Holandia - kraj tulipanów, wiatraków, chodaków i sera

HOLANDIA – KRAJ TULIPANÓW, WIATRAKÓW, CHODAKÓW I SERA.



• Położenie, obszar, ustrój i podział administracyjny
Królestwo Holandii jest niewielkim państwem, położonym w zachodniej części nizin europejskich, nad Morzem Północnym, w dorzeczu trzech rzek: dolnego Renu, Mozy i Skaldy. Matematyczne położenie Holandii wyznaczają następujące współrzędne: na południu 50º 45’ N (miejscowość i przejście graniczne De Plank w południowej Limburgii), na północy 53º 33’ N (wyspa Rottumeroog), na zachodzie 3º 21’ E (miasteczko Sluis we Flandrii Morskiej), na wschodzie 7º 14’ E (miejscowość Neuwe Schans w prowincji Groningen).
Łączna długość granic Holandii przekracza 1800 km. Od wschodu Holandia graniczy z Niemcami (długość granicy wynosi 590 km), od południa zaś z Królestwem Belgii (długość granicy 480 km). Granicę zachodnią i północną kraju stanowi Morze Północne, przy czym długość linii brzegowej wynosi aż 750 km (uwzględniając wyspy – ponad 1000 km).Holandia jest zaliczana do małych krajów europejskich, jeżeli chodzi o powierzchnię terytorium. Wynosi ona przy uwzględnieniu zatok morskich 41 526 km², natomiast obszar podziału administracyjnego wynosi 36 948 km². Największa rozciągłość południkowa wynosi 300 km (wzdłuż południka 6º E), natomiast rozciągłość kraju w kierunku równoleżnikowym waha się od 180 do 260 km.
Kształt Holandii jest nieregularny. W części lądowej granice kraju nie należą do naturalnych, jedynie na południu na niewielkim odcinku granicę z Belgią stanowi rzeka Moza. Wybrzeże, z wyjątkiem środkowej części, jest rozczłonkowane – na południu wyspami Zelandii: Walcheren, Noord-Beveland, Zuid-Beveland, Schouwen, Duiveland, Tholen, Goeree i Overflakkee, na północy – wyspami Zachodniofryzyjskimi.

Królestwo Holandii jest monarchią konstytucyjną. Monarchia konstytucyjna została ustanowiona na mocy konstytucji w 1814 roku, zaś podstawy prawne ustroju określa konstytucja z 1987 roku. Ustrój Holandii wyróżnia się dużą stabilnością. Głową państwa jest dziedziczny monarcha, mający też uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego akty wymagają kontrasygnaty właściwych ministrów, którzy ponoszą za nie polityczną odpowiedzialność. Monarcha jest symbolem jedności i tradycji narodowej.
Władzę ustawodawczą spełniają dwuizbowe Stany Generalne:
• Izba Pierwsza (wyższa) – liczy 75 deputowanych, wybieranych na 6 lat,
• Izba druga (niższa) – składa się z 250 deputowanych, wybieranych na 4 lata w wyborach powszechnych

Władzę wykonawczą sprawuje rząd składający się z premiera, wicepremiera, ministrów i podsekretarzy stanu. Monarcha powołuje na te stanowiska te osoby, które mają poparcie większości parlamentarnej w Izbie Drugiej, przed którą też ponoszą odpowiedzialność polityczną

Na system sądownictwa składa się Najwyższy Trybunał jako sąd najwyższy, sądy apelacyjne (5), sądy okręgowe (19) i sądy grodzkie (62).

Pod względem administracyjnym Holandia jest podzielona na 12 prowincji (mających historyczny charakter) oraz 823 gminy. W prowincjach władzę przedstawicielską sprawują Stany Prowincjonalne, wybierane co 4 lata, zaś władzę administracyjna – zarządy prowincji wybierane przez stany i komisarze mianowane przez monarchę. Cechą charakterystyczną systemu administracji holenderskiej jest stosunkowo daleko posunięta decentralizacja, w wyniku czego władze prowincjonalne i gminne mają znaczne uprawnienia w sprawach lokalnych.



• Środowisko geograficzne. Budowa geologiczna.
Najstarszymi utworami stwierdzonymi na obszarze Holandii są utwory karbońskie; o obecności utworów starszych, leżących na znacznych głębokościach świadczy ich występowanie na terenach sąsiadujących z Holandią. W samej Holandii nie znaleziono skał wieku kambryjskiego, ani wieku ordowickiego, mimo że prawdopodobnie one występują, jednakże dotarcie do nich wymagałoby bardzo głębokich wierceń.
Sylur. Sylur znany jest tylko w Brabancji i występuje w dolinie Salm w pobliżu Vielsalm oraz na południowy zachód od Akwizgranu w przedłużeniu Reńskich Gór Łupkowych. Okres geosynkliny zakończył się orogenezą kaledońską. Ruchy kaledońskie zaznaczyły się między innymi na obszarze Ardenów i Reńskich Gór Łupkowych. Masywy kaledońskie nie ograniczają się jednak tylko do obecnych obszarów górskich. Na południe od Brukseli znajduje się Masyw Londyńsko-Brabancki.

