Kotlina Podkarpacka

Kotlina Sandomierska


Kotlina Sandomierska jest największym makroregionem Podkarpacia Północnego o powierzchni około 15 tys. km2. Jej południową granicę tworzy brzeg nasunięcia Karpat na osady morskie miocenu, granicę północną - krawędź Wyżyn Polskich, częściowo tektoniczna. Na wschodzie szeroka Brama Przemyska stanowi przejście do Podkarpacia Wschodniego, za którego granicę przyjęto skraj wododziałowego Płaskowyżu Sańsko-Dniestrzańskiego na południe od doliny Wiszni oraz dział wód między Wisznią i Szkłem, które są dopływami Sanu, a płynącą z Roztocza Wereszycą, lewym dopływem Dniestru. Ta południowo--wschodnia część Kotliny Sandomierskiej należy do Ukrainy. Cała kotlina Sandomierska znajduje się w dorzeczu Wisły, do której uchodzą rzeki karpackie: Raba, Dunajec, Wisłoka i San z Wisłoką, budujące przy ujściu swe stożki napływowe. Zapadlisko Kotliny Sandomierskiej powstało w miocenie, przy czym transgresja morska objęła również skraj dzisiejszych Wyżyn Polskich, których struktury geologiczne zapadają w kierunku południowo-wschodnim. Osady miocenu osiągają największą miąższość na skraju Karpat (do 2500 m). Zawierają one bogate złoża soli kamiennej, eksploatowane od wielu stuleci w okolicach Wieliczki i Bochni, złoża gipsu i powstałej z jego rozkładu siarki w okolicach Tarnobrzega, złoża gazu ziemnego, a także nieco ropy naftowej. Osady czwartorzędowe w postaci glin morenowych i piasków wypełniają doliny rzek do głębokości 20-30 m, ale na płaskowyżach międzydolinnych uległy denudacji i miąższość ich jest niezbyt wielka. Płaskowyże w części środkowej kotliny są pochylone ku północy, w części wschodniej - ku zachodowi. Najwyższe ich części wznoszą się do 260-280 m, natomiast dna dolin obniżają się od około 200 m n.p.m. u wylotu z Karpat do 135 m na początku Małopolskiego Przełomu Wisły. /Gleby należą przeważnie do bielicoziemnych (na piaskach), niezbyt urodzajnych, mało jest brunatnoziemów. W średniowieczu Kotlinę Sandomierską pokrywały wielkie lasy, których pozostałościami są Puszcza Niepołomicka na wschód od Krakowa, Puszcza Sandomierska w widłach Wisły i Sanu, a na wschód od Sanu Lasy Janowskie, Puszcza Solska, Lasy Sieniawskie. W skład ich wchodzą: dąb, buk, grab, lipa, sosna, świerk, jodła i modrzew. Pod względem geobotanicznym jest to wyodrębniona kraina sandomierska, w której wyróżniono 6 okręgów. Utworzono dwa leśne parki krajobrazowe i około 24 rezerwatów przyrodniczych. Wyróżniono 11 mezoregionów fizyczno-geograficznych: Nizinę Nadwiślańską, Podgórze Bocheńskie, Płaskowyż Tarnowski, Dolinę Dolnej Wisłoki, Równinę Tarnobrzeską, Dolinę Dolnego San, Równinę Biłgorajską, Płaskowyż Kolbuszowski, Płaskowyż Tarnogrodzki, Pradolinę Podkarpacką, Podgórze Rzeszowskie, dołączając informację o fragmencie Podkarpacia Wschodniego.


