Ukształtowanie terenu Ziemi Puckiej

Pucka, Zatoka, płytka część Zat. Gdańskiej, na pn.-zach. od linii Hel–Gdynia; pow. 364 km2, głęb. do 9 m w części pn.-zach. i 54 m w części pd.; zasolenie do 6,2‰; uchodzą rz. Reda i Płutnica; port handl. Gdynia; porty rybackie: Hel, Jastarnia, Puck; w osadach dennych pokłady soli potasowych.


Mierzeja Helska; oddziela Zatokę Pucką od Morza Bałtyckiego; u nasady półwyspu Władysławowo, po lewej Puck i tereny rolnicze Pobrzeża Kaszubskiego (zdjęcie lotnicze). Mierzeje powstają wskutek przemieszczania piasków plażowych wzdłuż wybrzeża morskiego przez fale uderzające ukośnie o brzeg. Kierunek ruchu piasków zależy od najczęstszego kierunku wiatrów. Na skraju zatoki wędrujące piaski tworzą stopniowo wydłużający się podwodny wał, który przekształca się następnie w mierzeję, odcinającą (częściowo lub całkowicie) zatokę od otwartego morza. Odcięta przez mierzeję część morza nazywana jest zalewem (np. Zalew Wiślany, Zalew Kuroński). Mierzeja łącząca się tylko jednym końcem z lądem nazywana jest kosą. Przykładem kosy jest Mierzeja Helska, o długości 34 km i szerokości od 100 m do 3 km, utworzona przez piaski wędrujące na wschód wzdłuż wybrzeża Bałtyku. Narastanie Mierzei Helskiej zakończyło się kilkaset lat temu. Obecnie mierzeja jest niszczona przez fale sztormowe; naturalny dopływ piasków został zahamowany przez falochron portu rybackiego we Władysławowie.
Zatoka Pucka tak nazywa się północno- zachodnią część Zatoki Gdańskiej, leżącą pomiędzy Półwyspem Helskim na północy i Pobrzeżem Kaszubskim na zachodzie; jej powierzchnia wynosi 364 kilometry kwadratowe, a głębokość osiąga 54 metry. Na mierzei wody są tu bardzo zanieczyszczone. Zatokę Pucką od właściwej zatoki oddziela podwodny, piaszczysty wał, nazywany Rybitwią Mielizną, przebiegający od Cypla Rewskiego do Jastarni. Porty rybackie znajdują się w Pucku i Jastarni. Zatoka Pucka to najpłytsza część Zatoki Gdańskiej. Ze względu na płytkość, w zimie ta zatoka zamarza na kilka tygodni. Małe zasolenie ( nawet poniżej 1 %o )cechuje płytkie akweny Zatoki Puckiej i Zalewu Wiślanego. W niektóre zimowe dni pogoda nad morzem jest wyjątkowo nieprzyjemna, a czasami groźna dla ludzi i ich dobytku. Wzbierają wody Zatoki Gdańskiej i Puckiej, a wody w ujściu Wisły piętrzą się. Katastrofie towarzyszy huraganowy wiatr, a nierzadko także opady. Z Zatoki Puckiej co otwartego morza przerzucono tysiące metrów sześciennych piasku ( tzw. refulacja ). Brzegi półwyspu umocniono za pomocą bloków i betonowych opasek. Ekologiczne skutki tych działań są opłakane. Opaski przerwały naturalne połączenie wód Zatoki i Bałtyku. Wraz z piaskiem z dna Zatoki Puckiej do otwartego morza błyskawicznie przerzucono zwierzęta i rośliny wodne, dla których Bałtyk jest środowiskiem obcym, w którym nie mogą się rozwiać normalnie. Pogłębianie zatoki sprzyja ponadto powstawaniu wyższych fal, które niszczą półwysep. Betonowe umocnienia brzegów są szpetne i zniechęcają potencjalnych plażowiczów, do kontaktów z naturą. Współczesny Puck to niewielkie, dwunastotysięczne miasteczko, ośrodek rybołówstwa i przetwórstwa rybnego. Atrakcją turystyczna Pucka jest port, który powstał we wczesnym średniowieczu. W wiekach XVI i XVII w puckim porcie stacjonowała flota królewska, a w okresie międzywojennym- okręty marynarki wojennej. Dzisiejszy port służy rybakom i żeglarzom. Pucki port jachtowy może przyjąć 100 jednostek pełnomorskich lub 200 łodzi klas olimpijskich. Każdego roku port staje się też widownią licznych regat rangi krajowej i międzynarodowej, na wodach Zatoki Puckiej. Zatoka Puck, nazywana przez Kaszubów pletą, czyli kałużą, nosi również bardziej romantyczne miano Małego Morza. Jej wody były niegdyś jednym z najpiękniejszych rejonów Bałtyku. Płytkie i prześwietlone dno porastały łąki podwodne, złożone z trawy morskiej, krasnorostów i brunatnic. Wśród roślin uwijały się węgorze, szczupaki, płocie oraz iglicznie, wężynki i kury- diabły. Osłonięta przed wiatrami zatoka dawała schronienie ptakom zimującym na Pomorzu. Szczególnie upodobały je sobie łabędzie, których puch był – obok bursztynu – głównym artykułem kupowanym przez – przybywających aż z Rzymu kupców. W czystych i pełnych ryb wodach zatoki często zerowały foki bałtyckie. Obrazki pogodnej, rozsłonecznionej zatoki, pełnej roślin i morskich zwierząt można czasem zobaczyć w... telewizji, kiedy powtarzane są kroniki filmowe z końca lat pięćdziesiątych. Pierwsze symptomy degradacji wystąpiły w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, ale zwrócili na nie uwagę tylko nieliczni. Do zatoki nadal spływały ścieki miejskie i przemysłowe, powodując nadmierne użyźnienie i zanieczyszczenie jej wód. Załamanie równowagi biologicznej nastąpiło nagle i miało dramatyczny przebieg. W ciągu kilku lat, na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych całkowicie wyginęły morszczyny i wiele gatunków ryb. Pomorowi ryb towarzyszyło nasilenie zanieczyszczenia plaż. Obecnie obszar Zatoki Puckiej Wewnętrznej ( około100 kilometrów kwadratowych na północ od Cypla Rewskiego ) objęty jest ochroną w ramach Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Dzięki zmniejszeniu dopływu zanieczyszczeń stan wód zatoki powoli się poprawia. Plaże i wody koło Pucka są już dopuszczone do użytku przez Sanepid. W Swarzewie, Gnieżdżewie, Rzucewie i Osłoninie kąpiel nadal jest wzbroniona. Przywrócenie „biologicznej świetności” wymaga wielu kosztownych inwestycji i czasu.Wśród atrakcji przyrodniczych okolic Pucka na uwagę zasługują głazy narzutowe, przyniesione przez lodowiec skandynawski. Znajdują się one na puckim brzegu i noszą dumną nazwę Dwunastu Apostołów. Największy ma aż 7,5 metra obwodu! Atrakcją okolicy jest też rezerwat Beka, położony nad ujściowym odcinkiem Redy. Chroni się w nim stanowiska słonorośli oraz miejsca przebywania i lęgów wielu gatunków ptactwa: biegusów, bekasów, ostrygojadów i łabędzi.