Dewon. Na Masywie Londyńsko-Brabanckim przez znaczną część dewonu rozwijała się facja „old redu” (starego czerwonego piaskowca) i nie jest wykluczone, że także prawie cała Holandia przez większą część dewonu była obszarem lądowym.W dewonie środkowym silna transgresja morska prawdopodobnie zalała południowe obszary Holandii, przykrywając brzegi zbudowane ze skał starszego paleozoiku. Utwory dewońskie rozpoczynają się z reguły zlepieńcami i piaskowcami.

Karbon. Karbon jest najstarszym systemem, którego obecność w Holandii została potwierdzona w niepodważalny sposób. Są to szaroniebieskie wizeńskie (wyższy dolny karbon) skały wapienne. Stwierdzono je w wierceniach wykonanych w okolicy Woensdrecht (południowo-zachodnia Brabancja) na głębokości 1174 m, w pobliżu Gulpen (południowa Limburgia) na głębokości 631 m i w pobliżu Maastrichtu na głębokości 183 m.
Morze , które w górnym dewonie pokrywało obszary Holandii utrzymało się do karbonu, a nawet zwiększyło swój zasięg. Dopiero w górnym karbonie rozpoczęła się na terenie Holandii sedymentacja osadów okruchowych.

Na terenie Holandii powstały paralityczne złoża węgla (tylko z wkładami osadów morskich), które tworzyły się w rowie przedgórskim.
Perm. Z powodu pustynnego klimatu tworzyły się w permie wydmy piaszczyste. Górny perm rozpoczął się transgresją morską. Z tego okresu pochodzą łupki miedzionośne i złoża ropy naftowej pod dnem Morza Północnego. Z permu i triasu pochodzą złoża soli kamiennej powstałe w wyniku wytrącania soli rozpuszczonych w stopniowo wysychającym i coraz bardziej przez to zasolonym morzu.

Trias. W dolnym triasie – pstrym piaskowcu, osadziły się na terenie Holandii fioletowo-czerwone mułowce, które we wschodniej Geldrii osiągnęły miąższość powyżej 280 m. Środkowy trias nazywany jest wapieniem muszlowym, gdyż pozostały z niego osady wapieni, margli i dolomitów. W pobliżu Winterswijk oraz Haarmhle ekploatuje się wapienie i dolomity.

Jura. W jurze nasiliły się zalewy morskie, obejmując znaczne połacie północno-zachodniej Europy.

Kreda. W morzu kredowym pojawiły się gigantyczne gady, odkrycie szczątków (1770 r.) jednego z nich Mosasaurusa – „krokodyla z Maastrichtu”. W dolnej kredzie dominują piaskowce, natomiast w kredzie górnej warunki sedymentacji ulegają zmianie. Osady części morza górnokredowego składają się wyłącznie z wapieni – klify Dover, francuskie falezy, w Holandii góra St. Petersburg koło Maastrichtu.

Trzeciorzęd. W trzeciorzędzie powierzchnia dzisiejszej Holandii pokryta zostaje głównie piaskami i mułami niesionymi w kierunku morza przez rzeki – poprzedniczki Skaldy, Mozy i Renu. Liczne transgresje i regresje morza. W osadach mioceńskich występują pokłady węgla brunatnego. W trzeciorzędzie przeważał klimat ciepły wilgotny. W tych warunkach powstał kaolinit i glinka ceramiczna eksploatowana w Limburgii, Achterhoek i Twente.
Czwartorzęd. Liczne formy krajobrazu Holandii: drumliny, wzgórza moren czołowych, pola sandrowe, kemy, ozy czy wysoczyzny powstały w plejstocenie w wyniku działalności lądolodu skandynawskiego. Formy polodowcowe występujące w Holandii są dość urozmaicone. Moreny czołowe obfitujące w głazy narzutowe występują w prowincji Drenthe, w południowo-wschodniej Fryzji i dalej, na przylądku De Voorst. Pagórki Urk (9 m wysokości), Gaasterland (12 m), wzniesienie na wyspie Texel stanowią resztki moren czołowych przekształconych przez lodowiec w drumliny. Najbardziej jednak widoczne są moreny w środkowej i wschodniej części Holandii i na przygranicznym obszarze Niemiec. Pojawia się tu wał moren spiętrzonych, tzw. stuwwal, których wysokość dochodzi do 100 m.
W środkowej Holandii i na obszarze Nijmegen-Krefeld na polach sandrowych pojawiają się wydmy niekiedy porośnięte lasem.

Lodowiec najpierw utworzył w Holandii morenę Winschoten, następnie podwuyższony wał południowej krawędzi płaskowyżu Drenthe i południowej Fryzji, wreszcie wał moren spiętrzonych prowincji Utrecht i Geldrii. W ostatnim glacjale plejstocenu ukształtowała się zasadniczo obecna powierzchnia kraju, powstały warstwy pokrywowe piasku i lessu, równocześnie liczne dolinny przybrały ostateczny kształt.
Bogactwa naturalne

Holandia posiada liczne bogactwa naturalne, tj. gaz ziemny, ropa naftowa, sól kamienna, sole magnezu i potasu, skały wapienne, węgiel kamienny, torf, węgiel brunatny, rudy żelaza, ołów i cynk, gliny i kaolin oraz piaski i żwiry.
Gaz ziemny należy do największych bogactw naturalnych Holandii. Występuje w wielu miejscach w zachodniej części Holandii i we Fryzji oraz w pobliżu Staphorst, Wanneperveen, Tubbergen i Denekamp we wschodniej części kraju. W roku 1959 odkryto w pobliżu miejscowości Slochteren (prowincja Groningen) na głębokości ok. 3000 m największe na świecie złoże gazu ziemnego; jego miąższość wynosi 200 m. Łączne zasoby gazu ziemnego w Holandii sięgają ok. 2350 mld m³ i stanowią 5 % rezerw światowych. Część z nich znajduje się pod holenderską częścią szelfu kontynentalnego – ok. 343 mld m³.

