Rodzaje wypowiedzi

1. STRESZCZENIE
Krótkie przedstawienie głównych wydarzeń lub najistotniejszych myśli utworu.
Podstawowe cechy streszczeń to:
a) zwięzłość
b) odrzucenie informacji nieistotnych
c) obiektywizm (brak własnych uwag i ocen)

2. OPOWIADANIE, OPIS
Dwie podstawowe formy narracyjne wypowiedzi.
Opowiadanie przedstawia szereg zdarzeń powiązanych ze sobą czasowo i przyczynowo. Mówimy, że ma charakter fabularny.
Opis przedstawia tylko okoliczności: tło wydarzeń lub wygląd i cechy przedmiotów lub osób. Ma charakter statyczny.
Jedną z odmian opisu jest opis sytuacji. Statyczność zwykłego opisu zastąpiona jest w nim dynamiką obrazu, zbliżając opis sytuacji do opowiadania. Opis przedmiotu porównać można do rysunku, opis sytuacji przypomina fragment filmu.
Opisując sytuację, której bohaterami są ludzie, nie przeocz ich wyglądu, wyrazu twarzy, który może ulegać zmianom, sposobu wykonywania przez nich czynności (używaj wielu przysłówków). Zaznacz tło – zarówno to, co widać, jak i to, co słychać.

3. CHARAKTERYSTYKA POSTACI
Powinna zawierać:
a) ogólną prezentację postaci – kto to jest, wiek, zawód, inne dane
b) opis wyglądu zewnętrznego i zachowania (charakterystyka zewnętrzna)
c) opis cech charakteru, postawy moralnej, sposobu przeżywania i myślenia, poglądów, uczuć, usposobienia (charakterystyka wewnętrzna)
d) oceną postaci, stosunek piszącego do postaci

4. OPOWIADANIE
Pisząc opowiadanie, pamiętaj, że:
a) opowiadanie powinno być napisane ciekawie, służy temu:
- słownictwo ożywiające relację, np. nagle, wtem, naraz, było to coś niezwykłego, tego się nikt nie spodziewał
- słownictwo oceniające, np. wyjątkowy, wspaniały, niebezpieczny
- różnicowanie zdań – pytające, oznajmujące, złożone podrzędnie, wykrzyknikowe
- wprowadzenie dialogów, opisów sytuacji, postaci, tła wydarzeń
b) możesz zastosować narrację w pierwszej lub trzeciej osobie
c) następstwo w czasie uzyskasz, używając określonego słownictwa, np. wtedy, potem, później, z kolei, następnie, wcześniej, dawniej
d) należy dbać o przejrzystość układu graficznego, stosując odstępy i akapity
e) opowiadanie powinno mieć zakończenie

5. LIST
Właściwie zredagowany list powinien zawierać:
a) nagłówek – zwrot grzecznościowy (Droga Ciociu, Kochanie, Szanowna Pani) opatrzony wykrzyknikiem lub przecinkiem
b) wstęp – rozpoczęty od nowej linijki z wycięciem akapitowym (Dziękuję za Twój list ..., Wybacz, że tak długo nie pisałam.)
c) rozwinięcie – poszczególne jego części zaczyna akapit
d) zakończenie (Spodziewam się, że szybko odpiszesz ..., Przesyłam najlepsze pozdrowienia ..., Całuję Was mocno ...)
e) podpis (może być opatrzony dopiskiem Twój ..., Kochający ...)
Zwroty do adresata piszemy wielką literą (zaimki: Ty, Twój, Ciebie itp., określenia typu: Kolego, Pani, Przyjacielu itp.).

6. SPRAWOZDANIE – RECENZJA
Sprawozdanie – wierne zrelacjonowanie faktów i zdarzeń.
Recenzja – typ sprawozdania omawiającego konkretny utwór literacki, muzyczny, plastyczny, filmowy, teatralny, audycję radiową, koncert, wystawę itd. Zawiera dwie części:
a) sprawozdawczą – przedstawienie treści utworu, jego rodowodu, informacji o autorze
b) oceniającą – przedstawienie zalet bądź wad utworu, ocena kompozycji, języka, stylu, zgodności zamierzeń z wykonaniem
Ta część recenzji jest wyrazem osobistych, a więc subiektywnych, zapatrywań recenzenta i zależy od jego wiedzy, gustu, wrażliwości, wyrobienia artystycznego oraz uczciwości
Każda recenzja jest sprawozdaniem. Nie każde sprawozdanie jest recenzją.

7. ROZPRAWKA
Próba udowodnienia prawdziwości lub nieprawdziwości pewnej tezy.
Rozprawka nie jest opisywaniem ani relacjonowaniem faktów. Do tego służy sprawozdanie lub opis.

Pisząc rozprawkę możemy wykorzystać jeden z planów:
Plan I
1. teza (przedstawienie głównej myśli).
2. Argumenty uzasadniające tezę.
3. Podsumowanie zawierające przytoczoną tezę.
Plan II
1. Przedstawienie zagadnienia w formie przypuszczenia, hipotezy.
2. Argumenty, wyjaśnienie zagadnienia.
3. Sformułowanie udowodnionej tezy.
W uporządkowaniu wypowiedzi pomaga zestawienie argumentów od najsilniejszego do najsłabszego (lub odwrotnie). Argumentami mogą być odpowiednio dobrane cytaty.
Cytaty należy ująć w cudzysłów i podać źródło, z którego pochodzą. W druku można je wyróżnić inną czcionką i wtedy cudzysłów nie jest już potrzebny.

8. WYPRACOWANIE
a) zanim przystąpisz do pisania, przemyśl dokładnie temat. Zdecyduj, jakie treści umieścisz w swojej pracy.
b) Wypisz na kartce zagadnienia, które będziesz omawiała i materiały, z których będziesz korzystał, np. tytuły książek i artykułów. Zaznacz potrzebne cytaty.
c) Pogrupuj materiał: ułóż zagadnienia według wybranej zasady, np. od ogólnych do szczegółowych, od ważnych do mniej ważnych itp. Ułóż plan swojej pracy.
d) Pamiętaj, że wstęp i zakończenie muszą ściśle łączyć się z tematem. Nie powtarzaj w zakończeniu treści lub wstępu.
e) Nie zapominaj o akapitach.
Każdy akapit odpowiada nowej myśli.
f) Po napisaniu pracy przeczytaj ją uważnie. Przyjrzyj się, czy nie wykraczasz poza temat i czy kompozycja jest właściwa.
g) Pamiętaj o zasadach ortografii i interpunkcji!