymać się od korzystania w określony sposób ze swojej nieruchomości. W przypadku obu tych służebności właściciel nieruchomości służebnej nie jest zobowiązany do działania. Zobowiązany jest natomiast do zaniechania lub tolerowania tego, że ktoś inny korzysta z jego nieruchomości. Służebność gruntowa jest prawem zbywalnym i dziedzicznym. Jest jednak to ściśle związane z własnością nieruchomości władnącej, czyli kto jest właścicielem nieruchomości władnącej temu to prawo przysługuje. Służebności gruntowe są jedynymi ograniczonymi prawami rzeczowymi, które można nabyć w drodze zasiedzenia. Nabycie to następuje, jeżeli osoba przez 20lat w dobrej wierze lub 30lat w złej wierze korzysta z trwałego i widocznego urządzenia znajdującego się na nieruchomości służebnej. Urządzenie to musi być skonstruowane przez osobę, która chce nabyć służebność gruntową. Służebność gruntowa wygasa, jeżeli nie była wykonywana przez 10lat. Służebności osobiste. Do służebności osobistych stosujemy przepisy o służebnościach gruntowych. Służebności osobiste mogą być ustanowione tylko na rzeczach osób fizycznych. Są one niezbywalne i niedziedziczne. Wygasają, więc najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego.
Zastaw. Jest często porównywany do hipoteki. Hipoteka i zastaw nazywane są prawami zastawniczymi, gdyż są do siebie bardzo podobne i pełnią tę samą funkcję gospodarczą, mianowicie prawa te są tzw. rzeczowymi sposobami zabezpieczania spłaty wierzytelności. Wyróżniamy zastaw: kodeksowy, rejestrowy. Zastaw kodeksowy uregulowany został w kodeksie cywilnym. Może być ustanowiony na ruchomościach i niektórych prawach np. wierzytelnościach lub prawach z weksla. Zastaw ten powstaje najczęściej na podstawie pisemnej umowy między zastawcą a zastawnikiem. Zastawca to właściciel rzeczy obciążonej zastawem; najczęściej jest on dłużnikiem, choć niekoniecznie, zastawnika. Zastawnik to osoba, dla której zastaw jest ustanowiony. Zastawnikiem jest, więc wierzyciel, który chce zabezpieczyć spłatę swojej wierzytelności. Niekiedy zastaw powstaje bezpośrednio na mocy przepisów, mówimy wtedy, o tzw. zastawie ustawowym, np. zastaw na rzecz hoteli na wszystkich rzeczach, jakie wniesiemy do hotelu dla zabezpieczenia spłaty wynagrodzenia za pobyt, zastaw na rzecz fiskusa dla zabezpieczenia spłaty podatków. Zastawca może zbyć rzecz, na której ustanowiona zastaw. Zastaw obciąża jednak rzecz niezależnie od tego, kto w danym momencie jest jej właścicielem. Po zawarciu umowy zastawu zastawca ma obowiązek wydać tę rzecz zastawnikowi na przechowanie. Zastawnik nie może jednak sprzedać tej rzeczy nawet wtedy, gdy dług nie zostanie spłacony na czas, gdyż zastawnik nie jest właścicielem tej rzeczy. Zaspokojenie roszczeń zastawnika z zastawionej rzeczy może nastąpić dopiero na podstawie wyroku sądowego w trybie egzekucji prowadzonej przez komornika. Zastawnik może zaspokoić swoje roszczenie z zastawionej rzeczy przed innymi wierzycielami osobistymi dłużnika. Zastaw rejestrowy. Został on uregulowany w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Do zastawu rejestrowego w nieuregulowanych stosujemy przepisy o zastawie kodeksowym. Powstaje on na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej między zastawcą a zastawnikiem. Powstaje jednak dopiero w momencie jego wpisania do rejestru zastawów. Rejestr ten jest prowadzony przez sądy rejonowe i gospodarcze. Zastawnikiem może być tutaj tylko podmiot prowadzący działalność gospodarczą (przedsiębiorca). Zastaw rejestrowy unika wad zastawu kodeksowego (zastawca i zastawnik mogą w umowie postanowić, że rzecz obciążona zastawem pozostanie w rękach zastawcy, czyli właściciela). W umowie można także postanowić, że w momencie, gdy dłużnik będzie w zwłoce w zapłacie długu rzecz obciążona zastawem stanie się automatycznie własnością zastawnika. Można też postanowić, że zastawnik nie stanie się właścicielem rzeczy, ale, że będzie mógł z pominięciem drogi sądowej tę rzecz sprzedać przez komornika lub notariusza. Rejestr zastawów jest całkowicie jawny, co oznacza, że każdy ma prawo wglądu do niego. Zakłada również, że każdy zna treść wpisów w tym rejestrze, dlatego też nikt nie może zastawiać się tym, że nie wiedział, że dana rzecz jest zastawiona, jeżeli zastaw był ujawniony w rejestrze. Jeżeli jednak kupujemy rzecz, która u danego sprzedawcy jest przedmiotem obrotu prawnego, zakłada się, że rzecz jest wolna od zastawu, chyba, że udowodniono, iż wiedzieliśmy, że ta rzecz jest zastawiona.
