Bona Sforza

Włoska 24-letnia księżniczka Bona ze starego rodu Sforzów została królową Polski 18 kwietnia w 1518 roku.Okazal sie nim stateczny 51-letni Zygmunt I, król polski i wielki ksiaze litewski. Panowal on na tronie polskim od 1506 roku, a jego pierwsza zona byla Barbara. W tych czasach nie brano pod uwage róznic wiekowych pomiedzy kandydatami do stanu malzenskiego, a liczyly sie tylko stany majatkowe i "krew".

Po slubie Zygmunt byl zakochany prawie do szalenstwa w swej mlodej i urodziwej zonie. Uwielbial jej wdzieki, chwalil sobie jej wyksztalcenie i wykwintny dowcip, a nie widzial jej wad i ujemnych stron charakteru, którymi w przyszlosci zatruwala mu zycie.

Bona w krótkim czasie podjela ozywiona dzialalnosc polityczna i gospodarcza. Byla osoba inteligentna, wyksztalcona i nie odpowiadala jej zupelnie, jak innym polskim monarchiniom, tylko rola malzonki i matki.

Z chwila przybycia do Polski druga zona Zygmunta zaczela wykupywac od magnatow ziemie polskie i litewskie. Tym sposobem, majac na wzgledzie umacnianie wladzy królewskiej, dbala o wlasne interesy. W krótkim czasie w samej Koronie stala sie wlascicielka 16 miast i 191 wsi.

Innym posunieciem ze strony monarchini bylo zamienianie dawnych danin rzeczowych na czynsze pieniezne. Te i inne posuniecia przyniosly w efekcie znaczny wzrost do-chodów Bony. Zygmunt byl przeciwny obciazaniu poddanych nadmiernymi powinnosciami.

Królowa Bona czynila wiele wysilków, aby przyspieszyc rozwój miast we wlasnych wlosciach. Sprowadzala znanych wloskich i polskich budowniczych, którzy na jej zyczenie wznosili warowne siedziby, fortyfikowali miasta, budowali koscioly, klasztory, mosty i kanaly. Nie zapominala tez o licznych przywilejach, którymi obdarzala mieszczan. Do dnia dzisiejszego zachowalo sie na ziemi ukrainskiej wiele budowli z czasów panowania królowej, które zachwycaja swym pieknem i budza podziw dla dokonan polskiej wladczyni.

Wyrazem protestów szlacheckich byly konstytucje sejmowe wydane pod koniec lat trzydziestych, które ograniczyly wykup ziem przez panujacych wladców i upowaznione osoby. W czasie sejmu w 1544 roku przeciwko poczynaniom gospodarczym królowej ostro zaprotestowala magnateria litewska.

Urozmaiceniu ulegla także kuchnia dworska, Bona nie zaakceptowała obfitej i tłustej kuchni polskiej, opartej głównie na mięsie. Dlatego sprowadziła do Polski warzywa nieznane dotychczas na polskich stolach, jak: kalafiory, szpinak, pomidory, fasolka szparagowa, brokuly, seler, pietruszka, pory i kapusta, sałata i stąd właśnie inna nazwa warzyw - włoszczyzna

Ze slonecznej Italii calymi pakami sprowadzano makaron wloski, bez ktorego nie mogla obyc sie krolowa. Na stolach pojawialy sie coraz bardziej wykwintne dania, a ilosc konkurowala z jakoscia. Na porzadku dziennym stalo sie powszechne stosowanie zamorskich przypraw korzennych, ktore dodatnio wplywaly na smak potraw i przyspieszaly przemiane materii. Wzroslo spozycie wina, ktore zaczelo stopniowo wypierac ze stolow szlacheckich i magnackich staropolskie miody. Bez wegrzyna i slodkiej malmazyi nie moglo sie odbyc zadne znaczace przyjecie.

Krolowa sprowadzila do Polski licznych wloskich ogrodnikow, ktorzy zalozyli wspaniale ogrody w Krakowie i w jej prywatnych posiadlosciach w Koronie i na Litwie. Zakładała ogrody z warzywami, nasiona, które sprowadzała z Włoch i udostępniała chętnym do ich uprawiania.

Jeśli chodzi o rozrywki, to ulubiona królowej była jazda konna i polowania. Wyjeżdżała często z Zygmuntem do Niepołomic, gdzie cale dnie spędzała na tropieniu zwierzyny. Do jej ulubionych rozrywek pałacowych należała muzyka i tańce. Sama grała doskonale na różnych instrumentach i tańczyła z ogromna gracja tańce włoskie, niemieckie, polskie, a nawet ruskie. Królowa Bona była również patronką teatru, interesowała się też nauką, sama dużo czytała, zwłaszcza rozprawy teologiczne.Dzieki Bonie i jej dworowi rozpowszechnila sie w Polsce i na Litwie posrod przedstawicieli bogatej szlachty i mieszczanstwa moda wloska, ktora zaczela stopniowo wypierac wschodni styl ubierania sie.

Zona Zygmunta Starego po przybyciu do Polski stala sie w krótkim czasie goraca oredowniczka polityki, majacej na celu wzmocnienie panujacej dynastii w oparciu o wzorzec wloski. Pierwsze dziesieciolecie jej panowania wypelnily zabiegi dotyczace wprowadzenia zasady dziedzicznosci tronu królewskiego. Przyczynila sie w niemalym stopniu do wprowadzenia na tron polski 9-letniego syna Zygmunta Augusta. Jego elekcja zostala sprytnie poprzedzona wyniesieniem królewicza na stolec Wielkiego Ksiestwa Litewskiego i byla jawnym szantazem wobec szlachty.

Glówna przyczyna powrotu królowej do Wloch byl ostry zatarg z synem. Smierc Zygmunta Starego w 1548 r. i arcybiskupa gnieznienskiego Piotra Gamrata powaznie ograniczyly jej wplywy polityczne. Bona wyjechala z Polski w roku 1556 zrzekajac sie prawa do wszystkich posiadlosci w Polsce i na Litwie. Pozwolono jej zabrac do ziemi wloskiej wszelkie posiadane przez nia ruchomosci, które zaladowano na kilkaset wozów.

Zmarła w 1557, otruta prawdopodobnie na rozkaz Habsburgów.