Formy ochrony przyrody w Polsce

Formy ochrony przyrody w Polsce

Obecnie w Polsce obszary objęte prawną ochroną obejmują 33%. Stanowią one przestrzenną sieć, którą tworzą:

Park narodowy—obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. W Polsce istnieją 23 parki narodowe, obejmujące obszar 3 145 km2, co stanowi około 1% powierzchni kraju.
Babiogórski Park Narodowy znajduje się w województwie małopolskim. Powierzchnia parku wynosi 3 392 ha. Babia Góra od zamierzchłych czasów przyciągała swoim niepowtarzalnym urokiem i tajemniczością. Jej strome zbocza i niedostępne lasy stanowiły również niemałą przeszkodę dla pierwszych eksploratorów, którzy zapuścili się w te niegościnne tereny. Jednak mimo to wzmianek o bytności ludzkiej w okolicach Babiej Góry dostarczają źródła archeologiczne traktujące o wykopaliskach w rejonie dzisiejszej Orawie, gdzie odkryto ślady ludzi datowane na epokę brązu. W czasach rzymskich istniał również szlak handlowy przebiegający z doliny Orawy w dolinę Dunajca.
W środku starego kontynentu, na wschodnich rubieżach Polski i zachodnich kresach Białorusi, bije tętno pierwotnej Puszczy. Nieprzerwanie od kilku tysięcy lat. Wśród rozbuchanej mrocznej zieleni te same mateczniki przemierzają wciąż imperatorzy Puszczy – żubry. Jak za Jagiełły, jak za Mendoga. Jedyna pozostałość pierwotnych lasów, które niegdyś gęsto porastały europejskie niziny - Rezerwat Biosfery i Dziedzictwo Ludzkości – Białowieski Park Narodowy. Powierzchnia parku wynosi 10 502 ha.
Biebrzański Park Narodowy został utworzony w 1993 roku. Położony jest w województwie podlaskim. Chroni rozległe i prawie niezmienione dolinowe torfowiska z unikalną różnorodnością gatunków roślin, ptaków i innych zwierząt oraz naturalnych ekosystemów. Dolina Biebrzy jest bardzo ważnym miejscem gniazdowania, żerowania i odpoczynku dla ptactwa wodno-błotnego, toteż w roku 1995 została wpisana na listę siedlisk konwencji RAMSARowskiej tj. obszarów mokradłowych o międzynarodowym znaczeniu.
Bieszczadzki Park Narodowy położonym przy granicy z Republiką Słowacką i Ukrainą. Park zajmuje powierzchnię 29 202 ha w najwyżej położonej części Bieszczadów. Park narodowy chroni: długie pasma górskich łąk położonych ponad górną granicą lasu, zwane połoninami wraz ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin wschodniokarpackich i wysokogórskich, fragmenty puszczy karpackiej z ostojami dużych drapieżnych ptaków i ssaków, w tym niedźwiedzia, wilka, rysia, orła przedniego, puchacza; malownicze doliny pozostałe po dawnych wsiach, które stanowią swoisty fenomen przyrodniczy, czyli tzw. "bieszczadzka kraina dolin".
Park Narodowy Bory Tucholskie utworzono 1996 roku. Ochroną objęto powierzchnię 4 798 ha lasów, jezior, łąk i torfowisk. Park leży w północno-środkowej części kraju w największym w Polsce kompleksie leśnym: Borach Tucholskich. Utworzenie w Borach Tucholskich parku narodowego ma na celu ochronę oligotroficznego krajobrazu sandrowego, jedynego tego typu w obecnie istniejących parkach narodowych w Polsce, a unikatowego w Europie. O ochronę tego terenu wnioskowano wielokrotnie już od 1948 r. z uwagi na istnienie do końca lat siedemdziesiątych jednych z największych ostoi głuszca na Pomorzu.
Drawieński Park Narodowy leży na pograniczu województw zachodniopomorskiego, lubuskiego i wielkopolskiego. Aktualna jego powierzchnia wynosi 11 342 ha. Park chroni fragment przyrody Pojezierza Pomorskiego, zdominowany przez lasy, jeziora i doliny dwóch zbliżonych do naturalnych rzek - Drawy i Płocicznej. Ważnymi, choć nie zajmującymi dużych powierzchni, biotopami są także łąki i torfowiska. Chociaż stopień przekształcenia przyrody tego obszaru jest dość znaczny, często zdarzają się "przyrodnicze perełki" - rezerwat Radęcin to jedna z lepiej zachowanych naturalnych buczyn na niżu Europy; jezioro Czarne to jedno z trzech w Polsce jezior meromiktycznych.
