WPROWADZENIE DO RYNKU FINANSOWEGO
Rynek to miejsce, w którym przechodzą dobra i usługi od sprzedających i kupujących. Każda z zawieranych transakcji jest rozliczana więc dokonuje się określony przepływ pieniężny, pewien strumień pieniężny przepływa od kupujących do sprzedających.
Transakcje gospodarcze (transakcje kupna-sprzedaży) dokonują się ustawicznie w gospodarce to również ustawicznie w ślad za tymi transakcjami dokonują się przepływy pieniężne.
We współczesnej gospodarce rozliczanie transakcji i ww. przepływy (strumienie) pieniężne dokonuje się na rynku finansowym, czyli można powiedzieć, iż przedmiotem rynku finansowego jest rozliczanie różnorakiej transakcji gospodarczej oraz finansowanie działalności gospodarczej.
W zależności od tego, co jest przedmiotem transakcji kupna-sprzedaży możemy wyróżnić takie segmenty rynku jak:
rynek towarów i usług (materiały);
rynek pracy (jeżeli przedmiotem transakcji jest praca);
rynek nieruchomości (jeżeli przedmiotem transakcji jest nieruchomość);
rynek finansowy (jeżeli przedmiotem transakcji jest kapitał albo pieniądz i kapitał);
Czyli rynek finansowy to ogół transakcji, w których przedmiotem jest szeroko pojęty kapitał. Na tym rynku następuje ustawiczny przepływ tego kapitału pomiędzy podstawowymi podmiotami rynku, którymi są:
(a) gospodarstwa domowe, które świadczą pracę na rzecz przedsiębiorstw i państw otrzymując w zamian zapłatę za pracę oraz różnego rodzaju świadczenia typu renty, emerytury, zasiłki;
(b) przedsiębiorstwa określone inaczej sektorem wytwórczym, które produkując określone dobra i świadcząc usługi sprzedają je gospodarstwom domowym oraz sektorowi państwowemu otrzymując w zamian określony przychód;
(c) państwo jest to umownie nazwana grupa podmiotów, do której zaliczamy sferę produkcji niematerialnej, czyli nie wytwarzającej dochodu narodowego tzn. zaliczamy tutaj szkolnictwo, naukę, oświatę, służbę zdrowia, wojsko i szeroko pojętą administrację. Do tej grupy należą także jednostki odpowiedzialne za kreowanie i realizację polityki gospodarczej, czyli organy administracji centralnej, a także jednostki odpowiedzialne za politykę pieniężną, czyli bank centralny. BC odpowiadając za prowadzenie polityki pieniężnej wpływa przede wszystkim na ilość pieniądza w gospodarce oraz szybkość jego w obiegu (szybkość cyrkulacji pieniądza);
(d) umownie nazywany zagranica, zaliczamy do tej grupy różnego rodzaju podmioty gospodarcze oraz instytucje finansowe, z którymi przedsiębiorstwa krajowe prowadzą różnego rodzaju transakcje eksportowo-importowe lub mogą się wspomagać pod względem finansowym mogą pożyczać kapitał np. banki;
We współczesnym świecie w rozwiniętych gospodarstwach rynkowych rozliczanie transakcji oraz finansowanie działalności gospodarczej, które dokonuje się poprzez ustawiczny przepływ strumieni finansowych pomiędzy ww. podstawowymi grupami podmiotów dokonuje się poprzez rynek finansowy (do którego rozwoju przyczynił się pieniądz), którego główną grupą podmiotów są pośrednicy finansowi.
Schemat funkcjonowania rynku finansowego można przedstawić w sposób następujący:
Udziały
Kapitały
Kredyty Kredyty
Oszczędności Oszczędności
Pośrednicy finansowi
Udziały Udziały
Pożyczki Pożyczki
Pośrednicy finansowi to instytucje rynku finansowego, które pośredniczą w przepływie środków od podmiotów posiadających je w nadmiarze, czyli określonych nadwyżek finansowych do podmiotów pragnących przyjąć te środki do zagospodarowania realizując określone przedsięwzięcia inwestycyjne, czyli na swoją działalność rozwojową. Mogą one przyjmować środki od gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, które kierują do nich swoje oszczędności.
Zgromadzenie u pośredników środki przekazywane są dalej poprzez strumienie, które nazywają się kredytami na działalność bieżącą i działalność rozwojową (modernizacje i inwestycje).
Gospodarstwa domowe korzystają na ogół z kredytów konsumpcyjnych a także po części inwestycyjnych np. zakup nieruchomości.
Natomiast podmioty gospodarcze kredytują się w bankach przeznaczając uzyskane środki na swoją działalność bieżącą (utrzymanie bieżącej płynności) oraz realizację przedsięwzięć inwestycyjnych. Poza tym nadwyżki wolnych środków zgromadzone w gospodarstwach domowych mogą być przekazywane bezpośrednio do przedsiębiorstw, jest to strumień kapitały. Odbywa się to poprzez emisję różnorakiego rodzaju papierów wartościowych np. akcji i obligacji, czyli przedsiębiorstwa emitują. W zamian za przekazane środki gospodarstwa domowe otrzymują papiery wartościowe, czyli wymienione akcje i obligacje, jest to strumień udziału, z których wynikają określone pożyczki np. prawo do udziału w zysku lub procentu, czyli kuponu odsetkowego z obligacji.
Dodatkowo pośrednicy finansowi mogą rozszerzać swoją pulę środków będących w ich dyspozycji poprzez wspomaganie się różnego rodzaju pożyczkami zaciąganymi za granicą lub w sektorze państwowym, czyli w BC. Odbywa się to na zasadzie zaciągania przez bank krajowy pożyczki w banku zagranicznym bądź kredytu redyskontowego lub lombardowego w BC danego kraju. W zamian za to finansowi pośrednicy krajowi mogą oferować pożyczkodawcom określone prawa umownie nazwane na tym schemacie udziałami.
W literaturze przedmiotu przez rynek finansowy rozumie się miejsce zawierania różnorodnych transakcji, których przedmiotem jest szeroko rozumiany kapitał finansowy. Za pośrednictwem tego rynku następuje przepływ strumieni finansowych od podmiotów posiadających nadwyżki środków (pożyczkodawców czy kapitałodawców) do podmiotów chcących przyjąć je do zagospodarowania (pożyczkobiorców czy kapitałobiorców), czyli zamienić je w aktywa realne poprzez realizację różnego rodzaju przedsięwzięć inwestycyjnych. Oddając środki do zagospodarowania kapitałodawcy oczekują wymiennych korzyści finansowych, którymi mogą być udziały w zysku kapitałobiorców bądź udział w ich majątku oraz procent.
Bardziej szczegółowa definicja rynku finansowego mówi, iż jest to ogół transakcji papierami wartościowymi będących instrumentem udzielania kredytów krótko-, średnio- i długoterminowych. Z definicji tej wynika, iż przedmiotem transakcji rynku finansowego są papiery wartościowe, które z kolei stanowią podstawowy instrument finansowy.
Przez instrumenty finansowe rozumie się określone zobowiązanie (stosunek kredytowy) lub inaczej roszczenie majątkowe kapitałodawcy w stosunku do kapitałobiorcy. Tak więc owe przemieszczanie się nadwyżek wolnych środków odbywa się za pośrednictwem papierów wartościowych, które są dokumentem potwierdzającym przekazanie środków i stwierdzających określone roszczenie kapitałodawcy w stosunku do kapitałobiorcy.
Papiery wartościowe są aktywem finansowym kapitałodawcy, a zobowiązaniem emitenta, czyli kapitałobiorcy.
Celem przekazywania środków na rynek finansowy jest ich inwestowanie, z którego winien wynikać określony dochód, czy to w formie udziału w zysku emitenta, czy w formie procentów.
Instrumenty finansowe można poklasyfikować na wiele sposobów z punktu widzenia różnorakich kryteriów.
Z punktu widzenia aspektu własnościowego wyróżniamy instrumenty:
1) instrumenty udziałowe;
2) instrumenty wierzytelnościowe;
Instrumenty (1) grupy, czyli udziałowe stwarzają prawo kapitałodawcy do udziału w majątku emitenta (kapitałobiorcy), z którego dalej wynika prawo do udziału w zysku bądź majątku w czasie likwidacji emitenta, jak również mogą z tego wynikać bardziej szczegółowe prawa. Podstawowymi instrumentami tej grupy są akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe i certyfikaty inwestycyjne (są to zarazem udziałowe podstawowe papiery wartościowe tej grupy - instrumenty finansowe).
Instrumenty (2) grupy, czyli wierzytelnościowe są instrumentami długu (dłużnikami). Oznacza to, iż kapitałodawca udostępnia swój kapitał na ściśle określony czas, czyli musi on zostać zwrócony w terminie zapadalności danego instrumentu. Pożytkiem z tego typu papierów wartościowych jest procent w szczególności wypłacany w formie kuponu odsetkowego, dyskonta lub renty wieczystej. Do tej grupy papierów należą obligacje (w tym także zero kuponowe), różnego rodzaju weksle (w tym także skarbowe), papiery dłużne przedsiębiorstw (zwane inaczej skryptami dłużnymi), skrypty wieczyste, certyfikaty depozytowe, a także zwykłe depozyty bankowe.
Instrumenty, takie jak akcje i obligacje, a także waluty oraz niektóre indeksy giełdowe, czy ekonomiczne nazywane są instrumentami pierwotnymi lub bazowymi. Oznacza to, że na ich podstawie tworzy się następny papier wartościowy (instrument finansowy), który nazywa się instrumentem pochodnym inaczej deryfatem. Przykładem instrumentów pochodnych są kontrakty terminowe, takie jak forwards, futures, opcje, swapy.
Na rynku polskim przykładem kontraktu terminowego może być kontrakt futures na WIG20, TECHWIG, MIDWIG, a także kontrakt futures na dolary amerykańskie czy EURO. Są także kontrakty futures na akcje największych spółek giełdowych np. TP S.A., Orlen. Oznacza to, że indeksy giełdowe ww. są instrumentami bazowymi, natomiast kontrakt futures są instrumentem pochodnym. Kontrakty jest specyficzny.
Ze względu na sposób generowania przez instrumenty finansowe dochodów wyróżniamy:
1) instrumenty przynoszące stały dochód;
2) instrumenty przynoszące zmienny dochód;
Do (1) grupy zaliczamy obligacje o stałej stopie oprocentowania, czyli wypłacających w jednakowej wysokości kupony odsetkowe.
Do (2) grupy zaliczamy obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, kupony odsetkowe mogą być wypłacane w różnej wysokości oraz akcje, z których wynika prawo do dywidendy. Dywidenda z kolei jest wielkością wynikową, czyli uzależnioną od zysku i o fakcie jej wypłacenia oraz wysokości decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy.
Z punktu widzenia czasu wyróżniamy instrumenty :
1) krótkoterminowe – z okresem zapadalności do 1 roku;
2) średnioterminowe – z okresem zapadalności nie przekraczającym 3 lub 5 lat;
3) długoterminowe – z okresem zapadalności powyżej 3 lub 5 lat;
Podobnie jak dokonuje się klasyfikacji instrumentów finansowych można również dokonać systematyzacji rynku finansowego. Najbardziej spopularyzowanym podziałem jest wyróżnienie dwóch segmentów operacyjnych, którymi są rynek pieniężny i kapitałowy. Wyróżnienie to przebiega według kryterium czasu i kryterium celu.
Z punktu widzenia tych kryteriów przez rynek pieniężny rozumie się taki segment rynku finansowego, poprzez który podmioty gospodarcze finansują swoją działalność bieżącą, a okres dysponowania środkami nie przekracza 1 roku. Strumienie finansowe przepływające przez ten rynek nazywają się strumieniami pieniężnymi albo w skrócie pieniądzem.
Natomiast przez rynek kapitałowy rozumiemy taki segment rynku finansowego, poprzez który podmioty gospodarstw finansują swoją działalność rozwojową (modernizacyjno-inwestycyjną), a okres dysponowania środków przekracza 1 rok. Strumienie, z którymi mamy do czynienia na rynku kapitałowym nazywają się strumieniami kapitałowymi, w skrócie kapitałem.
RYNEK PIENIĘŻNY – LOKATY MIĘDZYBANKOWE I BONY SKARBOWE
Rynek pieniężny należy do najważniejszych segmentów operacyjnych rynku finansowego. Jest wynikiem najbardziej płynnych aktywów, gdyż środki na nim występujące to w szczególności gotówka i krótkoterminowe (do 1 roku) papiery wartościowe. Tworzą go w szczególności instytucje fin. dysponujące wolnymi środkami, które chcą je oddać do zagospodarowania nawet na 1 dzień, by osiągnąć dodatkowy dochód oraz podmioty, które chcą przyjąć te środki do zagospodarowywania. Szczególnie aktywną rolę na rynku pieniężnym pełnią instytucje fin., w tym głównie BK, które pragną uzyskać dodatkowy dochód z zagospodarowywania środków na bardzo krótkie terminy (od 1 dnia do 1 tygodnia). Na rynku pieniężnym występuje także BC, który w sposób bezpośredni oddziałuje na sektor BK oraz realizuje politykę pieniężno – kredytową, wykorzystując takie instrumenty jak:
- operacje otwartego rynku
- polityka refinansowa BK, w skład której wchodzi polityka st. redyskontowej i kredyt lombardowy
- polityka rezerw obowiązkowych
Do podstawowych instrumentów rynku pieniężnego należą:
- bony skarbowe
- bony pieniężne
- krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw
- certyfikaty depozytowe
- weksle przedsiębiorstw
- czeki
- akcepty bankowe
- depozyty międzybankowe
Instrumenty te, zwane także walorami mają zróżnicowane oprocentowanie (st.%), które zależą od stopnia zamiany jednego waloru na gotówkę (jego płynność) oraz oceny stopnia wypłacalności emitenta tego papieru. Ocena stopnia wypłacalności emitenta ma bezpośrednie przełożenie na ryzyko przyporządkowane danemu pap. wart., która dalej determinuje jego stopę zwrotu. Stopa zwrotu to stopa rentowności, zyskowności. Najbardziej bezpiecznymi pap.wart. na rynku pieniężnym są bony skarbowe. Ze względu na fakt postrzegania Skarbu Państwa jako emitenta, zawsze wypłacalnego. Papiery wart. emitowane przez SP są nazywane papierami bez ryzyka (wolne od ryzyka). Jednakże ponieważ na rynku fin. obowiązuje zasada, iż ryzyko kosztuje, czyli ma swoją cenę, to papiery SP posiadające zerowe ryzyko mają najniższą stopę zwrotu. Stopa zwrotu, którą przynoszą te papiery (bony skarbowe) nazywa się w literaturze „czystą st. %” bądź st.% wolną od ryzyka. Wyższe st.zwrotu przynoszą papiery wart. emitowane przez BK, których stopień niewypłacalności jest wyższy w porównaniu do stopy niewypłacalności SP. Jeszcze wyższe st.zwrotu przynoszą papiery wart. emitowane przez przedsiębiorstwa, gdyż ich stopień niewypłacalności jest wyższy od stopnia niewypłacalności BK. Cena pap.wart. na rynku pieniężnym zwana także stopą ich oprocentowania kształtuje się pod wpływem mechanizmu popytu i podaży. Największymi segmentami rynku pieniężnego są:
- rynek lokat międzybankowych
- rynek bonów skarbowych
- rynek krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw
RYNEK LOKAT MIĘDZYBANKOWYCH
tworzony jest przez BK i kształtuje się w zależności od wysokości nadwyżek ponadobowiązkowych rezerw gotówkowych BK. Rezerwy te wynikają z różnicy pomiędzy złożonymi w bankach depozytami a rezerwami obowiązkowymi odprowadzanymi do BC przez BK. Nadwyżki wolnych środków będących w posiadaniu niektórych BK mogą być przekazane do zagospodarowania tym bankom, które cierpią na niedobór środków i poszukują wolnych środków, które chcą przyjąć do zagospodarowania. Przekazywanie i przyjmowanie środków odbywa się po określonej cenie, którą jest st. Oprocentowania. Najbardziej znaczącą w świecie st.% rynku międzybankowego jest stopa LIBOR. Jest to roczna st.%, po której banki są skłonne oddać swe środki do zagospodarowania. Stopa ta wywiera bardzo znaczący wpływ na inne st.% rynku fin., to jest w szczególności na st. oprocentowania kredytów. Drugą st.% jest stopa LIBID, która jest roczną st.% oferowaną przez banki chcące przyjąć środki do zagospodarowania. Na międzybankowym rynku w Polsce obowiązują dwie st.%, którymi są WIBOR określana jako roczna st.%, po jakiej bank skłonny jest udzielić kredytu innemu bankowi. Drugą st.% to stopa WIBID określana jako roczna st.%, jaką bank jest gotów zapłacić za środki przyjęte w depozyt od innego banku. Stopy te są obniżane jako średnie arytmetyczne z kwotowań 15 BK będących dealerami BC. Dealer oznacza w tym przypadku możliwość zawierania transakcji z NBP.
Depozyty międzybankowe ze względu na długości okresów ich trwania dzielą się na:
- krótkoterminowe – do 1 m-ca włącznie
- długoterminowe – powyżej 1 m-ca, ale nie przekraczające 1 roku.
Do najczęściej spotykanych depozytów krótkoterminowych należą depozyty 1-dniowe, w których występują 3 rodzaje. Są nimi:
- O/N „overnight” – rozpoczynający się w momencie zawarcia transakcji i zapadająca w następnym dniu roboczym
- T/N „tommorow next” – rozpoczynający się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadający w dniu następnym (roboczym)
- S/N „spot next” – rozpoczynający się w drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji i zapadający w następnym dniu roboczym.