Nizina Nadwiślańska, jako część Kotliny Sandomierskiej, obejmuje szeroką dolinę Wisły od Krakowa po Zawichost długości około 175 km, szerokości 8-12 km i powierzchni około 1880 km2, przy czym Wisła wskutek krętego biegu ma na tym odcinku 210 km długości, obniżając średni poziom zwierciadła wody od 199 do 138 m n.p.m., czyli ze spadkiem 0,3%o. Dolinę wypełniają czwartorzędowe osady rzeczne o miąższości kilkunastu metrów. Wyróżnia się obok tarasu zalewowego wyższy taras piaszczysty (częściowo z wydmami) i taras przykryty lessem. Od południa łączą się z Niziną Nadwiślańską odcinki ujściowe i stożki napływowe rzek karpackich: Raby, Dunajca i Wisłoki. Pod piaskami i madami osadzonymi przez rzeki zalegają osady morskie miocenu, zawierające bogate złoża siarki, eksploatowane odkrywkowo i metodą podziemnego wytapiania w okolicach Tarnobrzega. Od północy Nizinę Nadwiślańską ogranicza kilkudziesięciometrowa krawędź erozyjna Wyżyny Małopolskiej *. W widłach Wisły i Raby na terenach częściowo podmokłych zachowały się pozostałości Puszczy Niepołomickiej, o powierzchni 10 900 ha, w której utworzono kilka rezerwatów przyrodniczych: "Lipówka" (25. ha) z lasem dębowo-lipowo-grabowym, "Koło" (3,1 ha) z naturalnym lasem lipowym, "Dębina" ( 13,1 ha) z lasem dębowym, "Gibiel" (28,5 ha) z pomnikowymi drzewami i "Długosz Królewski" (25 ha) ze stanowiskiem tej paproci, "Wiślisko Kobyle" (6,7 ha) starorzecze Wisły, miejsce lęgowe ptaków. Stopień przekształcenia środowiska naturalnego w okolicach Krakowa i Tarnobrzega jest znaczny, ale poza tym niewielki, choć rzekę obwałowano i częściowo uregulowano jeszcze w czasach zaboru austriackiego. Poniżej Krakowa w Dąbiu i Przewozie wybudowano w latach pięćdziesiątych stopnie wodne, mające na celu umożliwienie transportu wodnego ze Śląska do powstającej Nowej Huty. Wisła ma ustrój śnieżno-deszczowy z dwoma wezbraniami w ciągu roku - na wiosnę i w lecie, przy czym wezbrania letnie przybierają niekiedy postać katastrofalnych powodzi, np. w sierpniu 1813 r. i w lipcu 1934 r., kiedy ulewne deszcze w karpackim dorzeczu Wisły spowodowały silne wezbranie, zwłaszcza Dunajca, przerwanie wałów ochronnych i zalanie całej doliny od ujścia Dunajca poza Sandomierz; woda pokryła wówczas 2500 km2, powodując ogromne straty materialne. Katastrofalną powodzią było również wezbranie w lipcu 1960 r. Droga wodna Wisły nie ma współcześnie znaczenia, poza lokalnym transportem w okolicach Krakowa, a ponieważ rzeka w okresie zaborów stanowiła granicę Rosji i Austrii, brak było poprzecznych szlaków komunikacyjnych i nie powstały większe ośrodki miejskie. Na prawym brzegu leży wieś Szczucin (most na Wiśle i połączenie kolejowe z Tarnowem), Baranów (1,5 tys. mieszk.) i Tarnobrzeg (ok.51 tys.), ośrodek górnictwa siarkowego, węzeł komunikacyjny i w ostatnich latach siedziba władz wojewódzkich, wreszcie przedmieścia położonego na lewym brzegu Sandomierza. Nowy most kolejowo-drogowy powstał powyżej Tarnobrzega na szerokotorowej linii kolejowej ze Śląska na Ukrainę. Mosty drogowy i kolejowy są pod Sandomierzem.




Podgórze Bocheńskie zaliczono do przykarpackiego fragmentu Kotliny Sandomierskiej, położonego pomiędzy Krakowem a doliną Dunajca i przylegającego na południu do progu pogórzy: Wielickiego i Wiśnickiego. Pod względem geologicznym jest to sfałdowany pod wpływem nacisku płaszczowin karpackich solonośny miocen, spiętrzony do wysokości 260-300 m i przykryty częściowo osadami czwartorzędu, w tym lessem. Dolina Raby dzieli ten region na dwa człony: Wielicko-Gdowski i Wojnicki, do którego zaliczono również międzynecze Dunajca i Białej w pobliżu ich połączenia. W tych granicach Podgórze Bocheńskie zajmuje powierzchnię około 750 kmz. Sól mioceńska jest tu eksploatowana co najmniej od XI w., przy czym szczególne znaczenie uzyskały kopalnie soli w Wieliczce, gdzie powstała na kilku poziomach rozległa sieć podziemnych korytarzy i komór, obecnie uznanych za obiekty chronione. Zorganizowano również podziemne sanatorium dla ludzi chorych na astmę. Zarówno Wieliczka (ok.18 tys. mieszk.), jak i Bochnia (ok. 30 tys.) są miastami o starych tradycjach górniczych. Dalej ku wschodowi leży Brzesko (ok.17,5 tys.) z dużym browarem Okocim" i innymi zakładami przemysłowymi. Region jest dosyć gęsto zaludniony i uległ znacznemu przekształceniu antropogenicznemu. Prowadzi tędy ważny lądowy szlak z zachodu na wschód obecnie reprezentowany przez odcinek linii kolejowej i szosy z Krakowa do Tarnowa.

