Charakterystyka ośrodków politycznych wczesno-średniowiecznej Europy

CHARAKTERYSTYKA OŚRODKÓW POLITYCZNYCH WCZESNO- ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY

PLAN PRACY:
1. Państwo Franków
2. Cesarstwo Ottonów
3. Normanowie i Wyspy Brytyjskie



PAŃSTWO FRANKÓW

Germanie zamieszkujący dawniej Półwysep Skandynawski i Jutlandzki, z czasem opanowali Nizinę Niemiecką i rozpoczęli ekspansję na południe. Tuż przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego byli już ludem osiadłym. Ustrojem panującym w plemionach była zasada demokracji wojennej, najważniejszym organem władzy był wybierany król- wódz. Po upadku cesarstwa utworzyli szereg państewek np. państwa Wizygotów, Ostrogotów, Wandalów.

Spośród wszystkich państw utworzonych przez te plemiona w Europie Zachodniej najtrwalsze i najpotężniejsze okazało się państwo Franków, uformowane w III w. na terenie dzisiejszej Belgii. Po dojściu do władzy Chlodwiga z rodu Merowingów, w 481r. rozpoczęło ekspansję na południe podbijając inne plemiona germańskie. W 496r. Chlodwig przyjmuje z rąk chrześcijańskiego biskupa chrzest. Daje mu to przychylność galorzymskiej społeczności, zamieszkującej podbijane tereny, która dotychczasowych najeźdźców uważała za heretyków. W ciągu trzydziestu lat podbił prawie cały teren dzisiejszej Francji, co umocniło jego pozycję jako króla. Utworzone państwo dzielił pomiędzy swoich synów, tworząc typ państwa patrymonialnego. Na pograniczu, w imieniu króla, władzę sprawowali hrabiowie, mający prawo zbierania podatków, dowodzenia wojskiem i sprawowania w imieniu władcy sądów.

Zgodnie z prawem uznającym państwo za własność króla, w chwili jego śmierci było ono dzielone między spadkobierców, co wiązało się z walkami o pierwszeństwo. Upadek władzy centralnej pogłębiała słabość rządzącej dynastii Merowingów. Ostatni z władców nazwani zostali „gnuśnymi królami” ze względu na nieudolność i niezdolność podejmowania decyzji.

Rzeczywistą władzę sprawowali najbliżsi współpracownicy króla, którzy zarządzali jego dobrami tzw. majordomusi. Urząd ten stał się dziedziczny, a w VIII w. dostał się w posiadanie rodu Arnuflingów zwanych potem Karolingami. W 732r. pod Poitiers Karol Młot przedstawiciel rodu odniósł zwycięską bitwę z Arabami. Tuż przed śmiercią w połowie VIII w. podzielił państwo między swoich synów: Karlomana i Pepina Małego. Po krótkim okresie współrządów braci, Karloman wstąpił do klasztoru oddając całą władzę w ręce Pepina.

Pepin zdawał sobie sprawę, że prawa książęce uznawane są za świętość, a za gnuśnymi władcami stoi tradycja, więc szukał sojusznika obawiając się oporu społeczeństwa. Wiedział, że jedynym sprzymierzeńcem może być tylko papież rzymski. Sytuacja Kościoła w owym czasie również była skomplikowana. Papież potrzebował zbrojnego ramienia przeciwko Longobardom, którzy dążyli do opanowania Italii. Sytuacja taka stworzyła dogodną płaszczyznę porozumienia, Pepin obiecał papieżowi pomoc przeciw Longobardom, a w zamian otrzymał błogosławieństwo Kościoła i w 751r. uzyskał koronę królewską, pozbawiając władzy Merowingów. Koronacja dokonana przez papieża stanowiła ostatecznie potwierdzenie sakralności urzędu królewskiego, tym samym Pepin stawał się pomazańcem bożym jako następca biblijnych królów Dawida i Salomona. W 754r. rozgromił Longobarów, odbierając im Rawennę i środkową Italię, a część zdobytej ziemi przekazał we władanie papieżowi, jako władcy świeckiemu, co stało się początkiem utworzenia Państwa Kościelnego.