Do innych krótkoterminowych depozytów międzybankowych należą depozyty na 1 tydzień, 2 tygodnie i 1 m-c.
Do depozytów długoterminowych międzybankowych należą depozyty o okresie zapadalności 2 m-ce, 3 m-ce, 6 m-cy, 9 m-cy i 1 rok.
BONY SKARBOWE
są drugim ważnym instrumentem rynku pieniężnego. Należą do grupy papierów wierzytelnościowych, a ich emitentem jest SP. Poprzez emisję tych papierów wart. SP zaciąga pożyczkę (kredyt) u inwestorów, najczęściej w celu sfinansowania potrzeb budżetu państwa. Z uzyskanych kwot państwo finansuje w szczególności deficyt budżetowy, ujemne salda handlu zagranicznego, spłata zobowiązań długoterminowych państwa. Zasadą jest, iż potrzeby budżetu państwa mogą być finansowane w dłuższym okresie poprzez tzw. rolowanie (powtarzanie) emisji bonów skarbowych. Dla przykładu, wykup przypadający w danym dniu bonów skarbowych o rocznym terminie zapadalności może być sfinansowany przez emisję tych bonów o krótszym terminie zapadalności. Emitentem bonów skarbowych w Polsce jest SP, którego reprezentantem jest Ministerstwo Finansów, które z kolei ma agenta. Jest nim NBP i odpowiada on za organizację ich emisji, wykup bonów w dniu zapadalności oraz dokonywanie rozliczeń transakcji bonami. Bony są emitowane w postaci zdematerializowanej, co oznacza, że nie występują w postaci fizycznego dokumentu, tylko w postaci elektronicznej (impuls elektroniczny). Są emitowane jako pap.wart. na okaziciela o wartości nominalnej 10 tys. zł Są emitowane na okres od 1 tygodnia do 52 tygodni. Bony skarbowe od emitenta (na rynku pierwotnym) mogą być nabywane przez podmioty posiadające status uczestnika przetargu, gdyż rynek pierwotny jest zorganizowany w formie przetargów odbywających się w każdy pierwszy dzień roboczy tygodnia. Status uczestnika przetargu dany podmiot nabywa, jeżeli w okresie ostatnich 3 m–cy poprzedzających przetarg nabył bony skarbowe w wysokości przynajmniej 0,2 % wszystkich bonów sprzedanych na przetargach w tym okresie. Inne podmioty chcące kupić bony skarbowe na rynku pierwotnym mogą je kupować po zawarciu umowy cywilno – prawnej z uczestnikiem przetargu . Jednakże warunkiem złożenia oferty na rynku pierwotnym jest jej wysokość, która powinna wynosić co najmniej 100 tys. zł Cenę przetargową zgłasza się jako cenę, za którą nabywający chce zakupić 10 tys. zł wypłacane przez emitenta w dniu zapadalności umowy. Bony skarbowe należą do instrumentów dyskontowych, co oznacza, że ich cena zakupu kształtuje się poniżej wartości ceny nominalnej. Różnica pomiędzy wartością nominalną bonów a ceną jego zakupu nazywa się dyskontem (kwotą dyskonta).
D = N – P
D – kwota dyskonta (dyskonto)
N – wartość nominalna
P – wartość rynkowa (cena nabycia, rynkowa)
Kwota dyskonta oznacza koszt emitenta i stanowi dochód inwestora. Dla ważną informacją jest stopa dyskontowa bonu skarbowego, którą obliczamy w sposób następujący:
d = (D/N) * (360/n) * 100 d – roczna st. dyskontowa (%)
n – liczba dni od momentu zakupu bonu do dnia jego wykupu
Stopa dyskontowa bonu skarbowego jest roczną st.%, która wynika ze stosunku kwoty dyskonta do wartości nominalnej pomnożonego przez proporcję upływu czasu. Dla inwestora najważniejszą informacją jest st. rentowności bonu skarbowego zwana również st. zwrotu. Jest ona obliczana w sposób następujący:
r = (D/P) * (360/n) * 100 r – roczna st. rentowności bonu skarbowego
St. rentowności jest roczną st.% wynikającą ze stosunku kwoty dyskonta do ceny nabycia i proporcji upływu czasu. St. rentowności jest wyższa od st. dyskontowej.
Przykład
Dla zgłoszonej ceny przetargowej w wysokości 9371 zł dla bonu 26–tyg. kwota
St. rentowności jest roczną st.% wynikającą ze stosunku kwoty dyskonta do ceny nabycia i proporcji upływu czasu. St. rentowności jest wyższa od st. dyskontowej.
Przykład
Dla zgłoszonej ceny przetargowej w wysokości 9371 zł dla bonu 26–tyg. kwota dyskonta wynosi:
D = 10000 – 9371 = 629 zł – koszt emitenta / dochód inwestora
d = (629/10000) * (360/182) * 100 = 12,44%
Dla tego bonu st. rentowności jest równa:
r = (629/9371) * (360/182) * 100 = 13,28%
Dla nabywcy tego bonu, który sprzedał go po 60 dniach od daty zakupu za 9541 zł rzeczywista st. rentowności wyniosła:
r = [(9541-9371)/9371] * (360/60) * 100 = 10,88%
Natomiast nabywca, który przetrzymał bon do okresu zapadalności uzyskał st. zwrotu w wysokości:
r = [(10000-9541)/9541] * (360/122) * 100 = 14,2%
KRÓTKOTERMINOWE PAPIERY DŁUŻNE FIRM
Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw (papiery dłużne, skrypty dłużne, papiery komercyjne) są źródłem krótkoterminowego finansowania działalności przedsiębiorstwa. Służą do podtrzymywania bieżącej płynności fin., w swej istocie są krótkoterminową pożyczką. Najbardziej są one podobne jako źródło finansowania do klasycznego kredytu bankowego. Należą do papierów wierzytelnościowych, co oznacza, iż udzielona emitentowi pożyczka powinna być zwrócona w terminie zapadalności wg wartości nominalnej. Papiery te są instrumentem rynku pieniężnego, ponieważ termin ich wykupu nie przekracza 1 roku. W stosunku do klasycznego kredytu bankowego jest to źródło tańsze i bardziej elastyczne. Pierwsze emisje papierów pojawiły się w latach 50. w USA i Kanadzie.
Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw na rynku polskim pojawiły się w 1992r., a ich prekursorem był Polski Bank Rozwoju. Względna taniość korzystania z tego źródła finansowania wynika m.in. z faktu, iż emisja tych papierów może być rolowana (odnawialna, zastępowanie poprzedniej emisji nową), co oznacza, iż przedsiębiorstwo – emitent może zgromadzone poprzez emisję środki wykorzystywać także w okresach średnich, czyli powyżej 1 roku. Czyli może finansować swoje przedsięwzięcia inwestycyjne po koszcie wynikającym z krótkoterminowych st.%, które są niższe od st. oprocentowania w okresach dłuższych niż 1 rok.
Inną korzyścią finansowania działalności przedsiębiorstwa poprzez emisję krótkoterminowych papierów dłużnych w porównaniu do korzystania z klasycznego kredytu bankowego jest fakt, iż przedsiębiorstwo nie składa tak dużego zestawu informacji wymaganych przy aplikacji o kredyt oraz przedsiębiorstwo nie musi przedstawiać odpowiedzialnego zabezpieczenia oraz nie musi posiadać odpowiedniego udziału środków własnych. Poza tym przedsiębiorstwo – emitent może wyemitowana wykupić przed terminem ich zapadalności na rynku wtórnym wg obowiązujących cen rynkowych, jeżeli posiada wolne środki i nie chce finansować dłużej zaciągniętej pożyczki. Z kolei większa elastyczność tego źródła wynika z faktu, iż wielkość emisji, jej transze oraz terminy wykupu mogą być dostosowane do aktualnych potrzeb przedsiębiorstwa. Także procedura emisji jest mniej skomplikowana niż w przypadku klasycznego kredytu bankowego. Z reguły trwa ona krótko (kilka dni). W przypadku emisji krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstwo nie musi specyfikować jej celu i nie poddaje się kontroli kredytodawcy zgodności sposobu wydatkowanych środków z określonym celem.
Poprzez emisję k.p.d. przedsiębiorstwo zaczyna budować swój wizerunek na rynku i nabywać zaufania inwestorów, co też jest pozytywną cechą. Procedura emisji k.p.d. przedsiębiorstwa rozpoczyna się od złożenia u organizatora emisji, którym jest zazwyczaj Biuro Maklerskie lub bank wniosku o organizację emisji wraz z niezbędną informacją o sytuacji finansowej emitenta. Organizator emisji po sprawdzeniu wiarygodości kredytowej emitenta podejmuje decyzje o organizacji emisji lub odrzuca wniosek. W wyniku pozytywnej decyzji organizatora emisji ustalany jest program emisji oraz niezbędny zakres informacji, głównie finansowych, które emitent przekazuje organizatorowi, który następnie przygotowuje memorandum informacyjne udostępnione później inwestorom. Papiery komercyjne przedsiębiorstw są emitowane w formie na okaziciela i w postaci zdematerializowanej, co ułatwia obrót nimi na rynku wtórnym. Jednakże ich nominały są stosunkowo wysokie, zazwyczaj wynoszą one 100 tys. zł, bądź wielokrotność tej kwoty. Ze względu na wysokość nominałów ograniczony jest krąg ich nabywców, którymi zazwyczaj są duże przedsiębiorstwa i instytucje fin. typu BK, zakłady ubezpieczeniowe i ewentualnie fundusze inwestycyjne. Po dokonaniu emisji jej organizator zwany również agentem dokonuje albo jej zakupu w całości od emitenta (na rynku pierwotnym) albo organizuje dla nich przetarg. W przypadku pierwszym, zakupione papiery organizator odsprzedaje inwestorom na rynku wtórnym. Natomiast przetarg organizowany jest, gdy istnieje duże zainteresowanie wyemitowanymi papierami na rynku fin. Po dokonaniu emisji i sprzedaży papierów agent organizuje dla nich rynek wtórny. Dokonuje na nim kwotowań papierów (podawanie ceny) oraz prowadzi rejestr transakcji dokonywanej pomiędzy inwestorami i rozlicza je. Agent dokonuje także wykupu papierów w terminie ich zapadalności ze środków przekazanych przez emitenta. Procedura emisji k.p.d. przedsiębiorstwa graficznie może być zobrazowana w sposób następujący:
zlecenie przekaz
środków
zabezpieczenie
płynności
sprzedaż pozyskanie
środków
Ze schematu wynika, iż w procedurze emisji skryptów dłużnych bierze udział także bank – gwarant, który poprzez odpowiednią linię kredytową, zabezpiecza płynność obrotu wyemitowanymi papierami na rynku wtórnym oraz ich wykup w przypadku, gdyby emitent nie miał środków na ich wykup w terminie zapadalności. W przypadku gdy kwota emisji papierów dłużnych jest wysoka, zamiast banku – gwaranta może wystąpić konsorcjum banków lub w przypadku grupy kapitałowej gwarantem może zostać spółka – matka dla spółki – córki.
K.p.d. przedsiębiorstwa należą do papierów dyskontowych co oznacza, iż są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, a wykupywane wg wartości nominalnej. Oznacza to, iż wpływy netto emitenta z ich emisji wynikają z pomniejszenia nominalnej wartości emisji o dyskonto i prowizję dla organizatora emisji.
K.p.d. przedsiębiorstwa w Polsce mogą mieć formę obligacji, weksla bądź długu zaciągniętego w oparciu o przepisy KC. Wynika z tego, iż egzekucja długu może odbywać się w oparciu o ustawę o obligacjach, Prawo wekslowe i KC.
Emisja k.p.d. firm w formie obligacji na rynku polskim jest stosunkowo słabo spopularyzowaną ze względu na uciążliwą procedurę i wysoki koszt emisji. Wprawdzie Prawo o Publicznym Obrocie Papierami Wartościowymi zezwala na emisję obligacji o terminie wykupu do 1 roku, ale muszą one opiewać wyłącznie na wierzytelności pieniężne i nie mogą być notowane na rynku publicznym. Aby tak się stało emitent w terminie 7 dni przed rozpoczęciem emisji takich obligacji powinien zawiadomić KPWiG, która będąc organem administracji centralnej wydaje zgodę na wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu publicznego. Emitent w ten sposób wyłącza emisję swoich obligacji z rynku publicznego i nie musi jej poddawać rygorystycznej procedurze przed Komisją. Nie musi m.in. przygotowywać i przedstawiać prospektu emisyjnego, którego koszt jest znaczący. Emisja obligacji zacznie wówczas podlegać Ustawie o obligacjach, która zezwala na ich obrót publiczny. Jednakże, aby tak było, to wartość nominalna jednej obligacji powinna być co najmniej równa równowartości 40 tys. Euro. W przypadku publicznej emisji obligacji podlegającej Ustawie o obligacjach emitent jest zobowiązany do opublikowania w Dzienniku Ogólnopolskim warunków emisji, które stanowią odpowiednik skróconego prospektu emisyjnego bądź memorandum informacyjnego. Winny się w tym dokumencie znaleźć standardowe informacje o emisji oraz emitencie takie jak: wartość nominalna emisji, cena sprzedaży obligacji, sposób ich oprocentowania oraz warunki wykupu, forma zabezpieczenia, jeżeli ją zastosowano, cel emisji, jeżeli go określono, jak również zaudytowane sprawozdanie fin. emitenta. Ponadto w okresie od momentu emisji do terminu wykupu emitent jest zobowiązany do publikacji również w Dzienniku Ogólnopolskim zaudytowanych sprawozdań fin. Fakt publikacji tak dużego zbioru informacji o emitencie powoduje, iż przedsiębiorstwa niechętnie korzystają z emisji obligacji jako formy k.p.d. Emitenci nie chcą również narażać się, by publikowane informacje były udostępniane bezpośrednio ich klientom.
Drugą formą emisji bardziej popularną k.p.d. w Polsce jest emisja w formie weksla. Przyjmuje ona postać weksli własnych emitenta, których treścią jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wymienionej na wekslu. Suma ta winna być zapłacona przez wystawcę remitentowi. Wystawca występuje w charakterze ostatecznego dłużnika. Zaletą tej formy emisji krótkoterminowych skryptów dłużnych jest fakt, iż Prawo wekslowe nie specyfikuje zestawu informacji, które emitent winien przekazać inwestorom. Jednakże niezbędne informacje, których zestaw jest uzgadniany pomiędzy emitentem a organizatorem emisji w postaci memorandum informacyjnego jest przygotowywany i przesyłany inwestorom, ale tylko tym, którzy deklarują chęć nabycia weksla. Oznacza to, iż emitent może uniknąć publikacji niechętnych informacji oraz że nie muszą one być udostępnione bezpośrednim konkurentom emitenta. Emisja k.p.d. w formie weksla może mieć postać weksla globalnego opiewającego na całą kwotę nominalną emisji albo postać weksla własnego wystawianego oddzielnie na każdy nominał wyemitowanego papieru dłużnego. W przypadku emisji weksla globalnego jest on deponowany przez organizatora emisji w banku powierniczym, a inwestorzy otrzymują świadectwa depozytowe poświadczające ich odpowiedni udział w wekslu globalnym.
W przypadku emisji weksli pojedynczych, czyli opiewających na każdy nominał papieru, inwestorzy otrzymują tyle weksli, ile zakupili papierów, które mogą przechowywać u siebie lub oddać w depozyt do banku. Pozytywną cechą emisji skryptów dłużnych w postaci weksla jest brak opłaty skarbowej od obrotu nimi na rynku wtórnym. Jedyną opłatą, która tutaj występuje jest opłata skarbowa w wys. 0,1% sumy wekslowej, którą pono0si emitent w momencie emisji. Obecnie w Polsce większość BK ma w swoim portfelu usługę organizowania emisji papierów dłużnych przedsiębiorstw w formie weksla. Przykładami emisji tych papierów w formie weksla mogą być:
- komercyjne weksle inwestycyjno-terminowe (KWIT), których organizacją zajmuje się ING Bank
- weksle inwestycyjno-komercyjne (WIK), których organizacją emisji zajmuje się Kredyt Bank
Trzecią formą emisji k.p.d. w Polsce jest ich emisja w oparciu o przepisy KC. Odnoszą się one w szczególności do przepisów udzielania pożyczek. Papiery dłużne emitowane w tej formie noszą najczęściej nazwę bonów komercyjnych, ale także stosowane są inne nazwy np. bony handlowe lub bony inwestycyjne. Każdy bank organizujący emisję takich papierów stara się przyjąć jakąś swoją nazwę. Bon komercyjny jest zobowiązaniem emitenta do zwrotu określonej na nim nominalnie kwoty w dniu zapadalności aktualnemu posiadaczowi bonu. Są one instrumentem krótkoterminowej pożyczki udzielonej emitentowi przez uczestników rynku pieniężnego. Nabywcy bonów zakupują je z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, natomiast emitent wykupuje je wg wartości nominalnej. Dyskonto oznaczające różnicę pomiędzy wartością nominalną a ceną sprzedaży bonu jest kosztem emitenta stanowiąc zarazem dochód inwestora. Obecnie w Polsce większość BK ma w swojej ofercie organizację emisji bonów komercyjnych np. organizatorem emisji tych bonów jest Kredyt ?Bank. Organizuje on dla nich rynek wtórny, na którym dokonuje kwotowań bonów, rejestracji i rozliczeń transakcji oraz wykupu w dniu zapadalności. Organizatorem emisji bonów handlowych jest Dom Maklerski Banku Handlowego (poprzednio Centrum Operacji Kapitałowej Banku). Oferuje on bony handlowe zarówno krajowym, jak i zagranicznym inwestorom oraz organizuje dla nich publiczny rynek wtórny, na co zezwoliła mu KPWiG. Pozwala to na oferowanie bonów szerszemu kręgowi podmiotów. Kluczowym parametrem ustalanym w programie emisji bonów handlowych jest ogólny limit zadłużenia i terminy emitowania poszczególnych transz emisji. Standardowo termin wykupu bonów nie przekracza roku, jednakże poprzez ich rolowanie emitent może dysponować środkami nawet przez kilka lat. Głównymi wyznacznikami stopy oprocentowania bonów handlowych jest rentowność bonów skarbowych lub stawka rynku międzybankowego. Ustalenie ceny może odbywać się także poprzez przetarg. Kwotowanie na rynku wtórnym odbywa się poprzez tablicę notowań udostępnianą poprzez łącza telekomunikacyjne we wszystkich punktach obsługi klientów DM Banku Handlowego.