Płaskowyż Tarnowski zajmuje część Kotliny Sandomierskiej o powierzchni około 1000 km2 pomiędzy Niziną Nadwiślańską na północy, doliną dolnego Dunajca na zachodzie i doliną Wisłoki na wschodzie i jest lekko falistą równiną osiągającą wysokość od 200 do 260 m, rozciągniętą z zachodu na wschód około 40 km. Płaskowyż Tarnowski jest zbudowany z osadów morskich miocenu, na których zalegają gliny i piaski czwartorzędowe o miąższości 10-20 m. Płaskowyż pochyla się łagodnie ku północy do równoległej do Wisły doliny Brenia na Nizinie Nadwiślańskiej, natomiast od progu Pogórza Ciężkowickiego oddziela go obniżenie pomiędzy Tarnowem a Pilznem (na wschód od doliny Wisłoki jego przedłużeniem jest tzw. Pradolina Podkarpacka). Lasów jest niewiele. Warunki klimatyczne dla rolnictwa korzystne, glebowe zróżnicowane, ale ze względu na małe uwilgocenie na ogół słabe. Gęstość zaludnienia w okolicach Tarnowa jest duża, natomiast w części wschodniej wynosi poniżej 100 mieszk./km2. Tarnów (ok. 122 tys. mieszk.), ośrodek przemysłowy, węzeł komunikacyjny i siedziba województwa, znajduje się na południowo-zachodnim krańcu tego regionu, na prawym brzegu dopływu Dunajca - Białej. W północnej części Płaskowyżu Tarnowskiego leżą małe miasta Dąbrowa Tarnowska (ok.11 tys.) i Radomyśl Wielki (ok. 1,5 tys.).
Dolina Dolnej Wisłoki (512.44) rozdziela płaskowyże: Tarnowski i Kolbuszowski. Pomiędzy Pilznem a Mielcem dolina rozszerza się od 3 do 10 km, przechodząc w rozległy stożek napływowy, zaliczony do Niziny Nadwiślańskiej. Długość tego odcinka doliny Wisłoki wynosi około 40 km, powierzchnia 320 kmz. Zaznaczają się tutaj dwa stopnie tarasowe: wyższy, piaszczysty z wydmami (na prawym brzegu rzeki) mający wysokości względne od 13 do 25 m oraz niższy, zalewowy, z licznymi starorzeczami. U wylotu doliny Wisłoki z Pogórza Środkowobeskidzkiego, na prawym brzegu rzeki leży ośrodek przemysłowy Dębica (ok. 49 tys. mieszk.), a na granicy z Niziną Nadwiślańską, u nasady stożka napływowego Wisłoki - miasto Mielec (ok. 64 tys.) z dużymi zakładami przemysłu lotniczego. Obydwa miasta łączy linia kolejowa z Dębicy na szlaku podkarpackim do Tarnobrzega i Sandomierza. Podkarpacka droga samochodowa z Tarnowa do Rzeszowa odchyla się na odcinku Tarnów-Dębica od trasy linii kolejowej na południe i przechodzi przez miasto Pilzno nad Wisłoką u podnóża Pogórza Ciężkowickiego. Są trzy rezerwaty przyrody - dwa florystyczne - "Torfy" (11,7 ha) w gminie Czarna i "Słotwina" (3,3 ha) w gminie Pilzno oraz rezerwat torfowy
"Bagno Przecławskie" (25,6 ha) między Dębicą a Mielcem.

