Realizm XIX wieku. Impresjonizm

Realizm jest używany w odniesieniu dla dzieł sztuki różnych epok, takich które pełnią funkcję od twórczą w stosunku do rzeczywistości; dlatego mówi się o realizmie cechującym sztukę renesansu włoskiego, czy XVII-wieczne malarstwo holenderskie i flamandzkie.
Realizm jako kierunek artystyczny pojawił się ok. połowy XIX w. we Francji obejmując swym zasięgiem inne kraje europejskie. Był prądem głównie malarskim w mniejszym stopniu przejawiał się w rzeźbie, co wynikało z faktu, że począwszy od romantyzmu malarstwo stało się sztuką prowadzącą i w jego obrębie dokonywały się najistotniejsze przemiany i poszukiwania artystyczne. Czynnikiem doniosłej wagi była sytuacja, w jakiej znajdowała się sztuka w połowie XIX w. Pierwsza połowa wieku jest okresem, w którym rodzi się głęboki konflikt między artystą i odbiorcą sztuki, będącym nowego układu w stosunków społecznych. Burżuazja, największy odbiorca sztuki popiera artystów tworzących w duchu akademizmu, naśladowców sztuki dawnej, elektryków, epigonów klasycyzmu i romantyzmu. Ta oficjalna, pompatyczna sztuka rezygnuje z odkrywczości i zatraca związek z rzeczywistością; elementem decydującym o wartości dzieła staje się anegdota- temat religijny, antyczny, historyczny, zaś wartości czysto plastyczne schodzą na plan dalszy. Zainteresowanie współczesnością i pogłębienie obserwacji zaznacza się sporadycznie już u artystów formacji klasycystycznej, co ze szczególną siłą uzewnętrzni się w portrecie mieszczańskim, zapoczątkowując żywotny nurt tzw. realizmu akademickiego, rozwijającego się równolegle z realizmem programowym o zabarwieniu znacznie bardziej radykalnym. Ten typ realizmu in statu nascendi reprezentuje np. Ingres’a portret Nicolas Bertin z 1832r. Dużą rolę w kształtowaniu się w połowie XIX w. tendencji realistycznych odegrała wcześniejsza twórczość malarzy generacji romantycznej, a szczególnie malarzy rodzajowych i pejzażystów. Przełomowym momentem w rozwoju nowego widzenia i ujęcia krajobrazu było malarstwo Anglika Johna Constable’a (1776-1837), chronologicznie przynależnie do epoki romantyzmu, wprowadzające swobodę, ujęcia i jednocześnie zachowujące daleko posuniętą wierność motywowi (Katedra Salisury widziana od rzeki 1820). Pejzaż był tematem nisko ceniony przez akademickie Salony, lecz w nim najwcześniej na większą skalę doszły do głosu elementy realistycznego ujęcia, partego na obserwacji natury, studiowaniu jej zmian, światła, atmosfery, koloru. Problemy te podjęli w latach 30-tych malarze tzw. Szkoły Barbizon(wieś w pobliżu Fontainebleau, w której osiedliło się wielu malarzy, tworząc dużą kolonię artystyczną).
Większość z nich uprawiała pejzaż w duchu romantycznym, lecz wprowadzenie studium przyrody w plenerze wzbogaciło ich kompozycje pod względem treści i formy.
Należeli do nich :
-Thodole Rousseau(1812-1867)
-Jules Dupr(1812-1889)
-Charles Daubingny(1817-1878)
-Camille Corot(1796-1785)-malował on pejzaże często ze sztafażem historyczno-mitologicznym; ok. 1833r. pracował w lasach Fontainebleau, tworząc krajobrazy o subtelnych gradacjach odcieni, których emocjonalne, typowe dla romantyzmu, nasycone klimatem odczucie przyrody współistnieje z doskonałością obserwacji, bliską już realizmowi(Wiatr 1865-1870). Swym zainteresowaniem problemami świata i koloru toruje Corot późniejszym poszukiwaniom impresjonistów.

