Ryski traktat pokojowy

Polsko – radzieckie rozmowy rozejmowe zapoczątkowane zostały 14 sierpnia 1920 roku w zajętym przez wojska bolszewickie Mińsku, w okresie największych sukcesów armii Tuchaczewskiego w Polsce, gdy czołówki ich przekraczały Wisłę, w przededniu operacji warszawskiej. Delegacja polska była szykanowana, utrudniano jej łączność radiową z własnym rządem. Właśnie z tego powodu, po udanej kontrofensywie Piłsudskiego, delegacja ta toczyła pertraktacje nieświadoma nowej sytuacji i wielkiego zwycięstwa nad Wisłą. Po bitwie niemeńskiej, gdy klęska bolszewików była już przesądzona, rokowania zostały przeniesione do stolicy neutralnej Łotwy – Rygi. Tam także, 12 października 1920 roku, podpisany został rozejm kończący walkę i ustalający linię rozejmową. Jednocześnie przystąpiono do negocjacji nad ostatecznym kształtem traktatu pokojowego. Strona radziecka gotowa była zrzec się na rzecz Polski będącego w ich posiadaniu Mińska. Polacy jednak obawiali się nadmiernej ilości mniejszości narodowych – w tym wypadku Białorusinów – w swych granicach. Traktat pokojowy podpisany został w Rydze 18 marca 1921 roku. Ze strony polskiej podpisali się pod nim: Jan Dąbski, Leon Wasilewski i Henryk Strasburger, ze strony radzieckiej: Adolf Joffe. Zgodnie z tekstem traktatu polska granica wschodnia ciągnąć się miała od Dźwiny do Karpat wzdłuż linii kolejowej: Lida – Baranowicze – Łuniniec – Sarny – Równe – Brody. Tak wytyczona granica dawała Polsce bezpośrednią styczność z Łotwą na północy i Rumunią na południu. Ponadto Rosja Radziecka zobowiązała się do zwrotu zagrabionych jeszcze w czasach carskich polskich dzieł sztuki, archiwów i bibliotek oraz wypłaceniu 25 milionów rubli w złocie. Z przekazaniem tej sumy Moskwa zwlekała jednak i w rezultacie Polska nigdy tych pieniędzy nie otrzymała. Zrzekając się na rzecz Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej swych praw na wschód od wymienionej wyżej linii, Polacy uznali bolszewicki reżim na Ukrainie. Oddziały Petlury poczuły się zdradzone przez Polskę i odtąd samotnie toczyły walki z bolszewikami. Zostały jednak rozbite i w końcu 1920 roku ich resztki przedarły się do Polski. Klęską zakończyło się także białoruskie powstanie słuckie.
Pokój w Rydze, mimo wielkiego zwycięstwa militarnego, pogrzebał polityczne plany Piłsudskiego. Nie zdołał Piłsudzski urzeczywistnić swej koncepcji stworzenia niezależnego państwa ukraińskiego. Sytuacja ta była wynikiem przeważającego w polskim Sejmie przeświadczenia, że rezygnacja z tych dążeń przez Polaków unormuje w przyszłości sąsiedzkie stosunki z sowiecką Rosją.