Architektura w epoce baroku

Architektura i pozostałe dziedziny sztuki w epoce baroku pojmowały świat jako wielki teatr. Zamiłowanie papieży w Rzymie do przepychu, oszałamiające bogactwo na dworze Króla Słońce oraz malarstwo niderlandzkie - wszystko to odzwierciedla różnorakie aspekty boskiego porządku.
Barok charakteryzował się poszukiwaniem różnorakich i skomplikowanych form w planach obiektów. W kościołach linie proste w elewacjach ustąpiły miejsca urozmaiconym krzywiznom gzymsów, ściany naw wyginały się według układu planu, wnętrze zaś cechował przepych dekoracji.
Budowle architektoniczne doby baroku cechuje:
o monumentalność
o dynamika
o bogactwo dekoracji i form orientalnych
o hierarchizacja elementów kompozycyjnych kumulujących się na osi środkowej
o efekty światłocieniowe uzyskane przez wygięcie elewacji
o przerywanie gzymsów
Wnętrza w budowlach barokowych były zdobione sztukateriami i malowidłami (często iluzjonistycznymi ).
Charakterystyczne dla baroku było ograniczenie łączenia architektury z malarstwem i rzeźbą. W architekturze sakralnej najczęściej spotykany typ przestrzenny wywodzący się z rzymskiego kościoła, liczne warianty we wszystkich krajach, róznorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów:
o fasady parawanowe
o wieże
o kopuły na skrzyżowaniu naw
o plany podłużne, podłużno-centralne, eliptyczne
Architektura świecka: typ pałacu między dziedzińcem i ogrodem. Wnętrza zachowały reguły barokowe, na osi głównej mieściły się salon i reprezentacyjna klatka schodowa. Ogród miał układ osiowo-geometryczny i promienisty. Rozkwitła urbanistyka-liczne owalne, okrągłe i prostokątne place z zasadą trój promienistego rozgałęzienia arterii.
Dzieje architektury Włoskiej w drugiej połowie XVI w doczekały się swoistego rozkwitu będąc przykładem dla innych europejskich państw zajmując czołowe miejsce w Europie zachodniej. Artyści projektowali kościoły i pałace, które najdobitniej ukazują do dzisiaj dorobek, jaki pozostawił po sobie barok. Formom architektonicznym projektowanym przez manierystów brak jest siły materialnej. Siła kształtów i brył architektury renesansowej ustępuje na rzecz wrażenia bezcielesności. Fasady w budynkach sakralnych tworzyły kolumny i ciężkie gzymsy, które nadają ścianie różnorodną grę świateł i cieni, wywołujac efekt głębi. Czołowi architekci włoscy zasługujący na uznanie :
o Vignioli –wybudował i ukończył budowę zamku Caparola koło Viterbo. Zamek powstał na planie pięciokąta, na środku znajduje się dziedziniec. Parter zamku jest boniowany, obie górne kondygnacje wiąże układ kolumn.
o Barmante rozpoczął budowę kościoła św. Piotra, a ukończył rzymski architekt Maderna. Wprowadził on wielkie ,np. do części z kopułą dołączono część podłużną oraz wielki przedsionek. Dzięki temu „zabiegowi” kościół stał się przestronniejszy dzięki czemu bardziej odpowiadał swemu przeznaczeniu.
Architekturę rzymską XVI w. możemy uznać za bardziej rozbudowaną oraz harmonijną. Formy nabierają większej mocy, a rytm odznacza się majestatycznym umiarem. Powierzchnia ściany staje się niemal niewidoczna. Obok budowli stawiano posągi, które miały za zadanie przerwanie podziałów horyzontalnych. Liczne place rzymskie uzyskały swój kształt architektoniczny w XVII w. Piazza Navola jest owalem z trzema ogromnymi fontannami pośrodku. Na tym placu (jak i innych) podkreślono nadmierne efekty czysto wizualne. W porównaniu z sytuacją w budownictwie sakralnym zewnętrzny wygląd zamku barokowego nie różni się zbytnio od pałacu renesansowego, nadal występują tam formy wyraźnie surowe i zimne. Na planie zamku poszczególne pomieszczenia grupują się wokół owalnej sali głównej. W przeciwieństwie do spokojnych, zaokrąglonych i zamkniętych komnat placu renesansowego, architekci barokowi budują długie amfilady i łączą wspaniałe sale w imponujące ciągi, ukazując w ten sposób jednolity, płynny rytm uroczystego ruchu, który z jednej sali przenosi się bezpośrednio do kolejnej.
Obok rzymskich pałaców, szczególnie piękne są położone na zboczach pagórków pałace germańskie. Mają one na wpół ciemne przedsionki, jasne i otwarte dziedzińce z widocznymi z tyłu ogrodami. Najpiękniejsze dzieła architektury XVII w. To podmiejskie palazzi czyli luksusowe wille rzymskich magnatów. Budowano je na zamówienie właścicieli, spragnionych życia w beztrosce i przepychu, a także za przyczyną wielkiej i rozbudowanej wyobraźni architektów. Najwybitniejszymi architektami XVII w. Byli Lorenzo Bernini oraz Francesco Boromini.
