Procesy atrybucji w spostrzeganiu społecznym

Spostrzeganie ludzi nazywane jest min. percepcją społeczną, percepcją interpersonalną lub spostrzeganiem społecznym. Jest to proces złożony, przebiegający na poziomie wyższym tzn. semantyczno – operacyjnym. Różni się od spostrzegania prostego zw. spostrzeganiem figuralnym, który przebiega na procesie niższym – senso – notorycznym. Spostrzeganie społeczne polega nie tylko na odzwierciedlaniu cech, obserwowaniu zachowań innych ludzi, ale także na interpretowaniu, selekcji, przetwarzaniu, na integrowaniu informacji o obiekcie percepcji.

Obserwując zachowanie innych wnioskujemy o intencjach, potrzebach, cechach osobowości, cechach moralnych i in. Przebieg procesów spostrzegania ludzi wyjaśnia teoria atrybucji, zapoczątkowana przez Hajdera. Atrybucja to przypisywanie innym ludziom lub samemu sobie określonych cech osobowości bądź systemu wartości, potrzeb, motywów na podstawie zewnętrznych zachowań, m. in. Wypowiedzi, mimiki, gestów. W klasycznych teoriach atrybucji mówi się o procesie wnioskowania o stanach wewnętrznych osoby działającej, jak i samego siebie na podstawie przesłanek zewnętrznych.

Zdaniem Hajdera każdy człowiek dąży do wyjaśnienia otaczającego świata i stara się przewidzieć co się w nim zdarzy. Największe zainteresowanie w świecie wzbudzają ludzie. Atrybucja jest procesem przypisywania zachowań ludzi uwarunkowań i przyczyn. Polega na poszukiwaniu wyjaśnień skąd wzięło się dane zdarzenie, dlaczego pan X zachowuje się w dany sposób. Zdaniem Hajdera człowiek obserwujący innego człowieka stara się odpowiedzieć na pytanie: dlaczego zachował się tak, a nie inaczej? Dlaczego ktoś taki jest? Dlaczego tak postępuje? O atrybucyjnych tendencjach każdego z nas świadczą zadawane sobie pytania z chwilą pojawienia się określonych zachowań ludzi. W związku z tym stawiamy sobie pytania np. dlaczego pani X odeszła od swojego męża? Pragnienie wyjaśnienia sobie określonych zachowań ludzi bądź ich przewidywanie powoduje, że każdy z nas staje się na swój prywatny użytek, swego rodzaju naiwnym psychologiem. Tzn., że stara się na swój sposób, w oparciu o dostępną wiedzę uzasadnić określone zachowania. Teoria atrybucji zakłada, że zrozumienie i naukowe wyjaśnienie przyczyn zachowania człowieka nie będzie możliwe, gdy nie sięgniemy do tzw. psychologii naiwnej, psychologii człowieka z ulicy, psychologii amatorskiej, którą uprawiają ludzie na co dzień.
Głównym celem, jaki stawia sobie teoria atrybucji jest opis zasad psychologii naiwnej, tj. reguł, które rządzą procesami wnioskowania psycholog w trakcie dokonywania atrybucji. Każdy człowiek na swój sposób stara się znaleźć przyczynę zachowania drugiego człowieka i w związku z tym składa cząstki wielu informacji w jedną całość tak długo, aż dotrze do sformułowania rozsądnego oczywiście dla siebie wniosku, aż dotrze do wyjaśnieni sobie określonych przyczyn. Przyczyn zachowania poszukuje się w czynnikach zewnętrznych, a więc sytuacyjnych, środowiskowych lub wewnętrznych, tj. osobowościowych, wynikających z cech charakteru, postaw, zamierzeń, intencji, stanów wewn.
W związku z tym Hajder wyróżnił 2 podstawowe rodzaje atrybucji:

-sytuacyjne,
-personalne,

Atrybucje sytuacyjne odwołują się do czynników zewn. i znajdujących się poza osobą, takich jak: okoliczności, przypadek, działanie innych ludzi, wówczas powiadamy analizując czyjeś działanie, że ktoś miał pecha.
Atrybucje personalne nazywane są dyspozycyjnymi, odwołują się do czynników wewn. tkwiących w osobie. Teoria atrybucji wyjaśnia tylko w ograniczonym zakresie proces spostrzegania ludzi. Błędy w percepcji wynikają z tego, że u ludzi istnieje silna tendencja do szukania przyczyn zachowania wewnątrz jednostki, w jego osobowości, a pomijania lub niedoceniania rzeczywiście działających czynników poza osobowościowych i sytuacyjnych.