Hipoteka. Bardzo przypomina zastaw, pełni tę samą funkcję gospodarczą tzn. zabezpiecza spłatę wierzytelności. W przeciwieństwie do zastawu ustanawiana jest na nieruchomościach oraz niektórych prawach. Wyróżniamy hipotekę: *umowną, *ustawową. H. ustawowa powstaje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Powstaje jednak dopiero z chwilą wpisania do księgi wieczystej. H. ustawowa powstaje z mocy ustawy, ale też dopiero po wpisie do księgi wieczystej. Przedmiot hipoteki może i z reguły pozostaje we władaniu właściciela. Hipoteka obciąża nieruchomość niezależnie od tego, kto w danym momencie jest jej właścicielem. Zaspokojenie roszczenia z przedmiotu hipoteki następuje w postępowaniu egzekucyjnym sądowym na podstawie tytułu egzekucyjnego, którym najczęściej jest wyrok. Hipoteka podobnie jak zastaw jest prawem akcesoryjnym tzn. wygasa najpóźniej z chwilą wygaśnięcia roszczenia, które zabezpiecza. Hipotekę można ustanowić na niektórych prawach np. użytkowaniu wieczystym, własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu własnościowego, a także na wierzytelności zabezpieczonej inną hipoteką (subintabulat). Hipotekę można również ustanowić na statku wpisanym do rejestru statków morskich. Na jednej nieruchomości można ustanowić większą liczbę hipotek, pierwszeństwo w zaspakajaniu ma wtedy ta hipoteka, której wniosek o wpis został złożony wcześniej.
Spółdzielcze ograniczone prawa rzeczowe. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego. Podmiotem tego prawa może być tylko członek spółdzielni mieszkaniowej. Prawo to powstaje na podstawie umowy zawartej w zwykłej formie pisemnej. Oświadczenie woli spółdzielni w ramach tej umowy nazywamy przydziałem. Prawo to jest zbywalne i dziedziczne. Umowa przenosząca to prawo na inną osobę musi być zawarta w formie aktu notarialnego a nabywca musi zostać przyjęty w poczet członków spółdzielni. Prawo to może przysługiwać tylko jednej osobie lub małżonkom. Obecnie spółdzielnie nie mogą już ustanawiać nowych praw własnościowych do lokalu mieszkalnego. Te prawa jednak, które zostały ustanowione przed 2001r. istnieją nadal. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego (w kwestiach nieuregulowanych stosujemy do niego przepisy o własnościowym prawie do lokalu).
Posiadanie. Nie jest prawem, jest to faktyczne władztwo nad rzeczą sprawowane we własnym interesie. Wyróżniamy posiadanie: *samoistne, *niesamoistne (zależne). Posiadacz samoistny to osoba, która włada rzeczą tak jak właściciel. Posiadacz zależny to osoba, która włada rzeczą tak jak ktoś, komu przysługuje inne prawo niż własność do rzeczy np. dzierżawca, użytkownik itp. Aczkolwiek posiadanie jest prawem, które wywołuje skutki prawne: długotrwałe posiadanie samoistne prowadzi do nabycia prawa własności na podstawie przepisów o zasiedzeniu, z posiadaniem wiążą się domniemania prawne: *posiadanie jest zgodne z stanem prawnym, *ciągłość posiadania, tzn., że nie było przerw w posiadaniu. Posiadanie jest chronione prawnie zarówno na drodze sądowej jak i pozasądowej. Właścicielowi przysługuje tzw. powództwo posesoryjne o przywrócenie posiadania. Dla obrony posiadania posiadacz może zastosować również samoobronę i samopomoc.
