Podstawy politologii

1. Pojęcie polityki

Polityka jest to ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy, jej wykonywaniem oraz wytyczaniem kierunków rozwoju państwa w różnych dziedzinach. Pojęcie to wywodzi się z języka greckiego ‘politike’ co oznacza ‘sztuka rządzenia państwem’.

2. Zakres i treść politologii

Politologia to jedna z nauk społecznych, zajmująca się polityką rozumianą jako całokształt działalności związanej z dążeniem do zdobycia, sprawowania i utrzymania władzy, teorią jej organizacji oraz funkcjami i charakterem państwa.
W polskiej literaturze przyjmuje się podział na pięć działów nauki o polityce:
• teoria polityki
• systemy polityczne oraz ich funkcjonowanie
• ruchy i doktryny polityczne (historia i współczesność)
• współczesne stosunki międzynarodowe
• polityki szczegółowe (np. gospodarcza, społeczna, ekologiczna itp.)
3. Pojęcie kultury politycznej

Kultura polityczna to całokształt wartości, norm i reguł zachowania utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych.
Tak rozumiana kultura polityczna spełnia trzy główne funkcje:
a) regulacyjną
b) socjalizacji politycznej
c) integracyjną
Funkcja regulacyjna odnosi się do podporządkowania i ujednolicania działań politycznych. Dokonuje się to głównie poprzez normy polityczne oraz instytucjonalizację życia politycznego. Bez odpowiedniej unifikacji tych działań system polityczny nie mógłby istnieć i rozwijać się.
Funkcja socjalizacji politycznej oznacza proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę polityczną, a więc nabywanie wiedzy o systemie politycznym, tworzenie poglądów i postaw politycznych, kształtowanie hierarchii wartości politycznych. Należy podkreślić, iż odpowiedni stopień socjalizacji jest niezbędny przy dążeniu do efektywnego uczestnictwa w życiu politycznym.
Zadaniem funkcji integracyjnej jest tworzenie podstaw do skoordynowania działań politycznych oraz do współdziałania lub współpracy jednostek i grup w dążeniu do osiągnięć określonych wartości i dóbr. Funkcja ta zatem polega głównie na motywowaniu i uzasadnianiu słuszności istniejących instytucji i norm politycznych oraz zasad organizacji i funkcjonowania systemu politycznego.

4. Rodzaje władzy wg Maxa Webera

Max Weber przyjmował, że elementarny sens pojęcia władzy odnosi się do relacji między jednostkami. Władza według niego, to zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych. Władca powinien posiadać cechę taką jak wpływ osobisty. Dzięki niemu bowiem potrafi oddziaływać na innych tak, aby ten działał zgodnie z jego założeniami i intencjami.

1. władza tradycyjna (patrymonializm - całkowita zależność sługi od pana i feudalizm - większa sfera autonomii dla szerszych grup społecznych). Opiera się ona na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję, ale i określoną organizację społeczeństwa. Typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna, czyli taka, która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty.
2. władza legalna, która wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej ustanowienie tzn.: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą. Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa.
3. panowanie charyzmatyczne – uprawnienie do sprawowania władzy wynika ze szczególnych cech osobowości danej osoby.

5. Społeczeństwo obywatelskie

Społeczeństwo obywatelskie - (społeczeństwo cywilne), społeczeństwo, w którym jest ograniczona do minimum ingerencja władzy polit. w życie obywateli; obywatele z własnej inicjatywy tworzą odpowiadające ich potrzebom formy życia gosp., społ. i kulturalnego.

6. Pojęcie demokracji

Demokracja to ustrój polityczny, w którym władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli. Obywatele ci mają prawo uczestniczyć w życiu politycznym, podejmować ogólnonarodowe decyzje oraz wybierać i odwoływać swoich przywódców. Społeczeństwo może realizować swoją zwierzchnią władzę bezpośrednio lub pośrednio:

Demokracja bezpośrednia - wszyscy członkowie danej społeczności osobiście uczestniczą w podejmowaniu decyzji politycznych.

Pewnymi formami demokracji bezpośredniej w nowoczesnym świecie są:
- referendum powszechne, czyli głosowanie nad pewna konkretną sprawą w celu zebrania i wyrażenia opinii lub woli społeczeństwa (np. w Polsce w latach 90 odbyło się referendum dotyczące uwłaszczania i projektu nowej konstytucji),
- plebiscyt, czyli powszechne głosowanie mieszkańców określonego terytorium w sprawie przynależności tego obszaru do danego państwa,
- zgromadzenia, zwoływane do podjęcia wymaganych uchwał.