Sukcesy Karola Młota i koronacja Pepina spowodowały stopniowe umacnianie władzy centralnej. Władza przekazywana był w ich rodzinie na ojca i syna. Najwybitniejszym z rodu okazał się syn Pepina- Karol zwany Wielkim.

Panowanie Karola Wielkiego stanowiło okres wielkiej ekspansji. Podbój rozszerzył władzę Karola aż po Łabę na północnym wschodzie, na wschodzie przesunął granice do środkowego Dunaju. Przyłączył także północną część Półwyspu Apenińskiego, a na południu przesunął granicę państwa za Pireneje, do rzeki Ebro.

Najcięższe i najdłuższe walki Karol Wielki prowadził z Sasami. Od roku 772 organizował systematyczne wyprawy mające na celu podbój pogańskiej Saksonii, a także wsparcie rozpoczętej tam misji chrystianizacji. Początkowy okres wojny przyniósł sukces Frankom, ale w roku 782 wybuchło tam powstanie pod wodzą Widukinda i wojna została wznowiona. Karol Wielki pokonał go w roku 785, ale wojna całkowicie zakończona została w roku 804.

W czasie walk w Saksonii Karol Wielki nawiązał kontakty z sąsiadującymi z Sasami pogańskimi plemionami Obodrytów i Wieletów. Ci pierwsi poparli franków natomiast Wieleci wystąpili przeciw nim, co było powodem wypraw (największa w roku 789) na tereny wieleckie. W ten sposób zostali zmuszeni siłą do przyjęcia zwierzchnictwa frankijskiego.

Ciągłe wyprawy wojenne przyspieszył decyzje chłopów o oddawanie się pod opiekę możnych i rycerzy. Podlegali oni obowiązkowi militarnemu, niestety nie było ich stać na zakup potrzebnego rynsztunku, a oddanie się pod opiekę feudałom zwalniało ich z tego obowiązku. Sytuacja taka wytworzyła rozwój systemu lennego.

Karol Wielki podzielił państwo na hrabstwa, wydzielił również terytoria, w których władzę sprawowali margrabiowie, którzy otrzymali szersze uprawnienia od hrabiów. Nad władzą lokalną i duchowieństwem kontrolę sprawowali inspektorzy, którzy wysłuchiwali również skarg ludności. Niektóre ziemie zostały nadane, a feudał otrzymywał immunitet, czyli przywilej, który oddawał władzę sądowniczą w jego ręce na terenie własnych dóbr. Czasami zwalniał feudała ze świadczeń na rzecz władcy.

Za panowania Karola zaczęto przywiązywać dużą wagę do wykształcenia duchowieństwa. Zaczęto organizować szkoły przyklasztorne i katedralne, w których specjalne zespoły kopistów przepisywały i tłumaczyły księgi. W szkole pałacowej w Akwizgranie rozwijano różne dziedziny nauki i sztuki: poezja, teologia, architektura, malarstwo i histografia.

W 800r. papież Leon III koronował Karola Wielkiego na cesarza, co oznaczało odnowienie potęgi dawnego imperium rzymskiego oraz podkreślało ścisły związek państwa Franków z papiestwem. Kościół korzystał z wielu przywilejów nadawanych przez władcę, dzięki czemu Karol Wielki dominował nad władzą duchową. Duchowni odgrywali w państwie poważną rolę, hojnie obdarzani ziemią gromadzili bogactwa. Na większą skalę została wprowadzona dziesięcina.

Karol Wielki nie utworzył stolicy, a podróżując ciągle po kraju przerzucał ciężar utrzymania dworu na poszczególne włości.

Po śmierci Karola Wielkiego w 814r. dały o sobie znać różnice dzielące poszczególne części wielkiego imperium. Okazało się, że spójność państwa opierała się na autorytecie władcy, a nie na sprawnej administracji. Syn i następca cesarza, Ludwik Pobożny nie mógł podołać trudowi rządzenia imperium i dlatego jego synowie podpisali traktat w Verdun (843) na mocy, którego podzielili państwo między siebie.
Podział państwa Franków:
-Karol Łysy- otrzymuje zachodnią część, aż po Rodan, Mozę i Skaldę,
-Ludwik-ziemie leżące na wschód od Renu,
-Lotariusz- przyznano mu tytuł cesarski wraz z Italią.