Emisja k.p.d. przedsiębiorstw jest korzystna także dla inwestorów, gdyż uzyskiwana przez nich st. zwrotu jest wyższa od st. zwrotu z bonów skarbowych oraz standardowych terminowych lokat bankowych. Emitent z kolei uzyskuje źródło finansowania krótko- lub średnioterminowego po koszcie niższym od kosztu korzystania z klasycznego kredytu bankowego.
Dobrym przykładem wykorzystania emisji k.p.d. przedsiębiorstw, dofinansowania działalności gosp. jest ich emisja zamknięta, czyli odbywająca się w określonej grupie podmiotów np. tworzących grupę kapitałową. W grupie takiej przedsiębiorstwa cierpiące na niedobór środków (poszukujące środków na swoją działalność gosp.) emitują skrypty dłużne, które nabywają te przedsiębiorstwa - grupy, które posiadają nadmiar wolnych środków, które chcą oddać do zagospodarowania. Emisja taka jest korzystna dla wszystkich przedsiębiorstw, gdyż wysokość emisji oraz terminy wykupu papierów są dostosowane do potrzeb wszystkich przedsiębiorstw - grup oraz oprocentowanie dla przedsiębiorstw – emitentów jest ustalane na niższym poziomie niż oprocentowanie klasycznego kredytu bankowego, jak również jest korzystny dla przedsiębiorstw – inwestorów, które otrzymują oprocentowanie wyższe od oprocentowania terminowych lokat bankowych. Poza tym korzyścią z emisji zamkniętej jest fakt, iż przedsiębiorstwa nie muszą zabezpieczać emisji oraz korzystać z banku gwaranta zabezpieczającego płynność. Innym przykładem emisji k.p.d. jest emisja bonu komunalnego. Jego emitentem może być gmina bądź jednostka samorządu terytorialnego. Gminy mogą emitować te bony w celu zebrania środków na pokrycie krótkoterminowego niedoboru w kasie miejskiej lub też w celu finansowania swoich przedsięwzięć infrastrukturalnych, gdyż poprzez rolowanie bonów komunalnych gmina może dysponować uzyskanymi z ich emisji środkami nawet przez kilka lat. Bon komunalny jest instrumentem dyskontowym i jego oprocentowanie może być oparte o stawkę rynku lokat międzybankowych lub rentowność bonów skarbowych. Bony komunalne po raz pierwszy na polskim rynku zostały wyemitowane przez gminę Radom. Emisja bonów komunalnych może mieć także charakter emisji zamkniętej, czyli organizowanej w grupie gmin lub jedn. ST. Organizowana jest wówczas w taki sam sposób jak emisja zamknięta w grupie kapitałowej. Może być ona jeszcze tańsza, ponieważ gminy na ogół między sobą dobrze znają i oprocentowanie bonów może być ustawiane w taki sposób, by koszty ich emisji były minimalne.
SEKURYTYZACJA
Polega na zamianie przyszłych wierzytelności pieniężnych na gotówkę za pomocą emisji pap .wart., którymi mogą być: papiery emitowane w okresie krótkim (skrypty dłużne), jak również w okresach przekraczających 1 rok. Emitowane pap. wart. w programie sekurytyzacji są zastawiane wierzytelnościami pieniężnymi wynikającymi np. z udzielonych kredytów hipotecznych, pożyczek na zakupy ratalne, zawartych umów leasingowych, opłat czynszowych lub dzierżawnych czy innych np. z tytułu rachunków telefonicznych. Sekurytyzacji nie przeprowadza bezpośrednio przedsiębiorstwo – inicjator programu, które jest zainteresowane pozyskaniem środków, tylko utworzona w tym celu specjalna spółka. Nazywa się ona spółką specjalnego przeznaczenia. Spółka ta przejmuje od przedsiębiorstwa inicjującego program sekurytyzacji aktywa, które poddaje badaniu przez agencję ratingową. Agencja ta ocenia stopień jakości aktywów i będących zabezpieczeniem przyszłej emisji pap. wart. Do programu sekurytyzacji trafiają jedynie aktywa, które mają wysoki rating (są jakościowo dobre), co oznacza, iż inwestycja w pap. wart. uczestniczące w programie sekurytyzacji jest wyjątkowo bezpieczna. Jeżeli agencja ratingowa uzna, iż jakość przekazywanych aktywów w spółce specjalnego przeznaczenia przez przedsiębiorstwa inicjujące program sekurytyzacji nie jest zadowalająca, obliguje inicjatora przedsięwzięcia do dodatkowego zabezpieczenia aktywów. Fakt powołania spółki specjalnego przeznaczenia w procesie sekurytyzacji oznacza, iż wpłaty z tytułu wierzytelności nie mogą być użyte na doraźne cele przedsiębiorstwa – inicjatora tylko na wykup wyemitowanych przez spółkę specjalnego przeznaczenia pap. wart. Dodatkową zaletą dla firm inicjujących program sekurytyzacji jest fakt, iż stanowi ona dla niej źródło finasowania pozabilansowego, co oznacza, iż firma ta nie pogarsza sobie wskaźników zadłużenia, czyli nie pogarsza sobie wiarygodności kredytowej.
Podstawowe elementy programu sekurytyzacji:
1. utworzenie spółki specjalnego przeznaczenia (SPV)
2. wybór banku – agenta emisji
3. opracowanie programu emisji k.p.d.
4. określenie zasad doboru aktywów
5. uzyskanie pozytywnej oceny agencji ratingowej
6. opracowanie i zawarcie umów pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w programie
Graficznie organizację emisji k.p.d. poprzez sekurytyzację można przedstawić następująco:
przeniesienie
własności
aktywów zapłata za aktywa
przygotowanie programu
aktywów ś środki z emisji
środki na wykup pap.wart.
przyznanie zapłata za wykup
ratingu nabyte pap. pap.
CERTYFIKATY DEPOZYTOWE
Są instrumentami rynku pieniężnego, których emitentem jest BK. Certyfikat stanowi rodzaj lokaty terminowej złożonej w banku, jednakże ze względu na prowadzenie rynku wtórnego certyfikatów depozytowych emitowanych przez banki, inwestorzy mogą je sprzedać przed terminem zapadalności wraz z oprocentowaniem, czyli nie tracą w żaden sposób na odsetkach, które mogłyby stracić w przypadku złamania terminu lokaty terminowej w części lub w całości. Prowadząc rynek wtórny emitenci C.D. starają się rozliczać je w czasie rzeczywistym w swoich oddziałach. BK emitują C.D. w celu pozyskiwania środków na prowadzenie swojej działalności kredytowej. Dla inwestorów są one korzystną inwestycją, gdyż ich oprocentowanie jest wyższe od oprocentowania bonów skarbowych. Wynika to z faktu, iż BK posiada niższą wiarygodność kredytową (wyższe ryzyko) niż w skali państwa, które powszechnie uważne jest jako zawsze wypłacalne.
Wyróżnia się cztery rodzaje C.D.:
1. krótkoterminowe certyfikaty o stałym oprocentowaniu emitowane na okres od 1 m-ca do 1 roku. Ich oprocentowanie może być negocjowane pomiędzy stronami, zależy od wysokości kwoty nominalnej. Są one emitowane w postaci papierów na okaziciela.
2. długoterminowe certyfikaty o stałym oprocentowaniu emitowane na okres od 1 roku do 5 lat. Wypłata odsetek następuje co 6 m-cy lub rok.
3. dyskontowe certyfikaty depozytowe, które są emitowane po cenie niższej od ich wartości nominalnej. Wartość nominalną certyfikat ten uzyskuje w dniu zapadalności.
4. certyfikat depozytowy ze zmienną st.% emitowane na okres od 3 m-cy do 5 lat. Ich oprocentowanie jest zrelatywizowane do innej stopy rynku pieniężnego i zmienia się wraz z nią. Odsetki są naliczane z częstotliwością 3, 6 lub 12 m-cy.
C.D. są emitowane w postaci zdematerializowanej zazwyczaj w dużych okrągłych kwotach np. 100 tys. zł. Stanowią dobre zabezpieczenie dla płatności realizowanych za dokonanie transakcji importowych. Jednakże ich oprocentowanie musi być związane ze zmiana kursu walutowego waluty, w której ma nastąpić płatność. Mogą być także wykorzystywane w celach spekulacyjnych przez inwestorów oczekujących określonych zmian w kursie walutowym. Przykładem C.D. na rynku polskim były certyfikaty emitowane przez Bank Rozwoju Eksportu. Bank ten emitował:
- certyfikaty 3 m-czne denominowane w markach, które posiadały 1 kupon odsetkowy oprocentowany wg stawki LIBOR dla 3 m-cznych depozytów markowych minus 0,2%.
- certyfikaty roczne denominowane w markach, posiadające 4 kupony odsetkowe, z których każdy był oprocentowany wg stawki LIBOR dla 3 m-cznych depozytów markowych. Nominał wynosił 50 tys. DM
Obecnie na rynku polskim emisją C.D. prowadzi Bank Handlowy, który emituje dwa ich rodzaje. Typ A posiadający nominał 1 tys. zł przeznaczony dla osób indywidualnych oraz typ B posiadający nominał 100 tys. zł przeznaczony dla podmiotów gosp.
KAPITAŁOWY RYNEK PIERWOTNY - ISTOTA I FUNKCJE
Z punktu widzenia kryterium czasu i kryterium celu przez rynek kapitałowy rozumie się ten segment rynku finansowego, na którym okres dysponowania środkami przekracza 1 rok i gromadzone przez emitentów środki mogą być przeznaczone jedynie na działalność rozwojową tzn. przedsięwzięcia inwestycyjne, czy modernizacyjno-inwestycyjne. Rynek kapitałowy jest tym segmentem rynku finansowego, na którym dokonuje się mobilizacje kapitału w okresach średnich i długich. Z jednej strony na tym rynku występują jednostki indywidualne i podmioty gospodarcze dysponujące nadwyżkami wolnych środków i chcące oddać je do zagospodarowania na okresy średnie i długie. A z drugiej strony podmioty gospodarcze, które są zainteresowane przyjmowaniem środków do zagospodarowania w celu realizacji określonych przedsięwzięć inwestycyjnych. Na tym rynku występuje również pewna grupa inwestorów zawierająca transakcje o charakterze spekulacyjnym. Szczególnym miejscem takiej transakcji jest giełda, która będąc domeną rynku kapitałowego umożliwia zawieranie takich transakcji. Jedną z podstawowych cech rynku kapitałowego jest fakt, iż uczestniczy na nim znacznie większa liczba podmiotów niż na rynku pieniężnym oraz iż składa się on z wielu segmentów operacyjnych. W transakcjach zawieranych na tym rynku występują przedsiębiorstwa (podmioty gospodarcze) jednocześnie w charakterze pożyczkobiorców jaki i pożyczkodawców. Na rynku kapitałowym jest również znacznie wyższy poziom ryzyka w odniesieniu do czynionych inwestycji niż na rynku pieniężnym. Wynika to z tego, iż okres wykupu instrumentów rynku kapitałowego jest średni bądź długi (powyżej roku), a z dłuższym okresem inwestycji związana jest większa niepewność co do przyszłych warunków gospodarowania, ponieważ rzeczywiste warunki gospodarowania w okresach przyszłych zazwyczaj różnią się od tych których oczekuje inwestor, co oznacza, iż oczekiwanie przyszłe warunki gospodarowania realizują się z określonym stopniem prawdopodobieństwa to im stopień ten jest niższy to ryzyko osiągnięcia oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji jest większe. A ponieważ na rynku finansowym obowiązuje zasada, iż za ryzyko się płaci odpowiednią cenę to im wyższe ryzyko dokonywanej inwestycji na rynku kapitałowym to inwestorzy żądają wyższych premii. Stąd też stopy zwrotu z uzyskiwanych na rynku kapitałowym inwestycji dokonywanych na rynku pieniężnym. Dotyczy to jednakże okresów średnich i długich, natomiast w okresach krótkich bądź bardzo krótkich stopy zwrotu z dokonywanych inwestycji na rynku kapitałowym mogą się znacznie bardziej wahać niż stopy zwrotu z inwestycji rynku pieniężnego. Jak również stopy zwrotu na rynku kapitałowym będzie cechować znacznie większe zróżnicowanie pomiędzy instrumentami niż na rynku pieniężnym.
Inną cechą odróżniającą rynek kapitałowy od rynku pieniężnego jest fakt powiązania każdego z tych segmentów z BC. Podczas gdy rynek pieniężny jest powiązany z BC w sposób bezpośredni tzn. iż BC bezpośrednio wpływa poprzez sektor bankowy i instrumenty polityki pieniężno-kapitałowej na podaż pieniądza w gospodarce i szybkość jego obiegu. To na rynku kapitałowym wpływa w sposób pośredni kształtując na nim stopy procentowe (zwrotu), które są determinowane stopami procentowymi występującymi na rynku pieniężnym kształtującymi się pod wpływem polityki nominalnej BC.
Inną jeszcze cechą odróżniającą rynek kapitałowy od pieniężnego jest fakt, iż przeciętna wartość transakcji zawierana na rynku kapitałowym jest o wiele niższa niż na rynku pieniężnym, który defakto jest rynkiem hurtowym, gdyż zawierane na nim transakcje opiewają na duże okrągłe kwoty np. 100.000 zł. bądź wielokrotność tej kwoty.
Wyróżniamy dwa podstawowe segmenty rynku kapitałowego (takie same segmenty występują na rynku pieniężnym), są to:
(1) rynek pierwotny;
(2) rynek wtórny;
(1) to taki segment, na którym emitent dokonuje sprzedaży wyemitowanych pap. wart. Inwestorom po raz pierwszy. Oznacza to, iż emiteny jest zasilany w kaiptał. Emisje pap. wart. emitent może dokonywać wielokrotnie w zależności od sytuacji na rynku i zapotrzebowania na swoje walory. W myśl polskich przepisów za pap. wart. będące instrumentami rynku finansowego uważa się:
(a) akcje, prawa do akcji, kwoty depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne oraz inne pap. wart. wyemitowane na podstawie przepisów prawa polskiego lub obcego [podstawowe pap. rynku kapitałowego];
(b) zbywalne prawa majątkowe wynikające z pap. wart., o których mowa wyżej np. prawo poboru – jest to prawo do zakupienia nowej akcji;
(c) inne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od cent pap. wart. wyemitowanych w powyższych punktach (chodzi tutaj o pap. pochodne, instrumenty pol... inaczej derywaty);
Ważną informacją jest fakt, iż uzyskany na rynku kapitałowym emitentów kapitał nie może być przeznaczony na działalność konsumpcyjną emitenta, czyli np. płacę, premię, odsetki do płacy itd., a jedynie na działalność inwestycyjną. Z punktu widzenia rachunkowego musi być ewidencjonowany na oddzielnych rachunkach. Podstawowe segmenty rynku pieniężnego to rynek publiczny i rynek niepubliczny (zwany także prywatnym). Występujące na nich emisje określane są jako publiczna i niepubliczna. Podstawowym kryterium wyróżniającym daną emisję jest liczba osób, do której jest ona kierowana, a także środki poprzez które jest upowszechniana.
Za emisję publiczną uważa się taką, której proponowanie nabycia lub nabywanie pap. wart. odbywa się za pomocą środków masowego przekazu i oferta jest kierowana do inwestorów w liczbie powyżej 300. Oznacza to, iż kierowana jest ona do nieoznaczonego adresata w zasadzie do nieograniczonej liczby osób.
Jeżeli oferta ta jest do 300 lub mniejszej liczby osób to uważa się ją za emisję prywatną (niepubliczną). Warunkiem prowadzenia emisji na rynku publicznym jest również wymóg dematerializacji wprowadzonych pap. wart. Na wprowadzenie pap. wart. do publicznego obrotu wyraża zgodę Komisja Pap. Wart. i Giełd, która jest organem Centralnej Administracji Państwowej. Przed komisją tą emitent przechodzi odpowiednie kwalifikacje wprowadzając się do przedłożenia komisji prospektu emisyjnego i poddania go odpowiedniej weryfikacji. Pap .wart. emitowane przez skarb państwa oraz NBP dopuszczane są na rynek publiczny z mocy prawnej. W niektórych przypadkach emitenci mogą wprowadzać pap. wart. na rynek publiczny według procedury uproszczonej. Mogą to robić emitenci, którzy egzystują już na rynku publicznym oraz przez okres co najmniej 18 m-cy podlegali obowiązkom informacyjnym i komisja nie wniosła zastrzeżeń co do poprawnego wypełniania tego obowiązku. W takim wypadku emitent powinien zawiadomić pisemnie komisję najpóźniej na 30 dni przed rozpoczęciem subskrypcji lub sprzedaży pap. wart.