Równina Tarnobrzeska rozciąga się pomiędzy doliną Wisły (Niziną
Nadwiślańską) a Doliną Dolnego Sanu, sąsiadując od południa z Płaskowyżem
Kolbuszowskim. Ma kształt zbliżony do trójkąta o powierzchni około 1410 kmz.
Zbudowana jest z piasków rzecznych, miejscami tworzących duże kompleksy
wydmowe, między którymi występują obniżenia deflacyjne. Wydmy (o przewadze
parabolicznych) dochodzą do 25 m wysokości. Plejstoceńskie piaski zanurzają się
na peryferiach pod aluwialne mady holocenu. W podłożu tych osadów zalega
miocen z pogipsową serią siarkonośną, którego strop zapada ku południowi.
Pomiędzy współczesną doliną Wisły a Równiną Tarnobrzeską ciągnie się ostańcowe
wzniesienie, zwane Garbem Tarnobrzeskim, odcięte od Równiny Tarnobrzeskiej
plejstoceńską doliną Prawisły, którą wykorzystuje Trześniówka. Przez środek
Równiny Tarnobrzeskiej płynie z południa drugi dopływ Wisły Łęg, biorący
początek na Płaskowyżu Kolbuszowskim. Region jest w znacznej części zajęty
przez pozostałości Puszczy Sandomierskiej, składające się głównie ,z borów
mieszanych z sosną i dębem. W puszczy osadzano dawniej jeńców z wojen
prowadzonych z Turcją i krymskimi Tatarami. Śladem tego osadnictwa są wsie
o nazwie "Majdan", co oznacza w języku tureckim plac otoczony budynkami.
W celu aktywizacji ubogich i przeludnionych części Kotliny Sandomierskiej,
a także ze względów strategicznych, powstała w latach trzydziestych naszego
wieku koncepcja tzw. Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) w widłach
Wisły i Sanu. Zbudowano wówczas hutę Stalowa Wola pod Rozwadowem i wiele
innych zakładów przemysłowych na terenach nieco dalszych (w Nowej' Dębie,
Dębicy, Mielcu, Rzeszowie). W latach pięćdziesiątych rozpoznano bogate mioceń-
skie złoża siarkonośne i w ślad za tym odkryciem rozwinęło się wydobycie siarki
zarówno metodą odkrywkową (Piaseczno, Machów), jak i wytapiania podziemnego
(Jeziórko), częściowo na Nizinie Nadwiślańskiej i na Równinie Tarnobrzeskiej.
Jest to górnictwo wpływające bardzo negatywnie na środowisko przyrodnicze.
Szlaki komunikacyjne i miasta znajdują się na peryferiach Równiny Tarnobrzeskiej,
z wyjątkiem lin kolejowej z Tarnobrzega przez Nową Dębę (ok.12 tys. mieszk.)
i Kolbuszową do Rzeszowa.
























Dolina Dolnego Sanu jest szeroką bruzdą erozyjną długości ponad 130
km, szerokości około 10 km i powierzchni około 1320 kmz, rozciągającą się od
wylotu Sanu z Karpat pod Przemyślem po ujście do Wisły poniżej Sandomierza.
Sama rzeka ma na tym odcinku 160 km długości, płynąc łagodnymi, skrętami po
częściowym uregulowaniu i obwałowaniu. Zalewowe dno doliny zajmują łąki
i fragmenty lasów łęgowych. Liczne starorzecza świadczą o wcześniejszym
meandrowaniu rzeki. Powyżej ujścia Wisłoka i poniżej ujścia Wiaru, między
Przemyślem a Medyką występują kotlinowe rozszerzenia doliny (do 15 km).
Erozyjne dno doliny znajduje się 20-30 m poniżej dzisiejszego dna, które tworzy
materiał naniesiony przez San. Piaski rzeczne w postaci tarasów akumulacyjnych
występują również do 20 m powyżej zwierciadła rzeki. Na tarasach nadzalewowych
występują miejscami wydmy. W kilku miejscach utworzono rezerwaty przyrodnicze.
Należą do nich "Orzechów" (4,7 ha) i "Pniów" (4,2 ha) - starorzecza w dolnej
części doliny, w których zachował się orzech wodny. Rezerwat "Jastkowice" (45,7
ha) na tarasie nadzalewowym obejmuje las mieszany o charakterze pierwotnym
dębowo- jodłowo-sosnowy z domieszką lipy i buka. Wzdłuż doliny Sanu biegnie
stary, ważny szlak komunikacyjny z Sandomierza do Przemyśla, współcześnie
reprezentowany przez linię kolejową o znaczeniu międzynarodowym, która łączy
Warszawę ze Lwowem, Kijowem i Odessą. Leżą przy niej miasta: Stalowa Wola
(72 tys. mieszk.), Nisko (15 tys.), Rudnik (7 tys.), Nowa Arszyna (6 tys.), Leżajsk (72 tys. mieszk.), Nisko (15 tys.), Rudnik (7 tys.), Nowa Sarzyna (6 tys.), Leżajsk 15 tys.), Przeworsk (16 tys.) i Jarosław (42 tys.).

