Demokracja pośrednia - obywatele sprawują swoją władzę zwierzchnią za pośrednictwem swoich reprezentantów, którzy wybierani są zarówno do ciał przedstawicielskich na szczeblu centralnym (parlament), jak i lokalnym (samorząd).

Podstawowymi regulacjami prawnymi współczesnych systemów demokratycznych są:
- konstytucja , czyli ustawa zasadnicza,
- ustawy szczegółowe i rozporządzenia z mocą ustawy,
- normy prawne regulujące powstawanie i funkcjonowanie partii politycznych,
- prawo wyborcze,
- akty wykonawcze do danych ustaw (wydawane przez konkretne resorty).

We współczesnych demokracjach władza rządu jest ograniczona przez klasyczny trójpodział władzy (władza ustawodawcza , wykonawcza i sądownicza). Władza wykonawcza oddzielona jest od władzy ustawodawczej. Rolą tej pierwszej jest wykonywanie ustaw uchwalonych przez te drugą.

Niezawisła władza sądownicza kontroluje natomiast władzę ustawodawczą i wykonawczą. Jest to instytucjonalne zabezpieczenie, zwane check and balance (kontrola i równowaga).

Elementami niezbędnymi do kształtowania się nowoczesnego systemu demokratycznego są :
- trójpodział władzy,
- wysoki poziom rozwoju gospodarczego , a w konsekwencji wzrost liczby wykształconych obywateli, którzy oczekują, że będą spełniać znaczącą rolę w procesie podejmowania decyzji politycznych,
- tolerancja dla uzasadnionej odmienności poglądów - obywatele mają prawo wyrażania swoich poglądów nawet , gdy różnią się one od poglądów innych (przed traktowaniem swoich poglądów jako jedynie słusznych powinni wystrzegać się zwłaszcza ci, którzy sprawują władzę),
- brak silnych podziałów w społeczeństwie - duże różnice w społeczeństwie prowadzą bowiem do konfliktów, które mogą okazać się trudne do rozwiązania za pomocą metod demokratycznych.

7. Funkcje państwa, formy państw, pochodzenie państwa

Państwo - jest polityczną organizacją społeczną wyposażoną w suwerenną władzę, jest także organizacją terytorialną i przymusową, czyli przynależność do państwa jest sformalizowana.

Cechy państwa :
- suwerenność - ma ona wymiar wewnętrzny, co oznacza, że władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i wymiar zewnętrzny, co oznacza, że państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw .
- terytorium - czyli obszar lądowy, przestrzeń powietrzna, wody terytorialne, placówki dyplomatyczne.
- władza - to organy państwa, które działają w sposób bezpośredni i sprawczy oraz są wyposażone w środki przymusu.
- ludność - czyli obywatele, oraz cudzoziemcy na stałe zamieszkujący w państwie nie posiadający obywatelstwa.

Formy państwa :
a) ze względu na formy rządów , czyli struktury organów państwa i stosunków panujących między nimi wyróżniamy :
- monarchię (reprezentantem jest władca sprawujący władzę w zasadzie dożywotnio)
- republikę (organy państwa - jednoosobowe lub kolegialne - są powoływane na określony czas w drodze wyborów).
Monarchie mogą być nieograniczone (absolutne) lub ograniczone (parlamentarne) a republiki : demokratyczne i autorytarne.
b) ze względu na ustrój polityczny wyróżniamy:
- państwa demokratyczne - (pluralistyczne społeczeństwo wpływa na skład organów sprawujących władzę i ich sposób działania)
- państwa autorytarne (istnieje ograniczony pluralizm i zawężony wpływ społeczeństwa na organy sprawujące władzę, np. Polska Piłsudzkiego, Portugalia Salazara)
- państwa totalitarne (brak pluralizmu, kontrola przez państwo wszelkich dziedzin życia publicznego, a nawet sfer ściśle prywatnych, np. III Rzesza, ZSRR)
c) ze względu na system polityczny wyróżniamy formy państwa:
- parlamentarne (rząd powoływany przez głowę państwa, musi posiadać poparcie parlamentu, przed którym ponosi odpowiedzialność)
- prezydenckie (silna pozycja prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych, odpowiadającego za politykę zagraniczną, będącego zwierzchnikiem sił zbrojnych)
- mieszane (stanowi połączenie systemu parlamentarnego i prezydenckiego)
- parlamentarno-komitetowe (opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej, której najwyższym organem jest parlament)
d) ze względu na strukturę terytorialną wyróżniamy:
- państwa unitarne (wew. jednolite, w których jednostki administracji lokalnej są podporządkowane organom centralnym i nie posiadają politycznej samodzielności)
- państwa złożone (składające się z części, które mają pełny lub ograniczony zakres suwerenności). Państwa złożone mogą występować w postaci unii personalnej (związek dwóch lub więcej państw połączonych tylko osobą głowy państwa), unii realnej (związek dwóch lub więcej państw mających wspólną głowę państwa, politykę zagraniczną, wojsko i finanse, np. Polska i Litwa po 1569r.)
- państwo federacyjne (państwo związkowe mające własne organy federalne, którym poszczególne państwa federalne przekazują część praw suwerennych)
- państwa konfederacyjne (związek państw powołanych w celu realizacji określonych zamierzeń).