Drugi przypadek procedury uproszczonej spółka może zastosować, gdy emisja kierowana jest wyłącznie do inwestorów kwalifikowanych, za których uważa się m.in. biura maklerskie, banki, fundusze inwestycyjne i emerytalne oraz akcjonariuszy strategicznych – kupi co najmniej 20 % akcji.
Spółki mogą pap. wart. wprowadzić na rynek publiczny za pośrednictwem domów maklerskich, które pełnią rolę pośredników rynku. Ich rola w procesie emisji może być pasywna lub aktywna.
Pełniąc rolę pasywną biuro maklerskie udostępnia jedynie swoje placówki w celu sprzedaży emitowanych walorów inwestorom. Pobiera za świadczoną usługę jedynie odpowiednią prowizję i nie ponosi żadnego ryzyka związanego z nie dojściem emisji do skutku. Za emisję, która dochodzi do skutku uważa się taką, której uplasowanie następuje w ciągu 3 m-cy od momentu subskrypcji lub sprzedaży.
Z kolei biuro maklerskie pełniąc rolę aktywną udostępnia swoje placówki do dystrybuowania emitowanych pap. oraz ponosi ryzyko nie dojścia emisji do skutku. Polega ono na tym, iż biuro maklerskie na swój rachunek zakupuje od emitenta pap. wart., które nie zostały rozprowadzone na rynku pieniężnym. Pobiera określoną prowizję za usługę dystrybucji oraz dyskonto w cenie za przeprowa...waluty. Biuro maklerskie w tym przypadku jest gwarantem dojścia emisji do skutku. W przypadku emisji o wysokich kwotach gwarantem dojścia emisji do skutku może być określone konsorcjum podmiotu, z których każdy przejmie na siebie taką część ryzyka na jaką będzie go stać (w zależności od posiadanych kapitałów). W tym konsorcjum biuro maklerskie może pełnić jedynie funkcję dystrybutora emisji.
Inną formą gwarantowania dojścia emisji do skutku jest jej przejęcie w całości przez instytucje specjalizującą się w obrocie pap. wart. Na współczesnych rynkach kapitałowych zdecydowana większość ok. 97 % emisji odbywa się za ich pośrednictwem. Takimi instytucjami są zazwyczaj banki inwestycyjne. Pełnią one wówczas rolę underwritera emisji, a proces gwarantowania nazywa się underwriting.. W praktyce underwriteing wykupuje w momencie rozpoczęcia emisji całą emisję od emitenta i rozprowadzą następnie pap. na rynku pierwotnym lub wtórnym. Zaletą takiej formy emisji jest fakt, iż emitent na samym początku emisji otrzymuje całość kapitału i jest pewien, iż emisja doszła do skutku. Natomiast wadą jest fakt, iż emitent nie musi otrzymać w tym przypadku najwyższej kwoty kapitału, gdyż underwritera kupując od niego emitowane pap. pragnie wynegocjować jak najniższą cenę w obawie przed tym, iż gdyby cena ta była zbyt wysoka to nie mógłby rozprowadzić wszystkich walorów.
W Polsce rolę gwaranta emisji pełni subemitent inwestycyjny, z którym emitent może zawrzeć umowę o subemisję inwestycyjną najpóźniej przed momentem rozpoczęcia subskrypcji lub sprzedaży pap. Subemitentem inwestycyjnym może być wyłącznie dom maklerski, fundusze inwestycyjne, banki, zakłady ubezpieczeniowe oraz zagraniczne instytucje finansowe mające swe siedziby w krajach należących do OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) lub konsorcjum tych podmiotów. Rolę underwritera w Polsce może pełnić subemitent usługowy, któremu może być wyłącznie dom maklerski, bank, zagraniczna instytucja finansowa mająca swą siedzibę w jednym z krajów OECD lub konsorcjum tych podmiotów. Umową o subemisję usługową emitent winien zawrzeć najpóźniej przed rozpoczęciem subskrypcji lub sprzedaży pap. wart.
PRAWO DO AKCJI I KWITY DEPOZYTOWE
Prawo do akcji (pda) jest pap. wart. w myśl ustawy „Prawo o publicznym obrocie pap. wart.”. Jest instrumentem rynku kapitałowego. Przez pda rozumie się pap. wart., który inkorporuje pda nowej emisji powstałej w wyniku dokonania przydziału akcji i zapisania tego pap. wart. w depozycie pap. wart. prowadzonym przez Krajowy Depozyt Pap. Wart. i istniejący do momentu zapisania przydzielonej akcji na rachunku inwestycyjnym inwestora. Tak więc pda jest praktycznie tym samym pap. wart. co akcja, gdyż posiada te same prawa co akcja, jednakże okres zapadalności tego pap.[czyli pda] jest ograniczony do momentu zapisania akcji na rachunku pap. wart. inwestora. Pda jako pap. wart. stworzono by dać możliwość wyjścia z inwestycji (bezpośrednio po jej dokonaniu) tym inwestorom, którzy uznali iż się pomylili dokonując takiej inwestycji, bądź w skutek nie przewidywanych wcześniej okoliczności potrzebują zmiany dokonanej inwestycji na gotówkę. Dla tych inwestorów, którzy nie skorzystają ewentualnie z takiej możliwości pda zamienia się samoistnie (automatycznie) w akcję – staje się to w momencie rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego przez sąd lub zapisania akcji na rachunku pap. wart. inwestorom. Korzystać z pda mogą w szczególności drobni inwestorzy, gdyż więksi (duzi) inwestorzy inwestują w akcje z zamiarem ich przytrzymywania przez dłuższe okresy. Pda nowej emisji może także wygasnąć z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego spółki, która dokonała emisji akcji na skutek m.in. zaskarżenia przez któregoś z akcjonariuszy uchwały walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego. Spółka wówczas jest zobowiązana do zwrotu pieniędzy wniesionych przez akcjonariuszy na zakup akcji dokonywanej emisji.
Na emisję pda jest wymagana zgoda Komisji Pap. Wart. i Giełd (KPWiG) – jest to Komisja Dopuszczeniowa, która dopuszcza pap. wart. obrotu na rynku publicznym. Komisji tej składa się wniosek o dopuszczenie akcji z nowej emisji do obrotu publicznego przedkładając zarazem prospekt emisyjny i wniosek o dopuszczenie pda. Komisja wyrażając zgodę na dopuszczenie akcji do obrotu publicznego wyraża automatycznie zgodę na dopuszczenie do tego obrotu także pda. Z pda łączy się ryzyko (jest ono minimalne) polegające na tym, iż mogą się zdarzyć przypadki zaskarżenia lub nie zarejestrowania przez sąd emisji, na którą został wyemitowany ten pap. wart. Mogłoby to oznaczać, iż właściciel pda otrzymałby jedynie kwotę odpowiadającą cenie emisyjnej, a nie kwotę, którą zapłacił za kupione prawo. Wynika to z tego, iż pda są przedmiotem obrotu giełdowego i urzeczywistnienie tego ryzyka nastąpiłoby w przypadku gdyby pda miało wyższą cenę niż cena emisyjna akcji.
Kwity depozytowe (kd) są pap. wart., który w oparciu o emisję akcji dokonanej w kraju funkcjonuje na rynkach zagranicznych. Wynika to z tego, iż akcjami emitowanymi w kraju spółki emitenta nie można obracać na rynku zagranicznym. Natomiast kd można, gdyż jest on emitowany według przepisów kraju na rynku, których się nim obraca. Tak więc dla emitentów krajowych kd dają możliwość gromadzenia kapitału na rynkach zagranicznych. Jest to szczególnie ważne w okresie kiedy rynek danego kraju jest jeszcze słabo rozwinięty i płytki tzn. nie pozwala emitentom na zabranie większych kwot kapitału na ich działalność rozwojową a rynki zagraniczne taką możliwość stwarzają. Emitenci z kd korzystają głównie w pierwszym okresie rozwoju krajowego rynku kapitałowego.
Kd występują w dwóch formach, którymi są:
(a) forma SDR (American Depositary Receipts);
(b) forma GDR (Global Depositary Receipts);
Obie te formy kwitów mają te same właściwości(te same cechy charakterystyczne), a różnica w nazwie wynika jedynie z tego, iż ADR występuje w obrocie na rynku amerykańskim, a GDR w obrocie na rynkach innych krajów.
Kd jest dokumentem (pap. wart. w myśl ustawy „Prawo o publicznym obrocie pap. wart.”) inkorporującym prawo własności jednej lub wielu akcji spółki oraz prawa z nimi związane. Oznacza to, iż nabywca kd , którym jest inwestor zagraniczny ma dokładnie te same prawa co akcjonariusz posiadający akcje półki emitenta.
Podstawą emisji kd jest określona liczba akcji spółki, która polega zdeprawowaniu. Kwity te są emitowane i stanowią przedmiot obrotu na rynkach zagranicznych. Z punktu widzenia sposobu emisji kwitów wyróżniamy emisję nie sponsorowaną i sponsorowaną.
Emisja nie sponsorowana dokonywana jest bez udziału spółki emitenta. Jej podstawą są akcje już wyemitowane i znajdujące się w obrocie giełdowym. Polega ona na tym, iż inwestor zagraniczny, którym najczęściej jest bank inwestycyjny lub określona inwestycja finansowa dokonuje zakupu określonego pakietu akcji na rynku wtórnym, który następnie deprawuje w banku depozytowym (może nim być również bank inwestycyjny kupujący akcje). Na podstawie zdeponowanego pakietu akcji bank depozytowy emituje kd, z których każdy odzwierciedla prawo do jednej bądź wielu zdeponowanych akcji. Kwit taki jest prawomocnym pap. wart. na rynku innego państwa, gdyż został wyemitowany w oparciu o jego przepisy. Wyemitowany przez bank kd przekazywane są następnie instytucji, która zdeponowała akcje, która dalej odsprzedając je inwestorom odzyskuje swoje pieniądze wyłożone na zakup akcji.
Drugą formą emisji kd (bardziej popularną) jest emisja sponsorowana. Odbywa się ona z inicjatywy spółki emitenta, który podpisuje formalną umowę z wybranym bankiem depozytowym, którym najczęściej jest znany bank zagraniczny operujący w kraju, na rynku którego kd mają być przedmiotem obrotu. Spółka emitent ustala z bankiem depozytowym, program emisji kwitów oraz ich strukturę, a także sposób jej przeprowadzenia. W programie emisji kwitów uczestniczy także zazwyczaj bank inwestycyjny, który organizuje i przeprowadza emisję (może nim być także bank depozytowy). Emisję sponsorowanych kwitów można przeprowadzać w oparciu o akcje już wyemitowane bądź akcje nowych emisji. Dodatkowo w programie emisji kwitów może uczestniczyć jeszcze bank powierniczy. Jest to bank działający w kraju spółki emitenta. Może nim być bank krajowy lub afiliacja banku depozytowego mająca swą siedzibę w kraju spółki emitenta. Bank ten otwiera i prowadzi rachunki spółki emitentam, na którym będą zdeponowane akcje na podstawie których dokona się emisji kd. Oznacza to, iż określona część akcji musi być wyłączona z obiegu. Bank powiernik pełni rolę łącznika pomiędzy emitentem, a nabywcami kwitów. Rola ta polega na tym, iż emitent przelewa na rachunek banku powierniczego dywidendę, która następnie poprzez bank depozytowy trafia na rachunki inwestycyjne nabywców kd. Poprzez bank powierniczy przekazywane są również do posiadaczy kwitów informacje, które emitent jest zobligowany przekazywać do wiadomości publicznej. Także nabywcy kwitów mogą realizować swoje prawo do udziału w walnych zgromadzeniach emitenta poprzez bank powierniczy. Wystarczy aby scedowali to prawo na bank depozytowy a ten z kolei uczynił swym pełnomocnikiem do udziału w walnym zgromadzeniu bank powierniczy.
Największymi centrami finansowymi na rynkach wtórnych emitują swoje kd emitenci polscy są giełda w Nowym Jorku, następnie giełda w Londynie oraz w Luksemburgu.
Wyróżniamy trzy poziomy emisji kd w trybie ADR.
Najprostszym poziomem jest poziom I. Podstawą emisji są akcje już wyemitowane co oznacza, iż spółka nie gromadzi kapitału a jedynie buduje swój wizerunek na rynku amerykańskim. Korzyścią emisji kwitów poziomu I jest możliwość zwolnienia spółki z obowiązków informacyjnych sformułowanych przez Amerykańską Komisję Depozytową. Spółka winna jedynie zarejestrować emisję tej komisji. Poziom ten zwalnia również spółkę z obowiązku dostosowania z tych standardów rachunkowości do standardów amerykańskich. Nabywcami kd poziomu I mogą być inwestorzy amerykańscy, a także podmioty z innych państw. Poprzez taką emisję spółka może odnieść korzyści, do których m.in. można zaliczyć:
(a) wzrost zainteresowaniami akcjami spółki na giełdowym rynku w kraju spółki – emitenta wskutek wykupu ich przez bank depozytowy;
(b) wejście na rynek kapitałowy Stanów Zjednoczonych zwiększy uznanie spółki na rodzimym rynku giełdowym i może pozytywnie wpłynąć na notowania akcji;
(c) przejście fazy wstępnej do uruchomienia następnych stopni emisji kd.
Amerykańskie kd poziomu I można nabyć poprzez ofertę niepubliczną i obracać nimi na rynku poza giełdowym.
Emisja ADR poziomu II jest już bardziej skomplikowana, bowiem wyemitowanymi kwitami można obracać na rynku publicznym jednej z amerykańskich giełd lub w systemie elektronicznym (na giełdzie komputerowej) systemie notowań NASDAQ.
Spółka emitująca kwity jest zobligowana do zarejestrowania emisji Amerykańskiej Komisji Dopuszczającej i ma obowiązek podporządkowania się jej wymogą informacyjnym. Musi także dostosować swoje standardy rachunkowości do standardów amerykańskich. Podstawą emisji kwitów poziomu II są akcje wcześniej wyemitowane, co oznacza, że spółka również nie gromadzi kapitału a jedynie chce upowszechniać swój wizerunek wśród inwestorów zagranicznych.
Najwyższym poziomem emisji ADR jest poziom III. Wyemitowanymi kwitami obraca się na rynku publicznym giełd amerykańskich. Jego emisja wymaga rejestracji w Amerykańskiej Komisji Dopuszczeniowej podporządkowania się jej wymogą informacyjnym oraz do stosowania systemu rachunkowości i sprawozdawczości do standardów amerykańskich. Program emisji kwitów poziomu III odbywa się w oparciu o nowo emitowane akcje spółki, co oznacza iż gromadzi ona kapitał na rynku zagranicznym. Poziom ten jest również najbardziej kosztownym programem emisji kwitów.
Polskie przepisy prawne zezwalają spółką publicznym, których akcje występują w obrocie giełdowym na emisję kd. Występowanie z emisjami kd na rynkach zagranicznych przez polskie spółki ma na celu nie tylko zebranie określonych kwot kapitału, ale przede wszystkim upowszechnianie ich wizerunku w oczach inwestorów zagranicznych. Także ceny akcji notowanych na giełdzie w Warszawie zachowują się podobnie w wielu przypadkach jak ceny kd spółek, które je wyemitowały na rynkach zagranicznych. Tak więc niejednokrotnie notowania kd są punktem odniesienia do kursów akcji notowanych na rynku polskim. W Polsce wprowadzono również możliwość emisji przez spółki zagraniczne polskich kd (PDR). Stworzono je przede wszystkim z myślą o spółkach mających swe siedziby przede wszystkim w krajach sąsiadujących z Polską (Litwa, Słowacja, Czechy, Białoruś, Ukraina, a także mające swoją siedzibę na Węgrzech, Estonii, Łotwie i Finlandii). Giełda Polska stwarza w ten sposób możliwość gromadzenia kapitału dla spółek pochodzących z tych państw.
RYNEK WTÓRNY ISTOTA I FUNKCJE
Rynek wtórny jest drugim podstawowym segmentem rynku kapitałowego (także rynku pieniężnego).Dokonywane są na nim transakcje pap. wart. pomiędzy inwestorami. W zakresie swoich pap. wart. w rynku wtórnym nie bierze udziału emitent poza jednym przypadkiem, w którym może on wykupywać wyemitowane akcje w celach umorzeń z powodu np. zadłużenia akcjonariuszy i niemożności wyegzekwowania tego długu w inny sposób. Oznacza to, iż emitent pap. wart. poprzez uczestniczenie na rynku wtórnym nie jest zasilany kapitał. Kapitałowy rynek wtórny jest domeną giełdy pap. wart., na której dokonuje się zasadnicza część transakcji tego rynku. Dominują na nim także inwestorzy instytucjonalni, którzy współcześnie dokonują na giełdzie ok. 90% transakcji. Do inwestorów tych zaliczamy banki w podziale na komercyjne i inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne oraz inne duże podmioty gosp.