CESARSTWO OTTONÓW

Układ w Verdun faktycznie potwierdził podział monarchii Karola Wielkiego na trzy części. Państwo Lotara rozpadło się najszybciej i przez wiele stuleci występowało jako mniejsze księstwa. Północna część formalnie wchodziła od 925r., w skład królestwa niemieckiego jednak z czasem powstawały tam coraz silniejsze księstwa i hrabstwa niderlandzkie. Na początku X w. władzę w królestwie niemieckim przejęła dynastia władców Saksonii (Ludolfingowie), a pod koniec X w. we Francji tron objął Hugon Capet.

W zachodniej części państwa frankijskiego rozpoczął się powolny proces rozpadu państwa na poszczególne krainy, co spowodowało osłabienie korony. Umacniał się za to status poszczególnych księstw.

We wschodniej części, na terenach współczesnych Niemiec sytuacja wyglądała inaczej. W IX w. państwo to było luźnym związkiem księstw, wywodzących się z podziałów plemiennych. Największe z nich to: Saksonia, Szwabia i Bawaria. Król miał tylko pozorną władzę nad poszczególnymi księstwami. Od 911r., czyli daty zakończenia panowania dynastii Karolingów, książęta sascy rozpoczęli dążenia do umocnienia swojej pozycji. Najlepszym do tego sposobem było poparcie Kościoła, któremu nadawano coraz większe uprawnienia. Królowi chętnie nadawali lenno instytucjom duchownym, które były zobowiązane do pomocy zbrojnej władcy.

Ród Ludolfingów koncentrował swoją politykę na ekspansji zarówno na wschód, jak i na zachód, na ziemie Lotaryngii, które przyłączono do królestwa niemieckiego w roku 925 za panowania Henryka I. Pozwoliło to na skoncentrowaniu się na kolonizacji plemion słowiańskich i ich nawracaniu. Plemiona te były zbyt słabe, aby walczyć z tak silnym przeciwnikiem, a Niemcy w sposób brutalny egzekwowali swoje prawa, co doprowadziło do całkowitej germanizacji niektórych plemion. W roku 929 Henryk I przyjął hołd od Czechów. W roku 934 odparł groźne najazdy Węgrów rozbijając ich wojska nad rzeką Unstrut. Pod koniec swojego panowania narzucił trybut królowi Danii.

Do umocnienia pozycji króla niemieckiego przyczyniły się niszczycielskie najazdy plemion węgierskich. Władza militarna spoczywała w rękach monarchy, dzięki czemu odnosił korzyści materialne, oraz zyskiwał chwałę z powodu odniesionych zwycięstw. W 955r. król Otton I zatrzymał ekspansję Węgrów na Lechowym Polu.

Najpoważniejszym problemem dla Ottona I było utrzymanie kontroli i zwierzchności nad książętami swojego królestwa. Najlepszym sposobem do osiągnięcia tego celu były zdobycze polityczne w niestabilnych, choć bogatych Włoszech. Zajmuje on tereny Lombardii uniezależniając państwo od książąt bawarskich i szwabskich.

Również książęta włoscy próbowali umocnić swoje pozycje wykorzystując sytuację polityczną w swoim państwie. Nie podobało się to jednak papieżowi, więc zaczął szukać sojusznika, który pomógłby pokonać włoskich możnych, a jednocześnie byłby tak daleko, że nie zagrażałby samodzielności Państwa Kościelnego. Idealnym kandydatem wydawał się Otton I, osławiony swoimi zwycięstwami. Król Niemiec chcąc umocnić swoją pozycję i zdobyć koronę cesarską porozumiał się z papieżem. Otton pokonał feudałów włoskich i koronował się na króla rzymskiego, a w roku 962 papież koronował go na cesarza.

Otton stał się na tyle silny, że narzucił papieżowi swoją zwierzchność i zmusił do przyjęcia zasady, że żaden papież nie może objąć władzy bez złożenia przysięgi cesarzowi. W ten sposób stawał się głową zachodniego chrześcijaństwa, a tworząc arcybiskupstwo w Magdeburgu wspierał proces kolonizacji ziem słowiańskich, wiążąc je silniej z Niemcami.

