Antyk jest obok Biblii podstawowym źródłem, z którego wyrosła i na bazie którego rozwijała się cała cywilizacja (kultura, literatura, sztuka świata zachodniego). Sposoby nawiązań do kultury antycznej są różne, od odwołań do mitów, motywów, wątków, postaci literackich po osoby konkretne. Z kultury grecko – rzymskiej pochodzą fundamenty estetyki, filozofii, nauki, liryki, kanony piękna, podstawy demokracji i wolności człowieka.
W literaturze kontynuowane są następujące motywy mitologiczne:
a) poświęcenie życia dla dobra ludzkości:
- Prometeusz,
- Konrad z III cz. „Dziadów”,
- dr Judym z „Ludzi bezdomnych” (wywodził się z niskiej warstwy społecznej i chciał spłacić dług, jaki według siebie miał względem innych – chciał leczyć za darmo)
b) zła miłość, uczucie przynoszące nieszczęście:
- Parys i Helena – doprowadzili do wojny trojańskiej,
- Justyna Bogutówna i Zenon Ziembiewicz z „Granicy” Z. Nałkowskiej (zabieg aborcji odbił się negatywnie na psychice Justyny, która w końcu oblewa twarz Zenona kwasem, a ten wkrótce popełnia samobójstwo)
c) wędrówka:
- Odyseusz z „Odysei” (powrót do kraju),
- Dante z „Boskiej Komedii” (wędrówka po piekle),
- Mikołaj Doświadczyński (streszczenie niżej).
d) Ikar i Dedal
- Dedal wymyślił sposób na wzniesienie się człowieka w powietrze,
- Obraz Petera Bruegel’a „Upadek Ikara”,
- Wiersz „Wciąż o Ikarach głoszą” Ernesta Brylla (ludzie częściej wspominają tych, którzy zginęli w tragiczny sposób niż tych, którzy osiągnęli cel).
Wiele innych religii oparło swoje zasady na przykazaniach Dekalogu. Dla wielu twórców Biblia stanowiła źródło odwołań i inspiracji. Do dziś jest nieprzebraną skarbnicą wzorców osobowych, postaw, motywów i wątków, symboli. Motywy biblijne znaleźć można nie tylko w sztuce, ale także i w języku codziennym, który pełny jest zwrotów i sformułowań wywodzących się z Biblii, np.:
- Sodoma i Gomora – dwa miasta nad Morzem Martwym, ukarane przez Boga za szczególne grzechy mieszkańców, m.in. zboczenia seksualne. Do dziś określenie to oznacza miejsce, gdzie odbywają się rzeczy występne, niemoralne (gniazdo rozpusty)
- Manna z nieba – jeden z cudów, który Bóg zesłał narodowi izraelskiemu wędrującego przez pustynie do Ziemi Obiecanej. Dziś oznacza cudowny ratunek, dar od Boga
- Trąba jerychońska – krzykacz hałasujący tak, że od jego głosu mogą rozpaść się mury; krzyk jałowy, nie obfitujący w treści. Mury Jerycha to mury palestyńskiego miasta, które rozkruszyły się, gdy Jozue, wódz Izraelitów, kazał siedmiu kapłanom zadąć w siedem trąb. Dziś oznacza także: trudne do przebycia przeszkody, które w rezultacie rozpadają się w proch
- Alfa i Omega – określenie kogoś, kto zna się na wszystkim, jest autorytetem wszechwiedzy (pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego). Wg Biblii: jako początek i koniec całego istnienia określa się istotę boską
W sztuce plastycznej można wyróżnić przede wszystkim ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie, Bazylikę św. Piotra w Watykanie. W literaturze między innymi nawiązania znaleźć można w utworach:
- Bogurodzica
- Treny, Pieśni – J. Kochanowski
- O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem – M. Sęp – Szarzyński
- Kazania sejmowe – P. Skarga
- Wiersze: Marność, Krótkość żywota – D. Naborowski
- Księgi narodu polskiego, Księgi pielgrzymstwa polskiego – A. Mickiewicz
- Boska Komedia – Dante
- Nie-Boska komedia – Z. Krasiński
- Piosenka o końcu świata – C. Miłosz
„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” – streszczenie
Pierwsza polska powieść nowożytna, posiada cele dydaktyczne. Pisana w 1 osobie. Tytułowy bohater, prowincjonalny szlachcic, opowiada o swoim wychowaniu, nauce, podróżach – czyli o przypadkach swojego życia. Jak typowy młody szlachcic, uczyć się nie chciał, a jego guwerner nie był także zbyt wykształcony. Wysłany do Paryża rzucił się w wir zabaw, a w końcu długów. Wtedy zaczyna się dla niego okres podróży, podczas którego trafia do utopijnego kraju Nipu – tam nikt nie wie czym jest kłamstwo, kradzież, zdrada. Tam Mikołaj uczy się pracować, obserwuje prawa oparte na równości ludzi. Po powrocie osiada w rodzinnej wsi Szumin, gdzie własne obserwacje i doświadczenia usiłuje wprowadzać w życie.