Rynek wtórny w gosp. rynkowej spełnia następujące funkcje:
(a) ułatwia mobilizację kapitału;
(b) dokonuje transformacji kapitału;
(c) dokonuje oceny kapitału;
Mobilizowanie kapitału przez rynek wtórny oznacza, iż umożliwia on jego przepływ od podmiotów posiadających wolne środki kapitałowe do podmiotów chcących go zagospodarować na realizację swoich przedsięwzięć inwestycyjnych. W ten sposób dokonuje się także alokację kapitału lub wycenę przedsięwzięć inwestycyjnych, gdyż przepływy kapitałowe dokonują się do tych przedsięwzięć inwestycyjnych, które są najbardziej efektywne, czyli przenoszą najwyższe stopy wzrostu. Inwestorzy chcą bowiem tak ulokować swoje kapitały by przynosiły im one najwyższe korzyści. Stąd też rynek wtórny pełniąc funkcję mobilizacyjną spełnia także funkcję alokacji kapitału. Ponadto mobilizując kapitał rynek wtórny przyciąga go w ten sposób, iż inwestorzy którzy na nim nie występują, a obserwują korzyści, które osiągają inwestorzy na nim występujący w skutek wzrostu cen na giełdzie przystępują do niego tzn. angażują w swoje środki kapitałowe, a także inwestorzy już występujący na giełdzie i odnoszący z tego tytułu określone korzyści angażują swoje dodatkowe środki. W skutek mobilizacji kapitału rynek wtórny nakręca koniunkturę giełdową, która dalej może przenieść się na gospodarkę.
Druga funkcja rynku wtórnego to transformacja kapitału. Polega ona na zmianie formy kapitału poprzez zamianę pap. wart. na gotówkę, gotówkę na pap. wart. i jednych pap. wart. na drugie (bardziej korzystne z punktu widzenia inwestora). Rynek wtórny sprawuje lepiej swą funkcję transformacyjną, jeżeli jest bardziej przejrzysty i płynny. Przejrzystość rynku postrzegana jest poprzez łatwość dostępu do informacji przekazywanych na rynek przez emitentów i odnoszących się do nich oraz ich emisji. Emitenci są zobowiązani przez przepisy formalno-prawne do systematycznego udostępniania informacji o swojej sytuacji kryzysowej oraz innych zdarzeniach bądź zjawiskach mogących mieć wpływ na ceny notowanych na rynku publicznym swoich pap. wart. Inwestorzy z kolei winni mieć zapewniony równorzędny dostęp do przekazywanych na rynek publiczny informacji, ponieważ w oparciu o te informacje szacują oni stopień bezpieczeństwa dokonanej inwestycji. A zatem rynek przejrzysty to taki rynek, na którym są odpowiednie formalne uregulowania w zakresie dopuszczenia i notowania pap. wart. oraz sformułowane wymagania podnoszące się do emitentów w zakresie przekazywania niezbędnych informacji. Płynność rynku jest rozumiana z kolei jako odpowiedni stopień koncentracji popytu i podaży. Im wyższy stopień koncentracji tym wyższe prawdopodobieństwo, iż transakcja zostanie dokonana w sposób natychmiastowy. Większa koncentracja oznacza większą liczbę składanych zleceń w zakresie kupna i sprzedaży. Rynek bardziej płynny określa się mianem rynku stałego, taniego i bezkolizyjnego. Rynek stały to taki, gdy występuje na nim duża liczba zleceń kupna-sprzedaży, która powoduje, iż inwestorzy mogą w każdej chwili wchodzić w interesującą ich inwestycję lub z niej wychodzić. Im większa liczba zawieranych transakcji tym koszt przypadający na jedną transakcje jest mniejszy, co oznacza iż rynek taki staje się coraz tańszy. Rynek bezkolizyjny z kolei to taki, na którym transformacja odbywa się zgodnie z ustalonymi zasadami (regulaminem dokonywania transakcji) i uzansami ,a także poprzez odpowiednią organizację rynku tzn. na giełdzie (stałym miejscu).
Trzecią funkcją rynku wtórnego sprowadza się do oceny kapitału. Dla spółek występujących na giełdzie ocena ta jest rozumiana jako ich wycena będąca iloczynem ilości wyemitowanych akcji i aktualnej ceny giełdowej. Poprzez giełdę ustalana jest zatem w każdym dniu sesji giełdowej wartość firmy, czyli wartość jej kapitału. W drugim przypadku ocena kapitału dokonywana przez rynek wtórny odnosi się do firm, które chciałyby wprowadzić swoje walory na rynek publiczny jednakże nie bardzo się orientują po jakiej cenie emisyjnej mogłoby to nastąpić. Poszukują więc spółek występujących na giełdzie, które zajmują się podobną działalnością i obserwując kształtowanie się cen ich akcji ustalają cenę swoich akcji. Tak więc ceny akcji spółek już notowanych na giełdzie stanowią bazę odniesienia dla cen akcji spółek, które zamierzają wprowadzać akcje na rynek publiczny.
Wyróżnia się trzy podstawowe segmenty rynku wtórnego są nimi:
(a) rynek prywatny (zwany też niepublicznym);
(b) rynek poza giełdowy;
(c) rynek giełdowy.
Generalnie podział ten wynika ze stopnia rozwoju spółek w początkowym okresie, kiedy dana spółka jest jeszcze mało znana na rynku nie posiadająca na nim odpowiedniej tradycji, a także jej działalność jest jeszcze stosunkowo wąska występuje na ogół na rynku prywatnym, którym ma najwęższy zasięg spośród wymienionych powyżej segmentów. Spółka ma w ten sposób możliwość gromadzenia kapitału na swój rozwój jednakże w bardzo ograniczonym zakresie, gdyż nie może spełnić jeszcze określonych wymagań formułowanych przez pozostałe segmenty rynku. Obraca się wówczas pap. wart., które nie mogą być notowane na rynku publicznym.
W Polsce rynek poza giełdowy i giełdowy określa się jako rynek regulowany. W ramach tego rynku mogą wystąpić urzędowe rynki giełdowe oraz rynki nieurzędowe, a w ramach tych ostatnich dalej rynki giełdowe i poza giełdowe.
Rynki te różnią się między sobą stosowanymi wymogami informacyjnymi i zasadami obrotu pap. wart. Urzędowy rynek giełdowy może być prowadzony przez giełdę, której jednym przedmiotem działalności jest prowadzenie giełdy pap. wart. i kapitał zakładowy spółki prowadzącej giełdę wynosi co najmniej 40 mln zł. Poza tym giełda taka ma sformułowane wymogi w zakresie upowszechniania informacji odnoszących się do zawartych transakcji oraz obrotów, a także minimalne wymogi dla emitentów pap. wart., które oni chcą wprowadzić do obrotu na tym rynku. Nieurzędowy rynek giełdowy może prowadzić giełda na tych samych zasadach co powyższe z tym, że obrót pap. wart. musi się dokonywać na oddzielnie zorganizowanym rynku. Regulowany rynek poza giełdowy w Polsce może być prowadzony wyłącznie przez spółkę akcyjną, której jedynym przedmiotem działalności jest prowadzenie rynku poza giełdowego oraz kapitał zakładowy wynosi co najmniej 7,5 mln zł. Spółka prowadząca rynek poza giełdowy musi uzyskać zgodę KPWiG. Spółka prowadząca ten rynek jest zobowiązana do zapewnienia:
(a) odpowiedniej koncentracji popytu i podaży (stopnia płynności);
(b) bezpiecznego i sprawnego przebiegu transakcji;
(c) upowszechniania jednolitych informacji o kursach i zakresie obrotów pap. wart.
Regulowany rynek poza giełdowy spełnia istotną uzupełniającą rolę w stosunku do rynku giełdowego, a przedmiotem obrotu na nim mogą być pap. wart., które zostały dopuszczone do obrotu publicznego. Cechują się nieograniczoną zbywalnością zostały złożone do Krajowego Depozytu Pap. Wart. i ich emitenci zobowiązali się do systematycznego udostępnienia do wiadomości publicznej odpowiednich informacji.
Rynek poza giełdowy w Polsce jest zorganizowany w formie centralnej tabeli ofert. Jest on prowadzony przez spółkę powołaną przez biura maklerskie pod nazwą CeToSA. Spółka ta organizując rynek poza giełdowy opracowała zasady dokonywania na nim transakcji prowadzenia rozliczeń obsługi interesantów oraz w zakresie udostępniania informacji o dokonywanych transakcjach. Rynek ten jest zorganizowany w podobny sposób jak Amerykańska Giełda Komputerowa NASDAQ. Innym elementem rynku poza giełdowym w Polsce są biura maklerskie, które pełnią rolę jego animatorów tzn. organizatorów rynku. Ma to za zadanie rozwój tego segmentu rynku oraz złożenie na nim konkurencji. Rynek ten jest w pełni zautomatyzowany a informacje przekazywane są poprzez odpowiednie łącze teleinformatyczne. Transakcje mogą być zawierane w biurach maklerskich między klientami tego biura, albo pomiędzy biurami maklerskimi a także przesyłane na tzw. Ekrany CTO, gdzie będą czekać na swoją realizację.
Trzecim najważniejszym segmentem rynku wtórnego jest giełda pap. wart.. Występują na niej walory spółek, które spełniają określone przez giełdę wymagania. Odnoszą się one w szczególności do:
(a) wielkości spółki (warunek zysków lub obrotów) lub jej tradycji (okres bytności na rynku);
(b) wartości emisji lub ilości wyemitowanych akcji (ewentualnie liczby akcjonariuszy);
(c) publicznego, regularnego udostępniania informacji o aktualnym stanie finansowym firmy.
Ponadto walory notowane na giełdzie muszą być zdematerializowane dopuszczone przez Komisję do Publicznych Obrotów i cechować się nieograniczoną zbywalnością. Giełda zwraca także uwagę na odpowiedni stopień rozproszenia walorów, by zapewnić prawidłowy przebieg dokonywanych na niej transakcji.
Rynek giełdowy jest rynkiem otwartym co oznacza, iż udział w nim mogliby wziąć wszyscy, którzy wyrażą odpowiednie zainteresowanie. Współcześnie zdominowany jest przez inwestorów instytucjonalnych.
W Polsce rynek giełdowy dzieli się na segment podstawowy i równoległy. Na podstawowym segmencie dokonuje się zasadnicza część transakcji giełdowych i występują na nim akcje uznanych i renomowanych spółek (spełniających te kryteria). Natomiast rynek równoległy jest uzupełnieniem rynku podstawowego. Ma bardziej liberalne kryteria wejścia i stanowi miejsce dla spółek mniejszych lub średnich, które poprzez rynek publiczny pragną gromadzić kapitał na swój rozwój. Ogólnie mówi się, że rynek równoległy jest przedsionkiem rynku podstawowego.
Transakcje giełdowe mogą być zawierane wyłącznie za pośrednictwem biur maklerskich po założeniu rachunku inwestycyjnego. Zawarcie transakcji odbywa się na podstawie złożonego zlecenia giełdowego, którym podaje się jego typ (kupno czy sprzedaż), charakter (np. z limitem, bądź bez), ilość pap. wart. Mających być przedmiotem obrotu oraz datę ważności zlecenia.
GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE
1. Organy giełdowe
Giełda pap. wart. w Warszawie rozpoczęła działalność 16.IV.1991 roku. Jest organizowana w formie spółki akcyjnej i posiada te same organy co każda inna spółka akcyjna, czyli walne zgromadzenie akcjonariuszy, radę giełdy, która pełni funkcje nadzorczą i zarząd, który jest organem wykonawczym giełdy.
Akcje spółki prowadzącej giełdę są akcjami imiennymi. Giełda w Warszawie powstała i funkcjonuje w oparciu o Ustawę „Prawo o Publicznym Obrocie Pap. Wart.”. Zezwolenie na jej powstanie wydał prezes Rady Ministrów na podstawie wniosku zaopiniowanego przez Komisję Dopuszczeniową. Akcjonariuszami spółki prowadzącej giełdę mogą być domy maklerskie, Skarb Państwa, banki, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zakłady ubezp., emitenci pap. wart. dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na tej giełdzie, a także zagraniczne podmioty prawne prowadzące działalność maklerską.
Pojedynczy akcjonariusz giełdy z wyjątkiem Skarbu Państwa nie może wykonywać więcej niż 5 % ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu.
Polska giełda pap. wart. w zakresie funkcjonowania i struktury organizacyjnej jest zorganizowana podobnie jak wiele innych giełd w świecie. Posiada wobec tego komórki organizacyjne, które zajmują się dopuszczaniem pap. wart. do obrotu, rejestracją i rozliczaniem transakcji giełdowych, rozstrzyganiem sporów powstałych na giełdzie określaniem zasad przebywania na giełdzie (członkostwa giełdy) itp.
W związku z działaniami w strukturze giełdy funkcjonują komórki organizacyjne jak:
(a) Komisja Dopuszczeniowa;
(b) Izba Rozrachunkowa Giełdy Pap. Wart.;
(c) Sąd Rozjemczy i Handlowy;
(d) Samorządy Maklerów;
(e) Zarząd Giełdy;
Każda z tych komórek funkcjonuje w oparciu o swój regulamin. Dodatkowo na giełdzie obowiązuje regulamin giełdowy, który określa zasady i tryb przeprowadzania transakcji.
Podstawową komórką organizacyjną rynku giełdowego lub szerzej rynku kapitałowego jest Komisja Dopuszczeniowa, którą w Polsce jest KPWiG. Jest to organ centralnej administracji rządowej, nad którą nadzór sprawuje premier; powołuje także przewodniczącego. Komisja składa się z przewodniczącego, z zastępców i sześciu członków, którymi są przedstawiciele Ministra Finansów, Ministra Gosp., Ministra Skarbu Państwa, Rolnictwa i Gosp. Żywnościowej, Prezes NBP, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Podstawowe zadanie Komisji Dopuszczeniowej polega na udzieleniu zgody na dopuszczenie danego pap. wart. do obrotu publicznego oraz wykonywania nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem rynku kapitałowego w Polsce i jego rozwojem.
Inne zadania Komisji Dopuszczeniowej sprowadza się do przestrzegania reguł uczciwego obrotu i zasad konkurencji na publicznym rynku pap. wart. W tym zakresie komórka czuwa nad zapewnieniem powszechnego dostępu inwestorów do informacji przekazywanych na rynek publiczny przez emitentów pap. wart. Oznacza to, iż czuwa nad bezpieczeństwem inwestorów. Ponadto zadaniem komórki jest inspirowanie i podejmowanie działań mających na celu usprawnienie działania rynku kapitałowego i jego rozwoju. W tym zakresie komórka opracowuje projekty odpowiednich aktów normatywnych lub opisuje akty opracowane przez inne organy.
Druga grupa zadań komórek sprowadza się do udzielania koncesji domom maklerskim na prowadzenie przez nich działalności oraz licencji maklerom i doradcą inwestycyjnym na wykonywanie przez nich zawodu. W odniesieniu do tych dwóch grup zawodowych komórka przeprowadza określone postępowanie kwalifikacyjne (egzamin) i w wyniku pozytywnej oceny wpisuje maklerów i doradców inwestycyjnych na prowadzoną przez siebie listę. Ponadto komórka nadzoruje sposób dystrybucji przez domy maklerskie pap. dopuszczonych do publicznego obrotu oraz sprawdza czy informacje udostępnione do publicznej wiadomości przez emitenta nie są sprzeczne z informacjami zawartymi w prospekcie emisyjnym.
Innym organem giełdowym jest Samorząd Maklerów i Doradców Inwestycyjnych, do którego przynależność jest obowiązkowa przy wpisaniu ich na listę.
Do podstawowych zadań tego gremium należy kontrola nad należytym wykonaniem zawodu a w szczególności orzekanie w sprawach z zakresu etyki zawodowej tych grup, jak również kształtowanie zwyczajów w zakresie transakcji pap. wart. i etyki zawodowej Sam. Maklerów i Doradców Inwestycyjnych reprezentując te dwie grupy na zewnątrz chroniąc ich interesy.
Izbą Rozrachunkową giełdy pap. wart. w Polsce jest Krajowy Depozyt Pap. Wart. Jest on od 1994 roku niezależną od giełdy instytucją wydzieloną z jej struktury. Jest ograniczony w formie spółki akcyjnej. Jego akcjonariuszami mogą być wyłącznie: spółka prowadząca giełdę i rynek poza giełdowy, domy maklerskie, banki, Skarb Państwa oraz NBP. Nie można mieć celu zarobkowego (akcje są tylko imienne).
Do głównych zadań tej instytucji należy :
(a) przechowywanie i rejestracja pap. wart. znajdujących się w publicznym obrocie;
(b) prowadzenie kont depozytowych dla przedmiotów przechowujących w nim pap. wart.;
(c) rejestracja transakcji na tych kontach;
(d) obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z pap. wart. (wypłata dywidendy);
(e) organizacja i prowadzenie rozliczeń transakcji zawieranych na rynku regulowanym.
zawiadomienie zlecenie
o transakcji klienta
rozliczenie transakcji zlecenie
pap. wart. maklerskie
zawiadomienie
o transakcji rozliczenie
pieniężne
rozliczenie
transakcji
Rys. Organizacja rynku giełdowego w Polsce
Poza obsługą giełd Krajowy Depozyt Pap. Wart. prowadzi rozliczenia transakcji na rynku pierwotnym obligacji. Krajowy Depozyt Pap. Wart. jest odpowiedzialny za stworzenie (organizację) obowiązkowego systemu rekompensat w celu gromadzenia środków poprzez odpowiednie opłaty wnoszone obligatoryjnie przez domy maklerskie dla zrekompensowania inwestorów wartości utraconych pap. wart. i praw majątkowych z tytułu świadczonych na ich rzecz usług. W przypadku ogłoszenia upadłości domu maklerskiego lub prawomocnego oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości takiego domu ze względu na fakt, iż jego majątek nie wystarcza nawet na opłacenie kosztów postępowania sądowego. System depozytowy funkcjonujący w Polsce związany jest z niematerialnym obrotem pap. wart., co oznacza, iż w Krajowym Depozycie Pap. Wart. złożony jest przez emitenta zbiorczy odcinek emisji, natomiast nabywca danego pap. wart. jako dowód posiadania świadectwo depozytowe wydane przez dom maklerski, w którym ten nabywca założył rachunek inwestycyjny. Transakcje giełdowe zawierane przez inwestorów odbywają się za pośrednictwem domu maklerskiego i znajdują odzwierciedlenie na rachunku inwestycyjnym inwestora. Natomiast Krajowy Depozyt Pap. Wart. odnotowuje jedynie zmiany na rachunkach domów maklerskich, których dany inwestor ma założony rachunek inwestycyjny. Ten system rozliczeń zapewnia odpowiednie bezpieczeństwo rozliczeń dokonywanych transakcji, ich anonimowość i poufność.