Funkcje państwa - to całokształt jego działalności w określonej swerze życia społecznego
Państwo spełnia dwie podstawowe funkcje:
- wewnętrzną - występuje w każdym państwie, polega ona na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa w kraju. Jest realizowana przez organy administracji państwowej, policję i wymiar sprawiedliwości.
- zewnętrzną - polega na zabezpieczeniu interesów państwa na arenie międzynarodowej. Służy jej utrzymywanie sił zbrojnych oraz działalność dyplomatyczna. Funkcja ta zmienia się ponieważ większe znaczenie zyskuje współpraca regionalna państw.

Szczegółowe funkcje państwa :
- gospodarczo-organizatorska - polega na stwarzaniu warunków dla działalności gospodarczej. W państwach liberalnych sprawdza się do polityki podatkowej. Niskie podatki sprzyjają inwestowaniu. Utrzymywanie silnej pozycji i waluty krajowej. W państwach o ambicjach szerszego ingerowania w ekonomię, polityka państwa polega na tworzeniu nowych miejsc pracy poprzez inwestowanie w określone dziedziny wytwórczości np. w infrastrukturę, w interwencyjny skup towarów rolnych.
- kulturalno-oświatowa - polega na finansowaniu przez państwo szkolnictwa publicznego oraz na dofinansowywaniu ambitnej twórczości teatralnej, filmowej oraz dbałość o dziedzictwo kulturowe. Utrzymywanie muzeów, konserwacja zabytków.
- socjalna - polega na pomocy najuboższym i bezrobotnym w formie zasiłków, rent oraz rzeczowej pomocy społecznej. Do tej funkcji zalicza się również działalność społeczną służby zdrowia i programy szkoleń dla bezrobotnych.

8. Myśl hadecka, czyli społeczna myśl chrześcijańska

Myśl chrześcijańsko-demokratyczna - opiera się na katolickiej nauce społecznej. Podstawą społecznej nauki kościoła stała się encyklika o ‘O rzeczach nowych’ ogłoszona przez Papieża Leona XIII w 1891 roku. Postępowanie człowieka powinno opierać się na zasadach moralnych, na nich opierają się wartości społeczne i polityczne. Są to - godność osoby ludzkiej, solidarność, odpowiedzialność, rodzina, własność prywatna, praca, pluralizm, pokój.

9. Współczesna myśl liberalna

Liberalizm - jest ideologią, która w centrum sytuuje jednostkę ludzką. Główne wartości: wolność, indywidualizm, tolerancja, wolność wobec prawa. Warunkiem respektowania tych wartości jest - istnienie gospodarki rynkowej i rządów opartych na zasadzie podziału władzy. Państwo powinno spełniać jedynie swe funkcje podstawowe, czyli bezpieczeństwo wew./zew. Liberałowie są zwolennikami ustroju parlamentarnego.

10. Współczesna myśl konserwatywna

Konserwatyzm - jest ideologią odwołującą się do takich wartości jak tradycja, religia, rodzina, naród, autorytet, hierarchia, odpowiedzialność, poszanowanie prawa, osobista własność. Wg konserwatystów społeczeństwo kształtuje się i rozwija w sposób naturalny, jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej. Konserwatyści krytycznie odnoszą się do rewolucji i reform głęboko ingerujących w życie społeczne. Stoją na stanowisku, że społeczeństwu nie wolno narzucać żadnych rozwiązań zasadniczo zmieniających istniejące struktury. Konserwatyści opowiadają się za władzą elit, oraz bezwzględnym respektowaniem zasady rządów prawa. Gospodarka powinna się opierać na prywatnej własności i zasadzie konkurencji realizowanej przez własny rynek.