Równina Biłgorajska znajduje się pomiędzy dolinami Tanwi, Dolnego
Sanu oraz Wisły a Wyżyną Lubelską i Roztoczem. Jej piaszczysta powierzchnia
pochyla się od podnóża progu wyżynnego w kierunku zachodnim. Urozmaicają ją
wydmy i podmokłe zagłębienia z torfowiskami, jeziorkami i stawami. W połu-
dniowej części Równiny Biłgorajskiej występują wyższe kępy, w których odsłaniają
się iły mioceńskie z pokrywą żwirów, przekraczające wysokość 200 m n.p.m.
i wysokość względną do 50-60 m. U stóp Roztocza wypływa wiele źródeł,
z których biorą początek rzeczki uchodzące do Wisły (Sanna z Karasiówką) i Sanu
(Bukowa z Branwią), a także Łada, dopływ największej z tych rzek Tanwi, która
płynie do Sanu na południowym skraju Równiny Biłgorajskiej. Rzeki są wcięte
w jej powierzchnię od 10 do 40 m. Jest to kraina w przewadze leśna z borami
sosnowymi, ale występuje tu także świerk, a miejscami jodła i buk. Lasy te noszą
ogólną nazwę Puszczy Solskiej. Rozległy ten region, o powierzchni około 2120
km2, jest rzadko zaludniony. Lokalne ośrodki miejskie to Janów Lubelski (ok. 12
tys. mieszk.) na północy i Biłgoraj (ok. 26 tys.) na południu. Równinę Biłgorajską
przecina linia kolejowa ze Stalowej Woli do Zwierzyńca, przy której leży Biłgoraj,
zdublowana przez szerokie tory lin siarkowo-węglowej na Ukrainę. Na zachodnim
skraju równiny przebiega kolej i szosa z Lublina do Rozwadowa-Stalowej Woli.
W środkowej części Równiny Biłgorajskiej utworzono w 1978 r. "Park Krajob-
razowy Lasy Janowskie" (392 km2), natomiast na południo-wschodzie w 1988 r.
nad Tanwią "Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej" (289 km2). W obu parkach
istnieje kilkanaście rezerwatów przyrody, w tym torfowe: "Kacze Błota" (169 ha),
Imielty Ług" (738 ha), "Obary" (82 ha), "Nowiny" (3,8 ha) i leśne: "Szklarnia"
(278 ha) w gminie Dzwola oraz "Marynopole" (156,8 ha) w gminie Gościeradów.































