Reakcje po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja w Europie były różne. Prusy oficjalnie pochwaliły ją, natomiast w tajemnicy uznały, że jest ona zagrożeniem dla ich imperialistycznych planów.
W Rosji uznano, że należy ją obalić i powrócić do stanu sprzed 1788 roku.
Najbardziej niezadowoleni z dzieła Sejmu Czteroletniego byli magnaci polscy. Grupa magnatów, która zaprzedała interesy kraju w dobie konfederacji radomskiej (Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki) złożyli w Głównej Kwaterze wojsk rosyjskich ofertę zawiązania konfederacji przeciw trwającemu jeszcze Sejmowi Wielkiemu. Caryca przyjęła ją choć zwlekała z realizacją.
KONFEDERACJA TARGOWICKA (1792)
- rok po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja ofertę zdrajców przyjęła caryca Katarzyna II, tuż po podpisaniu pokoju z Turcją, podyktowała im zasady ustrojowe dla Polski;
- zdrajcy w Targowicy ułożyli akt konfederacji - było to 14 maja 1792 r.; akt podpisało 13 polskich emigrantów na czele z Ksawerym Branickim, Sewerynem Rzewuskim i Szczęsnym Potockim;
akt zawierał: oskarżenie o obalenie praw kardynalnych (wolna elekcja, liberum veto, prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, wyłączność szlachty na posiadanie dóbr ziemskich i urzędów) oraz przyjmowanie zaraźliwych i fatalnych wzorców z Paryża;
- zdrajcy zwrócili się do Katarzyny II, jako gwarantki ustroju, o wkroczenie wojsk "sojuszniczych" do Rzeczypospolitej - Rosja formalnie występowała nie jako agresor, lecz sojusznik Rzeczypospolitej.
WOJNA POLSKO - ROSYJSKA W OBRONIE KONSTYTUCJI (1792)
- Rzeczypospolita nie była przygotowana do wojny, lecz patriotycznie nastawione społeczeństwo na wszystkie sposoby walczyły przeciw obcej interwencji; wojna jednak nie miała szans, ponieważ strona polska dysponowała siłami dwa razy słabszymi;
- konserwatywna szlachta stała po stronie Targowicy;
- pomyślniej, niż na Litwie, która poddała się na skutek zdrady, walczyły armie ks. Józefa Poniatowskiego, który zwyciężył pod Zieleńcami i gen. Tadeusza Kościuszki, który odniósł sukces pod Dubienką;
- cesarzowa nakazała królowi przystąpienie do Targowicy i kapitulację;
- 23 lipca 1792 r. zapadła w Warszawie decyzja o zaniechaniu walk i przystąpieniu króla do Targowicy - król stracił popularność, a targowiczanie stali się panami Polski - władzę sprawowała Generalność Konfederacji Targowickiej;
- Konstytucja 3 Maja i wszystkie ustawy Sejmu Czteroletniego zostały obalone, a w kraju zaczął się szerzyć terror i bezprawie.
Drugi Rozbiór Polski (1793)
- klęska w wojnie 1792 przypieczętowała losy Polski, zwycięskie w wojnie Prusy i Rosja zawarły umowę dotyczącą II rozbioru Polski - 23 stycznia 1793 r. zawarto w Petersburgu konwencję rozbiorową między Rosją i Prusami:
Prusy - ok. 58 tyś. km2; 1,1 mln ludności - Wielkopolska, Kujawy, miasta pruskie, część Mazowsza;
Rosja - ok. 250 tyś. km2; 3 mln ludności - Ukraina, Podole, część Wołynia;
- w 1793 r. zwołano sejm w Grodnie, który miał zatwierdzać traktat rozbiorowy; posłowie wiele godzin protestowali milczeniem, ale marszałek uznał to milczenie za zgodę na zabór;
- król Stanisław stał się narzędziem w rękach pruskich i rosyjskich.
SKUTKI
- przywrócono Radę Nieustającą, Rosja i Prusy stały się gwarantkami prawa;
- utrata suwerenności, wprowadzono zakaz prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej;
- zmniejszono liczbę wojska do 15 tyś.
- wprowadzono ostrą cenzurę i wysokie kary za naruszenie przepisów;
- zamknięto granicę;
- Rzeczypospolita oddała Rosji i Prusom najurodzajniejsze tereny rolnicze na zachodzie i wschodzie, ośrodki rzemiosła i przemysłu;
- Polskę odcięto od morza i rzek (handel czarnomorski); nastąpił kryzys gospodarczy.