11. Współczesna myśl socjaldemokratyczna

Socjaldemokracja - opiera się na takich wartościach jak równość, sprawiedliwość społeczna, wolność, solidarność, wspólnota. Cechą jest dążenie do zbudowania ustroju społecznego opartego na zasadzie sprawiedliwości. Głównym adresatem były państwa najuboższe a zwłaszcza klasa robotnicza. Podstawą tej myśli jest reinterpretacja koncepcji dwóch twórców socjalizmu europejskiego, czyli Marksa i Engelsa.

12. Zasady demokratycznego państwa prawnego, zasady ustrojowe

państwo prawa - jest to państwo konstytucyjne, czyli państwo praworządne, w którym stosunki między organami państwowymi a obywatelami i ich organizacjami są określone przez stabilne normy prawne. W państwie prawnym najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa, która obok konstytucji jest najważniejszym aktem regulującym na zasadnie wyłączności sytuację prawną obywateli, kompetencje i tryb działania organów państwa i budżet państwa. Granicą działania państwa prawnego są prawa człowieka. W procesach decyzyjnych obowiązuje zasada większości, jednocześnie respektowane są prawa mniejszości.

PRAWNE GWARANCJE RZĄDÓW PRAWA :
- ustrojowe (podział władzy, legalnie i swobodnie działająca opozycja, niezawisłość sądów)
- legislacyjne (hierarchia aktów prawnych, nadrzędność konstytucji)
- proceduralne - prawa oskarżonego w procesie karnym, domniemanie niewinności oskarżonego, zasada odpowiedzialności indywidualnej.
Cechy państwa prawa:
- równość wobec prawa,
- pewność prawna,
- zabezpieczenie wolności
- podział władzy (egzekutywa, legislatywa i sądownictwo)

pluralizm polityczny - zakłada istnienie różnorodnych sił politycznych konkurujących w ramach przyjętym w danym państwie reguł gry. Dla pełnej realizacji pluralizmu politycznego w danym państwie jest niezbędne występowanie zróżnicowania interesów w otoczeniu systemu politycznego, a zwłaszcza w społeczeństwie i gospodarce.

14. Współczesne systemy partyjne

System partyjny - układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państw.

Pojawienie się systemu partyjnego związane jest z rozwojem systemu parlamentarnego i wprowadzeniem powszechności prawa wyborczego.

Współcześnie w państwach demokratycznych partie polityczne pełnią kilka funkcji:
1) kształtują opinię społeczną, propagując programy partyjne;
2) wyborczą, budując program polityczny, selekcjonując kandydatów i organizując wybory;
3) rządzenia, realizowana jest przez partię, która wygrała wybory. Obsadza ona samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami główne stanowisko w państwie. Natomiast partie, które wybory przegrały i nie weszły w skład koalicji, przechodzą do tzw. opozycji politycznej.

Ze względu na liczbę legalnie działających partii, rozróżniamy systemy:
1. jednopartyjny - opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej (występował w państwach faszystowskich i komunist.),
2. dwupartyjny - tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i USA),
3) wielopartyjny - trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów (np. Polska po 1989, Włochy, Belgia, Holandia). Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją, zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów

15. Systemy polityczne (+18)

System polityczny - jest to ogół organów państwowych , partii politycznych w organizacji grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych danego państwa wraz z generalnymi zasadami i normami regulującymi ich działalność.

Systemy polityczne:
- parlamentarny - charakteryzuje się przewagą parlamentu nad władzą wykonawczą. Rząd powoływany jest przez parlament i jest przed nim odpowiedzialny. Parlament w każdej chwili może odwołać rząd. Prezydent powoływany jest przez parlament lub inne ciało przedstawicielskie, np. w Niemczech przez Zgromadzenie Związkowe. Kompetencje głowy państwa ograniczają się do funkcji reprezentatywnej, oraz do udziału w pewnych formalnych procedurach np. prezydent powierza premierowi misję utworzenia rządu. W ramach systemu parlamentarnego wyróżniamy warianty:
1. parlamentarno - gabinetowy, występuje w demokracjach o dużym rozdrobnieniu politycznym. Aby mógł być powołany rząd przez parlament musi się nawiązać koalicja składająca się z co najmniej z dwóch partii.
2. gabinetowo-parlamentarny - polega na przewadze rządu na parlamentem (GB)
3. kanclerski - charakteryzuje się bardzo silną pozycją kanclerza jako szefa rządu.
4. parlamentarno - komitetowy - polega na tym, iż rząd jest traktowany jako komitet wykonawczy parlamentu.
- prezydencki - charakteryzuje się silną pozycją prezydenta, jest on równorzędny z parlamentem. Jest głową państwa i szefem administracji. Odpowiada za politykę zagraniczną i jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje wszystkich członków rządu. Nie odpowiada przed parlamentem, stan oskarżenia może być postawiony przez kongres w przypadku złamania prawa.(USA)

