Święty Wojciech

Wojciech (Wojciech Sławnikowic, imię zakonne Adalbert), święty, ok. 955–997, biskup, benedyktyn, misjonarz, męczennik, patron Polski; 999 kanonizowany. Urodził się w Libicach w Czechach; pochodził z książęcego rodu Sławnikowiców, spokrewnionych z panującą w Niemczech dyn. saską Ludolfingów (przez ces. Henryka II); syn Sławnika i jego gł. żony Strzeżysławy pochodzącej z rodu praskich Przemyślidów. Pierwotnym zamierzeniem ojca było przeznaczenie syna do stanu rycerskiego, jednak ciężka choroba dziecka wymogła poświęcenie go Bogu i złożenie przysięgi, że zostanie duchownym. W. był wychowywany przez przebywających na libickim dworze księży, a następnie w wieku 16 lat został wysłany na 9 lat do szkoły katedralnej w Magdeburgu (dawne Partenopolis) prowadzonej przez Oktryka (zw. drugim Cyceronem); w tym czasie pozostawał pod stałą opieką abpa Magdeburga Adalberta. W 981 powrócił do Libic; w tym samym roku zmarli jego ojciec i magdeburski protektor Adalbert, wkrótce też W. został wprowadzony przez księcia Bolesława II z rodu Przemyślidów do katedralnego kleru, na dwór biskupa Dytmara w Pradze. Był wesołym i powszechnie lubianym księdzem (zw. miles deliciosus ‘rycerz rozkoszny’). Rok później, złożywszy przed W. zatrważający rachunek sumienia, zmarł biskup Dytmar; doświadczenie to wywarło na W. niezwykle silne wrażenie; zmienił się w pokutnego mnicha; wówczas został wybrany następcą Dytmara, jednak inwestytury nowemu 27-letniemu biskupowi musiał udzielić sam ces. Otton II (29 VI 983), gdyż prawo kanoniczne wymagało od biskupa ukończonego 30. roku życia. Sprawując rządy w Pradze W. tracił stopniowo zwolenników gł. z powodu nadzwyczajnej ascezy, skromnego życia i surowych wymagań: żądał płacenia danin na rzecz Kościoła, walczył z wielożeństwem, małżeństwami między krewnymi dla pomnożenia rodowego majątku, bronił kobiet przed brutalnością mężów, potępiał zabawy i obżarstwo w czasie postu, zwalczał sprzedaż chrześc. niewolników kupcom żyd. i arab. (w Pradze istniał największy targ niewolników w ówczesnej Europie), od duchownych zaś wymagał celibatu; zmniejszył im też o połowę dochody, przeznaczając pieniądze: na rzecz ubogich, wykup chrześc. niewolników z rąk handlarzy oraz na utrzymanie kościołów. Otoczony niechęcią, był wikłany w polit. intrygi (984 nakłoniony do misji dyplomatycznej na Węgrzech przez niem. księcia Henryka Bawarskiego). W 988 po 5 latach duszpasterstwa porzucił diecezję i udał się do Rzymu, wykroczenie to zostało mu darowane przez pap. Jana XV. W Rzymie na dworze cesarskim uzyskał dotację Teofano, matki ces. Ottona III, na pielgrzymkę do Jerozolimy; w drodze do Ziemi Świętej niespodziewanie rozdał cesarskie złoto ubogim i ruszył dalej pieszo, zatrzymał się jednak w Vallaluce nieopodal Monte Cassino i zmienił plany za radą gr. eremity Nila, który skierował go do benedyktyńskiego klasztoru św. Bonifacego i Aleksego na rzym. Awentynie. W okresie 5 spędzonych tam lat umocniła się skłoność W. do ascezy, dysput teol. i posługi braciom; tutaj poznał m.in.: Filogasa, późniejszego antypap. Jana XVI. W 992 został wezwany do powrotu do diecezji praskiej, która w tym czasie obejmowała ziemie należące do Polski; powracając zał. w Brzeznowie nieopodal Pragi opactwo benedyktyńskie, gdzie osadził awentyńskich mnichów. Bezkompromisowość W. w sprawach wiary i obrządku zmusiła go na przeł. 