Ropa naftowa. Największe pole naftowe znajduje się w Schoonebeek w pobliżu granicy z Niemcami. Złoża ropy występują także na południowo-zachodzie Holandii pod aglomeracjami Haga-Wassenaar, Delft i Rotterdam, na głębokości zaledwie ok. 500 m.
Sól kamienna. Największe, nadające się do eksploatacji złoża soli kamiennej znajdują się w Holandii w Twente oraz w pobliżu Winschoten.

Węgiel kamienny. Z wyjątkiem najbardziej południowej części Limburgii i Zelandii, praktycznie pod całą Holandią (i częścią Morza Północnego) znajdują się pokłady węgla kamiennego, szacowane łącznie na 1100 mld ton.
Węgiel brunatny. Pokłady węgla brunatnego występują w południowej Limburgii w pobliżu Heerlerheide i Eygelshoven.


• Rzeźba terenu

Holandia jest krajem typowo nizinnym (średnia wysokość państwa wynosi 10 m). Zachodnia strona kraju podlega ruchom obniżającym, obszar ten opada 10 cm na 100 lat. 25% powierzchni Holandii zajmują depresje. Największą jest Schieland (-5,6). Tereny wyniesione do jednego metra stanowią 35% państwa, 27% to ziemie wyniesione do 10 m n.p.m. Rozległe równiny, na których leży państwo są rezultatem działalności sił przyrody oraz ogromnej pracy człowieka. Na wschodzie występują pagórki morenowe, nie przekraczające 100 m n.p.m. Południe tworzy wapienny płaskowyż pokryty lessem. Znajduje się na nim najwyższe wzgórze kraju, mierzące 321 metrów.

Linia brzegowa jest silnie rozczłonkowana, zwłaszcza przy ujściach rzek. W znacznej części tworzą ją piaszczyste plaże. Przy brzegu występują liczne wyspy. Wśród nich są między innymi: Walcheren, Noord-Beveland, Zuid-Beveland i Texel. Długość linii brzegowej wynosi 750 km, z wyspami ponad 1000 km, ale ulega ciągłemu skracaniu w wyniku prac hydrotechnicznych. Na wybrzeżu występuje wiele wydm.
Klimat

Holandię charakteryzuje klimat umiarkowany ciepły, morski. Średnia temperatura w styczniu to: 1,7 C, a w lipcu 17 C. Średnia roczna suma opadów wynosi 770 mm, których nasilenie następuje od lipca do października. Na 365 dni w roku 360 to dni wietrzne. Wiatr wieje głównie z zachodu. Występują częste mgły. Na wybrzeżu potężne sztormy powodują powodzie morskie. Zimy są zazwyczaj łagodne, trwają od dwóch i pół do trzech miesięcy.



• Wody śródlądowe

W Holandii udało się stworzyć dość skutecznie regulowany system wód śródlądowych, dzięki ujęciu w karby rzek i zbudowaniu kanałów. Spośród trzech rzek o decydującym dla Holandii znaczeniu, najważniejszy jest bez wątpienia Ren. Rzeka ta jest zasilana w wodę w obszarze źródłowym głównie przez lodowce alpejskie, a ponadto przez liczne dopływy. Wiele kanałów , jak np. Pannerdensch Kanaal (Kanał Pannerden), wyprostowało kręty bieg rzeki, odbierając znaczne masy wody.

W przeciwieństwie do Renu, Moza zasilana jest głównie wodą deszczową, a jej źródła znajdują się na znacznie mniejszej wysokości.
Trzecią dużą rzeką, której znaczenie w Holandii jest jednak znacznie słabsze, jest Skalda. Praktycznie na obszarze Holandii występuje szerokie ujście tej rzeki do Morza Północnego. Duże znaczenie odgrywa dopływ Skaldy-Skalda Wschodnia, gdyż jest to obszar hodowli ostryg i małży, obszar połowów.

Na północ od Arnhem płynie rzeka Ijssel, będąca jednym z ramion Renu i uchodząca do Ijsselmeer. Ponadto na pozostałym obszarze Holandii znacznie ważniejszą od naturalnych rzek i strumieni funkcję spełniają kanały. I tak, poczynając od północy, sieć kanałów łączy Ijsselmeer oraz port Harlingen ze stolicą Fryzji, następnie Groningen i wreszcie Delfzijl nad zatoką Eems. Jest także Margrietkanaal (Kanał Księżniczki Małgorzaty) itp.
W kilkupunktach sieć kanałów holenderskich łączy się ze szlakami Niemiec i Belgii: na wschodzie przez kanał Almelo-Nordhorn istnieje połączenie z kanałem Sd-Noord i kanałem Dortmund-Ems. Na południu duże znaczenie ma połączenie w pobliżu Maastrichtu Kanału Juliany z biegnącym na południowy wschód od Antwerpii Kanałem Alberta. Na uwagę zasługuje również kanał Gandawa-Terneuzen.