Dzierżenie. To nie jest prawo, ale faktyczne władztwo nad rzeczą, ale nie dla siebie, lecz dla innej osoby. Dzierżenie podlega ochronie prawnej, ale tylko na drodze pozasądowej. Podobnie jak posiadacz dzierżyciel może zastosować samoobronę do odparcia bezprawnego ataku na rzecz, którą włada.
Księgi wieczyste. Jest to sądowa ewidencja informacji dotyczących nieruchomości. Są prowadzone przez wydziały ksiąg wieczystych sądów rejonowych. Składają się z 4działów: zawiera opis nieruchomości, wskazuje, kto jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości, informuje o wszelkich prawach obciążających nieruchomość z wyjątkiem hipotek, przeznaczony jest na wpisywanie hipotek. Istnieje tzw. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. Oznacza ona, że prawo chroni osoby, które działały w zaufaniu do treści wpisów w księdze wieczystej. Z rękojmią tą związane jest domniemanie prawdziwości wpisu w księdze wieczystej. Księgi te są w pełni jawne formalnie (nie można nikomu w sądzie robić przeszkód w zajrzeniu do nich). Aby odnaleźć księgę wieczystą interesującej nas nieruchomości musimy znać nr tej księgi! Z reguły wpisy do księgi mają charakter deklaratoryjny, tzn. wpisy te jedynie informują o tym, że pewien skutek prawny wystąpił. Niektóre jednak wpisy do księgi wieczystej mają charakter konstytutywny (stosunek prawny następuje dopiero w momencie dokonania wpisu w księdze wieczystej). Jeżeli zaistnieje niezgodność między treścią wpisów w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, wtedy można wnieść do sądu specjalny pozew o sprostowanie treści wpisu w księdze wieczystej. Jednak oprócz tego w każdym postępowaniu sądowym można stwierdzić, że wpis w księdze wieczystej jest niezgodny ze stanem prawnym.
Geodezyjna ewidencja gruntów, tzw. kataster. Jest ona prowadzona przez powiaty. Jest to również rodzaj rejestru, w którym wpisywane są informacje dotyczące nieruchomości. Z katastrów można wyczytać nawet więcej informacji niż z księgi wieczystej. Ewidencja ta jest również w pełni jawna. Ma jednak jedną wadę: nie jest z nią związana rękojmia wiary publicznej. Nie możemy, więc mieć pełnego zaufania do wpisów w tej ewidencji dotyczących konkretnej nieruchomości zapisanej w katastrach. Trzeba znać miejsce położenia tej nieruchomości.
Prawo zobowiązań. Przepisy prawa zobowiązań zostały zawarte przede wszystkim w księdze 3 kodeksu cywilnego. Księga ta składa się z dwóch części: ogólnej i szczególnej. Część ogólna obejmuje wszystkie wspólne zasady prawa zobowiązań. Część szczególna poświęcona jest konkretnym umowom, a także niektórym źródłom zobowiązań. Przepisy prawa zobowiązań rozsiane są także w wielu innych aktach prawnych, które dotyczą zwłaszcza różnych umów. Zobowiązanie to stosunek prawny zachodzący między dłużnikiem a wierzycielem. Wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia określonego świadczenia. Po stronie wierzycieli i dłużników w jednym stosunku zobowiązaniowym może wystąpić większa ilość podmiotów. Może więc być kilku dłużników i kilku wierzycieli. Szczególną formą tej sytuacji są zobowiązania solidarne. Może istnieć solidarność po stronie dłużników jak i po stronie wierzycieli. Znacznie częściej występuje solidarność po str. dłużników. polega to na tym, że wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia przez wszystkich wspólników razem wziętych jak i od każdego z nich z osobna. Spełnienie świadczenia w całości przez jednego z dłużników zwalnia z długu pozostałych. Zobowiązania solidarne istnieją na mocy przepisów ustawy albo na mocy postanowień umowy. Wspólnicy spółki cywilnej ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec dłużników za długi spółki.