17. Konstytucja państwa jako najwyższa ustawa zasadnicza

Konstytucja - pochodzi z języka łacińskiego ‘constituale’, co oznacza urządzać, ustanawiać. Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Utożsamiana jest z ustawą zasadniczą, która różni się od innych ustaw:
a) szczególną mocą prawną, tzn. że konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa:
- nie ma w państwie norm prawnych, które byłyby nadrzędne, lub równorzędne normom zawartym w konstytucji
- normy zawarte w innych aktach prawnych nie mogą być sprzeczne z przepisami konstytucji.
b) szczególną treścią, oznacza to, że ustawa ta reguluje podstawowe kwestie dla państwa i społeczeństwa.
c) specjalnym trybem jej uchwalania i zmiany, oznacza odmienną procedurę od stosowanej przy uchwalaniu i zmianach.

2 kwietnia 1997r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową Konstytucję RP. Konstytucja ta następnie została przyjęta przez naród w ogólnonarodowym referendum 25 maja (52.7%). Po stwierdzeniu przez Sąd Najwyższy ważności referendum, 16 lipca konstytucja została podpisana przez prezydenta RP. Ogłoszona w ‘Dzienniku Ustaw’ Konstytucja weszła w życie 17 października - zakończono kilkuletni okres prowizorium konstytucyjnego, a transformacja ustrojowa w Polsce zyskała solidną podbudowę prawną. Nowa polska konstytucja została przyjęta przez należycie legitymizowany, wywodzący się z wolnych wyborów parlament. Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. składa się ze wstępu i 13 rozdziałów podzielonych na 243 artykuły. Stanowi ona prawną podwalinę państwową, zapewniającą wolność i efektywność gospodarowania, ale zarazem gwarantującą poczucie socjalnego bezpieczeństwa.

21. Naród jako wspólnota

Naród - utworzona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz ukształtowała rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:
1) potrzeby, emocje i wyobrażenia;
2) ich artykulację - język (zarówno w wąskim, jak i szerokim tego słowa znaczeniu);
3) środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.
Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości umie pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała.

W zależności od tego jakich swer życia narodu dotyczą cechy można wyróżnić 3 koncepcje :
a) antropologiczną
- wspólny język ojczysty (na jego podstawie naród jest określany jako wspólnota etniczno – językowa)
- wspólne terytorium narodowe - kształtuje się ono w procesie historycznym na gruncie naturalnych stosunków geograficznych.
- wspólnota więzi kulturowych, wspólna kultura narodowa obejmuje: tradycję, obyczaje, kulturę ludową, psychikę, charakter narodu.
- świadomość narodowa
b) polityczną - zakłada ona podporządkowanie grupy ludzi do tej samej władzy politycznej oraz dążenie do utworzenia własnego państwa.
c) ekonomiczną - zakłada, że naród to wspólnota ludzi należących do jednego systemu ekonomicznego, obejmująca majątek i gospodarkę narodową.

22. Prawa człowieka

Prawa człowieka - zespół praw i wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek itp. Prawa człowieka są prawami o charakterze moralnym, zbiorem postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność, swobodny rozwój. Wyrazem respektowania tak rozumianych praw są akty prawne w postaci konstytucji, ustaw, umów międzynarodowych i deklaracji organizacji międzynarodowych. Uznaje się je za wartości uniwersalne i równocześnie chroni się je, uznając za cenne dla człowieka i ludzkości.