Od XII wieku trwa nieustanna \"walka\" pomiędzy człowiekiem a morzem o każdy centymetr ziemi. Buduje się obwałowania brzegów morskich, koryt rzecznych i kanałów odwadniających. Holendrzy już od dawna osuszają tereny nadmorskie, jeziora oraz sztuczny zbiornik wodny - Ijsselmer, który powstał w wyniku wybudowania tamy odcinającej zatokę Zuiderzee od Morza Północnego. Osuszanie to przeprowadzane jest w ramach Delta - Planu, którego celem było również odgrodzenie tamami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wschodniej od morza. Uregulowane biegi tych trzech rzek i kanały śródlądowe stanowią ważne szlaki komunikacyjne, których łączna długość wynosi około 5 tys. km. Obecnie dobiega końca ta wielka inwestycja, na skutek której linia brzegowa skróciłaby się o 700 km. Powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km2 (1960) do 41,5 tys. km2 (1992).



• Roślinność i świat zwierzęcy

Pierwotna szata roślinna Holandii tylko w niewielkim stopniu przetrwała do naszych czasó. Przeważającą część drzewostanu stanowią lasy sadzone przez człowieka. Dominują łąki i pastwiska (ok. 40% powierzchni kraju), co wynika z rozwoju hodowli. Ślady pierwotnej roślinności znajdujemy na wydmach, torfowiskach i bagnach; tam podlega ona ścisłej ochronie. Na północy ubogie w wapń wydmy południowe nierzadko pokryte są niewysokimi zaroślami pospolitych i morskich dzikiej róży, kocierpki i trzmieliny. W głębi lądu słone marsze pokrywają sitowia, na piaszczystych terenach pojawiają się wrzosowiska, na północy zaś ponadto bażyna, występuje też roślinność bagienna i torfowiec. Dość powszechnie pojawiają się w Holandii typowo atlantyckie gatunki, jak dzwonek, mirt czy lilia złotogłów. Na niektórych glebach wapiennych południowej Limburgii rosną rododendrony, a nawet rośliny strefy tropikalnej, jak orchidee.

W lasach, które znajdują się w środkowych prowincjach Holandii i w południowej Limburgii, zdecydowanie przeważają drzewa iglaste, głównie sosna i modrzew. Dęby i buki rosną przede wszystkim na wschodnim skraju wydm piaszczystych i w południowej Limburgii.

Również świat zwierzęcy Holandii został znacznie wytrzebiony. Fauna ma charakter typowy dla zachodniej Europy, wykazuje przy tym większe zróżnicowanie na obszarach wyżej położonych. Z bardziej pospolitych okazów na terenie Holandii spotkać można szczury, zające i dzikie króliki. Lis, kuna, łasica i żaba zielona występują tylko na południu i wschodzie. Południowa Limburgia odznacza się specyficzną fauną : pojawiają się tu takie gatunki, jak koszatka, ropucha, jaszczurka. Ponadto w kamieniołomach góry St. Petersburg koło Maastrichtu można spotkać w jaskiniach 15 gatunków nietoperzy.

• Do tej pory tylko 3 obszary w Holandii otrzymały status parków narodowych. Najstarszy z nich, Veluwezoom (czyli Brzeg Veluwe), w pobliżu Arnhem powstał w 1930 r. Dwa pozostałe to Górna Veluwe i Kennemrduinen.


• Historia

W starożytności Holandia była zamieszkiwana przez plemiona celtyckie i germańskie (m.in. Batawów i Fryzów). Od I wieku p.n.e. znajdowała się częściowo pod władzą Rzymu. W V-VIII wieku została podbita przez Franków. Od VII wieku nastąpiła chrystianizacja, a od IX wieku Holandia mieściła się w granicach Niemiec. Zaczęły powstawać coraz bardziej samodzielne hrabstwa i księstwa (Holandia, Geldria, biskupstwo Utrecht). W wyniku podbojów i małżeństw dynastycznych książęta burgundzcy zjednoczyli większość terytoriów w XV wieku. W 1477 roku wraz z ziemiami obecnej Belgii i Luksemburga przeszły pod panowanie Habsburgów jako Niderlandy.

Od XIV do XVI wieku nastąpił rozwój gospodarczy (handel, rybołówstwo, sukiennictwo), ustępujący jednak znaczeniem południowym Niderlandom (Belgii). Szerząca się reformacja pogłębiła występujące od początku XVI wieku sprzeczności społeczno - gospodarcze. Usiłowania Karola V i Filipa II zmierzające do utrzymania katolicyzmu i porządków feudalnych doprowadziły w 1566 roku do antyhiszpańskiego powstania w Niderlandach. Terror i ucisk finansowy spowodowały w 1572 wybuch nowego powstania, w którego wyniku doszło do zawarcia unii utrechckiej w 1579 roku, a w 1581 r. do oderwania się od Hiszpanii siedmiu prowincji północnych i utworzenia niezależnego państwa - Republiki Zjednoczonych Prowincji, zwanych potocznie Holandią . Wznowioną w 1648 roku wojnę z Hiszpanią zakończył pokój w 1648r., który przyznał Republice Zjednoczonych Prowincji m.in. kolonie w Indiach Wschodnich i Zachodnich oraz zatwierdził ostatecznie jej niepodległość.