994 i 995 do ponownej ucieczki na Awentyn; 29 IX 995 jego rodzinne Libice zostały spalone przez ród Wrszowców, pośrednio z rozkazu czes. księcia Bolesła-wa II; najstarszy z braci Sławnikowiców, Sobiesław, schronił się wraz z drużyną przechodząc na służbę Bolesława I Chrobrego. Na Awentynie opat Leon uczynił W. swoim prepozytem, jednak 996 został wytoczony W. proces na rzym. synodzie za opuszczenie diecezji; pap. Grzegorz V obiecał mu uniknięcie kar kośc., o ile ruszy on na misje do pogan. Negocjacji między W. a Pragą podjął się Bolesław I Chrobry licząc na utworzenie w Polsce samodzielnej kośc. metropolii. Oczekując na rezultat negocjacji W. odbył pielgrzymkę do Moguncji, a stamtąd do Francji, ale jeszcze XII 996 wyruszył (wraz z towarzyszącym mu od lat przyrodnim bratem Radzimem-Gaudentym) przez Węgry i Kraków do Gniezna. Jako przyjaciel cesarza i wpływowych osobistości na Awentynie został niezwykle serdecznie przyjęty na pol. dworze. W ostatnich dniach III 997 wyruszył (spłynął Wisłą w eskorcie 30 wojów) z Gniezna do Gdańska wraz z Radzimem i pol. duchownym Boguszą znającym język prus.; w Gdańsku ochrzcił wielu pogan i ruszył dalej łodzią w towarzystwie jednego woja; dotarł do wyspy w pobliżu prus. m. Truso, gdzie został postawiony przed sądem wiecowym (na którym zażądał porzucenia przez Prusów ich wiary); Prusowie, słusznie obawiając się zwierzchnictwa Kościoła pol. i następnie przyłączenia Prus do Polski, skazali 3 misjonarzy na wygnanie z ziemi pruskiej. Po 5 dniach W. podjął decyzję powrotu w te same strony, skąd go wypędzono; 23 IV 997 przekroczyli graniczną rzekę i dotarli w okolice m. Cholinum (ob. w. Święty Gaj w gminie Rychliki k. Elbląga), gdzie W. poniósł męczeńską śmierć. Męczeństwo W. stało się wielkim atutem dla Bolesława I Chrobrego, który podjął starania o jego kanonizację i ustanowienie metropolii w Gnieźnie; wkrótce W. został kanonizowany, a w Gnieźnie ustanowiono arcybiskupstwo z organizacją kośc. bezpośrednio zależną od Rzymu; najmłodszy z braci W. — bł. Radzim, zw. Gaudentym — został pierwszym arcybiskupem gnieźn. (1000–06). Święty W. jako patron Polski przyczynił się do budowy fundamentów Kościoła i niezależności państwa. Tradycja przypisywała mu zaszczepienie chrześcijaństwa na Węgrzech, gdzie zresztą rzeczywiście działali jego uczniowie (Astryk i Anastazy). Żywot W. został spisany już 998–999 w benedyktyńskim klasztorze na rzym. Awentynie przez Jana Kanapariusza i nazwany przez historyków Żywotem pierwszym; 1004 Żywot drugi spisał uczeń W. — św. Brunon z Kwerfurtu; o rodzinie i losach W.wiele informacji przekazał czes. dziejopis Kosmas, który zaczerpnął je z roczników Radzima-Gaudentego, spisanych po 1000 w Gnieźnie, a zrabowanych przez Czechów; w XIX w. w klasztorze w Tagemsee w Bawarii odkryto anonimową opowieść o misji pruskiej W. nazwaną Pasją z Tagemsee; ok. 1170 powstały słynne rom. drzwi brązowe ob. w pd. portalu katedry w Gnieźnie (Drzwi Gnieźnieńskie), które zdobi 18 płycin reliefowych ze scenami z życia i męczeństwa Św. W.; również w katedrze — barok. srebrna trumna z relikwiami św. W. (1662), zdewastowana 1986, zrekonstruowana 1987; każdego roku w Gnieźnie, na uroczystość św. W., zbiera się przy jego grobie cały Episkopat Polski; święto: 23 IV.