Twórczość Berniniego rozpoczyna wielkie cyborium z ołtarza kościoła św. Piotra. Kręcone kolumny z brązu, które niczego niemal nie podtrzymują , działają w niearchitektoniczny sposób. Głównym dziełem Berniniego jest plac przed kościołem św. Piotra. Jest on owalny, w samym środku stoi kolosalny €obelisk, po obu jego stronach znajdują się dwie fontanny. Cały plac otacza ogromna dwuszeregowa kolumnada. Pierwotnie ów owal miał się skończyć długim portykiem w miejscu obecnego przejścia. Sam plac robi wrażenie rozległego, część przed kościelną fasadą nieco się wznosi i rozszerza, potęgując tym odczucie dali. Najważniejszym samodzielnym dziełem Berniniego jest kościółek San Andrea al Quirnale. Nieskazitelny ład tej budowli, jej prostota wiążą się z tradycją palladyńską: we wnętrzu chciał osiągnąć doskonałość Panteonu, lecz jako artysta XVII wieku dał dynamicznym formom więcej miejsca, niż im pozostawiono w renesansie. Wnętrze San Andrea jest poprzecznym owalem, podobnie jak plac przed kościołem św. Piotra, i kształt ten czyni je bardziej rozległym. Otwarte risze kaplic kościelnych ujęte są w wielkie kolumny, ołtarz o przerwanym gzymsie, z posągiem św. Andrzeja unoszącego się w obłoku, przypomina fasadę kościoła.
Francesco Boromini poszedł trochę w inną stronę niż Bernini. Jednym z jego wczesnych dzieł było Oratorio di San Filippo Neri, należy ona do popularnego rzędu fasad dwukondygnacyjnych w typie kościoła Gesu. Wklęsłym gzymsom przeciwstawił wypukłość w samym środku elewacji, a zaokrąglenie balkonu wzmocnił efektem znajdującej się wyżej konchy. W historycznym rozwoju form okiennych ujawniają się wyraźnie poglądy architektów z poszczególnych epok. W okresie antycznym niemal nie uznawano okna za pełnowartościowy motyw architektoniczny: był to po prostu otwór w murze, co najwyżej zaznaczony skromnym obramowaniem. Już w oknach Palazzo Barberini zwieńczenie okna zdaje się uniezależniać od płaskiej ściany i okiennego obramowania. Forma architektoniczna wyciąga się, wzbogaca, narasta.
Dla Berniniego i Borrominiego budowla stanowiła jedność różnorodnych i skontrastowanych brył. Wielu innych jeszcze architektów włoskiego baroku wykazało w Rzymie swoje talenty np. Pietro da Cartone czy Carlo Fontana.
Polska bardzo silnie przeżyła architekturę barokową. Kościół św. św. Piotra i Pawła w Krakowie był pierwszą jezuicką świątynią z kopułą i bezwieżową fasadą na wzór rzymski. Na południową Polskę, na Podole, dalej na Ukrainę i na Litwę oddziaływał silnie barok włoski, właśnie wskutek budownictwa jezuickiego. Inaczej było w Warszawie w XVII w., w nowej stolicy, gdzie powstały liczne pałace wzorowane na architekturze Paryża i Wersalu, a później za Sasów, na architekturze barokowej Drezna. Do najwspanialszych dzieł barokowych w Polsce należy pałac Jana III w Wilanowie pod Warszawą oraz pałac w Radzyniu Podlaskim. Obie wojny światowe zniszczyły wiele z tych zabytków, ale i to, co zostało, pozwala stwierdzić, że barok silnie związany jest z naszą kulturą. Świetnym przykładem może być kościół św. Anny w Krakowie. Obok Warszawy i Krakowa bogatym miastem w zabytki barokowe jest Gdańsk, wyraźnie wzorowane na budowlach niderlandzkich. Gdański barok zaznaczył się także w przemyśle artystycznym m.in. w słynnych meblach gdańskich, wyrabianych nad Bałtykiem dla Polski. W okresie baroku, za czasów Stanisława Augusta zaczyna się nasze malarstwo narodowe. Na czele wszystkich malarzy polskich stanął Włoch Marcello Bacciarelli, nadworny malarz Stanisława Augusta i Francuz Piotr Norblin, malarz Czartoryskich. Ich dzieła miały znaczący wpływ na dalszy rozwój kultury polskiej.
Główne ośrodki architektury barokowej w Europie:
o Włochy – G.L. Bernini, F. Borromini, C. Maderna, P.da Cortona, B. Longhena, G. Guarini, F. Juvara.
o Hiszpania – churrigueryzm
o Niemcy – J.B. Neumann, D. Zimmermann, M.D. Poppelmann, bracia Asam
o Austria – J.B. Fisher von Erlach, J.L. Von Hildebrandt
o Francja – F. Mansart, J. Hardouin-Mansart, L. Le Vau, C. Perrault
o Anglia – I. Jones, Ch. Wren, J. Vanbrugh