Buszmeni

Buszmeni (z języka afrikaans "basjesman" - człowiek z lasu, od którego powstał angielski "bushman" i niemiecki "Busch Mann"), nazwa miejscowa San, Saab, koczowniczo-stepowy, zbieracko-łowiecki lud Afryki Południowej., zamieszkujący kotlinę Kalahari i pustynię Namib, liczący ok. 50 tys. osób (1990). Posługują się językami buszmeńskimi z grupy khoisan.
Według większości uczonych uważni za przedstawicieli jednej z najstarszych ras ludzkości (która w epoce neolitu sięgała do Europy, m.in. do Francji i Szwajcarii) i najstarszą ludność Afryki Południowej typu negroidalnego. Pierwotnie, wraz z Pigmejami i Hotentotami, zamieszkiwali prawdopodobnie Afrykę Północną i Wschodnią.
Od III tysiąclecia p.n.e., wypierani przez ludność kuszycką, m.in. z południowej Etiopii, zajęli obszary sawann wschodnioafrykańskich. Następnie, spychani przez ludy Bantu i Chamitów - przedstawicieli rasy białej, napływali falami na tereny Afryki Południowej, zasiedlając m.in. obszary dzisiejszej Namibii, PPA, Botswany, Lesotho, Suazi. Wraz z Hotentotami uważani za twórców kultury wiltońskiej, która od przełomu IV i III tysiąclecia p.n.e. zajmowała tereny od południowej Etiopii na północ, po Kraj Przylądkowy na południu i Namibię na zachodzie.
Następni przybysze na obszary Afryki Południowej, Hotentoci, poszukując pastwisk dla swego bydła, rozpoczęli wojnę z Buszmenami i zaczęli ich stopniowo wypierać na bardziej ubogie i pustynne tereny centralnej i wschodniej Namibii, centralnej Botswany i północno-zachodniej RPA.
Od czasów II wojny światowej wiele rodzim buszmeńskich mieszka w rezerwatach i pracuje na plantacjach lub w kopalniach.
Buszmeni dzielą się na 4 grupy: 1) Buszmenów północnych, zamieszkujacych północno-wschodnią Namibię, zachodnią Botswanę i skrawki południowej Angoli (plemiona Kung, Auen. Aukwe), 2) Buszmenów centralnych, żyjących w głębi pustni Kalhari (np. plemię Naron), 3) Buszmenów z pustyni Namib i Buszmenów południowych (Kham), zamieszkujących na południu Kalahari (pozostałości plemion Auni i Nuen).
Żyjąc w izolacji od innych ludów afrykańskich, do XIX w. pozostawali na etapie kultury kamienia (młodszego paleolitu), odpowiadającej europejskim kulturom paleolitycznym.
Cechą charakterystyczną Buszmenów jest brunatnożółta skóra, niski wzrost (kobiety 130 cm, mężczyźni 140 cm), steatopygia, czyli silne otłuszczenie okolicy pośladkowej oraz fałda (powieki) mongolska.
Zajmują się zbieractwem (kobiety) i łowiectwem (mężczyźni, którzy niegdyś wyrabiali także ubrania i sandały ze skóry). Polują za pomocą łuków (zatruwają truciznami organicznymi groty strzał), kijów i maczug, budują pułapki. Ogień rozpalają pocierając w dłoniach drewnine wiertła. Wody gruntowe wysysają za pomocą rurek z trzciny (tzw. studnie buszmeńskie). Nie mają stałych siedzib, zajmują nisze skalne lub budują prymitywne szałasy, opuszczane podczas koczowniczych wędrówek. Naczynia na wodę wykonują od stuleci z jaj strusich, niekiedy bogato je zdobiąc. Podstawą organizacji społeczności Buszmenów była i pozostaje nadal rodzina monogamiczna lub poligyniczna. Kilka lub więcej rodzin łączy się w niewielkie grupy, liczące od 50 do 100 osób, na których czele stoją starsi i doświadczeni myśliwi. Nie mają stałych stałych wodzów. Specjalną rolę pełnią, otoczeni dużym poważaniem, czarownicy-znachorzy, którymi moga być zarówno mężczyźni, jak i kobiety.
Religia Buszmenów związana jest z ich łowieckim trybem życia. Uznają istnienie nadrzędnej Istoty Dobra (Huwe lub Thora), która stworzyła wszystkich ludzi, dając im w użytkowanie stepy, trawę, bydło i pożywienie, sprowadając na ziemię deszcze i chroniąc ich przed chorobą i niebezpieczeństwami. Istocie Dobra podlega Istota Zła (Khaun), sprawczyni cierpień i wszelkiego zła, której z kolei podporządkowane są czyniące również zło Gawa - siły nocy, wiatru i burzy. Ponadto czczą Księżyc, Słońce i gwiazdy.
Kulturę duchową Buszmenów tworzą mity, legendy, tańce, a przede wszystkim wspaniałe malowidła w grotach i jaskiniach, występujące na całym obszarze na południe od Zambezi. Przedstawiają one zwierzęta i sceny polowań, wykonane najczęściej w kolorach czerwonym, żółtym i brunatnym. Najsłynniejszym naskalnym malowidłem buszmeńskim jest tzw. Raj Buszmenów, odkryty w górach Pontoku, w okolicach Spitzkoppe w Namibii.