DOPUSZCZANIE I WPROWADZANIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH NA WARSZAWSKĄ GIEŁDĘ
Każda giełda pap. wart. w świecie ma swoje warunki wejścia dla notowanych na niej pap. wart. Dotyczą one w szczególności warunków pieniężnych np. wielkości emisji, bądź spółki oraz warunku rozproszenia. Warszawska giełda pap. wart. ma również swoje warunki dopuszczania pap. wart. do obrotu giełdowego oraz warunki na wprowadzania na odpowiedni segment rynku.
Przedmiotem obrotu na giełdzie pap. wart. w Warszawie mogą być wyłącznie pap. wart. oraz instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu. Decyduje o tym Rada Giełdy na pisemny wniosek złożony przez emitenta i przedłożony radzie przez Zarząd Giełdy.
Podstawowymi warunkami dopuszczenia pap. wart. (akcji) do obrotu giełdowego są:
(1) pap. wart. winny być dopuszczone do obrotu publicznego i cechować się nieograniczoną zbywalnością (akcje winny być na okaziciela);
(2) wartość emisji akcji wg ceny emisyjnej winna wynieść co najmniej 4 mln zł.;
(3) wartość księgowa spółki mierzona wartością jej kapitałów własnych winna wynieść co najmniej 4 mln zł.;
[1, 2 i 3 warunek to kryteria pieniężne]
(4) emitent winien przedstawić Radzie Giełdy roczne zaudytowane sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy;
(5) emitent winien przedstawić Radzie Giełdy informacje pozwalające na ocenę aktywów emitenta, źródeł ich finansowania, jego kondycji finansowej, perspektyw rozwoju, a także praw wynikających z akcji, które będą notowane na giełdzie.
Rada Giełdy rozpatrując wniosek o dopuszczeniu pap. wart. do obrotu giełdowego zwraca szczególną uwagę na:
(a) sytuację finansową emitenta i jego perspektywy rozwoju w kontekście zamierzeń inwestycyjnych i źródeł ich sfinansowania; rozpatruje się także określone wskaźniki analizy finansowej zwłaszcza wskaźniki płynności, zadłużenia i rentowności;
(b) doświadczenie oraz kwalifikację osób wchodzących w skład Zarządu i Rady Nadzorczych;
(c) interes i bezpieczeństwo inwestorów.
Rada Giełdy może dopuścić do obrotu giełdowego inne niż akcje instrumenty finansowe, jeżeli zostały one wprowadzone do obrotu publicznego i cechują się nieograniczoną zbywalnością. Pap. wart. niektórych emitentów tzn. takich jak Skarb Państwa i NBP są wprowadzane do obrotu giełdowego z mocy prawa.
Po dopuszczeniu pap. wart. do obrotu giełdowego następuje ich wprowadzenie na odpowiedni segment rynku giełdowego, którym jest rynek podstawowy i rynek równoległy. Wprowadzanie pap. na te segmenty rynku dokonuje Zarząd Giełdy po przedłożeniu mu pisemnego wniosku przez emitenta, którym zostanie określona ilość wprowadzanych pap. podany kod nadany przez Krajowy Depozyt Pap. Wart. oraz wskazanie na którym z segmentów rynku giełdowego akcje mają być notowane.
Podstawowymi warunkami prowadzenia akcji na rynek podstawowy są:
(1) akcje są dopuszczone do obrotu giełdowego;
(2) wartość emisji akcji równa co najmniej 40 mln. zł.;
(3) wartość księgowa spółki równa co najmniej 65 mln. zł.;
[1, 2 i 3 to mierniki pieniężne]
(4) właścicielami akcji, które zostały dopuszczone do obrotu jest co najmniej 500 akcjonariuszy (warunek rozproszenia)
(5) emitent ogłosił publicznie zaudytowane roczne sprawozdanie finansowe za ostatnie 3 pełne lata obrotowe.
Warunki wprowadzenia pap. wart. na rynek równoległy są nie co łagodniejsze od tych, które obowiązują na rynku podstawowym. Na rynku podstawowym dokonuje się zasadnicza część obrotu giełdowego i notowane są tam walory spółek, które mają wysoką renomę na rynku publicznym, wysoki udział w rynku oraz dobrą sytuację finansową. Ich walory są chętnie przetrzymywane w portfelach inwestorów instytucjonalnych.
Warunki wprowadzenia akcji na rynek równoległy są następujące:
(1) akcje winny być dopuszczone do obrotu giełdowego;
(2) wartość emisji akcji równa co najmniej 14 mln. zł.;
(3) wartość księgowa spółki równa co najmniej 22 mln. zł.;
(4) właścicielami akcji winno być co najmniej 300 akcjonariuszy;
(5) emitent ogłosił publicznie zaudytowanie roczne sprawozdanie finansowe za ostarnie pełne 2 lata obrotowe.
Na rynku równoległym są zazwyczaj notowane pap. wart. spółek, które są mniejsze pod względem rozmiaru prowadzonej działalności. Mają określone perspektywy rozwoju i potencjał wzrostowy, a poprzez rynek giełdowy pragną zdobywać zaufanie inwestorów i gromadzić kapitał na swoje przedsięwzięcia inwestycyjne. Rynek równoległy stanowi dla nich tzw. Przedsionek przed we4jściem na rynek podstawowy. Poza tym w okresie od sierpnia 1996 roku do listopada 2000 roku na giełdzie funkcjonował jeszcze trzeci segment, który nazywał się rynkiem wolnym. Na tym rynku mogły być notowane pap. wart. tych spółek, które spełniały kryteria dopuszczenia do obrotu giełdowego, co oznacza, iż jeżeli pap. wart. zostały dopuszczone przez Radę Giełdy do obrotu giełdowego to Zarząd Giełdowy mógł je autonomicznie wprowadzać na rynku wolny. Rynek ten od momentu wprowadzenia nowego systemu informatycznego przez giełdę (18.XI.2000 r.) ma zawieszone notowania. Poza tym od października 2000 r. Giełda uruchomiła nowy segmenty rynku pod nazwą rynek pap. skarbowych. Jest to elektroniczny (na zasadzie giełdy komputerowej) rynek kultowy, na którym przedmiotem obrotu są pap. skarbowe – bony skarbowe i obligacje z przeznaczeniem dla dużych inwestorów. Minimalna wartość zlecenia powinna wynosić 500 tyś. zł., natomiast dostęp do tego rynku mają biura maklerskie, banki, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa funduszy emerytalnych oraz zakłady ubezpieczeniowe.
Po wprowadzeniu pap. wart. do obrotu publicznego i następnie obrotu giełdowego emitenci pap. wart. są zobowiązani do systematycznego przekazywania do wiadomości publicznej informacji o zdarzeniach mogących mieć wpływ na kształtowanie się ceny wyemitowanego pap. wart. Emitenci przekazują te informacje w postaci raportów okresowych i raportów bieżących. Do raportów okresowych należy raport roczny, półroczny oraz kwartalny. Raporty te mają ustaloną przez KPWiG formę. Poza informacjami odnoszącymi się do ostatniego okresu powinny one także zawierać porównywalne informacje z analogicznego okresu roku poprzedniego.
Najważniejszym raportem jest raport roczny, w jego skład wchodzą: podstawowe sprawozdania finansowego (bilans, rachunek wyników, sprawozdanie z przepływów pieniężnych) raport audytora, zestawienie zmian w kapitale własnym, a także do tego raportu winno być dołączone pismo prezesa przedstawiające podstawowe osiągnięcia spółki w minionym roku obrotowym oraz opisowe sprawozdanie Zarządu dotyczące działalności spółki i przedstawiające jej sytuację finansową za ostatni okres w porównaniu do najczęściej dwóch lat przeszłych.
Raporty przekazywane do wiadomości publicznej są przekazywane (obecnie w zapisie elektronicznym) do KPWiG na giełdę oraz agencji informacyjnych.
Poza tymi (ww.) informacjami winny się znaleźć także informacje o zawartych umowach mających znaczenie dla działalności emitenta, zmianach w powiązaniach organizacyjnych i kapitałowych, dokonanych inwestycjach rzeczowych i kapitałowych, zmianach osobowych Zarządu i Radzie Nadzorczej, a także łącznym wynagrodzeniu tych dwóch organów (członków wchodzących w skład tych organów).
Raporty półroczne zawierają podobne informacje co raporty roczne. Istotna różnica polega na tym, iż zamiast raportu biegłego rewidenta jest jego opinia.
Trzecim raportem okresowym jest raport kwartalny, w którym zawierane są informacje dotyczące niektórych pozycji z bilansu np. o stanie należności zapasów zobowiązań w tym w szczególności handlowych oraz z rachunku wyników jak np. dotyczące przychodów ze sprzedaży oraz wyniku finansowego na różnym poziomie (chodzi o wynik ze sprzedaży, wynik operacyjny, wynik brutto lub netto). Informacje te przekazywane są za okres bieżący (bieżący kwartał) oraz w układzie narastającym. W obu przypadkach z zestawieniu z informacjami z analogiczne okresy roku poprzedniego.
Drugim rodzajem raportów są raporty bieżące. Winny one zawierać informację o zdarzeniach bieżących zaistniałych w spółce, bądź zamiarze podjęcia decyzji o nich, mogących mieć wpływ na kurs notowanych na giełdzie akcji. Przykładowo mogą to być informacje o:
(a) zamierzeniach o znaczących zmianach organizacyjnych (np. fuzji, przekształcenia, połączenia, stworzenia grupy kapitałowej);
(b) nabyciu lub zbyciu przez emitenta aktywów znacznej wartości, a także stracie co najmniej 10 % aktywów wskutek nadzwyczajnych okoliczności;
(c) wszczęciu postępowania upadłościowego lub utracie zdolności kredytowej;
(d) zmianach w składzie organów zarządzających i nadzorczych.
Zasadą jest, iż informacje przekazywane przez emitentów spółek publicznych do wiadomości publicznej są przekazywane do KPWiG na giełdę oraz wskazanej przez KPWiG agencji informacyjnej.
Istnieje wymóg, gdy informacje udostępniane przez emitenta do wiadomości publicznej były przekazywane (chodzi o raporty bieżące) w ciągu 24 godzin od zaistnienia zdarzenia lub powzięcia o nim informacji. Przekaz winien nastąpić w taki sposób aby nie wywarły one wpływu na kurs waloru w czasie trwania sesji giełdowej w danym dniu, co oznacza, iż winny być przekazywane od momentu zakończenia sesji do momentu jej rozpoczęcia w dniu następnym.
W uzasadnionych przypadkach tzn. sytuacji gdy istnieje obawa niemożności utrzymania poufności określonej informacji lub też gdy informacje dotyczą sytuacji nadzwyczajnych emitent może przekazać je także w czasie trwania notowań jednakże po uprzednim poinformowaniu giełdy o zamiarze przekazania informacji.
CZŁONKOWIE GIEŁDY - ZLECENIA MAKLERSKIE I INDEKSY GIEŁDOWE
1. Członkowie giełdy (warunki) :
powadzić działalność maklerską [dom maklerski-podmiot, który posiada działalność maklerską];
być akcjonariuszem giełdy;
zostać jej uczestnikiem, być dopuszczonym do obrotu giełdowego, czyli mieć możliwość zawierania transakcji.
Członkowie giełdy transakcje mogą zawierać na własny ryzyko lub na rachunek klientów (inwestorów). Nie mogą zawierać transakcji sami tylko za pośrednikiem, czyli domów maklerskich.
Dopuszczony do uczestnictwa w giełdzie może być dom maklerski, który spełnia te cztery warunki:
(1) dawać rękojmię należytego wykonywania obowiązków członka giełdy poprzez zatrudnienie odpowiedniej liczby profesjonalistów w obrocie giełdowym (makler);
(2) jest osobą prawną;
(3) posiada środki własne w wysokości co najmniej 3.5 mln zł;
(4) jest bezpośrednim uczestnikiem Krajowego Depozytu Pap. Wart..
Zgodę na uczestnictwo daje Rada Giełdy.
Uczestnikowi nie wolno:
(1) zawierać transakcji giełdowych na własny rachunek na warunkach uprzywilejowanych w stosunku do innych dokonywanych tam transakcji;
(2) spowodować istotnej zmiany kursu notowanych pap. wart. na giełdzie, tzn. składać takich zleceń, które powodowałyby znaczny wzrost lub spadek kursu.
17.11.2000 r. Giełda Warszawska – nowy system informatyczny Wanset i zmieniły się istotnie i zostały rozszerzone zadania niektórych członków giełdy, tych którzy pełnili rolę członka giełdy specjalisty. Członkowie specjaliści reprezentowani byli na giełdzie przez swoich przedstawicieli, czyli osoby zatrudnione przez specjalistów, którzy wyznaczali kurs pap. wart. do którego byli upoważnieni (byli to maklerzy giełdowi specjaliści).
Podstawowe zadanie maklera specjalisty polegało na określeniu kursu dnia, a także wykonywanie pewnych działań interwencyjnych w zakresie waloru, którym się opiekowali. Działania te prowadziły do zmniejszenia nierównowagi lub do równowagi rynku. Istotna nierównowaga to, jeżeli jedna strona jest 5 razy większa od drugiej. Maklerzy przeprowadzali alokację i redukcję zleceń giełdowych w przypadku nadwyżki kupna lub sprzedaży.
Po wprowadzeniu Warset-u (nowego systemu informatycznego) zakres zadań członków giełdy specjalistów został zmieniony i rozszerzony, także zaczęli oni pełnić rolę animatorów. Ich rola sprowadza się do roli market makera (organizator rynku). Główna rola organizatora rynku to podtrzymywanie płynności obrotu, czyli kwotowaniu brakującej strony.
Wyróżniamy dwa rodzaje animatorów:
(a) animator rynku
(b) animator emitenta
Animator rynku (a) to ten członek giełdy, który na podstawie zawartej z giełda umowy zobowiąże się do stałego zgłaszania ofert kupna lub sprzedaży danego pap. wart. na własny rachunek i na zasadach określonych przez giełdę.
W zakresie zasad podtrzymywania płynności giełda określa m.in.: minimalną wielkość ofert kupna lub sprzedaży, określa max. różnicę (spread) pomiędzy cenami określanymi w tych ofertach. Na rynku zleceń rozbieżnych do modyfikowania wcześniej złożonych zleceń, bądź składania nowych zleceń. Jest to istotne w sytuacji nierównowagi na rynku giełdowym i kiedy zachodzi potrzeba zrównoważenia rynku, które następuje poprzez wyznaczenie ceny równowagi. Do wyznaczenia tej ceny mają się przyczynić animatorzy rynku poprzez składanie nowych zleceń bądź modyfikację (podawanie lepszej ceny) uprzednio złożonych.
Nie wolno robić animatorowi rynku Nie może on składać zleceń, w których występowałby jednocześnie po obu stronach rynku (jeżeli składa zlecenie sprzedaży to nie może sam kupić). O fakcie zawarcia umowy z animatorem giełda informuje członków giełdy w cedule giełdowej. Giełda może zawrzeć umowę o animację rynku z więcej niż jednym animatorem. Umowa o animację rynku zostanie zawarta w momencie zagrożenia płynności obrotu danego pap. wart. Ma to na celu gwarancje płynności i wywołanie konkurencji.
Animator emitenta (b) to ten człowiek giełdy, z którym emitent zawiera umowę, w której zobowiąże się ten człowiek do podtrzymywania obrotu w zakresie pap. wart. emitenta. Do zawarcia takiej umowy Rada (Zarząd) Giełdy może zobowiązać emitenta (nie dotyczy Skarbu Państwa), aby ten zawarł animację jeżeli giełda uzna to za stosowne (gdy jest zagrożona-niska płynność handlu). Może się tak zdarzyć, że w odniesieniu do pap. jest dwóch animatorów rynku i emitenta. Emitent o fakcie zawarcia umowy z animatorem informuje giełdę, która tą informacje upublicznia. W czasie sesji giełdowej zadania wykonywane są przez pełnomocników członków giełdy, którymi są maklerzy giełdowi (po uzyskaniu licencji).
2. Zlecenia giełdowe
Inwestorzy mogą dokonywać transakcji giełdowych niebezpośrednio , ale poprzez biura maklerskie, po złożeniu w tym biurze zlecenia. Transakcja giełdowa jest zawierana na podstawie zlecenia po uprzednim założeniu rachunku inwestycyjnego. Zlecenie maklerskie aby mogło być zaakceptowane przez system informatyczny giełdy powinno spełniać określone warunki:
(a) rodzaj oferty (kupna czy sprzedaży);
(b) charakter zlecenia – z limitem bądź bez limitu ceny;
(c) ilość i nazwa lub kod pap. wart.;
(d) nazwa i kod wystawcy tego zlecenia (klienta, inwestora);
(e) data wystawienia i termin ważności.
Po złożeniu zlecenia w biurze maklerskim jest ono automatycznie przekazywanie do systemu informatycznego giełdy, w którym sprawdza się czy zlecenie odpowiada wymogą formalnym. Jeżeli tak to jest ono akceptowane przez system informatyczny i wprowadzany do centralnego arkusza zleceń.