łaskowyż Kolbuszowski zajmuje środkową część Kotliny Sandomierskiej
pomiędzy dolinami Wisłoki na zachodzie, Sanu na wschodzie, Pradoliną Podkar-
packą i doliną Wisłoka na południu. Ku północy przechodzi bez wyraźnej granicy
w położoną o 30-60 m niżej Równinę Tarnobrzeską. Płaskowyż wznosi się ponad
200 m, osiągając kulminację w Królewskiej Górze (265 m) na południo-wschodzie.
Sieć wodna ma układ odśrodkowy. Przez środek regionu płynie na północ ku Wiśle
Łęg, z lewym dopływem Przyrwą, nad którą leży główny ośrodek mejski - Kolbuszowa (7 tys. mieszk.). Zachodni skraj płaskowyżu opływa Trześniówka, która
(podobnie jak Łęg) uchodzi do Wisły pod Sandomierzem. Fundament Płaskowyżu
Kolbuszowskiego tworzą iły mioceńskie. Ich nierówna powierzchnia obniża się
ogólnie z południa na północ od 250 m do 210 m. Na łach zalegają preglacjalne
żwiry karpackie, a nad nimi płaty moreny zlodowacenia sańskiego oraz pyły i piaski
o miąższości od 2 do 20 m. Płaskowyż rozciąga się około 60 km z zachodu na wschód
i 35 km z południa na północ, zajmując powierzchnię około 1670 kmz. Jest to kraina
rolniczo-leśna. Lasy mają urozmaicony skład gatunkowy drzew. Rośnie w nich sosna,
jodła, buk, dąb i grab. Osobliwością florystyczną jest jedyne w Polsce naturalne
stanowisko różanecznika żółtego (zwanego azalią pontyjską), chronionego w rezer-
wacie "Kołacznia" (0,1 ha) koło Woli Żarczyckiej niedaleko Leżajska. Rezerwatami
są również: "Las Klasztorny" (39,5 ha) - pierwotny las mieszany jodłowo-sosnowy
z domieszką dębu i graba, w którym występuje reliktowa roślina zimoziół północny,
"Zmysłówka" (2,4 ha) o podobnym typie lasu, jak w poprzednio wymienionym
rezerwacie z udziałem modrzewia polskiego, "Wydane" ( 14,6 ha), "Buczyna na
Cyrance" (20 ha) - las o charakterze przejściowym od bukowego do dębowo-
-grabowego, "Jaźwiana Góra" (3,9 ha) - las jodłowo-bukowy wśród drzewostanu
sosnowego oraz "Suchy Łuk" (10 ha) - torfowisko wysokie w gminie Leżajsk.
Płaskowyż Kolbuszowski przecinają szosy z Tarnobrzega i Stalowej Woli do
Rzeszowa oraz linia kolejowa z Tarnobrzega przez Kolbuszową do Rzeszowa.
Kolbuszowa (ok. 8,5 tys. mieszk.) uzyskała prawa miejskie w 1690 r. Jest znanym
ośrodkiem produkcji mebli, istnieje również przemysł materiałów budowlanych,
obuwniczy i maszynowy.



askowyż Tarnogrodzki od północy jest ograniczony doliną Tanwi, od
zachodu Doliną Dolnego Sanu, od południa doliną Szkła, od wschodu zaś
krawędzią Roztocza, przy czym górna część dorzecza Szkła, a także jego dopływu
Lubaczówki znajdują się na terytorium Ukrainy. Przez środek regionu przepływa
łukiem do Sanu Lubaczówka. W granicach Polski Płaskowyż Tarnogrodzki
zajmuje powierzchnię 2260 km2. Wysokości bezwzględne mieszczą się w granicach
220-280 m, w najwyższym punkcie dochodzą do 284 m, wysokości względne
30-60 m. Płaskowyż jest zbudowany z iłów mioceńskich, na których zalegają
gliny i piaski czwartorzędowe przykryte lessem, w związku z tym gleby są na ogół
urodzajne i region ma przeważnie charakter rolniczy. Jednakże na północ od doliny
Lubaczówki, między Sieniawą w dolinie Sanu a Lubaczowem występuje dosyć
rozległy kompleks wielogatunkowych, mieszanych Lasów Sieniawskich z rezer-
watem "Lupa" (4,2 ha). Głównym ośrodkiem miejskim jest Lubaczów (13 tys.
mieszk.), położony przy lokalnej lin kolejowej z Jarosławia nad Sanem do
Hrebennego na Roztoczu. W północnej części płaskowyżu leżą Cieszanów (1,5
tys.) i Tarnogród (3,5 tys.), na wschodzie zaś - po stronie ukraińskiej - Jaworów.




































