Konstytucja Stanów Zjednoczonych - 1787 r.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych, ustawa zasadnicza regulująca podstawy ustroju społeczno-politycznego. Stanów Zjednoczonych, uchwalona 17 IX 1787; pierwsza w świecie i najstarsza obowiązująca konstytucja, wyrosła z oświecenia.

Wiary w umowę społeczeństwa i oparta na zasadach prawa naturalnego oraz suwerenności ludu; oprac. podczas konwencji konstytucyjnej, obradującej 25 V–17 IX 1787 w Filadelfii pod przewodnictwem G. Washingtona, której pierwotnym celem było dokonanie rewizji Artykułów Konfederacji i Wieczystej Unii; uczestniczyło w niej 55 delegatów z 12 stanów (bez Rhode Island), m.in.: B. Franklin, A. Hamilton i J. Madison (gł. autor projektu, zw. ojcem konstytucji).

Przyjęty projekt, podpisany przez 39 z nich, składał się z preambuły i 7 artykułów, które określały strukturę, sposób wybierania i kompetencje władz federalnych (ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej) oraz relacje między rządem federalnym a stanami (artykuły 1.–3.), wzajemne stosunki między stanami oraz sposób tworzenia i przyjmowania nowych stanów do Unii (artykuł 4.), procedurę zmiany konstytucji (artykuł 5.) i sposób jej ratyfikacji (artykuł 7.).

Konstytucja przekształciła USA z konfederacji państw (stanów) w jedno państwo, którego ustrój został oparty na zasadach: federalizmu (maks. autonomia stanów w ramach federacji), trójpodziału władz akcentującego ich separację (przy zastosowaniu systemu wzajemnej kontroli i zachowania równowagi), demokracyjne formy rządu (przy ograniczeniu skrajności demokracji) i respektowania praw jednostki przez państwo.

W trakcie procesu ratyfikacyjnego, który trwał do 21 VI 1788, uformowały się ugrupowania polityczne skupiające zwolenników konstytucji (federaliści) i jej przeciwników (antyfederaliści); konstytucja, ratyfikowana przez 11 stanów, weszła w życie 4 III 1789 (później ratyfikowały ją, jako ostatnie, Karolina Pn. i Rhode Island). Na jednym z pierwszych posiedzeń 1789 Kongres przyjął pierwszych 10 poprawek do konstytucji, tzw. Bill of Rights czyli Deklarację praw, gwarantującą swobody obywatelskie, których brak zarzucali konstytucji antyfederaliści.

W późniejszych latach konstytucję uzupełniono jeszcze 17 poprawkami (ostatnia, XXVII poprawka z 1992), które stanowią jej pełnoprawne artykuły; wśród nich najważniejsze są poprawki z okresu rekonstrukcji i ery postępowej; konstytucja podlegała też modyfikacjom poprzez interpretację i precedensy prawne oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego; ich rezultatem było m.in. wzmocnienie władzy federalnej (zwł. wykonawczej) i demokratyzacja systemu politycznemu USA oraz zwiększenie zakresu ochrony praw jednostki w państwie.