Gorczański Park Narodowy położony jest w południowej części kraju, w województwie małopolskim. Obecna powierzchnia parku wynosi 7 030 ha. Najważniejszym celem jest zachowanie naturalnych fragmentów Puszczy Karpat, stanowisk rzadkich gatunków fauny i flory, ochrona niepowtarzalnego w innych górach krajobrazów, łącznie z zabytkami kultury materialnej.
Park Narodowy Gór Stołowych. Park leży w województwie dolnośląskim. Powierzchnia jego wynosi 6 339 ha. Osobliwością parku są formy skalne o fantastycznych kształtach - w postaci grzybów skalnych, wież, maczug, kolumn, skalnych labiryntów. Największe z nich to Skalne Grzyby, Szczeliniec Wielki, Mnich, Pasterka Górska.
Kampinoski Park Narodowy leży w województwie mazowieckim. Jego aktualna powierzchnia wynosi 38 544 ha. Powstał, by chronić dwa kontrastujące ze sobą elementy krajobrazu - pasy wydm pokryte lasem oraz dzielące je pasy bagien i łąk, bogatą florę i ciekawą faunę, a także by ocalić od zapomnienia pamiątki polskiej historii i kultury.
Karkonoski Park Narodowy znajduje się na terenie województwa dolnośląskiego. Park utworzony został w roku 1959 obecna powierzchnia parku wynosi 5 576 ha. Od 1992 roku Karkonoski Park Narodowy jest częścią Bilateralnego Rezerwatu Biosfery Karkonosze o powierzchni ponad 60 tys. ha. W Karkonoszach zachowały się ciekawe zespoły górskiej roślinności, bogata fauną, a przede wszystkim skałki o fantazyjnych kształtach, gołoborza, wodospady, polodowcowe kotły i stawy.
Magurski Park Narodowy utworzony został w 1995 roku obecnie zajmuje powierzchnię 19 439 ha. Park leży w południowej części kraju, w Beskidzie Niskim. Obejmuje on znaczną część obszaru źródłowego Wisłoki jakim jest masyw Magury Wątkowskiej, który jest fragmentem głównego grzbietu karpackiego. W parku dominują ekosystemy leśne.
Narwiański Park Narodowy leży w województwie podlaskim. Powierzchnia utworzonego Parku wynosi 7350 ha. Na terenie parku dominuje własność prywatna, głównie drobnych rolników. Park znajduje się w Dolinie Górnej Narwi. Obejmuje on bagienną dolinę Narwi, która stanowiła znaczną część utworzonego w 1985 roku Narwiańskiego Parku Krajobrazowego. Bagna, tereny podmokłe i wody są dominującymi ekosystemami i zajmują ok. 90% obszaru parku.
Ojcowski Park Narodowy jest położony w województwie małopolskim na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Park obejmuje doliny dwu niewielkich rzek oraz przyległe fragmenty wierzchowiny jurajskiej. Park został utworzony w 1956 roku aktualna jego powierzchnia wynosi 2146 ha. Jest to najmniejszy park narodowy w Polsce. Dolina Prądnika objęta ochroną przez Ojcowski Park Narodowy to fenomenalny przykład krasu jurajskiego. W obszarze parku znajdują się niemal wszystkie występujące na Jurze formy krasowe.
Pieniński Park Narodowy położony jest w Pieninach w województwie małopolskim. Powierzchnia parku wynosi 2346 ha. O wysokiej wartości tego parku narodowego decyduje m.in. krajobraz kulturowy-reprezentowany głównie przez polany-struktury geologiczne, gatunki endemiczne i reliktowe, zabytki kultury materialnej oraz spływ przełomem Dunajca.
Poleski Park Narodowy leży terenie województwa lubelskiego. Utworzony został w 1990 r. na obszarze 4813 ha. Park powstał na bazie rezerwatów torfowiskowych: Durne Bagno, Jezioro Moszne, Jezioro Długie, Torfowisko Orłowskie. Bagno Bubnów . Występuje tam najwięcej rzadkich gatunków fauny i flory. Aktualna powierzchnia parku wynosi 9762 ha.
Roztoczański Park Narodowy leży w środkowo-wschodniej części kraju. Park utworzony został w 1974 roku aktualna jego powierzchnia wynosi 8483 ha. Na ten park narodowy składają się przede wszystkim ogromne połacie lasów porastających doliny i niewielki wzniesienia, wśród których kryją się wąskie pasy pól uprawnych, wąwozy, szemrzące strumyki. W parku tym występuje prawie 1000 pomników natury.