W XVII wieku Holandia stała się największą potęgą morską i handlową Europy. Nastąpił rozkwit nauki i sztuki. Wojny z Anglią i Francją w drugiej połowie XVII wieku podkopały hegemonię holenderską na morzu. Spowodowały utratę części kolonii i stopniowy upadek gospodarczy Holandii. W okresie rewolucji francuskiej i za Napoleona I znalazła się ona pod zwierzchnictwem Francji jako Republika Batawska. Od 1806 roku - Królestwo Holandii. W 1810 roku zostało wcielone do Francji. W 1815 roku połączone z południowymi Niderlandami (obecna Belgia) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod berłem Wilhelma I Orańskiego. W 1830 roku oderwały się południowe Niderlandy (Belgia).
W 1848 r. uchwalono liberalną konstytucję. Od drugiej połowy XIX w. działały w Holandii:
• stronnictwo liberalne (rządzące od 1888),
• konserwatywna kalwińska Partia Antyrewolucyjna,
• opierające się na chłopstwie stronnictwo katolickie.

W XIX w. nastąpił w Holandii rozwój rolnictwa (gł. hodowli bydła i ogrodnictwa). W 1890 r. wygasła unia personalna łącząca od 1815 r. Holandię z Luksemburgiem. W końcu XIX w. rozwój holenderskiego ruchu robotniczego (1894 Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza). Na przełomie XIX i XX wieku w Holandii odbyły się konferencje pokojowe (1899, 1907), powołano Stały Trybunał Arbitrażowy.

W czasie I wojny światowej Holandia była państwem neutralnym. Kryzys gospodarczy po wojnie doprowadził do wzrostu nastrojów rewolucyjnych , które zmusiły rząd do ustępstw . Sytuację wewnętrzną w okresie międzywojennym pogarszała rywalizacja katolików i protestantów.

W czasie II wojny światowej hitlerowskie Niemcy w 1940 r. zajęły Holandię. Rozwinął się ruch oporu. W końcowym okresie wojny Holandia była terenem zaciętych walk z udziałem m.in. polskiej Pierwszej Dywizji Pancernej (Breda, Axel). W 1945 r. została wyzwolona. Po wojnie Holandia utraciła główne posiadłości zamorskie - Indonezję.
Po II wojnie światowej porzuciła tradycyjną politykę neutralności. Od 1945 r. Holandia jest członkiem ONZ. Od 1948 r. związana jest unią celną, a od 1960 r. - unią gospodarczą z Belgią i Luksemburgiem (Benelux). W 1949 roku została członkiem NATO, w 1957 r. - EWG, w 1993 r. - Unii Europejskiej. Od 1948 roku rządy (z socjaldemokratą W. Dreesem jako premierem) opierały się na koalicji Partii Pracy (PvdA) i Katolickiej Partii Ludowej. Natomiast od 1959 r. trzon koalicji tworzyły Katolicka Partia Ludowa i liberalna Partia Ludowa na Rzecz Wolności i Demokracji (VVD). W połowie lat sześćdziesiątych nastąpiła radykalizacja życia społecznego i politycznego wyrażająca się w przejściowym kryzysie dwóch wielkich partii politycznych: Katolickiej Partii Ludowej i PvdA. Wybory w 1971 i w 1972 r. przyniosły dalszą polaryzację sił i umocnienie będących w opozycji partii lewicowych. Po najdłuższym w historii Holandii kryzysie rządowym (XI 1972-V 1973) utworzono nowy rząd koalicyjny kierowany przez socjaldemokratę Joop den Uyla. Premier R. F. M. Lubbers po rozpadzie koalicji utworzył nowy rząd centroprawicowy (do 1994) w sojuszu z PvdA. Następnie na czele koalicji socjaldemokratyczno - liberalnej stanął W. Kok z PvdA. W kwietniu 1980 roku królowa holenderska Juliana I (z dynastii Orange-Nassau) abdykowała na rzecz córki Beatrix. Przyczyną wieloletnich kontrowersji w Holandii w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych była sprawa rozmieszczenia na jej terytorium rakiet średniego zasięgu z ładunkami nuklearnymi . Mimo masowych akcji protestacyjnych w 1985 r. rząd podjął decyzję o ich instalacji. Traktat między USA i ZSRR z grudnia 1987 roku wyeliminował tę kategorię broni z Europy. W polityce zagranicznej Holandia jest rzeczniczką ścisłej integracji państw Europy we wszystkich dziedzinach o charakterze ponadnarodowym.


