"Potop" jako powieść historyczna.

Powieść historyczna – powieść, w której świat przedstawiony został umieszczony w epoce traktowanej przez twórcę i jego odbiorców jako zamknięty okres dziejów przeszłości. Powieść historyczna dąży na ogół do respektowani prawdy historycznej, zmierza do oddania charakterystycznych właściwości epoki i jej problemów (w przeciwieństwie do romansu historycznego, w którym historia stanowiła jedynie niezobowiązujące tło dla przygód bohatera). Obok postaci znanych z dziejów występują postacie fikcyjne (często półfikcyjne). W okresie romantyzmu powieść historyczna bardzo się rozwinęła, związane to było z zainteresowaniem romantyków historią. Powieść historyczna dążyła do maksimum wierności wobec realiów historycznych oraz problemów istotnych dla danego czasu, nie jest jednak odizolowana od kwestii literackich, politycznych, okresów, w którym powstała. Często przypisuje jej się określone funkcje (w Trylogii funkcje ideologiczne – ku pokrzepieniu serc). W niektórych powieściach historycznych to rodzaj kostiumu, maski, służącej do zarysowania spraw współczesnych. Powieść historyczna należy także do literatury rozrywkowej, zbliża się do literatury sensacyjnej („Trzej muszkieterowie”). Powieść historyczna próbowała w bardzo dokładny sposób przybliżyć epokę – całkowita archaizacja języka – nadawanie językowi cech języka danej epoki. Czasami zbliża się do eseju. Czasami stanowi swojego rodzaju rekonstrukcję mitu. Powieść historyczna jest wierna formom XIX – wiecznego realizmu, występuje wszechwiedzący narrator, a układ fabularny jest wyraziście zarysowany.

„POTOP” JEST DZIEŁEM SYNKRETYCZNYM, SKUPIA W SOBIE WIELE ODMIAN EPICKICH:
a) powieść historyczna:
- wydarzenia z okresu zamkniętego,
- historyczne, autentyczne postacie – nie wszystkie,
- logiczny układ fabuły,
- splot przyczynowo-skutkowy akcji,
- język współczesny Sienkiewiczowi, ale stylizuje go na język postaci,

b) elementy historycznego romansu:
- miłość Oleńki Wilewiczówny do Andrzeja Kmicica nie jest tylko tłem, a nawet czasem jest wątkiem głównym,
- losy postaci są związane z historią,
- każde najważniejsze kłótnie miały podłoże polityczne, patriotyczne,

c) typowa powieść sensacyjna:
- trzyma w napięciu,

d) elementy epopei,

e) elementy baśniowe:
- zawsze dobro zwycięża

Wydarzenia historyczne w „Potopie”:
a) przyczyna wojny polsko- szwedzkiej to chęć zrobienia z Bałtyku wewnętrznego jeziora szwedzkiego i próba wyparcia samej Rzeczypospolitej,
ad. a) u Sienkiewicza przyczyną wojny były tylko pretensje Jana Kazimierza do trony szwedzkiego, ale bardziej mu chyba chodziło o odszkodowanie za zrzeczenie pretensji do tronu szwedzkiego, to nie był wystarczający powód do wojny,

b) Hieronim Radziwłł został skazany na karę śmierci za zdradę kraju, jednak uciekł z kraju, bywał na dworach europejskich, podjudzał inne państwa przeciw Polsce, nie on jednak wprowadził Szwedów do Polski,
ad. b) mowa o tym, że to Radziwiłł wprowadził Szwedów do Polski,

c) Polska przedstawiona jako kraj dobrobytu, zalany słońcem, usiany zbożami, łąkami, Szwedzi byli zaskoczeni tak piękną Polską – nieprawda, Polska jest wyidealizowana, obraz idealny,

d) Jasna Góra – była o nią bitwa, ale nie było to miejsce strategiczne,

ad. d) bitwa o nią była bardzo zacięta, miejsce strategiczne,

e) ruch partyzancki istniał do początku, po bitwie jedynie się wzmógł,
ad. e) u Sienkiewicza było przełomowe wydarzenie w wojnie, ruch partyzancki zaczął istnieć dopiero po bitwie,

f) Częstochowa – klasztor, był silna fortecą, otaczały go wysokie mury obsypane ziemią, w rogach znajdywały się 4 wieże obronne, dodatkowo otaczał je wysoki mur, klasztor zbudowany był na skalistym podłożu co utrudniało podkopy i wysadzanie murów,
ad. g) u Sienkiewicza Częstochowa była słabo ufortyfikowana, słaby punkt obronny, zwycięstwo przypisuje siłom nadprzyrodzonym i męstwu walczącym,

g) oddziały szwedzkie pod dowództwem gen. Millera posiadały 160 000 żołnierzy, z czego przy oblężeniu korzystano z chorągwi polskiej jazdy (800 żołnierzy), jedynie około 300 żołnierzy to była piechota, którą można było użyć do bezpośredniego szturmu klasztora, po stronie polskiej oddziały piechoty łanowej liczyły 150 osób, zakonnicy – 40 osób, około 20 szlachciców ze służbą,
ad. g) Sienkiewicz ukazuje potężną armię szwedzką, siły bardzo nierówne,

h) Szwedzi posiadali 14 lekkich dział, a Kordecki miał 2 razy tyle w tym około 12 ciężkich
ad. h) U Sienkiewicza Szwedzi byli bardzo dobrze uzbrojeni,

i) Kordecki oddał Jasną Górę pod opiekę Szwedom w 1655, w chwili oblężenia klasztoru nie było już tam obrazu Matki Boskiej i prawdopodobnie razem z obrazem wywieziono skarby z Częstochowy,
ad. i) u Sienkiewicza obraz w czasie oblężenia znajduje się w klasztorze, a Kordecki jest zupełnie innym człowiekiem,

j) po bitwie wzmogła się jedynie partyzantka,
ad. j) w Sienkiewicza przeszła fala patriotyzmu.

Sienkiewicz wykorzystał fakty historyczne, aby pokrzepić serca Polaków. W okresie zaborów wyszedł naprzeciw zapotrzebowaniu i stworzył mit o wielkiej Polsce szlacheckiej, która sprostała historii. Naród trzeba podnieść na duchu, czymś podbudować.