Zasada - Od Talesa do Heraklita z Efezu

Tales – Astronom, technik, umiał przepowiedzieć pewne zjawiska nie znając ich przyczyn przejście od mitów i umiejętności do nauk.

Nauka a umiejętność – wiadomości naukowe muszą być uporządkowane, zanalizowane, udowodnione, jeżeli tak nie jest, wiadomości te są tylko umiejętnościami, inne są tez cele. Nauka – prawdy interesujące same przez się. Umiejętności – prawdy praktycznie cenne. Teoria Talesa była pierwszą teorią naukową: „Wszystko jest z wody”

Woda – jest tu realnym zjawiskiem, nie mówił o niej Tales tak, jak np. Arystoteles, który mówił jedynie o bóstwach wody. Talesa różnił od innych sposób wyjaśniania świata, zagadnieniem Talesa- pochodzenie świata, jaki był początek przyrody, jaka była pierwotna materia? Zdolność poruszania się - własność materii. Hylozoiści, (zwani też materialistami), twierdzili, że życie nieodłączne jest od materii, choć nie znali czystego pojęcia materii.
- Rozumowanie Talesa ma charakter racjonalny, woda – zasada, nie jest żadnym początkiem mitycznym, dokonało się przejście od mitu do rozumu
- Jego zasada ulega depersonalizacji, zostaje potraktowana jako siła nieosobowa
- Tales mawiał: „Nieprawdą jest, że miecz jest z żelaza, nagolenice z brązu, statek z drzewa. Wszystko jest z wody, tylko innej niż woda zmysłowa” Z wody są wszystkie rzeczy, a więc powstała z tej prazasady zmysłowa woda przeczy świadomości zmysłów, z drugiej strony Tales przeczy obserwacjom zmysłowym. Tę sprzeczność w jego nauce zauważył Anaksymander.


Dlaczego woda jako zasada? Być może wpływ mitologii, łączność z Okeanosem i Tetydą. Obserwacje: To co żywe, żyje wilgocią, woda jest życiodajna, zawiera siłę produktywną, posiada cechy niezbędne do tego, by cała przyroda z niej się rozwinęła.

Trzeba zwrócić uwagę na to, że zasługą Talesa jest samo postawienie pytania „Co było na początku”



Anaksymander – porusza zagadnienie arche (zasady) jako pierwszy – zasada może być czymś bez początku i bez końca, co nie powstaje, ani nie ginie, nie posiada granic, obejmuje wszystkich. Zasada będzie zasadą tylko wtedy, gdy nie będzie wymagała żadnych racji, gdy sama okaże się nieokreślona, z czego może wynikać wszystko, ale nieokreśloność nie może wynikać z niczego. Nieokreśloność wyklucza pytanie o rację – bo wobec tego co nieokreślone nie można zadać żadnego określonego pytania.
- nic nie przestaje istnieć, zmienia tylko swój kształt
- zasada = trwałe, istotne, zasadnicze, pierwotna i właściwa natura
- przyroda = natura, czyli pierwotnie to, co się staje i rozrasta, potem naturą nazywano to, co było od początku. Natura u Greków znaczyła nie przyrodzone zjawiska, tylko prawo, jakiś lad kosmiczny rządzący nimi, przeciwstawiano naturę dziełom człowieka, natura to największe piękno
- zasada – żaden z żywiołów, tylko jakaś inna natura bezgraniczna, przyjmował coś poza nimi, skoro każdy z nich przemieniał się w następny, zasadą jest więc bezkres, apeiron
- nieokreśloność i bezgraniczność natury – musi być nieograniczona, gdyż inaczej wyczerpałaby się (związane jest to z rozrostem przyrody) – Anaksymander dochodził do tego na drodze dedukcji a nie obserwacji.
- Powstanie przyrody – nie przez przemianę (transformację, jak u Talesa), lecz przez wyłanianie się przeciwieństw spowodowany przez ruch nieodłączny od materii


Anaksymenes –
- świat jest bezkresny, ruch jest wieczny
- bezkresną materię utożsamił z powietrzem, tym samym uznał powietrze za zasadę.
- Dlaczego powietrze? Bo jest ilościowo nieskończone
- Dusza jako tchnienie nie jest różna od powietrza
- Zmienność powietrza – mogły z niego powstać wszystkie przedmioty
- Zastosowanie zasady: Anaksymenes jako fizyk rozumiał, że powietrze może mieć różną gęstość – przez rozcieńczenie staje się ogniem, przez skondensowanie wiatrem, chmurą, wodą, kamieniem jedność przyrody. Ruch powoduje zagęszczanie i rozrzedzanie, ciepło i zimno powodują zmiany w stanie powietrza
- Wyjaśniał zjawiska meteorologiczne


Heraklit z Efezu –
- zasadniczą własnością przyrody jest jej zmienność
- obrazem rzeczywistości jest rzeka – panta rhei (wszystko płynie), nie ma niczego stałego, nic nie trwa, lecz wszystko się zmienia. Arystoteles wyraził to w formule „panta einai kai me einai” (wszystko jest i nie jest)
- byt nie jest, lecz się staje, stawanie się charakteryzuje się ciągłym ścieraniem się pierwiastków: rzeczy zimne ogrzewają się itd.
- Stawanie się jest ciągła wojną, ale ta wojna jest jednocześnie pokojem. Ten konflikt jest harmonią. Wielka przemiana rzeczy polega na syntezie harmonii przeciwieństw. Na syntezie przeciwieństw polega zasada „Bój jest dniem i nocą, zimą i latem, walką i pokojem
- Heraklit jako pierwszy przypisał zasadzie rozumność, Heraklit zasadę nazywa logosem, który 1) Jest prawem, które rządzi całością rzeczywistości 2)oznacza rozum
- Heraklit ma na uwadze rozum obiektywny obiektywne prawo budowy kosmosu. Jako zasada bytu rozum obiektywny jest tożsamy z kosmosem (ład, harmonia) Przyjmuje on jedność logosu, który kształtuje świat i objawia się w człowieku.


---------------
Na podstawie: W.Tatarkiewicz, Historia filozofii