Targowica i II rozbiór Polski

Sejm kontynuował swe prace do maja 1792, uchwalając i wcielając w życie reformy polityczne i częściowo społeczne: rozpoczęto pracę nad kodyfikacją prawa, ustawami o Komisji Policji i Komisji Skarbowej, rozciągnięto prawa neminem captivabimus (nietykalność osobista) na Żydów, prace nad ustawą o sprzedaży królewszczyzn z kwietnia 1792.
Dalsza polaryzacja postaw wobec konstytucji i reform:
· poparcie przez zawiązany jesienią 1791 pod patronatem Kołłątaja klub „Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej”
· oprotestowanie przez opozycję i jej zabiegi od maja 1791 w Petersburgu o interwencję na podstawie gwarancji udzielonych prawom kardynalnym
· gra następcy tronu, elektora saskiego Fryderyka Augusta w sprawie schedy po Stanisławie Poniatowskim
· zawiązanie 27 kwietnia 1782 konfederacji w Petersburgu (Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Ignacy Józef Massalski, bracia Józef i Szymon Kossakowscy) ogłoszonej oficjalnie 14 maja 1792 w pogranicznej Targowicy i na Ukrainie
Wojna w obronie Konstytucji 3 Maja
· przy dyplomatycznym poparciu Prus i Austrii stutysięczna armia rosyjska przekracza granicę Rzeczypospolitej (18 maj 1792)
· Rzeczypospolita dysponuje liczącą około 20 tys. żołnierzy armią koronną operującą, pod dowództwem bratanka królewskiego księcia Józefa Poniatowskiego na Ukrainie oraz 15 tysięczną armią litewską pod wodzą księcia Ludwika Wirtemberskiego. W odwodzie pozostawała przy królu, jako wodzu naczelnym, armia licząca około 20 tys. Wobec tak znaczącej dysproporcji sił strategia strony polskiej polegała na działaniach opóźniających. Sytuację pogorszyła zdrada ks. Wirtemberskiego, która w oczywisty sposób przyczyniła się do sukcesów rosyjskich na Litwie. Mimo tego armia koronna - po zwycięstwie pod Zieleńcami 18 czerwca (ustanowienie orderu Virtuti Militari)- zdołała wycofać się na linię Bugu. Następne bitwy pod Brześciem i Dubienką (Kościuszko) w lipcu, mimo strat zadanych Rosjanom nie zapobiegły przełamaniu obrony. Realizacja przygotowanego wcześniej planu obrony linii Wisły (przy wykorzystaniu armii rezerwowej oraz korzystnej sytuacji międzynarodowej - zaangażowanie Austrii i Prus w wojnę z rewolucją francuską) została uniemożliwiona przez uchwałę Straży Praw o zaprzestaniu oporu i przystąpieniu króla do konfederacji Targowickiej (24 lipiec) w nadziei uratowania choć części reform.
Wiadomość o decyzji króla i Straży Praw spowodowała manifestacyjne dymisje kadry dowódczej armii oraz emigrację wielu patriotów. Targowiczanie ustanowili nowe władze w terenie i rozpisali nowe wybory do sejmu w Grodnie - miał to być ostatni sejm Rzeczypospolitej (7 czerwiec - 23 listopad 1993)
II rozbiór: rachuby króla i targowiczan na zachowanie okrojonego terytorium okazały się bezzasadne wobec nowej konwencji rozbiorowej uzgodnionej w Petersburgu 23 stycznia 1793, między Katarzyną II i Fryderykiem Wilhelmem II. Cesarz Franciszek II rywalizujący z Hohenzollernami o wpływy w Rzeszy zadowolił się w imieniu Austrii obietnicą pomocy Prus w wojnie z Francją oraz ich zgodą na zagarnięcie Bawarii.
· Prusy zajęły: Gdańsk, Toruń, Wielkopolskę, Kujawy, zachodnie Mazowsze - łącznie 57 tys. km2 zamieszkałych przez ponad 1 milion ludności
· Rosja zajęła: Białoruś, Ukrainę naddnieprzańską i Podole - tereny na wschód od Dźwiny po Dniestr o łącznej powierzchni 230 tys. km2 i 3 mln ludności.
Ustrój wg. postanowień konstytucji grodzieńskich. Sejm pod naciskiem ambasadora Katarzyny II Jakuba Sieversa ratyfikował traktat z Rosją. Niema sesja przy traktacie z Prusami - marszałek Stanisław Bieliński uznaje milczenie posłów za objaw zgody. W zakresie spraw wewnętrznych uchwalono:
· przywrócenie władzy zwierzchniej szlachty nad chłopem
· częściowe utrzymanie praw mieszczaństwa, jego nietykalności osobistej i majątkowej, prawo nabywania ziemi przez mieszczan głównych miast. Zlikwidowano natomiast reformy samorządowe i instytucje plenipotentów (reprezentantów w sejmie)
· ponowienie praw kardynalnych: władza ustawodawcza jednoizbowego sejmu (kadencja 4 lata), na czele administracji Rada Nieustająca z odpowiedzialnym królem, komisje resortowe (KEN) komisje porządkowe w województwach. Liczbę wojska zmniejszono do 15 tys.