Sprawa polska w epoce Napoleońskiej

Okres od upadku Dyrektorium, (1799) kiedy Napoleon został konsulem, do ostatniej klęski cesarza (1815) został nazwany epoką Napoleońską. Określenie to dotyczy nie tylko Francji, ale niemal całej Europy.
Rządy napoleońskie historycy oceniają bardzo różnie. Dla jednych Napoleon to świadectwo zwycięstwa kontrrewolucji, w których zachowane zostają podstawowe zdobycze ostatnich lat przy cesarskiej fasadzie rządów.
Po 1799r. Napoleon dążył do umocnienia władzy. W Konstytucji VIII (1799) nie zamieszczono deklaracji praw, większość obywateli została pozbawiona wpływu na sprawy polityczne, a I Konsul – Napoleon – miał ogromne dyktatorskie kompetencje. Mimo tych ograniczeń chłopi i mieszczanie silnie identyfikowali się z reżimem.
Belgia, Nadrenia, Szwajcaria, Piemont, Liguria, Toskania, Państwo Kościelne, Iliria, Holandia i Katalonia były podwładne będącemu w ten czas Imperium, a Królestwo Włoch, Królestwo Neapolitańskie, Księstwo Warszawskie, Związek Reński były zależne od niego.
Podległych państwach władcze posady obejmowali zazwyczaj członkowie rodziny Bonaparte lub ludzie z nim spokrewnieni. Tworzono – na wzór francuski – sieć nowej Administracji i policji, powszechnego sądownictwa, wprowadzano francuskie kodeksy prawne. (Przede wszystkim cywilny – kodeks Napoleona) W ten sposób miało dojść do unifikacji imperium.
Rozbiory Polski były w historii Europy bez precedensu: duże, liczące się państwo, o wielowiekowej historii i bardzo bogatej kulturze, przestało istnieć nie w wyniku wojny, lecz w konsekwencji zaborczych planów rosnących w sile sąsiadów.
Zachodzące zmiany wyzwoliły wśród świadomych politycznie grup różnorodne postawy: Najliczniejsza część pozostawała bierna, wycofała się z życia publicznego, wybierając ucieczkę na wieś, do własnych dóbr. Stosunkowo niewielką grupę cechował lojalizm i służba zaborcy, motywowana głównie doraźnymi korzyściami. Pojawiły się także postawy antyzaborcze, niezbyt powszechne, ale przybierające różne formy. Była to między innymi działalność podtrzymująca i kreująca polską kulturę i naukę – gromadzenie pamiątek narodowych (Czartoryscy w Puławach), działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauki. Chlubą polskiego szkolnictwa stało się Liceum w Krzemieńcu, a przede wszystkim Uniwersytet Wileński.
Pierwszą udaną próbą realizacji planów militarnych podjął Jan Henryk Dąbrowski. Doświadczony żołnierz, owiany legendą wojen 1792 i 1794r., przejął duże zdolność taktyczne i organizacyjne. W 1796r. uzyskał zgodę Napoleona na stworzenie polskich farmacji wojskowych, które powstały w styczniu 1797r. jako siła zbrojna posiłkująca Republikę Lombardzką. Odezwa kolportowana po całej Europie spowodowała napływ ochotników (w kwietniu, 1797r. Legiony liczyły 3600 żołnierzy.
Przez Legiony przewinęło się w ciągu 5 lat ok. 25000 żołnierzy i ponad 1000 oficerów. Bezkrytyczna wiara w Napoleona spowodowała, że straty ludzkie były ogromne.
Jesienią 1806r. Napoleon doszczętnie rozbił armię Pruską pod Jeną i Auerstadt. Chcąc zawrzeć pokój z Prusami i Rosją, postanowił wykorzystać sprawę polską, tworząc jednocześnie zaplecze dla swych planów podboju tej części Europy. Dzięki działaniom powstańczym w Wielkopolsce, Dowodzonym przez Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego, Napoleon mógł prowadzić politykę faktów dokonanych, zajmując ziemie polskie, organizując tam polskie organizacja zarządu krajem (Komisja Rządząca), zaciągając rekruta.
Kraj podzielono według wzoru francuskiego na departamenty, organizując w imponującym tempie zarząd administracyjny. Wiązało się to także z zatrudnieniem dużej ilości urzędników. Pobierali oni pensje ze skarbu państwa – traktowali państwo jako pracodawcę. Była to nowa, biurokratyczna elita władzy, charakterystyczna dla nowego państwa burżuazyjnego.
Epoka Napoleońska była trudnym okresem w dziejach narodu polskiego.