• Ludność

• Holendrzy to 96% ogółu ludności Holandii. Poza nimi zamieszkują ją Fryzowie , imigranci z Indonezji i Surinamu oraz pracownicy cudzoziemscy: głównie Turcy i Marokańczycy. Katolicy to 34% społeczeństwa, protestanci -- 25%, a ludzie bez przynależności religijnej - 41% (1990). Powolny wzrost liczby ludności jest spowodowany niewielkim przyrostem naturalnym wynoszącym około 5� rocznie. Mężczyźni żyją przeciętnie 75 lat, a kobiety 81 lat. Średnia gęstość zaludnienia, w odniesieniu do powierzchni lądowej, wynosi 446 mieszkańców na km2 - jedna z najwyższych w Europie . Około 89% ludności mieszka w miastach. Prawie połowa z nich w regionie miejskim Ranstad Holland, który obejmuje: Dordrecht, Rotterdam, Hagę, Haarlem, Amsterdam, Utrecht. Największa grupa osób pracuje w usługach, zaś najmniejsza w rolnictwie.
Tabl.1. Struktura zatrudnienia w Holandii
Dział zatrudnienia % ludności czynnej zawodowo
Usługi (gł. Bankowość, handel, turystyka) 71
Przemysł i budownictwo 24
Rolnictwo i rybołówstwo 5

• Gospodarka

Holandia jest krajem wysoko rozwiniętym. Główne cechy rolnictwa to: intensywność i towarowość. Największą część udziału w produkcie krajowym brutto (PKB) mają usługi i handel - 65%, natomiast przemysł z budownictwem wytwarza 31% PKB, rolnictwo i rybołówstwo - 4%. Gospodarka przejawia wysoki stopień koncentracji i monopolizacji. Holenderskie koncerny są znane na całym świecie. Są to między innymi: Philips (hol.) i Unilever Royal Dutch Schell (hol. - bryt.).

Udział kapitału państwowego w górnictwie, hutnictwie i usługach jest dosyć duży. Natomiast kapitał spółdzielczy związany jest z rolnictwem i bankowością. Gospodarka Holandii jest zintegrowana z gospodarką Belgii i Luksemburgu (Benelux). Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca wynosi 23,1 tys. dolarów USA.
Holandia posiada duże rezerwy złota - 44 mln uncji oraz dewizowe - 21,9 mld dolarów USA (1992).


• Rolnictwo

Użytki rolne zajmują około 54% powierzchni kraju. Na jednego mieszkańca przypada 0,06 ha (1994 r).

Struktura użytkowania ziemi w Holandii
Grunty orne i sady Łąki i pastwiska Lasy Pozostałe grunty i wody
W % powierzchni ogólnej
24,9 29,4 8,0 37,7


Średnia powierzchnia wyspecjalizowanych gospodarstw rolnych wynosi od 10 do 50 ha. Istnieje wysoki stopień mechanizacji i nawożenia . Hodowla dostarcza 70% wartości produkcji rolnej. W Holandii istnieje największa w świecie obsada zwierząt hodowlanych: 704 sztuki trzody chlewnej i około 238 sztuk bydła na 100 ha użytków. W 1997 roku ilość wyprodukowanego mleka wynosiła 11,2 mln ton. Na jednego mieszkańca przypadło wtedy 717 kg. Udział Holandii w świecie wynosił 2,4%. Przeciętny roczny udój od jednej krowy wynosi 6 581 kg (1997 rok).

Plony pszenicy z jednego ha wynoszą 81 q. Oprócz niej uprawia się również jęczmień, buraki cukrowe, ziemniaki i rośliny pastewne, na nadmorskich polderach kwiaty, warzywa w szklarniach, zwłaszcza na obrzeżach Ranstad Holland.
Przemysł

Holandia jest wysoko rozwiniętym, nowoczesnym państwem. Gaz ziemny wydobywa się ze złóż Slochteren w prowincji Groningen i na szelfie kontynentalnym, ropę naftową w prowincji Drenthe, sól kamienną (około 4 mln ton rocznie) w prowincji Overijssel (Hengelo) i w Delfzij, oraz sole potasowo - magnezowe, surowce budowlane: głównie wapienie, margle i glinę ceramiczną. Złoże gazu ziemnego jest jednym z największych na świecie. Do 1975 roku wydobywano węgiel kamienny w Limburgii, lecz obecnie likwiduje się te nierentowne kopalnie. Elektrownie gazowe wytwarzają 80% energii elektrycznej. Pozostałą część - naftowe, jądrowe (Vlissingen, około 500 MW), a także wiatrowe. Na jednego mieszkańca przypada 4807 kWh (1990).

Najważniejszymi gałęziami przemysłu przetwórczego są:
• Przemysł maszynowy - urządzenia hydrotechniczne.
• Przemysł elektroniczny - aparatura medyczna, komputery, odbiorniki radiowe i telewizyjne wytwarzane w zakładach koncernu Philips, przede wszystkim w Eindhoven.
• Przemysł rafineryjny - największy w świecie kompleks rafinerii ropy naftowej w zespole portowym Rotterdamu (moc przerobowa około 90 mln ton rocznie).
• Przemysł chemiczny - tworzywa sztuczne, barwniki syntetyczne - około 40% produkcji światowej, nawozy sztuczne, środki ochrony roślin.
• Przemysł spożywczy - zwłaszcza mleczarski (wyrób znanych serów, między innymi gouda, edamski), browarniczy (firma Heineken), mięsny, cukierniczy.
• Przemysł hutniczy: żelaza (Ijmunden) i aluminium.
• Przemysł szklarski, ceramiczny (Delft), włókienniczy, papierniczy, szlifiernie diamentów w Amsterdamie.