Kryteria wykonywania zleceń w systemie Warset:
(1) cena – oznacza, że zlecenie kupna z najwyższym limitem ceny jest wykonywane przed zleceniem o niższym jej limicie; w przypadku sprzedaży z niższym limitem jest realizowane najpierw, a potem z wyższym limitem ceny;
(2) czas – zlecenia są realizowane według czasu realizacji w systemie komputerowym giełdy (w przypadku dwóch takich samych zleceń)
Kryteria podziału zleceń:
(1) limit ceny, ze względu na :
(a) zlecenie z limitem ceny : zlecenie kupna – np. nie więcej niż 10 (limit order), zlecenie sprzedaży – np. nie mniej niż 8
(b) zlecenia bez limitu ceny wyróżniamy :
- PCR – zlecenie po cenie rynkowej (zlecenia typu market order), realizowane natychmiast po wprowadzeniu do systemu informatycznego, a jest wprowadzone w momencie istnienia zlecenia przeciwnego (limit order);
- PCRO – zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie, składanie w określonych fazach sesji przed ustaleniem kursu otwarcia, który ustala się w momencie otwarcia sesji i ustalenia kursu (fixing) lub przy ustalaniu kursu zamknięcia;
- PKC – zlecenie po każdej cenie, przyjmowane w czasie całej sesji giełdowej, warunkiem przyjęcia nie jest istnienie zlecenia przeciwstawnego, realizowane na końcu (przed limitem order);
(2) dodatkowy warunek wykonania :
(a) minimalna wielkość wykonania (wolumenem) [Wmin];
(b) wielkość (wolumenem) [WUJ] ujawnia składanie przez inwestorów, gdyż nie chcą oni odkrycia całego zlecenia na rynku by nie pogorszyć kursu akcji;
(c) z limitem aktywacji [limAkt] dla realizacji tego zlecenia i ujawnienia inwestor podaje dodatkowy warunek, który powoduje ujawnienie zlecenia, warunek aktywacji mniejszy od ceny rynkowej.
(3) termin ważności zlecenia :
(a) ważne do końca sesji giełdowej (1 dzień) [zlecenie to jest ważne do końca sesji w bieżącym dniu];
(b) ważne domyślnie (DOM) – zlecenie to lub jego niezrealizowana część ważna jest bezterminowo;
(c) ważne do pierwszego wykonania (Win) – zlecenie to musi być wykonane natychmiast po wprowadzeniu do arkusza zleceń, po fazie otwarcia jego część niezrealizowana zostaje anulowana;
(d) wykonaj lub anuluj (W?A) – zlecenie to musi być wykonane w całości natychmiast po wprowadzeniu do arkusza, w przypadku gdy nie jest zrealizowane jest anulowane;
(e) ważne do określenia daty.
Systemy notowań :
(1) system kursu jednolitego (system periodyczny)[system z podwójnym fixsingiem] -
cena wyznaczana jest raz bądź dwa razy w czasie sesji giełdowej tzw. Fixing, także wszystkie zlecenia przyjęte przez system informatyczny przed momentem fixingu i mogące być zrealizowane są realizowane po cenie ustalonej w momencie fixingu tzn. po jednej cenie realizacji;
(2) system notowań ciągłych – zlecenia w tym systemie mogą być realizowane cały czas w czasie trwania sesji giełdowej i po różnych cenach, gdyż cena może się zmieniać z transakcji na transakcję.
Zasadą jest, że na rynku podstawowym walory notowane są w systemie ciągłych notowań, a na rachunku równoległym w systemie notowań periodycznych z podwójnym fixingiem.
3. Indeksy giełdowe
To systematyczny miernik dokonujących się zmian na giełdzie w odniesieniu do cen notowanych tam walorów. Daje on obraz sytuacji na giełdzie.
Wyróżniamy dwa indeksy giełdowe :
(1) indeksy dochodowe – zalicza się takie dla obliczenia, których bierze się pod uwagę zmiany cen wszystkich notowanych tam pap. wart., uwzględniają one także korzyści wynikające z wypłaconej dywidendy i praw poboru.
(2) indeksy cenowe – to takie , dla obliczenia których uwzględnia się zmiany cen jedynie niektórych pap. wart. notowanych na giełdzie tzn. tych pap., które tworzą portfel danego indeksu.
4. Na polskiej giełdzie mamy następujące indeksy :
(1) Warszawski Indeks Giełdowy (WIG) – indeks dochodowy, uwzględnia wszystkie korzyści pap. wart.;
(2) Warszawski Indeks Giełdowy (WIG 20) – indeks cenowy, w skład portfela jego wchodzą akcje 20 wybranych tzn. największych spółek z rynku podstawowego;
(3) Warszawski Indeks Giełdowy Średnich Spółek (MIDWIG) – indeks cenowy, pap. wart. 40 średnich spółek z rynku podstawowego;
(4) Warszawski Indeks Rynku Równoległego (WIRR) – indeks dochodowy, obliczany tak samo jak WIG, ale do pap. notowanych na rynku równoległym;
(5) Indeks TECHWIG – indeks cenowy i jednocześnie branżowy, odnosi się do pap. wart. spółek telekomunikacyjnych i innowacyjnych technologii;
(6) Warszawski Indeks Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NIF) – mierzy zmiany cen i innych pożytków wynikających z akcji NFI;
INSTRUMENTY RYNKU KAPITAŁOWEGO
1. Akcje – istota i rodzaje
Akcja jest pap. wart. oznaczającym prawo jej posiadacza do współwłasności firmy, która ją wyemitowała, a akcje emitują spółki akcyjne.[prawo do współwłasności a nie własność]. Akcja zaliczana jest do grupy pap. udziałowych, stwarza możliwość udziału w zysku firmy (prawo do dywidendy), a także zaliczana do pap. o zmniejszonym dochodzie, ponieważ dywidenda ma charakter rezydialny tzn. że wynika z podziału zysku firmy i uzależnienia od decyzji walnego zgromadzenia. Nabywca (posiadacz) akcji staje się akcjonariuszem czyli, z tego tytułu posiada prawo do uczestnictwa w podziale zysku firmy. Każda akcja jest dowodem nabycia prawa do współwłasności jednakowej części majątku emitenta. Akcja musi mieć określoną wartość nominalną przez którą rozumie się równą w stosunku do innych części kapitału zakładowego spółki, ma znaczenie księgowe tzn. iloczy... ilości : wyemitowanych akcji i ich wartość nominalnej równa się kapitałowi zakładowemu, który jest podstawowym składnikiem kapitału własnego spółki.
Zdarzają się sytuacje zwiększenia bądź zmniejszania wartości nominalnej akcji.
Zwiększenie – wówczas gdy spółka część kapitału zapasowego przesunie na kapitał zakładowy (nie zwiększając ilości wyemitowanych akcji).
Zmniejszenie – to podział jej wartości nominalnej przez stałą określoną, czyli posiadacz jednej akcji staje się po splicie wartości nominalnej właścicielem odpowiedniej krotności akcji.
Cena emisji akcji – to cena jej sprzedaży na rynku pierwotnym. Zasadą wynikającą z Kodeksu Spółek Handlowych jest by cena emisyjna była większa bądź równa cenie nominalnej (co najmniej równa). Z reguły cena jest wyższa, oznacza to, iż nadwyżką kapitału zgromadzonego w wyniku emisji akcji równą iloczynowi ilości wyemitowanych akcji i różnicy pomiędzy ceną emisyjną a nominalną, spółka wpisuje na kapitał zapasowy.
Akcje mogą występować w formie fizycznego dokumentu (mogą mieć postać materialną) lub w formie zdematerializowanej.
Fizyczna oznacza, iż dokument akcji powinien być sporządzony na piśmie i zawierać niezbędne informacje o emitenicie i emisji.
Akcja w postaci zdematerializowanej tzn., iż istnieje jedynie w postaci odpowiedniego zapisu elektronicznego w pamięci komputerowej. Warunkiem dopuszczenia akcji do obrotu giełdowego jest ich dematerializacja oraz w przypadku akcji imiennych zamiana na akcje na okaziciela.
Rodzaje akcji i prawa z nich wynikające
Ze względu na sposób przenoszenia własności wyróżniamy:
(a) akcje imienne;
(b) akcje na okaziciela
(Ad a) akcje imienne charakteryzują się tym, że nazwisko nabywcy winno być uwidocznione na dokumencie akcji i odnotowane w księdze akcyjnej prowadzonej przez emitenta. Podstawową cechą charakterystyczną tych akcji jest ich ograniczona zbywalność tzn., że w przypadku chęci zbycia takiej akcji zgodę musi wyrazić spółka i nazwisko nowego nabywcy musi być wpisane na dokumencie akcji, a także w księdze akcyjnej (występują w obrocie prywatnym). Mają jednak zaletę, która polega na tym, że w momencie pobrania mogą być opłacone minimum w 25 %(za 25% można nabyć całą akcje). Wypłacana dywidenda odpowiednio proporcjonalnie do opłacenia akcji.
(Ad b) akcje na okaziciela charakteryzują się nieograniczoną zbywalnością. Mogą jedynie w takiej postaci występować w obrocie giełdowym. Akcje są niepodzielne tzn. nie można ich sprzedać w części tylko mogą być sprzedawane w całości. Nabywcą akcji mogą być więcej osób niż jedna. Można je kupować w pakietach. Pakiet to określona ilość akcji.
Ze względu na uprawnienia właścicieli akcji dzielimy je na:
(a) akcje zwykłe;
(b) akcje uprzywilejowane
(Ad a) akcje zwykłe (zdecydowanie więcej) mogą być jako jedyne w obrocie giełdowym. Posiadanie ich daje określone prawa.
(Ad b) akcje uprzywilejowane posiadanie ich daje dodatkowe uprawnienia niż zwykłe
Prawa akcji zwykłych, które zaliczamy do:
prawa korporacyjne:
- prawo do uczestnictwa w Spółce Akcyjnej tzn. akcjonariusza ze spółki nikt nie może usunąć, czyli nie może wykupić akcji od tego akcjonariusza , nie można akcjonariuszowi zwrócić pieniędzy w części bądź w całości, które on przekazał na zakup akcji. Wyjątkiem w tym prawie jest fakt wykupu akcji w celach umorzenia od akcjonariusza, który jest dłużnikiem spółki i spółka nie może w inny sposób zaspokoić swego roszczenia (przymusowy) albo wykup w celu ich umorzenia z zysku w zamian za wypłatę dywidendy (dobrowolne)= buy back
- prawo do uczestnictwa w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy i współdziałania o sprawach będących przedmiotem, tego zgromadzenia. Jego przedmiotem są np. sprawy o strategicznym znaczeniu dla spółki, czyli mające wpływ na jej wyniki. Decyduje ono także o udzieleniu bądź nie udzieleniu z pracy zarządu i rady nadzorczej. Z prawem tym łączy się prawo do informacji oraz prawo głosu, co oznacza, że akcjonariusze mają prawo do zapoznania się z dokumentami w tym finansowymi będącymi przedmiotem spraw dyskutowanych na walnym zgromadzeniu. Prawo głosu urzeczywistnia się poprzez oddanie głosu za lub przeciw w uchwale dyskutowanej na walnym zgromadzeniu przy czym jedna akcja zwykła daje prawo do oddania jednego głosu. Przy czym mogą istnieć tutaj pewne ograniczenia dla przykładu akcjonariusz może wykonywać prawo głosu tylko z ograniczonej liczby posiadanych akcji, albo też będzie mu przysługiwała zwykła ilość głosów do określonego limitu akcji natomiast powyżej tego limitu akcji będzie przypadał jeden głos na określoną liczbę akcji.
- Bierne prawo wyborcze – oznacza, że akcjonariusz może być wybrany do rady nadzorczej spółki lub czasami jej zarządu. Akcjonariusz posiada także czynne prawo wyborcze poprzez oddawanie głosów w wyborach członków władz spółki.
- Prawo mniejszości – pozwala ono na odpowiednie zabezpieczenie interesów tych akcjonariuszy, którzy są w mniejszości, ale dysponują określoną ilością akcji np. domaganie się zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, które w Polsce może urzeczywistnić się poprzez złożenie pisemnego wniosku przynajmniej 1/10 części kapitału zakładowego. Drugim przykładem prawa mniejszości jest fakt żądania wyboru poszczególnych członków rady nadzorczej w grupach. Może się ono odbywać na wniosek akcjonariuszy posiadających łącznie co najmniej 20 % kapitału zakładowego przy czym poszczególne grupy będące w mniejszości mogą się ze sobą łączyć.
prawa majątkowe:
- prawo do dywidendy, czyli do udziału w zysku rocznym. Akcjonariusz posiadający akcję zwykłą ma prawo do wypłaty dywidendy, jednakże nie ma ona charakteru obligatoryjnego (spółka może a nie musi wypłacić dywidendy), o wysokość której decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy, które zatwierdza osiągnięte wyniki spółki i dokonuje podziału zysku. Od jego decyzji zależy więc fakt wypłaty dywidendy i jej wysokość. W tym sensie ma ona charakter rezydualny, czyli wynika z zysku;
- prawo poboru akcji nowych emisji - oznacza ono prawo dotychczasowych akcjonariuszy do poboru nowo emitowanych akcji. Określone ono jest w ten sposób, iż na określoną ilość akcji stałych przypada określona liczba akcji nowych np. 4:1 co oznacza, iż na 4 akcje stałe przypada 1 akcja nowe. Dla dotychczasowych akcjonariuszy prawo to jest istotne ze względu na fakt, by (gdy) zachowali oni określoną proporcję w kapitale zakładowym spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą również zostać pozbawieni tego prawa w wyniku decyzji walnego zgromadzenia podjętej większością co najmniej 4/5 oddanych głosów.
- prawo do części majątku spółki w przypadku jej likwidacji jest to jedyny przypadek, w którym akcjonariuszom zwracany jest kapitał zakładowy spółki z masy upadłościowej po pokryciu wszelkich innych jej zobowiązań. Oznacza to, iż akcjonariusze posiadający akcje zwykłe są na końcu listy jej wierzycieli.
Drugim rodzajem akcji ze względu na uprawnienia to akcje uprzywilejowane (preferencyjne). Oprócz praw wynikających z akcji zwykłych akcje uprzywilejowane mają jeszcze dodatkowe uprawnienia. W Polsce należą do nich:
- prawo do większej liczby głosów – na jedną akcje zwykłą przypada 1 głos, natomiast na uprzywilejowaną 2 głosy;
- prawo do wypłaty wyższej dywidendy – dywidenda przypadająca na akcje uprzywilejowaną może wynosić do 150 % dywidendy przypadającej na akcje zwykłą (może być do 50% wyższa lecz nie większa).
- prawo pierwszeństwa do wypłaty majątku w momencie likwidacji spółki – majątek ten wypłacony jest w pierwszej kolejności posiadaczom akcji uprzywilejowanej, a następnie posiadaczom akcji zwykłych. Akcje uprzywilejowane w Polsce powinny być akcjami imiennymi i nie mogą być emitowane w spółkach publicznych, ze względu na fakt, iż w obrocie giełdowym mogą jedynie występować akcje zwykłe.
Szczególnym rodzajem uprzywilejowania jest akcja złota. Przejawia się ono poprzez prawo weta w decyzjach będących kluczowymi dla rozwoju spółki lub też posiadają zwielokrotnioną siłę głosu. Złotą akcję otrzymują z reguły osoby wysoce zasłużone dla rozwoju spółki. Są również akcje pozbawione prawa głosu – są to akcje milczące albo nieme. Emitowane są przez spółki małe lub średnie, które na rynku publicznym pragną gromadzić kapitał na swój rozwój, jednakże nie chcą być przejętymi przez swoich konkurentów. Stąd też emitują akcje, które nie mają prawa głosu, jednakże mają inne prawa. Które tę ułomność rekompensują.
W Polsce również występują akcje nieme. W zamian za utraty głosu ich posiadanych może otrzymywać wyższą niż 150 % dywidendy przypadające na akcje zwykłe. Dywidenda ta może być wypłacona z pierwszeństwem, czyli przed wypłatą dywidendy przypadające na akcje zwykłe oraz może być kumulowana, jednakże w okresie nie dłuższym niż 3 lat.
Inny podział akcji to:
(1) akcje pieniężne;
(2) akcje niepieniężne (aportowe)
(1) akcje pieniężne winny być opłacane w gotówce podczas ich pobraniem [akcje imienne nie muszą być wpłacane w całości np. w 25%]
(2) akcje niepieniężne (aportowe) są pokryte wnoszonym do spółki majątkiem, czyli aportem. W myśl Kodeksu Spółek Handlowych powinny być one pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki.
Istnieją również akcje użytkowe tzn. takie, które nie mają wartości nominalnej. Otrzymują je zazwyczaj akcjonariusze, których akcje spółka wykupiła i umorzyła. Mogą one posiadać określone prawa użytkowe – pojedyncze bądź kilka takich praw. Przykładem tych praw może być prawo do udziału w zysku (prawo do dywidendy), prawo do udziału w majątku likwidacyjnej spółki, prawo poboru akcji nowych emisji.
We współczesnych gosp. zdecydowana większość akcji to akcje zwykłe. Występują one także w obrocie giełdowym, gdzie niestosuje się praktycznie żadnych ograniczeń w ich obrocie. Wyróżnia się także akcje pierwszorzędne (blue chips). Są to akcje uznanych na rynku firm, czyli takich które posiadają stabilną sytuację fin. i określony udział w rynku. Występują także akcje gorsze. Charakteryzują się tym, iż mają bardzo niską cenę emisyjną np. poniżej 1$. Emitowane są zazwyczaj przez firmy podupadające, które w emisji szukają możliwości poprawiania swojej sytuacji fin. Oferują one zazwyczaj stosunkowo wysoką stopę zwrotu. Jednakże ryzyko z nimi związane jest także wysokie (mówi się, że są to akcje o podwyższonym ryzyku).
