Indie starożytne

Prawdopodobnie w IV w.p.n.e. powstały pierwsze księgi Mahabharaty - największego eposu indyjskiego. Niektóre jego części są zapewne jeszcze starsze. To ogromne dzieło powstawało na przestrzeni kilku wieków i stało się sumą wiedzy o bogach, bohaterach, religii, filozofii, moralności. Jest też niewyczerpanym źródłem legend i opowieści, stale obecnych w kulturze i świadomości hindusów. Wątki z Mahabharaty pojawiają się w innych dziełach literackich, w malarstwie, rzeźbie, teatrze, a dzisiaj także w filmie indyjskim.


Architektura Indii z czasów wedyjskich nie zachowała się, bowiem świątynie, pałace i oczywiście zwykłe domostwa wznoszono z drewna. Pierwsze budowle kamienne pochodzą dopiero z III w.p.n.e. i są związane z buddyzmem. Nie wiemy więc dokładnie, w jakich rezydencjach miejscowi władcy przyjmowali Aleksandra. Jednak na podstawie istniejących przekazów oraz źródeł z czasów nieco późniejszych można stwierdzić, że na dworach i w siedzibach arystokracji toczyło się wyrafinowane życie. Ważnym wydarzeniom, takim jak narodziny, ślub, śmierć, objęcie tronu czy wojna nadal towarzyszyły złożone wedyjskie rytuały.


Za pośrednictwem Persji Grecy powzięli wyobrażenie o Indiach jako krainie bajecznych bogactw. W istocie był to kraj o rozwiniętej gospodarce. Żyzne ziemie dostarczały obfitych plonów: ryżu, zbóż, sezamu, trzciny cukrowej, owoców i aromatycznych przypraw. Z bawełny tkano doskonałe, cieniutkie tkaniny, poszukiwane w wielu odległych krajach. Indie słynęły też z wysokiej jakości żelaza, z drogich kamieni, kości słoniowej, wonności.
Rozwijał się handel. Kiedy do Indii wkroczył Aleksander, kraj dzielił się na wiele organizmów państwowych. Niektóre podporządkowane były Persji; na innych obszarach silniejsze królestwa miejscowe sprawowały kontrolę nad mniejszymi. Oprócz licznych monarchii istniały również państewka o ustroju republikańskim. Rozbicie lub podporządkowanie wielu królestw indyjskich przez Aleksandra nie przyniosło korzyści jego hellenistycznym następcom. Zyskał natomiast na tym wódz Ćandragupta Maurja, który dzięki chaosowi i zmianom mógł podbić i zjednoczyć te ziemie. Jego następcy jako dynastia Maurjów panowali już nad imperium jednoczącym niemal całe Indie.
Maurjowie utrzymywali kontakty dyplomatyczne i handlowe z państwami hellenistycznymi. Kiedy ich państwo zaczęło się rozpadać, w Indiach znów pojawili się Grecy - wodzowie z rubieży świata helleńskiego, próbujący nowych podbojów. Wszystko to sprzyjało przyjmowaniu i przetwarzaniu niektórych wzorów sztuki greckiej. Szczególnie wyraźne jest to w tzw. sztuce Gandhary, która rozwinęła się w I-V w.n.e. na terenie dzisiejszego Afganistanu. Posągi i sceny o tematyce buddyjskiej mają tam cechy greckie: twarze, ciała, sposób drapowania szat. Pod wpływem hellenistycznym powstały też pierwsze wizerunki samego Buddy, początkowo czczonego tylko poprzez symbole.
"Wiedz, iż ów duch podróżuje powozem,
Ciało to powóz, rozum jest woźnicą,
A umysł to jakby wodze.

O zmysłach powiadają, że są końmi,
Przedmioty zmysłów są dla nich traktem,
Połączenie ducha, zmysłów i umysłu
Mędrcy nazywają doznającym.

Ten, który nie jest rozumny,
Którego umysł nie jest na stałe zharmonizowany,
Nad zmysłami nie posiada władzy,
Jak woźnica nad niespokojnymi końmi."
Upaniszady, przekł. Marta Kudelska, Oficyna Literacka, Kraków 1999