Jan Kasprowicz - życie i twórczość.

Życiorys:

Jan Kasprowicz urodził się 12 grudnia 1860 roku w Szymborzu pod Inowrocławiem, zmarł 1 sierpnia 1926 roku w Poroninie. Był poetą, dramaturgiem, krytykiem, tłumaczem. Syn chłopa analfabety. Od 1870 roku uczył się w pruskich gimnazjach w Inowrocławiu, Poznaniu, Opolu, Raciborzu, 1884 roku otrzymał maturę w Poznaniu. Jako gimnazjalista brał udział w konspiracji samokształceniowo - patriotycznej. Debiutował w "Kłosach", pod kryptonimem Jan K. W czasie
kilkumiesięcznych studiów na uniwersytecie w Lipsku 1884 należał do grupy socjalistów, skupionej wokół L. Krzywickiego, i opublikował parę utworów w genewskiej prasie Proletariatu:
"Walce Klas" (1884-1885), "Przedświcie" (1884).
W latach 1884-1888 studiował na Uniwersytecie Wrocławskim. W okresie tym był już publikującym w wielu czasopismach poetą i publicystą. W 1886 ożenił się z Teodorą Szymańską; był to związek zaledwie kilkumiesięczny, ale pozostawił echa w twórczości Kasprowicza (w poemacie "Miłość"). W 1887 roku Kasprowicz był dwukrotnie aresztowany i w końcu skazany na 6 miesięcy więzienia za działalność socjalistyczną. Na przełomie 1888-1889 przeniósł się do Lwowa, gdzie wszedł do redakcji "Kuriera Lwowskiego". Pisał tu artykuły literackie, recenzje teatralne, artykuły polityczne (głównie o zaborze pruskim),
sprawozdania sądowe itd.

W 1893 ożenił się z Jadwigą Gąsowską; małżeństwo to rozpadło się w roku 1901,
a żona Kasprowiczowa odeszła ze S. Przybyszewskim. W latach 1902-1906 Kasprowicz był członkiem redakcji narodowo-demokratycznej "Słowa Polskiego" jako recenzent teatralny. W 1904 roku doktoryzował się na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie pracy o liryce T. Lenartowicza, 1909 roku objął specjalnie utworzoną katedrę komparatystyki literackiej. W 1911 r.
ożenił się z Rosjanką Marią Bunin.

W okresie I wojny światowej związany z Narodową Demokracją, reprezentował orientację prokoalicyjną. W 1920 r. ze S. Żeromskim i W. Kozickim uczestniczył w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. W latach 1921-1922 był rektorem UJK. Od 1924 przebywał stale w Harendzie w Poroninie, gdzie zmarł.

Twórczość:

1. Faza społecznikowska z wpływami naturalizmu:

Pierwszy okres twórczości Kasprowicza cechuje zainteresowanie tematyką chłopską, społeczny radykalizm, co zbliża tę twórczość do dorobku M. Konopnickiej. Osobiście zaangażowany w problem biedy chłopskiej, Kasprowicz posługiwał się w tym czasie techniką naturalistyczną, co widać w inwentarzowej niemal skrupulatności, z jaką gromadził charakterystyczne szczegóły życia chłopa. Nie cofał się przed świadomym ukazywaniem brzydoty i nędzy istnienia. Do tej fazy twórczości należy cykl sonetów "Z chałupy", a także wiersze "Oni i my", "W chałupie" i in.

2. Przełom modernistyczny. Symbolizm:

Przełom w twórczości Kasprowicza zapowiada poemat "Miłość" (1895), w którym uczucie nosi cechy metafizyczne, a tłem jest symbolicznie odmalowana przyroda. Jednakże właściwym przełomem stał się rok 1898, w którym to roku poeta wydał tom "Krzak dzikiej róży".

Wierszem niejako programowym jest "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach", w którym ujawniają się tendencje impresjonistyczne, ekspresjonistyczne, a głównie symboliczne. Poeta konstruuje w tym utworze symboliczną sytuację będącą odzwierciedleniem losu artysty (człowieka) w społeczeństwie: wiersz mówi o lękach róży przytulonej do urwistej skały i mającej za sąsiada zwalony przez burzę, próchniejący pień limby, który przypomina jej o przemijaniu,
uświadamia bliskość śmierci. Otaczająca przyroda ukazana jest w impresjonistyczny, malarski sposób: poeta podkreśla grę światła w tym przepełnionym błyskami słońca i wody pejzażu.
Obecne są również efekty akustyczne: szum siklawy, powiew wiatru, świst świstaka, gra echa z oddali, a także węchowe - pachną świeże zioła.

3. Ekspresjonizm i katastrofizm "Hymnów"

Najsłynniejszym dziełem Kasprowicza są "Hymny" (1899), cykl podejmujący problem schyłku cywilizacji, nurtujący jego pokolenie. Kryzys wartości dotknął również kwestię zaufania do Boga, Stworzyciela świata. W "Hymnach" pojawiają się niezwykle trudne pytania, dotyczące samego istnienia Boga, Jego stosunku wobec zła i cierpienia. Problemy te składają się na dylemat ludzkiej egzystencji, miejsca i roli człowieka w świecie, co Kasprowicz ujmuje w formę ciężarem gatunkowym zbliżoną do Wielkiej Improwizacji. Obrazowanie ma tu charakter wizyjny, nie czerpie z rzeczywistości. Uderza hiperboliczność obrazów, skłonność do krzyku, gwałtownego gestu, dynamizmu, ekspresji, upodobanie do koloru krwi i ognia. Nawiązanie do tradycji hymnów
kościelnych ma podwójny sens: z jednej strony podkreśla powagę problematyki, z drugiej zaś wskazuje religijny charakter rozważań o dobru, złu, grzechu i winie. Najbardziej wymowny jest hymn "Dies irae" ("Dzień gniewu"), w którym pada pytanie, czy człowieka można karać za grzech, podczas gdy został on stworzony grzesznikiem. Hymn ten nosi znamiona Konradowskiego sporu z Bogiem z "Dziadów" cz. III. Hymn "Święty Boże" ukazuje katastroficzną wizję przyszłości naszej cywilizacji, sensu życia jednostki ludzkiej. Wołanie do Boga nie
doczekało się odzewu, więc... niech szatan zajmie Jego miejsce. To najbardziej dramatyczne wyznanie w całym cyklu "Hymnów", ale i w całej twórczości Kasprowicza.

4. Franciszkanizm:

Dalsza twórczość Kasprowicza przynosi uspokojenie, pojednanie z mechanizmami Opatrzności. Wpłynęła na to zapewne stabilizacja życiowa poety - osiadł w Poroninie. Bóg nie ma udziału w stworzeniu zła, ponieważ jest ono rezultatem sprzeniewierzenia się człowieka Bogu, a więc skutkiem grzechu. Kasprowicz zmierza do chrześcijańskiej interpretacji wzajemnego stosunku Boga i zła, dlatego nawiązuje do filozofii franciszkańskiej już w "Hymnie świętego Franciszka z Asyżu". Ewolucja tej myśli przyniesie całkowite pogodzenie z Bogiem na zasadach zaczerpniętych z życia św. Franciszka: radość płynie nie tylko z przyjemności, ale i z cierpienia, bo istotą Bożego porządku jest współistnienie szczęścia i nieszczęścia. Człowiek franciszkański
to człowiek pogodzony ze światem, przyrodą, Bogiem, to człowiek prosty i mądry mądrością życiową, a nie książkową. Manifestem tej fazy twórczości jest tom "Księga ubogich" (1916).