Teoria wychowania

Teoria wychowania jest działem pedagogiki ogólnej, tak jak dydaktyka.

Nazwa przedmiotu jest nietrafna, gdyż określenie tej dyscypliny wiedzy jako teoria wychowania sugeruje, że jest to dziedzina teoretyczna, tzn. że stanowi zbiór różnych teorii na temat kwestii wychowania.

Tymczasem teoria wychowania tak jak cała pedagogika jest nauką praktyczną, ponieważ dziedzina ta formułuje pewne dyrektywy, które służą do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.

Jest to nauka empiryczne (doświadczalna), wszystkie wykryte prawidłowości są weryfikowane przez doświadczenie.

Teoria wychowania formułuje dyrektywy praktyczne o dużym stopniu ogólności, które są ubogie jeżeli chodzi o treść konstruktywną (praktyczną). Dlatego też na płaszczyźnie teorii wychowania tworzone są tzw. metodyki wychowania, które są działami teorii wychowania. Metodyki wychowania formułują dyrektywy szczegółowe, które zawierają bogatą treść konstruktywną.

Biorąc pod uwagę rodzaj instytucji opiekuńczo – wychowawczej możemy wyróżnić np. metodykę pracy w szkole, metodykę wychowania w świetlicy.
Biorąc pod uwagę funkcję wychowawców możemy wyróżnić np. metodykę pracy wychowawcy w internacie, metodykę pracy wychowawcy w domu dziecka.
Biorąc po uwagę rodzaje celów wychowania możemy wyróżnić: metodykę wychowania moralnego w szkole, metodykę wychowania estetycznego w świetlicy.

Zadania teorii wychowania:
- określanie ideałów wychowania i wyprowadzanie z niego bardziej szczegółowych celów wychowania. Teoria wychowania zajmuje się określaniem pożądanego kształtu osobowości, którą chcemy uzyskać poprzez zabiegi wychowawcze.
- Dostarczanie zasad stawiania diagnoz dotyczących rzeczywistości wychowawczej (procesów wychowawczych). Chodzi tu o dostarczanie diagnoz środowiska wychowawczego wychowanka (badanie rodziny, grup rówieśniczych). Musimy znać również zasady związane z diagnozą samego wychowanka. Postawienie diagnozy wychowawczej pozwala dostosować formy i metody pracy do indywidualnych cech wychowanka. Również diagnoza taka wskazuje na rozbieżność między tym jaki jest wychowanek a jakim powinien stać się osiągając ideał wychowawcy.
- Wyjaśnienie procesów, zjawisk i mechanizmów kształtowania się osobowości człowieka,
- Gromadzenie, sprawdzanie i systematyzowanie wiedzy o tym, jak organizować i realizować działanie wychowawcze,
- Gromadzenie wiedzy o tym, jakie są warunki skuteczności działań wychowawczych,

Teoria wychowania jest nauką o celach, formach metodach działań wychowawczych i warunkach ich efektywnej realizacji, czyli jest to nauka o całości działań wychowawczych.

Podstawowe pojęcia teorii wychowania:
- socjalizacja – najstarsze pojęcie. Przez socjalizację określa się zamierzony i niezamierzony wpływ na jednostkę, który prowadzi do uzyskania kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Socjalizacja obejmuje ogół wpływów zamierzonych, czyli wpływów szkoły i innych palcówek opiekuńczo – wychowawczych i wpływy niezamierzone, czyli wpływy grup rówieśniczych, środowiska lokalnego, sąsiedzkiego, wpływ TV, prasy, radia.
- kompetencje – pewne zdolności do percepcji (postrzegania) rzeczywistości. Człowiek kompetentny potrafi postrzegać rzeczywistość i ją rozumieć. Z drugiej strony kompetencje odnoszą się również do wykonywania działań. Tutaj człowiek kompetentny to taki, który potrafi działać w praktyce.

Kompetencje mają 3 cechy:
- są stopniowane tzn. można mieć kompetencje średnie, niskie, wysokie,
- mogą być różne w różnych dziedzinach (np. wysokie kompetencje w jednej dziedzinie, niskie w innej),
- z faktem istnienie kompetencji wiąże się to, że zawsze istnieją określone osoby, które są powołane do oceny kompetencji innych ludzi (do badania kompetencji nauczycieli powołani są dyrektorzy, kurator),

Kompetencje obejmują:
- umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach,
- uczestnictwo w życiu publicznym,
- funkcjonowanie w grupie zgodnie z funkcjonującym w niej wzorem osobowości,

Socjalizacja:
- wprowadzanie w świat wartości,
- proces, który prowadzi do uspołecznienia jednostki,

Człowiek uspołeczniony to taki, który w swoich działaniach potrafi kierować się potrzebami, motywami, dążeniami innych osób.

- wychowanie – (w szerokim znaczeniu) wychowanie którym zajmuje się pedagogika ogólna. Takie wychowanie to celowe, świadome i zamierzone dokonywanie zmian w osobowości człowieka przebiegające w postaci interakcji społecznych.

Z definicji tej wynikają 3 warunki, które muszą być spełnione, aby dane oddziaływanie można było nazwać wychowaniem.

Można wychowywać klasę, ale tylko wtedy, gdy oddziaływania wychowawcy doprowadzają do zmiany osobowości wszystkich uczniów.

Wychowanie – (w wąskim znaczeniu) różni się od wychowania w szerokim ujęciu, tylko tym, że dotyczy tylko jednej sfery osobowości.