• Karta Narodów Zjednoczonych uchwalona w 1945
• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ
• W 1966 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło dwa międzynarodowe pakty praw: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.
• Obok nich ONZ uchwaliła ponad 60 konwencji szczegółowych przyjętych w ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) i UNESCO.
• Regionalne systemy ochrony praw człowieka: podpisana w 1950 w Rzymie przez członków Rady Europy Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w 1961 państwa członkowskie Rady Europy wprowadziły Europejską Kartę Socjalną

Instytucje:
Komitet Praw Człowieka ONZ, Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka

POLSKA

1. Władza wykonawcza - Prezydent RP i Rada Ministrów
PREZYDENT
Prezydent jest wybierany przez naród na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, bezpośrednich głosowaniu tajnym. Ponownie może być wybrany tylko jeden raz. Prezydentem może zostać każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Wybory Prezydenta RP zarządza marszałek Sejmu. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego.
Do jego podstawowych zadań należy:
-czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji RP
-stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności
Wybory prezydenta RP zarządza marszałek sejmu. Prawo zgłaszania kandydata na prezydenta przysługuje organizacjom politycznym i społecznym. Prezydent RP ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej i ma oddziaływać na funkcjonowanie innych naczelnych władz państwa zwłaszcza na parlament i rząd.
KOMPETENCJE PREZYDENTA:
-zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu
-zwoływanie ich na pierwsze posiedzenie
-skrócenie kadencji Sejmu
-podpisywanie ustaw
-prawo zwracania się trybunału konstytucyjnego
-wytyczanie kierunków polityki państwa
RADA MINISTRÓW
Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP.
Zadania RM:
-zapewnienie wykonania ustaw
-wydawanie rozporządzeń w celu wykonania ustaw
-podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania jej konstytucyjnych uprawnień
-uchwalenia projektu budżetu państwa
-ochrona interesów Skarbu Państwa
Rada Ministrów sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju, zawiera umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, a także zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz porządek publiczny.

2. Władza sądownicza - organ ochrony prawnej i kontroli

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ I KONTROLI:
Organy orzekające
Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, sady powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne), sądy wojskowe (okręgowe, garnizonowe) i sądy administracyjne( Naczelny Sąd Administracyjny, wojewódzkie sądy administracyjne). Są one, wraz z trybunałami, organami państwa w zakresie władzy sądowniczej.
Sąd Najwyższy: sprawuje nadzór nad działalnością innych sądów w zakresie orzekania; nadzór ten realizowany jest przez rozpoznawanie kasacji czyli odwołań od prawomocnych orzeczeń sądów drugiej instancji. Sędziów SN powołuje prezydent na czas nieokreślony na wniosek krajowej rady sądownictwa. Pierwszy prezes SN powoływany jest przez prezydenta spośród kandydatów zaproponowanych przez zgromadzenie ogólne sędziów SN, kadencja jego trwa 6 lat.
Sądy powszechne: rozpatrują sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Dzielą się na:
- rejonowe ( pierwszej instancji ) obejmują jedną lub kilka gmin
-okręgowe ( drugiej instancji ) obejmują województwo
-apelacyjne
Sądy wojskowe: powołany do orzekania w sprawach karnych dotyczących żołnierzy.
Sądy administracyjne: powołane do orzekania czy decyzje organów administracji publicznej są zgodne z obowiązującym prawem.
W systemie ochrony prawnej na szczególną uwagę zasługują trybunały: Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
Trybunał Konstytucyjny; jego zadaniem jest orzekanie o zgodności z konstytucją ustaw, umów międzynarodowych i innych aktów normatywnych centralnych organów państwowych, a ponadto rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.
Trybunał Stanu z kolei to szczególnego rodzaju sąd polityczny, sąd dla polityków. Jego zadaniem jest orzekanie o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw
Organy kontroli przestrzegania prawa.
Do tej grupy organów zalicza się prokuraturę, Rzecznika Praw Obywatelskich, Najwyższą Izbę Kontroli oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Zadaniem prokuratury jest przede wszystkim ściganie przestępstw i występowanie z oskarżeniem przed sądami.
Rzecznik Praw Obywatelskich - został powołany do stania na straży praw i wolności człowieka i obywatela , określonych w konstytucji i innych przepisach prawa, bada czy w skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji praw i wolności nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznik nie rozstrzyga, a jedynie zwraca się do właściwych organów państwa.
Najwyższa Izba Kontroli - jest powołana do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjnej organów administracji rządowej. Narodowego Banku Polskiego i państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności , gospodarności, celowości i rzetelności. Szczególną rolę odgrywa NIK w zakresie kontroli wykonania budżetu państwa i centralnych planów finansowych.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - do jej zadań należy: projektowanie kierunków polityki państwa w tej dziedzinie, przyznawanie koncesji na rozpowszechnienie programów radiowych i telewizyjnych, określenie opłat abonamentowych, określanie zasad działalności reklamowej w radiu i telewizji. Krajowa Rada stoi na straży wolności słowa, interesu publicznego oraz prawa obywateli do informacji w radiu i telewizji.