Pradolina Podkarpacka jest bruzdą pomiędzy Pogórzem Strzyżowskim
i Pogórzem Dynowskim oraz Podgórzem Rzeszowskim od południa a Płas-
kowyżem Kolbuszowskim na północy, rozciągającą się od Doliny Wisłoki
po Dolinę Dolnego Sanu, z którą łączy się bez wyraźnej granicy. Bruzda
ma około 70 km długości, kilkanaście kilometrów szerokości i powierzchnię
prawie 1000 kmz. Płynie nią ku zachodowi dopływ Wisłoki Wielopolka, a ku
wschodowi Wisłok. Dno tej bruzdy jest nierówne i nad wymienionymi rzekami
leży na wysokości 180-200 m, natomiast dział wodny Wisłoka i Wielopolki
osiąga 240 m n.p.m. W zboczach pradoliny występuje kilka stopni tarasowych.
Znajdowane na tarasach żwiry tatrzańskie pozwalały przypuszczać, że odpływały
tędy wody od Dunajca na wschód w czasie recesji zlodowacenia z Kotliny
Sandomierskiej. Dna dolin współczesnych wypełniają osady późnoglacjalne
i holoceńskie o miąższości do 10 m.
Pradolina Podkarpacka jest wykorzystywana przez ważny szlak komunikacyjny
z zachodu na wschód, będący fragmentem trasy z Bramy Morawskiej, przez
Kraków, Tarnów, Dębicę, Ropczyce, Rzeszów (156 tys. mieszk.), Łańcut (18 tys.),
Przeworsk (16 tys.), Jarosław (42 tys.) i Radymno (ok. 4,5 tys.) do Przemyśla,
a dalej do Lwowa, Kijowa i Odessy. Tym bardzo starym szlakiem prowadzi
dwutorowa linia kolejowa i droga samochodowa, a w przyszłości zastąpi ją
autostrada z Niemiec przez Śląsk na Ukrainę. W wymienionych miastach
rozbudowano przemysł, a gęstość zaludnienia jest znaczna. Rzeszów prawa
miejskie uzyskał w XIV w., zachował szereg zabytków z XV-XVIII w., ale
rozwinął się głównie po 1945 r. kiedy stał się stolicą województwa. Zabytkowym
miastem jest również Jarosław, którego początki sięgają XI w. Łańcut jest znany
z wczesnobarokowego zamku.
































Podgórze Rzeszowskie jest to przylegająca do Pogórza Dynowskiego
przykarpacka część Kotliny Sandomierskiej pomiędzy dolinami Sanu i Wisłoka,
wygięta w kształcie haku o cięciwie około 60 km wzdłuż lin Rzeszów-Przemyśl.
przy czym szerokość dochodzi (pośrodku) do 18 km, a powierzchnia do 860 km'.
Płaskie garby tego podgórza, zbudowane z iłów mioceńskich, przykrywają piaski
i gliny czwartorzędowe oraz less. Wysokości nad poziomem morza dochodzą do
240-280 m. Region ma charakter rolniczy, ale miejscami występują płaty lasów
dębowo-grabowych. Mniej więcej pośrodku regionu, nad dopływem Wisłoka
Mleczką leży miasteczko Kańczuga (ok. 3 tys. mieszk.), natomiast Rzeszów już
poza tym regionem w dolinie Wisłoka.











































Płaskowyż Sańsko-Dniestrzański jest makroregionem Wschodniego Podkarpacia położonym prawie w całości na terytorium Ukrainy tylko mały jego fragment na południe od Przemyśla, nad dolnym Wiarem o powierzchni około 100 km2, ograniczony od zachodu progiem Pogórza przemyskiego, znajduje się w granicach Polski. Na powierzchni tej wysoczyzny występuje less. Przez Płaskowyż Sańsko-Dniestrzański, oddzielający Kotlinę
Sandomierską od Kotliny Naddniestnańskiej przebiega bałtycko-czarnomorski
dział wodny mniej więcej w strefie najdalszego zasięgu zlodowacenia skandynaw-
skiego. Znaczne wzniesienie tego działu nad poziomem morza (280-300 m)
świadczyłoby o neotektonicznych ruchach pionowych, ponieważ położone wysoko
żwiry rzeczne wskazują na przepływ wód z dorzecza Sanu do dorzecza Dniestru.
Północną granicę tego regionu stanowi dopływ Sanu Wisznia, wschodnią zaś
dolina Wereszycy (dopływu Dniestru). Wzdłuż doliny Wiszni przebiega linia
kolejowa i szosa z Przemyśla do Lwowa, przy której leżą miasta Mościska,
Sądowa Wisznia i Gródek Jagielloński. Granica polsko-ukraińska przebiega
kilkanaście kilometrów na wschód od Przemyśla, pomiędzy Medyką a Szeginią.
Z Przemyśla na południe prowadzi linia kolejowa (tranzytem przez terytorium
ukraińskie), wykorzystywana przez polskie pociągi pospieszne z Warszawy do
stacji węzłowej Zagórz nad Osławą na pograniczu Beskidu Niskiego. Jest to
fragment dawnej strategicznej kolei austro-węgierskiej z Przemyśla przez Przełęcz
Łupkowską do Budapesztu. Pod Przemyślem są dwa rezerwaty: florystyczny
Szachownica w Krównikach" (16,7 ha) i rezerwat żółwi "Skarpa Jaksmańska'
"(1,9 ha) w gminie Medyka.

.