Otton II koronowany w wieku sześciu lat. W roku 973 obejmuje pełnię władzy, pokonując opozycję wewnętrzną. Próbuje zawładnąć południową Italię, zajmuje Neapol i Tarent. W roku 982 zostaję dotkliwie pobity przez Arabów w bitwie pod Cotrone w Kalabrii.

Po śmierci Ottona II, zostaje koronowany jego syn trzyletni Otton III. Aż do uzyskania pełnoletności przez króla w roku 995, rządy w jego imieniu sprawowała jego matka Teofano, a następnie babka Adelajda. Był władcą starannie wykształconym, wychowanym w tradycjach grecko – rzymskich. Pragnął stworzyć uniwersalną monarchię z cesarzem na czele bazowaną na tradycjach starożytnego Rzymu. Wprowadził na tron papieski wybitnych ludzi takich jak Grzegorz V i Sylwester II. Na zjeździe gnieźnieńskim uniezależnił Polskę od Kościoła Niemieckiego i podniósł polityczną rolę Bolesława Chrobrego, jako swojego współpracownika w monarchii uniwersalnej.



NORMANOWIE I WYSPY BRYTYJSKIE

W IX i X w. Europa Zachodnia stała się terenem ekspansji plemion północnogermańskich, zamieszkujących ziemie dzisiejszej Norwegii, Szwecji i Danii. W świadomości ludzkiej ekspansja ta zapisała się przede wszystkim jako budzące grozę najazdy. Wojowniczy, okrutni i świetnie wyszkoleni wojownicy normańscy potrafili budować płaskie i zwrotne łodzie, dzięki temu byli w stanie zagrozić nie tylko ludności zamieszkującej wybrzeża, ale także plemionom z głębi lądu, gdzie docierali rzekami.

Po roku 800 wystąpiły w Skandynawii zjawiska, które stały się przyczyną tych wypraw. Przede wszystkim na terenach skandynawskich nie było rozwinięte rolnictwo, a ciągły wzrost demograficzny spowodował konieczność szukania nowych ziem. Drugą ważną przyczyną był trwający proces kształtowania się państw, który ograniczał możliwość zdobywania łupów na własnym terenie. Pokonani przeciwnicy zmuszani byli do emigracji, a zwycięzcy chcąc uzyskać nowych zwolenników organizowali nowe wyprawy wojenne, które przynosiły nowe łupy.

Normanowie z Norwegii opanowali na Morzu Północnym: Wyspy Owcze, Orkady, Szetlandy, a także Grenlandię, Islandię i Szkocję. Szwedzi opanowali rejon Bałtyku i Europę Wschodnią, rzekami dotarli do Morza Czarnego wpływając na kształtowanie się Rusi. Duńczycy natomiast byli postrachem Europy, dopływając do Kolonii i Paryża, oba miasta niszcząc. Interesowali się Morzem Północnym, terenami państwa Franków, oraz Anglią.
W 911r. jeden z wodzów duńskich zajął teren przy ujściu Sekwana, przyjął chrzest i założył państwo zwane Normandią.


Południowa część Brytanii wchodziła dawniej w skład imperium rzymskiego, ale po odwołaniu armii rzymskiej w V w. tereny te zajęły ludy germańskie spychając rdzennych mieszkańców do Walii, Szkocji i Irlandii. Na początku IX w. plemiona germańskie zjednoczyły się tworząc pierwsze państwo. Rozwinęło się w drugiej połowie IX w. za panowania Alfreda Wielkiego.

Na początku XI w., duński król Swen Widłobrody i jego syn Kanut Wielki dokonali podboju wyspy tworząc wielkie państwo w którego skład wchodziła Skandynawia i Brytania. Po śmierci Kanuta najazdu na wyspę dokonał książę Normandii Wilhelm Zdobywca. W 1066r. zwyciężył pod Hastings i został koronowany na króla Anglii. Panowanie Wilhelma Zdobywcy, zapoczątkowane konfiskatą dóbr jego przeciwników, a potem także wszystkich zbuntowanych możnych i przekazaniem tych majątków rycerstwu normandzkiemu, przyniosło Anglii głębokie przeobrażenia. Wilhelm wykorzystał istniejący podział na hrabstwa, w których władzę pełnili szeryfowie. Wieś stała się częścią pana feudalnego, ale wolni chłopi zdołali zachować własność swoich gospodarstw.