Innymi miastami przemysłowymi są: Dordrecht, Arnhem i Nijmengen, wszystkie te miasta są położone nad rzekami lub kanałami.


• Transport

W Holandii występuje gęsta sieć komunikacyjna. Na 100 km2 przypada 250 km dróg kołowych i 6,8 km linii kolejowych. Na 1000 mieszkańców 350 używa samochody. Ogólna długość dróg kołowych wynosi 69 tysięcy km. Z tej liczby charakter nowoczesnych szos posiada 12 tysięcy km. Autostrady mają ponad 600 km długości. Linie kolejowe pokrywają dość równomiernie całe terytorium państwa, a ich długość wynosi około 3150 km, z czego ponad 50% to linie zelektryfikowane. W przewozach dominuje transport samochodowy (60%) i żegluga śródlądowa (33%). Naftociągi biegną z Rotterdamu do Belgii i Niemiec, zaś gazociągi do Belgii, Niemiec i Francji.

• Nośność morskiej floty handlowej wynosi 4,8 DWT (1991). Przeładunek w portach morskich to 377 mln ton rocznie . Śródlądowe szlaki wodne liczą 7 tysięcy km długości.
Holandia posiada połączenia lotnicze z 80 krajami. Linie lotnicze obsługuje KLM , jedno z największych towarzystw lotniczych świata. Międzynarodowym portem lotniczym Holandii jest lotnisko Schiphol koło Amsterdamu.


• Handel zagraniczny

Wymiana handlowa stanowi około 3,7% obrotów międzynarodowych. Wartość obrotów na jednego mieszkańca wynosi 24 327 dolarów USA.

Obroty w handlu zagranicznym w 1998 r.
Ogółem w mld $ Import Eksport Obroty na 1 mieszk. W $
W mld $ Udział w świecie w % W mld $ Udział w świecie w %
381,6 183,5 3,4 198,1 3,9 24 327

Holandia eksportuje: maszyny i urządzenia przemysłowe, chemikalia, produkty naftowe, gaz ziemny, artykuły rolno - spożywcze (sery, masło, mięso, piwo, kwiaty), natomiast importuje: ropę naftową, rudy metali, środki transportu, zboża, drewno.
Tabl. 4. Eksport wybranych towarów
Produkt eksportowany W liczbach bezwzględnych Udział w świecie w % Miejsce na świecie
Mięso surowe 1 835 000 ton 12,0 2
Masło 175 000 ton 14,0 2
Ziemniaki 2 114 000 ton 27,9 1
Mleko 1 288 mln $ 12,0 3
Gaz ziemny 1 356 PJ (petadżuli) 8,0 3
Nawozy azotowe 1 555 000 ton 7,2 3
Nawozy fosforowe 364 000 ton 3,0 5
Papier i tektura 2 204 000 ton 3,0 7
Głównymi partnerami Holandii są członkowie Unii Europejskiej i USA.

• Nauka
Najwyższą instytucją naukową w Holandii jest Holenderska Królewska Akademia Nauk w Amsterdamie, założona w 1808 roku. Badania naukowe w skali ogólnopaństwowej organizują i finansują 3 instytucje:
• Holenderska Organizacja Badań Naukowych (NWO), założona w 1988 roku, w zakresie badań podstawowych,
• Holenderska Organizacja Zastosowań Nauki (TNO), założona w 1930 roku, w zakresie badań stosowanych,
• Holenderska Fundacji Badań Naukowych nad Tropikami (WOTRO) - w zakresie szeroko rozwiniętych w Holandii badań nad obszarami międzyzwrotnikowymi.

W Holandii działają 44 wielkie instytucje pozauniwersyteckie pracujące we wszystkich dziedzinach nauki oraz 10 uniwersytetów:
• w Lejdzie (założony 1575),
• w Groningen (założony 1614),
• w Amsterdamie (założony 1632),
• w Utrechcie (założony 1880),
• w Rotterdamie (założony 1973),
• w Amsterdamie (uniwersytet kalwiński, założony 1880),
• w Nijmegen (uniwersytet katolicki, założony 1923),
• w Tilburgu (uniwersytet katolicki, założony 1927),
• w Haarlemie (uniwersytet otwarty, założony 1984),
• trzy politechniki:
o w Delft (założony 1842),
o w Eindhoven (założony 1956),
o w Enschede (założony 1961),
ponadto działa piętnaście instytucji o statusie uniwersytetów oraz wiele wyższych szkół zawodowych.


• Turystyka

Turystyka odgrywa dosyć dużą rolę w Holandii. W 1998 roku odwiedziło ją 6,2 mln turystów z zagranicy, którzy zatrzymali się na jej terenie średnio 3,1 dnia. Najliczniej reprezentowani byli obywatele RFN, turyści z Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii i Luksemburga. Wpływy z turystki wynoszą ponad 4 mld dolarów USA.

