Protestantyzm

Terminem protestantyzm określa się wyznania w obrębie chrześcijaństwa, które powstały wskutek działalności reformacji. Liczbę wyznawców według danych z 1985 roku szacuje się na około 350 milionów. Szacuje się, że istnieje blisko 2000 różnych, większych i mniejszych protestanckich grup wyznaniowych. Geneza tej nazwy sięga roku 1529, kiedy to padła na Sejmie w Spirze, gdzie grupa miast i książąt niemieckich zgłosiła protest przeciwko zakazowi rozpowszechniania doktryny Marcina Lutra. Istotny wpływ na powstanie tego wyznania miały warunki społeczne jakie kształtowały się pod koniec średniowiecza w katolicyzmie. Reformacja wiąże się ściśle z nazwiskiem mnicha zakonu augustianów, Marcina Lutra. Swe główne myśli zawarł w tzw. Małym i Dużym Katechizmie. Pragnął przywrócić wierność słowu objawionemu w Biblii, która uznał za jedyne źródło objawienia. Luteranizm odrzuca ideę dobrych uczynków, odpustów za pieniądze, celibat, śluby zakonne oraz praktyki pokutne. Z siedmiu katolickich sakramentów uznaje jedynie dwa : chrzest i eucharystię. Luteranizm w większości odrzuca również hierarchię kościelną, jako wytwór ludzi a nie boski nakaz. Nie uznaje wiary w czyściec, rozgrzeszenia udzielane są zbiorowo. Luteranizm nie uznaje tez kultu Marii oraz świętych, a tym samym kultu obrazów, które ich przedstawiają. Wyznanie to przybrało cechy mniej formalne i dzięki temu zbliżyło się do ludu. Wprowadziło wspaniałe hymny, które dzięki oprawie muzycznej Jana Sebastiana Bacha dodatkowo przyczyniły się do popularyzacji reformy Lutra. Luteranizm rozprzestrzenił się w Niemczech oraz w krajach skandynawskich, później także w Czechosłowacji oraz Ameryce Północnej i Południowej, Indiach a także w krajach Afryki i Oceanii. Pod wpływem idei Lutra na terenie Szwajcarii i Anglii zaczęły kształtować się nowe prądy religijne. Tak powstał kalwinizm ( od nazwiska propagatora i założyciela Jana Kalwina ). Kalwinizm jest bardzo zbieżny z luteranizmem, jednak niektóre założenia prezentuje bardziej radykalnie. Widać to w zwalczaniu hierarchii kościelnej czy pogardzie dla papiestwa i rzymskiego centralizmu. Cechuje go moralizatorski charakter, który jest ściśle połączony z predestynacją kalwinizmu, która głosi, iż Bóg już „z góry” przeznaczył jednych ludzi do zbawienia a innych na potępienie. Zwolennicy tego wyznania nazywali siebie tez ewangelikami reformowanymi. Kościoły kalwińskie powstały nie tylko w krajach Europy, ale także w Ameryce Północnej oraz Afryce. Do Polski dotarły w XVI wieku, niewiele później od luteranizmu. Angielskie dążenie do zerwania więzi z Kościołem Rzymskim i pragnienie uniezależnienia Kościoła Angielskiego od Rzymu doprowadziło w Anglii do powstania silnych ruchów antyfeudalnych i antypapieskich. Kościół Anglikański w zakresie doktryny oscyluje pomiędzy luteranizmem a katolicyzmem, nie odrzuca tradycji oraz zachowuje dogmat zbawienia, w tym względzie jednak ustosunkowuje ją do luterańskiej postawy zbawienia przez wiarę. Silnie akcentuje sakralny charakter kapłaństwa i sukcesję apostolską w hierarchii kościelnej. Pod względem organizacyjnym Kościół Anglikański ma charakter Kościoła państwowego i podlega władzy królewskiej. Monarcha nie jest jednak zwierzchnikiem kościoła, mianuje arcybiskupów i biskupów. Władzę ustawodawczą dzierży Zgromadzenie Kościelne, które składa się z trzech Izb: Izby biskupów, duchownych i świeckich. Ich uchwały muszą jednak uzyskać akceptację Izby Gmin oraz Izby Lordów, a także sankcję królewską. Anglikanizm znalazł podatny grunt na terenach Ameryki Północnej oraz Australii. Wartym zaznaczenia jest fakt, że w 1985 roku arcybiskup Melbourne dokonał święceń kapłańskich ośmiu kobiet w wieku od 25 do 72 lat, co odnotowano jako wydarzenie w skali światowej.

W wyniku przeobrażeń w łonie kościołów ewangelickich oraz na skutek rozprzestrzeniania się protestantyzmu na inne kontynenty kształtować się zaczęły różne grupy wyznaniowe związane z luteranizmem i kalwinizmem. Zjawisko to nazywane jest Drugą Reformacją. Ruchy te tworzą całą gamę wyznań, ugrupowań i kościołów, które są bardzo trudne do sklasyfikowania. Najbardziej znane z nich to ukształtowany na terenie Anglii w XVII wieku baptyzm, założony przez Jana Smith’a. Doktryna baptyzmu opiera się na kalwinizmie, zakłada jednak chrzest osób dorosłych, jako takich, które świadomie mogą włączyć się do wspólnoty religijnej oraz Kościół Metodystów. Wyznanie to wyodrębniło się z anglikanizmu w 1795 roku, najliczniej reprezentowane jest w USA, w Polsce pojawiło się w 1918 roku. Pozostałe odłamy to anabaptyści, adwentyści, zielonoświątkowcy, pietyści, prezbiterianie angielscy, bracia polscy, mormoni i inni.

Reasumując – pod nazwą protestantyzm rozumiemy nie tylko formy chrześcijaństwa wywodzące się bezpośrednio od ruchów reformatorskich XVI wieku, od Lutra, Kalwina i innych współtwórców reformacji, ale również inne kościoły, ugrupowania lub związki wyznaniowe, które przyznają się do religijnego nurtu chrystianizmu, jednak nie związane instytucjonalnie ani z kościołem rzymskim ani z prawosławiem.