Słowiński Park Narodowy położony jest na wybrzeżu środkowym w województwie pomorskim. Aktualna powierzchnia w zarządzie wynosi 18618 ha.. Jego największą atrakcją są rozciągające się w środkowej części Mierzei Łebskiej ruchome wydmy. Uformowanie mierzei Gardno i Łebsko doprowadziło do powstania wielu akwenów, będących rajem dla ptaków. Kompletu atrakcji dopełniają specyficzne sosnowe bory z unikatową fauną, ukryte na końcu świata wioski, w których kultywuje się dawne słowiańskie tradycje, oraz- oczywiście -morze.
Świętokrzyski Park Narodowy położony jest na terenie województwa świętokrzyskiego. Obejmuje najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich - Łysogóry. Obecna powierzchnia parku wynosi 7626 ha. Szczególną osobliwością Parku są gołoborza - rumowiska kwarcytowe powstałe w wyniku wietrzenia mechanicznego wychodni skał wieku kambryjskiego.
Tatrzański Park Narodowy leży w południowej części Polski, w województwie małopolskim. Aktualna jego powierzchnia wynosi 21164 ha. W roku 1993 TPN UNESCO uznało za rezerwat biosfery, międzynarodowy obszar o światowym znaczeniu. Tatry są jedynymi polskimi górami o charakterze zbliżonym do Alp. Wiodą przez nie malownicze szlaki z przepięknymi widokami, gdzieniegdzie pobłyskują górskie jeziora.
Park Narodowy "Ujście Warty" jest położony jest w historycznej delcie ujścia Warty do Odry, na terenie województwa lubuskiego. Jego powierzchnia wynosi 8038 ha. Ze względu na szczególne znaczenie tego terenu, zwłaszcza dla ptaków wodnych i błotnych rezerwat Słońsk został w 1984r. objęty konwencją Ramsar, której celem jest ochrona terenów podmokłych, ważnych jako siedlisko życiowe ptaków. Obecnie jednym z pierwszych zadań parku będzie wpisanie na listę konwencji całego obszaru parku narodowego
Wielkopolski Park Narodowy znajduje się w województwie wielkopolskim. Obejmuje (wraz z otuliną) część Pojezierza Poznańskiego oraz niewielkie fragmenty Poznańskiego Przełomu Warty. Obecna powierzchnia parku wynosi 7584 . Jego nizinny krajobraz nie jest monotonny, urozmaicają go rzeki, naturalne jeziora polodowcowe, morenowe wzgórza, przepiękne lasy, które są ostoją wielu ciekawych okazów flory i fauny.
Wigierski Park Narodowy znajduje się na terenie województwa podlaskiego, w krainie Mazursko-Podlaskiej. Aktualna jego powierzchnia wynosi 15086 ha. Ochroną ścisłą objętych jest 623 ha. Obszary zagospodarowane rolniczo objęte są ochroną krajobrazową. Utworzono go, by chronić jezioro Wigry - perłę Suwalszczyzny, które nie tak dawno włączone zostało do światowego programu ochrony ekosystemów wodnych "AQUA". Najbardziej charakterystycznym zwierzęciem parku jest oczywiście bóbr.
Woliński Park Narodowy położony jest u ujścia Odry w województwie zachodniopomorskim. Obejmuje ochroną niezwykle cenną północno - zachodnią część wyspy Wolin. Obecna powierzchnia parku wynosi 10937 ha. Szczególne walory Parku to: najpiękniejszy odcinek polskiego wybrzeża klifowego, dobrze zachowane lasy bukowe, unikalna - wyspiarska delta Świny, przybrzeżny pas wód Bałtyku.
Zakres obowiązków Krajowego Zarządu Parków Narodowych określony w art. 21 ustawy o ochronie przyrody to:
zatwierdzanie rocznych planów ochrony, planów naukowo-badawczych, finansowych i gospodarczych oraz sporządzanie sprawozdań zbiorczych z działalności parków narodowych,
koordynowanie działalności naukowej i dydaktycznej parków narodowych,
udzielanie niezbędnej pomocy parkom narodowym w sprawach wymagających decyzji władz centralnych oraz współpracy z zagranicą,
kontrola parków narodowych w zakresie ich działalności,
wykonywanie funkcji dysponenta środków budżetowych przeznaczonych dla parków narodowych.

