Scharakteryzuj i oceń ruch egzekucyjny, zakończony unią lubelską

Na przełomie XV i XVI w. znika pojęcie stanu w znaczeniu średniowiecznym
i na określenie przyjmuje się CONDITO ( położenie ),

Pełnię praw politycznych i ekonomicznych posiadała szlachta. Ona tworzyła naród obywatelski. Instytucjami władzy szlachty były sejmiki, sądy ziemskie, zaś szlachtę w skali całego państwa reprezentowała izba poselska sejmu. Drugą poważną grupą narodu politycznego była magnateria. Miała ona te same uprawnienia co stan szlachecki, ale górowała nad szlachtą pozycją ekonomiczną. Przedstawiciele tej grupy otrzymywali większość ważnych urzędów w państwie . Reprezentantem tej grupy była izba senatorska. Trzecim tzw. sejmującym stanem był monarcha. Do jego uprawnień należało:
-dowództwo nad armią
-obsadzanie urzędów dożywotnie
- prowadzenie polityki zagranicznej
-zwoływanie sejmów
-miał inicjatywę ustawodawczą.
Również pod wpływem starożytnych wykształca się pojęcie narodu jako wspólnoty obywatelskiej (wspólnoty praw ). Do mentalności stanu szlacheckiego bardzo pasowało pojęcie, że naród jest wolny wtedy, gdy sam stanowi swoje prawa i wybiera swoich urzędników. Jeden z teoretyków myśli szlacheckiej z początków XVI w. pisał, że król jest panem swojego królestwa, ale nie jest panem życia i mienia swoich poddanych. W czasie panowania Zygmunta Starego ( 1506 - 1548 ) istniał pewien konflikt między opinią stanu szlacheckiego a monarchą. Król był posiadaczem dużej liczby majątków, tzw. dóbr królewskich. Teoretycznie dochody z tych majątków winny iść na potrzeby dworu, armii
i uposażenie urzędników, tzn. dochody z określonych dóbr królewskich były związane
z piastowaniem określonego urzędu. Dochody z dóbr przypisanych urzędowi starościńskiemu szły na utrzymanie starosty i odpowiedniego aparatu władzy. Szlachta uważała, że dobra koronne będące w posiadaniu magnatów winny wrócić do korony, ale nie zgadzał się z tym król Zygmunt Stary. (Szlachta uważała, że prawa RZ.P. są dobre. Zło polega na tym , że nie są one egzekwowane. Chodziło gł. o to, że monarcha rozdawał królewszczyzny magnatom, żeby uzyskać ich poparcie finansowe bądź polityczne, że nie przestrzegano zasady nie łączenia dwóch godności w jednym ręku. W trakcie rozwoju reformacji dochodzą również
do tego spory o egzekwowanie przez starostów wyroków sądów biskupich.) . W roku 1537 szlachta zebrana na pospolite ruszenie przeciw Mołdawi zawiązała sejm rokoszowy, domagając się od króla realizacji programu egzekucji praw i dóbr. Chodziło m. in.
o nie łączenie kilku dygnitarstw w jednym ręku, zwrotu posiadanych nieprawnie przez magnatów królewszczyzn, ściślejszej unii z Litwą , wprowadzenia kościoła narodowego. Autorytet Zygmunta Starego był tak duży, że szlachta nic nie uzyskała. W czasach Zygmunta Starego szlachta dość pokornie uchwalała podatki wymagane przez monarchę, natomiast nasilenie żądań i pewne osłabienie powagi władzy monarszej pojawiło się w czasach jego następcy - Zygmunta Augusta ( 1548 - 1572 ). Chodziło tu o konflikt króla ze szlachtą wokół małżeństwa z Barbarą Radziwiłówną, ale do przesilenia doszło w latach 1562 - 1563. Król potrzebował pieniędzy na wojnę z carem Iwanem Groźnym o Inflanty, a mógł je uzyskać tylko przez odpowiednie uchwały sejmowe. Żeby jednak te pieniądze otrzymać musiał pójść na ugodę ze szlachtą. (ceną była realizacja postulatów ruchu egzekucyjnego). W latach 1562 - 1563 sejm piotrkowski uchwalił egzekucję dóbr. I tak wszystkie dobra królewskie zastawione po roku 1504 mają być przez dotychczasowych posiadaczy zwrócone państwu. Sejm zakazuje starostom egzekwować wyroki sądów biskupich. Na następnym sejmie w 1563 r. nakazano lustrację dóbr królewskich, oszacowanie ich dochodów, z tego 1/4 miała być przeznaczona
na utrzymanie stałej armii, tzw. wojsko kwarciane. Dla skarbu tego wyznaczono miejscowość Rawa Mazowiecka. W ten sposób doszło do oddzielenia skarbu królewskiego od państwowego. Inne reformy sejmów z lat 1563 - 1569 : wprowadzenie kontroli skarbowej sejmu nad dobrami królewskimi, nałożenie na kościół obowiązku płacenia podatków nadzwyczajnych, ujednolicenie systemu miar i wag. W 1569 nas. ściślejsze połączenie Prus Król. z koroną Królestwa Polskiego, a więc wojewodowie i kasztelanowie pruscy weszli do senatu, natomiast posłowie ziemscy weszli w skład izby poselskiej sejmu polskiego.

Następnym wielkim problemem był sprawa unii polsko- litewskiej. Szlachta polska uważała bowiem, że wszystkie ziemie winny w jednakowym stopniu uczestniczyć w kosztach utrzymania państwa, a szczególnie Prusy Królewskie oraz Wielkie Ks. Litewskie. Chodziło
o to, aby dygnitarze i szlachta tamtych ziem posiadali te same prawa, wchodzili w skład tych samych instytucji i ponosili te same koszta.
Po przewlekłych pertraktacjach decyzja zapadła na sejmie w Lublinie w 1569.
Magnateria litewska usiłowała się temu sprzeciwić, a nawet opuściła salę obrad.
W odpowiedzi na to król ( był on jednocześnie królem polskim, jak i wielkim księciem litewskim ) wydał akt inkorporacji, czyli wcielenia do Korony znacznej części terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego - woj. podlaskiego, wołyńskiego i bracławskiego. Wobec takiego nacisku magnateria litewska powróciła na salę obrad.
28 czerwca 1569 uchwalono tzw. akt unii lubelskiej mocą którego korona i Wielkie Ks. litewskie stanowią jedno niepodzielne państwo - Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Oba kraje mają 1 króla wybieranego wspólnie i koronowanego w Krakowie, wspólne : sejmy, monetę, politykę. zagr., wolność osiedlania się Polaków i Litwinów w obu krajach, osobne, ale jednakowe urzędy, skarb i wojsko.

Osiągnięcia ruchu egzekucyjnego przyniosły tylko częściową realizację programu. Znaczenie ich polegało jednak na tym, że podważona została dotychczasowa przewaga magnaterii, a jej miejsce zajęła średnia szlachta.