Główni przedstawiciele realizmu w malarstwie francuskim :
-HonorDaumier(1808-1879)
-Jean-Francois Millet(1814-1875)
-Gustave Courbet.(1819-1877)
Mają oni trzy całkowicie odmienne temperamenty artystyczne.

Główni przedstawiciele realizmu w Belgii:
-Constantina Meuniera(1831-1905)

Główni przedstawiciele realizmu w Niemczech:
-Adolf Menzel (1815-1905
-Wilhelm Leibl (1844-1900)

Główni przedstawiciele realizmu w Rosji:
-Wasyl Tropini (1776-1857)
-Aleksander Agin1817-1885)
-Aleksander Iwanow(1806-1858)
-Wasyl Pierow(1833-1882)

Główni przedstawiciele realizmu w Polsce:
-P. Michałowski(1800-1855)
-A. Orłowski (1777-1832)
-A. Brodowski(1784-1832)
-B. Dąbrowski(1803-1861)
-J. Simmler(1825-1869)
-H. Rodakowski(1823-1894)

Główni przedstawiciele malarstwa pejzażowego w Polsce:
-A. Malecki(1836-1900)
-A. Świeszewski(1839-1895)
-A. Gąsowski(1835-1895)
-W. Ciesielski(1854-1902)
-A. Kotsis(1837-1877)