2. Obligacje – ich istota i rodzaje
Obligacja jest następnym podstawowym instrumentem rynku kapitałowego. Jednakże w odróżnieniu od akcji obligacja jest instrumentem wierzytelnościowym (dłużnym). Oznacza to, iż stanowi ona formę pożyczki, którą w terminie wykupu emitent obligacji powinien zwrócić jej posiadaczowi wraz z należnymi (przypisanymi jej) świadczeniami. Obligacja może mieć przypisane świadczenia pieniężne i niepieniężne.
Świadczenia pieniężne polegają na wypłacie z tytułu obligacji zapisanych w warunkach emisji odsetek w naznaczonych terminach.
Do świadczeń niepieniężnych można zaliczyć: prawo do udziału w zysku emitenta; prawo do zmiany obligacji na już wyemitowane akcje (są to obligacje zmienne); prawo do pierwszeństwa zakupu akcji przyszłych emisji (są to tzw. warranty). Do świadczeń niepieniężnych można zaliczyć również różnego rodzaju ulgi stwarzane przez emitenta nabywcę obligacji np. może to być spółka w podatku lokalnym stwarzana przez samorząd gminny lub też ulga (upust) czynszu, dzierżawy, czy nawet fakt sprzedaży nieruchomości po nieco niższej cenie.
W przypadku emisji obligacji pożyczkodawcą emitenta jest obecny posiadacz obligacji, a więc niekoniecznie jej pierwotny nabywca. Posiadacz obligacji określany jest mianem obligatariusza.
Obligacje mogą występować jako obligacje na okaziciela i obligacje imienne oraz mieć postać materialną i zdematerializowaną. Współcześnie na rynku fin. zdecydowana większość obligacji to obligacje na okaziciela występujące w postaci zdeterminowanej. Z punktu widzenia źródła fin. działalność przedsiębiorstwa emisji obligacji jest porównywalna z korzystaniem z klasycznego kredytu bankowego. Jednakże w wielu przypadkach jest jedynym możliwym źródłem fin. działalność przedsiębiorstwa, gdyż warunkiem udzielenia kredytu jest np. posiadanie źródła własnego lub też majątku odpowiedniej wysokości, którym można zabezpieczyć kredyt.
Emisja obligacji jest korzystna, gdyż jej emitent nie zawsze musi określać jej cel jak w przypadku kredytu bankowego, co oznacza, iż nie musi poddawać z godności wydatkowania z celem emisji (pozbawia się kontroli banku).
W przypadku bardzo wysokich kwot kredyt niejednokrotnie nie byłby możliwy, gdyż istnieją określone ograniczenia w prawie bankowym nałożonym na kredytodawcę w stosunku do jednego podmiotu gospodarczego bądź ich grupy powiązanej kapitałowo.
W przypadku emisji obligacji wierzycielem emitenta nie jest jeden pożyczkodawca, a jest nim wielu obligatariuszy.
Wartość nominalna obligacji to przypisana każdej pojedynczej obligacji danej emisji jednakowa kwota (zazwyczaj pewna okrągła suma np. 100 lub 1000), oznaczająca udzielonej emitentowi pożyczki z tytułu jej nabycia.
Cena nominalna obligacji jest stała w terminie do jej wykupienia i podlega spłacie w tym terminie. Poza tym obligacja ma również cenę emisyjną, czyli cenę jej sprzedaży na rynku pierwotnym, która może różnić się w górę, bądź w dół od wartości nominalnej.
Np.
WN
105 sprzedana z premią
100
t
95
Cena rynkowa kształtuje się w wyniku gry popytu i podaży w terminie do wykupu obligacji.
Np.
WN
105
100
1 2 3 4 5 t
95
Cechą charakterystyczną ceny rynkowej jest to, iż zmierza ona w terminie do wykupu do ceny nominalnej. W terminie wykupu jest równa cenie nominalnej. Termin wykupu obligacji określany inaczej terminem jej zapadalności to okres od momentu jej emisji do momentu, w którym następuje jej wykup według wartości nominalnej.
Rozróżnia się pierwotny i rzeczywisty okres zapadalności.
Okres pierwotny mierzy się od momentu emisji do momentu wykupu, natomiast okres rzeczywisty od momentu bieżącego do momentu wykupu.
Obligacje mogą mieć wpisaną w warunek emisji opcję o przedterminowym ich wykupie. Jest to szczególnie korzystne dla emitentów w przypadku malenia stóp procentowych. Mogą oni bowiem wyemitować nowe obligacje oprocentowane według niższej stopy i z uzyskanych środków wykupić obligacje wyemitowane wcześniej oprocentowane według wyższej stopy (mogą zamienić dług starszy na dług młodszy ale tańszy).
Z punktu widzenia przynoszonego przez obligacje dochodu zaliczane są one do pap. wart. o stałym dochodzie. Wynika to z faktu, iż zdecydowana większość obligacji na współczesnych rynkach jest oprocentowana według stałej stopy co oznacza, iż przynosi ona stały kupon odsetkowy (czyli stały dochód).
Pewna część obligacji jest zaliczana do pap. przynoszących zmienny dochód są to te obligacje, które są oprocentowane według zmiennej stopy. Na ogół zrelatywizowanej (powiększonej) z inną kategorią rynkową np. wskaźnikiem inflacji bądź rentownością bonów skarbowych.
Trzecim rodzajem obligacji wyróżnionych ze względu na sposób oprocentowania są obligacje zero kuponowe. Ich cechą charakterystyczną jest to, iż w okresie do wykupu emitent nie wypłaca obligatariuszom systematycznie odsetek. Odsetki te wypłacane są w terminie wykupu poprzez fakt ich skumulowania według określonej stopy. Wynika to z tego, iż obligacje zero kuponowe zawsze inaczej zdyskontowymi są sprzedawane po cenie emisyjnej niższej od wartości nominalnej.
Obligacje mogą mieć dwie formy: materialną i zdematerializowaną.
Forma materialna to postać dokumentu fizycznego, obligacja składa się wówczas z dwóch części: z właściwego zapisu dłużnego zwanego inaczej płaszczem obligacji i arkusza kuponowego. Na zapisie dłużnego (płaszczu obligacji) są umieszczone standardowe informacje o emitencie i emisji takiej jak: numer i seria obligacji, fakt czy obligacja jest imienna czy na okaziciela, nazwa emitenta i jego siedziba, kwota udzielonej pożyczki (wartość nominalną), stopa oprocentowania, termin wykupu i ewentualnie inne cechy charakterystyczne. Natomiast arkusz kuponowy, którego dołączenie nie jest obligatoryjne, służy do wpłaty odsetek z tytułu obligacji. Jest przedstawiany emitentowi w momencie ich wypłacania. Arkusz kuponowy jest dołączany w szczególności do akcji imiennych będących w obrocie na rynku prywatnym.
Forma zdematerializowana występująca w postaci zdematerializowanego zapisu elektronicznego (komputerowego). Tylko w takiej formie mogą być one przedmiotem obrotu publicznego. Fakt ich zbycia łączy się jedynie z odpowiednim przeksięgowaniem na rach. inwestycyjnym zbywcy i nabywcy. Obligacje zdematerializowane są cechą charakterystyczną obligacji na okaziciela, których obecnie występuje na rynku zdecydowana większość.
Zabezpieczenie obligacji
Emisja może być zabezpieczona całkowicie, częściowo lub w ogóle nie zabezpieczona. Zabezpieczenie z reguły dokonywane jest na majątku emitenta bądź innego podmiotu gospodarczego, albo może być ono udzielone przez bank, bądź inną instytucję finansową. Nazywa się wówczas gwarancją bankową. Będący przedmiotem zabezpieczenia obligacji majątku (na ogół trwały) nie może być sprzedany przed momentem wykupu obligacji i może być użyty do ich wykupu gdyby emitent nie miał innych środków na ten wykup.
Większość obecnie emitowanych na rynkach kapitałowych obligacje to obligacje niezabezpieczone. Ich emitentami są na ogół firmy o gruntownej pozycji rynkowej i stabilnej sytuacji finansowej. Emisja obligacji niezabezpieczonych jest tańsza od emisji obligacji zabezpieczonych, gdyż zabezpieczenie lub gwarancja bankowa kosztują (chociażby wycena zabezpieczającego majątku i jego wpis do księgi wieczystej). Wiarygodne na rynku firmy emitują obligacje niezabezpieczone oferując w zamian inwestorom nieco niższą, ale pewną stopę zwrotu. Ponieważ są to firmy o dobrej sytuacji finansowej to mogą sobie na to pozwolić i gromadzić kapitał poprzez emisję obligacji po wyższej cenie. Emitentami obligacji mogą być również określone instytucje finansowe. Jeżeli one emitują obligacje, które są zabezpieczone na majątku dłużników tych instytucji to nazywają się wówczas listami zastawnymi lub hipotecznymi. Dlatego, że z ich emisją łączy się wpis zabezpieczenia do księgi hipotecznej nieruchomości będącej własnością dłużnika instytucji emitującej listę zastawne. Na ogół emitentami takich pap. wart. są banki hipoteczne, które emitują je by z zebranych wskutek emisji środków kredytować określone przedsięwzięcia np. rozwój budownictwa jednorodzinnego. Instytucje te emitują listy zastawne pod zastaw przyszłych wierzytelności. Z zebranych środków udzielają kredytu właścicielowi danej nieruchomości, który przez określoną ilość lat będzie spłacał zaciągnięty kredyt, a bank hipoteczny będzie mógł następnie wykupić od inwestorów wyemitowane listy zastawne. Podstawową cechą charakterystyczną tych pap. wart. jest bardzo długi termin wykupu. Na ogół przekraczają 20 lat. Gwarantem emisji obligacji może być również Skarb Państwa i takie obligacje nazywamy publicznymi (gwarantowane przez Skarb Państwa).
W niektórych przypadkach w procesie emisji obligacji powołuje się instytuję powiernika emisji. Jest nią na ogół bank, emitent jest zobligowany wówczas do zawarcia z nim odpowiedniej umowy.
Powiernik emisji działa w interesie obligatariuszy dbając w szczególności o ich bezpieczeństwo. Jego rola polega na:
(1) obsłudze emisji obligacji w momencie ich emisji;
(2) określeniu warunków ich wykupu;
(3) określeniu obowiązków emitenita wynikających z warunków emisji;
(4) monitorowanie i nadzorowanie warunków wykonania umowy emisyjnej, w szczególności powiernik monitoruje sytuację finansową emitenta i na obowiązek systematycznego informowania obligatariuszy o tej sytuacji.
W przypadku pogorszenia się tej sytuacji lub stwierdzenia niewypłacalności emitenta powiernik w imieniu obligatariuszy zajmuje się ściąganiem należności emitenta, zbyciem i ściąganiem należności zabezpieczonego majątku, a także może zająć majątek upadłego emitenta lub podjąć się jego sanacji.
Wykup obligacji może być jednorazowy w naznaczonym przez warunki emisji terminie lub następować ratami (według naznaczonych terminów), może też odbywać się w drodze losowania.
INWESTORZY INSTYTUCJONALNI NA RYNKU KAPITAŁOWYM - BANKI KOMERCYJNE I FUNDUSZE EMERYTALNE
Na rynku kapitałowym występują pożyczkobiorcy i pożyczkodawcy kapitałów. Do pożyczkobiorców zalicza się emitentów pap. wart., którzy reprezentują popyt na ten kapitał, za gromadzenie pieniądza realizują swoje przedsięwzięcia inwestycyjne. Ich aktywność na rynku kapitałowym jest determinowana głównie poprzez czynniki wpływające na koniunkturę gospodarczą, a w szczególności wpływające do skłonności do inwestowania. Zasadą jest, iż emitenci dokonują nowych emisji w przypadku nasilania się koniunktury gosp., natomiast jeśli chodzi o obligacje skarbowe to poziom ich emisji zależy od wysokości deficytu budżetowego. O aktywności rynku pap. wart. decydują przede wszystkim emitenci mający ustabilizowaną sytuację rynkową i finansową. W zamian za to mogą oni liczyć na zainwestowanie inwestorów. Przy rozprowadzaniu emisji korzystają oni zazwyczaj z pośredników rynku finansowego, którymi są banki a w szczególności banki inwestycyjne.
Druga strona rynku to podaż. Podaż środków na rynku kapitałowym jest determinowana głównie przez oszczędności gosp. domowych i podmiotów gosp. posiadających nadwyżki wolnych środków pragnących je oddać do zagospodarowania.
Obie grupy podmiotów na rynku występują w roli inwestora indywidualnego. Pragną oni z tytułu czynionych inwestycji na rynku kapitałowym odnosić większe korzyści w porównaniu do inwestycji dokonywanych na innych rynkach np. nieruchomości. Wymienione grupy podmiotów mogą także inwestować swoje wolne środki za pośrednictwem instytucji specjalizujących się w lokowaniu na rynku kapitałowym. Pełnią one role inwestorów instytucjonalnych. Są to instytucje, którym gosp. domowe i podmioty gosp. powierzyły środki w formie depozytów lub różnego rodzaju składek np. ubezpieczeniowych czy z tytułu zakupu rent.
Do grupy inwestorów instytucjonalnych wchodzą banki w podziale na: komercyjne i inwestycyjne, instytucje ubezp., fundusze emerytalne oraz fundusze inwestycyjne. Cechą charakterystyczną inwestorów instytucjonalnych jest dobra znajomość rynku kapitałowego, doświadczenie i sprawdzone strategie inwestowania. Na współczesnych rynkach kapitałowych szacuje się, iż ponad 80% środków jest inwestowanych za pośrednictwem inwestorów indywidualnych (prawie 20% - inwestorów indywidualnych).
Role:
(1) banki komercyjne (BK) - podstawową działalnością BK jest działalność kredytowa. Mogą one również występować na rynku kapitałowym (działalność kredytowa wiąże się z działalnością kredytowo-kapitałową). Pełnią one (BK) na rynku kapitałowym role pośrednią, która sprowadza się wyznaczenia ceny na kapitał pożyczkowy. Poprzez tą cenę BK wyznaczają dalej granicę opłacalności inwestowania w pap. wart. Odnosi się to do tych kredytów, które są udzielane na zakup pap. wart. Kredytobiorcy inwestując pożyczone środki na rynku kapitałowym oczekują z dokonywanych inwestycji wyższych stóp zwrotu niż stopa procentowa zaciągniętego kredytu. BK ustalając jego cenę wyznacza zarazem dla inwestora rynku kapitałowego granice opłacalności jego inwestycji. Współcześnie BK mogą również dokonywać inwestycji na rynku kapitałowym na rach. własny lub rach. swoich klientów. Oznacza to, iż mogą one nadwyżki własnych środków lub środki im powierzone inwestować w różnego rodzaju instrumenty finansowe. W szczególności akcje i obligacje. Głównie inwestują w instrumenty bezpieczne, najczęściej emitiowane przez Skarb Państwa. Starają się w ten sposób powiększyć własne zasoby lub zasoby swoich klientów. Wśród pap. wart., którymi BK się interesują są także obligacje komunalne, czyli emitowane przez gminy lub też jedn. Sam. Teryt. interesują się zazwyczaj obligacjami o długich terminach wykupu. Innym rodzajem działania BK na rynku kapitałowym jest jego udział w zarządzaniu spółkami akcyjnymi. Banki czynią to poprzez wykup strategicznego pakietu akcji spółki, która ich interesuje. Poprzez taki pakiet mogą bowiem wpływać na wyniki spółki wykorzystując działania w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego. Wpływając na wyniki spółki mogą uczestniczyć w podziale zysku, czyli zwiększyć swoje zasoby.
Także drobni akcjonariusze mogą przyłączyć się do działania banku poprzez scedowanie (przeniesienie) na niego swego prawa głosu i uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Wychodząc z założenia, iż taka instytucja jak bank pełniąc rolę inwestora strategicznego będzie działać w kierunku poprawy wyników spółki. Cechuje ją bowiem większy zasób wiedzy i doświadczenia w pełnieniu nadzoru właścicielskiego. Banki w ten sposób wiążą z sobą dodatkowych klientów (zdobywają w ten sposób klientów).
(2) instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne – na współczesnym rynku kapitałowym zakłady ubezp. i fundusze emerytalne należą do najbardziej znaczących inwestorów instytucjonalnych. Ich podstawowa rola sprowadza się do systematycznego zbierania składek by w przyszłości przynieść określone korzyści uczestnikom tych instytucji. Są one w szczególności zainwestowane inwestycjami w długoterminowe pap. wart. zazwyczaj powyżej 20 lat. Stąd też instytucje te określa się mianem referencyjnych inwestorów (jakościowo dobrych inwestorów).
Instytucje ubezp. można podzielić na dwie grupy tzn. takie, które prowadzą ubezp. majątkowe i takie, które prowadzą ubezp. na życie.
Ubezp. majątkowe – grupa zbiera składni na ogół raz do roku kalkulując je w ten sposób, aby pokryły one wypłacane odszkodowania oraz koszty utrzymania zakładu ubezp., a także były w stanie przynieść określony zysk. Ponieważ składka jest zbierana najczęściej raz do roku, a rozłożona na cały rok to zakład ten dysponuje wolnymi środkami finansowymi, które może zainwestować na rynku finansowym tak by przyniosły mu one dodatkowy dochód.
Przeczytaj podobne teksty
- 85% Rynek kapitałowy i pieniężny-ściąga
- 85% Rynek finansowy
- 88% Rynek Finansowy
- 85% Finanse
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.