Park krajobrazowy—jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, utworzone nie tylko w celu zachowania, ale także popularyzacji i upowszechniania tych wartości. Wg stanu na rok 2002 w Polsce jest 120 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 2532 tys. km 2 ha, co stanowi około 8,1% powierzchni kraju.
Przykładem parku krajobrazowym w Rybniku jest Park Krajobrazowy - Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. O powierzchni parku - 504 km2 . Ziemię rybnicką kształtowali cystersi. Do dziś przetrwał kształtowany przez wieki układ przestrzenny Rud Wielkich i okolicy. W dobrym stanie zachował się pocysterski kościół, szpital doktora Rogera, park pałacowy, kościół Św. Magdaleny, uroczysko "Buk" (dawne tereny myśliwskie), cmentarz, system leśniczówek z łączącymi je drogami, alejami i duktami leśnymi, a przede wszystkim zespól klasztorno-pałacowo-parkowy.

Rezerwat przyrody—jest obszarem obejmującym zachowane w stanie neutralnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin, zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Obecnie w Polsce jest 1345 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni prawie 148 tys. ha.
Przykładem rezerwatu przyrody na terenach Raciborza jest Rezerwat Łężczok, który został utworzony dla ochrony wielogatunkowego lasu łęgowego i pocysterskich stawów rybnych

Obszary chronionego krajobrazu—wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem.

Pozostałymi rodzajami obiektów ochrony przyrody są:
Pomniki przyrody—są to pojedyncze twory przyrody ożywionej lub nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno—pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami.
Przykładami pomników przyrody ożywionej w Rybniku jest: Jesion wyniosły - ul. Hallera, Wierzba krucha - ul. Hallera. Natomiast nieożywionej— trzy polodowcowe głazy narzutowe w dzielnicy Chwałowice
Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej—są wyodrębniające się na powierzchni ważne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych. Wg danych na koniec 2001 r. istniały 102 stanowiska dokumentacyjne.
Użytki ekologiczne—są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk. Wg stanu na dzień 31 grudzień 2001 r. istnieje 6448 takich obiektów.
Zespół przyrodniczo—krajobrazowy—wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych. Wg stanu na koniec 2001 r istniały 173 obiekty tego typu.
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt—ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, jak też zachowanie różnorodności genetycznej i gatunkowej. Obecnie gatunki pod ochroną ścisłą potwierdzone w wyniku waloryzacji przyrodniczej miasta Rybnik to: z roślin—cis pospolity, krokus wiosenny, pióropusznik strusi, rosiczka okrągłolistna, widłak goździsty. Spośród zwierząt znajdujących się na międzynarodowych listach Corine na terenie Rybnika odnotowano aż 28 gatunków. Są to m. in.: ssaki—gacek szary, bóbr europejski, wydra; ptaki—bocian biały, zimorodek, muchówka mała; gady—jaszczurka zwinka, żmija zygzakowata; płazy—ropucha zielona, rzekotka drzewna; owady—mielniaki.