Impresjonizm

Impresjonizm narodził się we Francji w trzeciej ćwierci XIX w. Był to kierunek przede wszystkim malarski, którego przejawy zaznaczyły się również rzeźbie, literaturze i muzyce.
Zrewolucjonizował on malarstwo europejskie, podważył zasady, na jakich opierała się sztuka dotychczasowa. Jego pojawienie się było konsekwencją długo trwałego narastania tendencji iluzjonistycznych w sztuce europejskiej.
Podstawą filozoficzną tego kierunku była koncepcja świata jako serii pozorów i subiektywizm z jego przekonaniem, że poznanie rzeczywistości konkretyzuje się w przeżyciu jednostkowym.
Dążył więc impresjonizm do utrwalania wrażeń jednostkowych, różnych od wrażeń innych ludzi, z cała ich przypadkowością i tymczasowością, wynikająca z indywidualnej odrębności widzenia i chwilowego nastroju.
Przeciw wstawiając się przeszłości, jako prąd zdecydowanie nowatorski-impresjonizm korzystał jednak z doświadczeń, jakie w zakresie światła i koloru osiągnęło malarstwo na przestrzeni wieków. Liczne więzy łączą ten kierunek z malarstwem dawnych epok, dla których ideałem sztuki było najdoskonalsze złudzenie natury.
W sztuce nowożytnej wiele elementów zapowiadało impresjonizm, np. dążność do syntetycznego ujęcia przedmiotów w ruchu i jego zmienności oraz zainteresowanie problemami światła i barwy widoczne w twórczości wielkich kolorystów weneckich XVI w., w malarstwie hiszpańskim i holenderskim XVII i XVIII w. (D. Velasquez i F. Hals)oraz u mistrzów szkoły francuskiej XVII i XVIII w.(C. Lorranin, J.A. Watteau, J.B. Chardin, J.H. Fragonard). Kontynuacją tego nurtu w końcu XVIII i początku XIX wieku jest narastanie ekspresji kolorystycznej oraz pewna szkicowość formy malarskiej dążącej do coraz większej swobody, do wyzwolenia się od dyscypliny klasycznego rysunku i zamkniętego konturu, wyraźnie w twórczości F. Goyi ,W. Turnera, J. Constable’a, E. Dylacroix.
Impresjoniści sami chętnie nawiązywali do tego rodowodu, szukając w nim uzasadnień dla swego systemu kolorystycznego.
Niemałe znaczenie w kształtowaniu się impresjonizmu miały studia plenerowe barbizończyków-omawianej już grupy pejzażystów francuskich, działających we wsi Barbizon koło Fontainebleau. Oni to przyczynili się do stworzenia nowej koncepcji malarstwa pejzażowego, opartego na bezpośrednim studium natury. Wpływy ich były bardzo widoczne w twórczości:
-J.B. Jongkind(1819-1891)-z pochodzenia Holender urodzony w Hadze-mocno związany z Francją, bardzo często przebywał w Honfleur. Malował obrazy olejne utrzymane w manierze romantycznej i akwarele bardzo już bliskie impresjonizmowi.
-E. Boudin(1824-1899)-urodził się w Honfleur. Tu właśnie malował obrazy, w których doskonale odtwarzał wnikliwie zaobserwowaną specyfikę pejzażu nieba normandzkiego, tego nieba, po którym ustawicznie pędzą chmury, zmieniają się nieustannie kolory i światła, zacierają granicę między lądem a wodą(Plaża w Trouville).
Twórczość obu tych pejzażystów z ich świadomością przemian kolorystycznych wynikających z obserwacji zmienności zjawisk atmosfery prowadzi już wprost do impresjonistów, których działalność przypada na trzecią ćwierć XIX w.
Nowy kierunek narodził się w środowisku nowych malarzy studiujących w Paryżu w Acadmie Suisse(C. Pissarro, P. Czanne, A. Guillaumin) i w atelier Glayera (C. Monet, A. Renoir, J.F. Brazille, A. Sisley).
Artystą torującym drogę impresjonistą był Edouard Manet. On to w 1863r. inspirując się Koncertem Giorgiona, namalował słynne Śniadanie na trawie, które było próba uwspółcześnienia dawnego idealnego świata, który odtwarzali w swych dziełach Tycjan czy Giorgine. Manet głosząc zasadę, że „należy malować to, co się widzi”, musiał ująć swój obraz w kategoriach współczesności, a namalował go w sposób inny niż uprawiany przed nim. W ówczesnej sztuce oficjalnej panował złotobrązowy koloryt. Starano się zbliżyć do „ tonu muzealnego”, tzw. do takiego koloru, jaki uzyskiwały w galeriach obrazy wielokrotnie werniksowane i nigdy nie czyszczone. W Śniadaniu na trawie Manet chciał przywrócić rolę koloru, operował więc dużymi plamami, upraszczając światłocień i usuwając półtony. Jasny kolor nagiego ciała kobiecego skontrastował z zielenią pejzażu, a całość kompozycji związał czarną, płaską położną plamą ubrań dwóch panów spoczywających obok nagiej postaci kobiecej (panny Meurand- modelki artysty). Obraz wywołał wielki skandal swoim, jak uważano, zbyt brutalnym zastawieniem ubranych postaci mężczyzn i swobodnej, nie idealizowanej nagości kobiety.
Około 1873r. impresjoniści, osiągnąwszy już konsolidację swego stylu, gotowi byli do konfrontacji z publicznością. Stała się nią ich pierwsza wystawa, która odbyła się w maju 1874r. w atelier fotografa Nadara przy Boulevard des Capucines w Paryżu. Wzięli w niej udział m.in.:
-C. Pissarro
-C. Monet
-A. Renoir
-A.Sisley
-E.Degas
-B. Morisot
-P. Czanne.
Wcześniej tego roku założyli oni w Paryżu zrzeszenie artystów- Socit Anonyme des Artistes Peintres, Sculpturs, Graueurs. Nie mogąc liczyć na uznanie za pośrednictwem oficjalnych Salonów, postanowili urządzać wystawy samodzielnie. Podziwiając bezkompromisowość Maneta w głoszeniu zasady „należy malować to, co się widzi”, zaprosili go również do wzięcia udziału w swej pierwszej wystawie, ale Manet, nauczony przykrym doświadczeniem z roku 1863, zaproszenia nie przyjął. Pozostał wierny oficjalnym instytucją i na tej drodze oczekiwał uznania ze strony społeczeństwa i krytyki.
Impresjonizm był jednym z najdonioślejszych wydarzeń w sztuce europejskiej, wielkim przełomem dokonanym w malarstwie, otwierającym epokę całkowicie nową i w swych konsekwencjach trwająca do dziś.

Bibliografia
-„Dzieje sztuki powszechnej”- praca zbiorowa pod redakcją B. Kowalskiej
-„Malarstwo Polskie”- S.K. Stopczyk
-„Szkolna Encyklopedia”- J. Fardon