Mesjanizm i prometeizm w III cz. "Dziadów"

Cała literatura romantyczna przesiąknięta jest problematyką patriotyczną ponieważ powstaje ona w okresie niewoli politycznej. Niepodległość utraciliśmy 1795r. Próba jej odzyskania przy boku Napoleona zakończyła się klęską, ale Polacy nie pogodzili się z tym faktem i myśl o wolność stała się czymś zasadniczym, najważniejszym.

Literatura starała się pobudzić uczucia patriotyczne przygotowując naród do podjęcia walk w przyszłości.

PROMETEIZM

Jednym ze sposobów wzmacniania nastrojów patriotycznych było kreowanie przez literaturę wzorców osobowych, symboli, które uczyły patriotyzmu. Przykładem takiej postaci jest bohater III cz. „Dziadów”
Konrad

We wczesnej młodości przeżył nieszczęśliwą miłość, zwątpił w miłość do kobiety, ale w to miejsce narodziła się miłość jeszcze większa – miłość do Polski. Symbolicznie tę przemianę wyraża poprzez napis na ścianie celi więziennej „umarł Gustaw, narodził się Konrad”

Przyjął imię Konrad biorąc za patrona Konrada Wallenroda, od niego uczył się patriotyzmu. Był on poetą, a więc człowiekiem niezwykle wrażliwym, który czuje więcej, a więc jego odczuwanie cierpień narodu jest też silniejsze niż przeciętnego człowieka.

Jako poeta – geniusz czuje szczególnie posłannictwo i obowiązek wobec narodu. Wie, że za pomocą słowa poetyckiego może kształtować świadomość narodu, a więc kierować nim.

Pod wpływem opowieści współwięźnia Sobdewskiego, który zdawał relacje z tego, co działo się na mieście, a mianowicie widział wywózkę młodzieży litewskiej, żmudzkiej na Sybir.

Jest silnie wzburzony i nie może pogodzić się że niewinny naród tyle musi cierpieć dlatego rozumie, że więźniowie śpiewają bluźnierczą pieśń „Nie wierzę, że nam sprzyja Jezus, Maryja”

Po pewnym czasie sam odważa się, podejmuje się rozmawiać z samym Bogiem. Prosi boga o „rząd dusz”, czyli o władzę nad ludźmi i nad ich uczuciami. Chce stworzyć nowy świat – lepszy i doskonały.

Zarzuca Bogu, że stworzył świat doskonały, logiczny, świat mądrości, ale w tym świecie brakuje miłości, współczucia i niejednokrotnie zło odnosi zwycięstwo. On chciałby stworzyć lepszy świat.

Chce również mobilizować naród polski – przynieść mu wolność, a jednocześnie uczynić taką potęgę, aby podziwiały go inne narody. Byłaby to rekompensata upokorzeń i lat niewoli.

Zatem Konrad działa z pobudek szlachetnych – z miłości do narodu. Słabością tego sławnego pojedynku jest to, że jego wątpieniu towarzyszy pycha i nie zwraca się do boga z pokorą, lecz z żądaniem. Wręcz obraża Boga, bo chce go nazwać nawet tyranem i carem.

Konrad jest przykładem XIX w. Prometeusza. Mityczny Prometeusz z miłości do ludzi ukradł bogom olimpijskim ogień, dzięki czemu ludziom żyło się lepiej, łatwiej na ziemi, nie bali się ciemności, nie cierpieli chłodu. Prometeusza za to spotkała dotkliwa kara – został skazany na samotność i niekończące się cierpienie. Został przykuty do skały – gór Kaukazu, a tam sęp codziennie pożerał mu wątrobę, która odrastała na nowo.

Zatem to cierpienie nigdy się nie kończyło. Konrad jest podobny do Prometeusza, bo z miłości do narodu swego zbuntował się przeciwko Bogu. Jego też spotyka surowa kara – gubi własną duszę, nad którą trzeba czynić egzorcyzmy, mógł być skazany na wieczne potępienie.

Czemu służyła kreacja prometejskiej postawy?
Otóż romantycy traktowali patriotyzm bardzo poważnie i jeśli ktoś chciał się nazwać patriotą musiał wszystkiego wyrzec się dla ojczyzny – szczęścia osobistego, a nawet skazać się na wieczne potępienie. Patriotyzm to było skrajne poświęcenie. Ale taki patriotyzm prometejski miał ogromną siłę oddziaływania.

MESJANIZM

W III cz. „Dziadów” zilustrowana jest również idea mesjanistyczna. Mesjanizm jest to ideologia, która zakładała, iż jakiś wybrany naród np. Polska poprzez swoje cierpienie może doprowadzić do zbawienia własnego i innych.

Ten naród jest niejako Mesjaszem, który musi przezwyciężyć krzyż, a potem nastąpi zmartwychwstanie. Polska została nazwana „Chrystusem narodów”.

Idea ta jest pokazana przez ks. Piotra, którzy doznaje wizji. Widzi Polskę podobną do Chrystusa „Polska Chrystusem narodów”:

3 zaborcy to 3 ramiona krzyża
„Krzyż ma długie na całą Europę ramiona,
Z trzech wyschłych ludów, jak z trzech twardych drzew ukuty. – ”
(Akt I, scena V, wersy 46, 47)

Piłat to Francja, która nie przyszła z pomocą Polsce, umyła ręce, bała się o swoje relacje z Rosją
„Krzyczą: <>
Gal w nim winy nie znalazł i – umywa ręce”
(Akt I, scena V, wersy 33,34)

Herod to car
„Tyran wstał – Herod! – Panie, cała Polska młoda
Wydana w ręce Heroda.”
(Akt I, scena V, wersy 5,6)

- niewiniątek to prześladowanie polskiej młodzieży to zsyłki na Sybir

Istnieje zatem wiele alegorii między Polską a Chrystusem. W końcowej wizji Piotr widzi również zmartwychwstanie Polski. Z Krzyża opada biała szata, którą owijają się narody.

„Ku niebu, on kuniemu, ku niebu lata!
I od stóp jego wionęła
Biała jak śnieg szata –
Spadł, - szeroko – cały świat się w nią obwinął.
(Akt I, scena V, wersy 59-62)

Ta biała mata jest symbolem wolności Polski, a idea wolności została przekazana innym narodom przez Polskę.

Idea mesjanizmu w romantyzmie miała pokrzepiać serca Polski. Przekonywać, że kolejny nieudany zryw patriotyczny, „kolejna klęska, represje i cierpienia mają swój sens. To krzyż po którym nastąpi zmartwychwstanie”.