Turystyczna baza noclegowa Holandii oferuje gościom bogaty zestaw możliwości zakwaterowania. Tworzą je hotele, motele, pensjonaty, hotele turystyczne (Holland Tourist Hotels), czynne cały rok schroniska młodzieżowe i liczne tereny campingowe (około 2000). W podstawowej bazie noclegowej Holandia posiada około 130,2 tysięcy łóżek, dalszych 100 tysięcy miejsc znajduje się w bazie uzupełniającej.

Holandia jest przede wszystkim niezwykle atrakcyjnym terenem turystyki krajoznawczej. Wiele miast holenderskich posiada bogate zespoły zabytków architektonicznych. Są one dokumentem bogactwa Złotego Wieku, kunsztu ówczesnych architektów oraz dużą atrakcją turystyczną.

Centrum międzynarodowej turystyki jest Amsterdam, położony na wyspach spiętych tysiącem mostów przerzuconych nad licznymi kanałami, co dodaje miastu szczególnego uroku. Amsterdam jest miastem pełnym wspaniałych zabytków architektury (około 4 tysiące budynków z XVI i XVII wieku), starych placów targowych i składów, ciągnących się wzdłuż wąskich kanałów w kierunku portu. Najwspanialszym zabytkiem tego miasta jest pałac królewski z wysoką na 56 metrów basztą, zbudowany na 13 659 palach. Amsterdam jest również miastem wspaniałych muzeów (w sumie 50). Najważniejsze to Muzeum Państwowe (Rijksmuzeum), gromadzące najwybitniejsze dzieła malarzy holenderskich, zwłaszcza Rembrandta. Do ciekawych muzeów należą ponadto: Muzeum Miejskie, Muzeum van Gogha, Dom Rembrandta (Rembrandt Huis), Muzeum Sztuki Tropikalnej, Muzeum Morskie i unikalne Muzeum Kulinarne.

W pobliżu Amsterdamu do ciekawych miast należy Harlem (centrum uprawy kwiatów) oraz Edam i Zaandam.

Wielkim centrum zagranicznego ruchu turystycznego jest także Rotterdam, drugie co do wielkości miasto Holandii, które w czasie drugiej wojny światowej zostało silnie zniszczone. Obok zabytków architektury i muzeów dużą atrakcją miasta jest Euromast - konstrukcja 185-metrowej wysokości, ze szczytu której roztacza się widok w promieniu 30 km.

Niezwykle interesującym miastem jest Haga. Posiada ona wiele zabytków architektury (np. kompleks Binenhofu) i niezwykle interesujących muzeów (np. Muzeum Tortur, Królewski Gabinet Monet, Muzeum Lalek, Królewska Galeria Malarska). Wielką atrakcją jest Madurodam, kilkuhektarowy park, w którym skoncentrowano kopie najcenniejszych obiektów holenderskiej architektury, kanałów, wiatraków, portów, statków itd. Madurodam nazywany jest Holandią w łupinie orzecha.

Ważnymi ośrodkami krajoznawczymi turystyki są także: Utrecht, Groningen, Breda, Arnhem (miejsce krwawej bitwy aliantów z Niemcami, cmentarz polskich żołnierzy), Delft, Leiden. Turyści zagraniczni odwiedzają także liczne i niezwykle interesujące małe miasteczka holenderskie, rozsiane po całym kraju. Przykładem takich ciekawych miasteczek mogą być: Giethoorn, wiejska Wenecja, gdzie jedynym środkiem komunikacji są łódki, Stabhorst i Roufen - najsłynniejsze w Holandii wsie, znane ze strojów ludowych i purytańskich obyczajów.

Na terenie Holandii znalazły dobre warunki rozwoju funkcje wypoczynkowe. Koncentrują się one przede wszystkim na 250-kilometrowym odcinku wybrzeża holenderskiego i Ardenach. W strefie nadmorskiej, międzynarodowe znaczenie posiadają kąpieliska Schveningen, Noordwijk aan Zee, Zandtvoort i Katwijk aan Zee, a na Wyspach Fryzyjskich: Hollum, West Terschelling i De Koog. W niektórych kąpieliskach (np. Zandtvoort) dodatkową atrakcją są delfinaria.

Lista światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO obejmuje również obiekty z Holandii. Oto one:
• Amsterdam - system fortyfikacyjny (XIX/XX w.) - dziedzictwo kulturalne,
• Droogmakerij de Beemster (Beemster Polder) - najstarszy zachowany holenderski polder (XVII w.) - dziedzictwo przyrodnicze, dziedzictwo kulturalne,
• Kinderdijk-Elshout - zespół urządzeń melioracyjnych - dziedzictwo kulturalne,
• Schokland i okolice, pozostałości osadnictwa (od prehistorii do współczesności) na terenach depresji - dziedzictwo kulturalne,
• Wouda, stacja pomp parowych (1920) - dziedzictwo kulturalne.
Natomiast rezerwatem biosfery UNESCO jest: Waddensea Area, obejmuje M. Wattowe (lasy liściaste strefy umiarkowanej), utworzony 1986, powierzchnia - 260.000 ha. Położony jest na wys. 0-7 m n.p.m.