Źródła zobowiązań. 1.Źródłem zobowiązań są zarówno jednostronne jak i wielostronne czyli są to umowy. Umowa jest najczęściej występującym źródłem zobowiązań. W polskim prawie obowiązuje zasada swobody umów, strony mogą więc zawrzeć każdą umowę byleby tylko nie była ona sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie miała na celu obejścia prawa. W związku z tą zasadą wyróżniamy umowy: *nazwane, *nienazwane. Umowy nazwane to te, które są wyraźnie uregulowane w przepisach. Umowy nienazwane to takie, które nie są przewidziane w przepisach, ale które są dozwolone na zasadzie swobody umów. 2.Drugim pod względem ważności źródłem zobowiązań są czyny niedozwolone czyli tzw. delikty. Pojęcie czynu niedozwolonego jest pojęciem technicznym. Nie należy go bowiem rozumieć dosłownie. Chodzi tu nie tylko o jakieś bezprawne zachowanie ludzkie, ale także niektóre inne zdarzenia takie jak zachowania zwierząt, ruch przedsiębiorstw, ruch pojazdu mechanicznego i inne. Odpowiedzialność prawna- jest to obowiązek poniesienia ujemnych konsekwencji zachowania własnego, innych osób, za które odpowiadamy a także czasami za zachowania zwierząt oraz z powodu wystąpienia innych zdarzeń. Odpowiedzialność cywilno- prawna to odpowiedzialność odszkodowawcza czyli obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody. Odpowiedzialność odszkodowawcza dzieli się na: odpowiedzialność deliktową czyli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, odpowiedzialność kontraktową czyli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego zobowiązania, przy czym zobowiązania to mogło powstać z różnych źródeł np. umowy. odpowiedzialność ubezpieczeniowa czyli odpowiedzialność, jaką ponosi towarzystwo ubezpieczeniowe z tego powodu, że ziściło się pewne zdarzenie ubezpieczeniowe. Istnieją następujące zasady odpowiedzialności odszkodowawczej: win, ryzyka, słuszności, repartycyjno-gwarancyjna. Ad. zasady odpowiedzialności odszkodowawczej odpowiadają na pytanie dlaczego dana osoba ma naprawić szkodę. Zgodnie z zasadą win odpowiedzialność za szkodę ma ponieść ta osoba, z której winy szkoda została wyrządzona. Na gruncie prawa cywilnego zasada winy odgrywa ciągle jeszcze pierwszoplanową rolę. Wina w prawie cywilnym pojmowana jest jako umyślność lub niedbalstwo. Obowiązuje reguła, że stopień winy nie ma większego znaczenia. Naprawić szkodę musi nawet osoba, która ponosi tzw. najlżejszą winę, że dana szkoda wystąpiła. Kluczowy dla deliktów art. 415 ,,Kodeksu Cywilnego’’ stanowi: ,,kto z swej winy wyrządzi drugiemu szkodę obowiązany jest ją naprawić’’. Ad. Coraz częściej do głosu dochodzi jednak zasada ryzyka. Zgodnie z nią odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę powinna ponieść ta osoba, której zachowanie stwarza ryzyko wystąpienia szkód, nawet jeżeli nie ponosi ona winy za zaistniałą szkodę. Na zasadzie ryzyka odpowiadają: posiadacze pojazdów mechanicznych za szkodę wyrządzoną ruchem tego pojazdu, prowadzący przedsiębiorstwa wprowadzane w ruch za pomocą sił przyrody za szkody wyrządzone ruchem tego przedsiębiorstwa, posiadacze lokali i innych pomieszczeń za szkodę wyrządzoną wylaniem, zrzuceniem lub spadnięciem jakiegoś przedmiotu z tych pomieszczeń, podmioty prawa publicznego np. gmina, skarb państwa za szkody wyrządzone działaniami władczymi tych funkcjonariuszy. Ad. niekiedy ustawodawca nakazuje naprawić szkodę osobie, która nie ponosi winy za zaistniałą sytuację lecz obciążenie jej odpowiedzialnością odszkodowawczą jest słuszne i sprawiedliwe np. odpowiedzialność chorego psychicznie za zabicie jedynego żywiciela rodziny. Ad. zasada repartycyjno-gwarancyjna dotyczy odpowiedzialności odszkodowawczej zakładu ubezpieczeń. Aby powstała muszą wystąpić trzy przesłanki: szkoda, zdarzenie za które ktoś odpowiada, związek przyczynowy między zdarzeniem a powstałą szkodą. W prawie cywilnym wymagany jest tzw. normalny związek przyczynowy. Polega to na tym, że sprawca odpowiada tylko za normalne następstwa swego działania.