Za wzorzec pisarzy starożytnych kronikarze cudzoziemscy, a w ślad za nimi polscy (wśród nich Jan Chryzostom Pasek) na określenie obszarów obejmujących również ziemie dawnej Rzeczypospolitej używali często nazwy - Sarmacja, wywodzącej się od legendarnych Sarmatów. Stąd w XVI wieku upowszechnił się pogląd o sarmackim pochodzeniu Słowian, a więc także Polaków. Ówcześni historycy przypisywali przy tym Sarmatom wiele cennych przymiotów, jak waleczność, męstwo, wierność, toteż szlachta polska, hołdując humanistycznej modzie ustarożytniania rodowodu, chętnie zaczęła się powoływać na swe rzekomo sarmackie pochodzenie. W XVII wieku zakres znaczeniowy wyrazu Sarmata ograniczono wyłącznie do polskiego szlachcica, jako sarmacki mit szlachecki, dzięki któremu rozwinęła się właściwa temu stanowi megalomania. Szlachcic polski bowiem uważał swe szlachectwo za godniejsze i zaszczytniejsze od innych. W dobie baroku bujnie rozwijało się pamiętnikarstwo. Daje ono interesujący i autentyczny obraz życia i obyczajów XVII wiecznych Sarmatów. Czołowym przedstawicielem tej odmiany literatury jest Jan Chryzostom Pasek. Jego pamiętniki wydane drukiem dopiero w 1836 roku, obejmuje lata 1656 -88. Autor ukazuje w nich prawdziwy portret Sarmaty tym autentyczniejszy, że Sarmata mówi o samym sobie. Czyni to Pasek ze szczerości i naiwnością graniczącą z cynizmem. Postawę Paska jako żołnierza pokazuje fragment pt. “ W obozie”, w którym autor opisuje jak sprzeczka z towarzyszami uczty staje się przyczyną pojedynków w obozie, mimo że były one zakazane. Obok rycerskiej bojowości ujawnia sarmacką samowolę i niepodporządkowanie się rozkazom. W opisach scen batalistycznych i życia innych narodów często widać pogardę i lekceważenie ich. Podobną postawę widzimy w stosunku paska do poddanych. Obraz osiadłego życia szlachty ukazuje Pasek w historii swego małżeństwa z Anną Reminowską - Łęcką.
Pokazuje również siebie jako człowieka wrażliwego, ceniącego więzy z naturą , przywiązanego do zwierząt. Pamiętniki przez to, iż zostały spisane przez Paska na podstawie swoich własnych, ewentualnych przeżyć stały się dokładnym świadectwem z życia ówczesnych formatów. Jego pamiętniki nie są dziełem historycznym, bo wydarzenia te Pasek spisuje pod koniec życia, gdy go już zawodzi pamięć, dlatego też miesza fakty, myli daty, brak więc relacji prawdy historycznej. W epoce Baroku tylko nieliczni poeci podejmują walkę o poprawę Rzeczypospolitej.
Jan Andrzej Morsztyn (o nim, tematyka dworska oraz patriotyzm) Twórcą, dzięki któremu polska siedemnastowieczna nadążała za modnymi ówcześnie konwencjami literackimi i który poszedł śladem włoskiego mistrza – Marina, był Jan Andrzej Morsztyn. Liryka Morsztyna ma charakter kameralny, tło stanowi atmosferę salonu i kultury dworskiej. Poeta nie ogłaszał swych utworów drukiem, tworzył dla siebie i swych przyjaciół. Jedynie część tego dorobku ocalała w rękopisach głównie w dwóch zbiorach: “Kanikuła albo Psia Gwiazda” i “Lutnia”.Wśród jego utworów przeważają erotyki wśród których pełno konceptów, przenośni i porównań. Morsztyn uprawiał także w późniejszych latach, fraszkę.
Tematyka dworska
W swych lirykach utrwalił najbardziej przelotne chwile i odcienie nastrojów. Fascynuje go temat rozłąki, opis kobiecej urody, rozpacz, zazdrość oraz innych cierpień jakie niesie z sobą miłość. W wierszu “Do trupa” będącego sonetem autor porównuje, wskazuje związki i różnice między sytuacją nieszczęśliwie zakochanego a zmarłym. W bardzo kontrastowy sposób zestawia ze sobą spokój trupa oraz cierpienia zakochanego. Sytuacja ta prowadzi poetę do zaskakującego wniosku, że lepiej być trupem niż kochać bez wzajemności.
Patriotyzm Morsztyn nie szczędził również słów krytyki polskiemu rządowi. W satyrze pt.“Pieśń w obozie pod Żwańcem” wytyka bezmyślne sprawowanie władzy, jak również nieudolny system wojowania. Pomimo tego, iż jego utwory mają charakter frywolny to stać go było na trzeźwą ocenę wobec bolączek życia publicznego. Patriotyzm w utworach Potockiego. Najwybitniejszym poetą polski drugiej połowy XVII wieku był Wacław Potocki. Zgodnie z literackim obyczajem swej epoki czerpał swe pomysły twórcze, a niekiedy całe wątki tematyczne z istniejących już utworów, rodzimych i obcych, nadając im własny kształt i piętno swej indywidualności. Najbardziej znane jego utwory to wierszowana kronika rycerska pt. “Wojna Chocimska” oraz dwa ogromne zbiory wierszy “Moralia” i “Ogród fraszek”. Wacław Potocki pisał językiem niewyszukanym, lecz żywym i obrazowym, czerpiąc słownictwo z zasobów mowy codziennej. Wiek XVII był okresem wielkich klęsk politycznych polski. Poeta widział obojętność szlachty na upadek znaczenia ojczyzny. Podjął więc próbę wskrzeszenia tradycji rycerskich i obudzenie ducha patriotycznego u szlachty. Obszerny poemat pt. “Wojna Chocimska” autor ukończył w 1670 roku. Materiał dostarczyły mu głównie pamiętniki uczestnika tej bitwy Jakuba Sobieskiego. Poemat ten bardzo dokładnie opisuje przygotowania do walki wojsk Polskich i tureckich, a następnie dzień po dniu wydarzenia bitwy pod Chocimiem. Poeta nie rezygnuje z wyrażenia uczuciowego stosunku do opisywanych spraw. Nad całym obrazem góruje uczucie miłości do ojczyzny, szczególnie uwydatnione w mowie Chodkiewicza, którą cechuje bardzo uroczysty styl. Utwór ten miał być poematem “ku pokrzepieniu serc” i wobec ponownej groźby wojny z Turcją powinien budzić patriotyzm.
Wiersz pt ”Pospolite ruszenie” ukazuje rozprzężenie wśród szlachty, która zajmuje się jedynie swoimi prywatnymi sprawami. Pomimo bezpośredniego zagrożenia ze strony Kozaków, szlachta nie zajmuje stanowisk bojowych gdyż smacznie śpi.