PUCK, m. w woj. pomor., siedziba powiatu puckiego, na Pobrzeżu Kaszubskim, nad Zat. Pucką, przy ujściu rz. Walewki, na obszarze Nadmor. Parku Krajobrazowego. — 11,7 tys. mieszk. ( 1998). Na pocz. XIII w. osada targowa, w 2. poł. XIII w. gród kasztelański; 1309 zagarnięty przez Krzyżaków; prawa miejskie 1348; podczas wojny trzynastoletniej (1454–66) po stronie Polski; od 1466 w Polsce (Prusy Król.), siedziba powiatu, miejsce sejmików i sądów ziemskich; za Władysława IV Wazy twierdza i port wojenny; 1772–1920 w zaborze prus.; w okresie międzywojennym jedyny pol. port mor. do czasu zbudowania Gdyni; w czasie okupacji niem. 1941–44 hitl. obóz pracy przymusowej; 1940–42 obóz przesiedleńczy dla Polaków; II i III 1945 w Pucku Niemcy zamordowali 234 więźniów ewakuowanych z obozu koncentracyjnego Stutthof; 1945–75 siedziba powiatu. Port rybacki; ośr. usługowy i turyst. z drobnym przemysłem; zakłady mech. (produkcja silników do kutrów oraz remont kutrów); przemysł spoż. (przetwórstwo ryb, mięsa, mleczarnia, młyn); niewielkie zakłady dziewiarskie i drzewne; ośr. wczasowo-kolonijne, kemping; przystań jachtowa; got. kościół (XIV–1. poł. XVII w., przebud. w końcu XIX w.), dawny szpital dla ubogich (1757) — ob. Muzeum Ziemi Puckiej, kamienice z późnoklasycyst. i eklekt. fasadami (XIX w.). Na wsch. od miasta pomnik przyrody Głazy 12 Apostołów — głazy narzutowe (największy o wymiarach: obwód 7,2 m, wys. 1,6 m).



Nadmorski Park Krajobrazowy

Nadmorski Park Krajobrazowy obejmuje granicami pas wybrzeża od Białogóry na zachodzie po Półwysep Helski, Wewnętrzne Zatokę Pucką wraz z jej zachodnimi wybrzeżami po Rewę i Mechelinki na południu. Park położony jest w strefie Pobrzeża Południowo- Bałtyckiego w obrębie Pobrzeża Kaszubskiego. Cechuje się znacznym zróżnicowaniem krajobrazów i szaty roślinnej.
Nadmorski Park Krajobrazowy został utworzony jako jeden z pierwszych Parków Krajobrazowych w Polsce. Obejmuje unikalne nie tylko na skalę kraju, tereny o wybitnych wartościach przyrodniczych i kulturowych oraz o bardzo wysokich wartościach rekreacyjnych.
Wybrzeże klifowe występuje między innymi między Chłapowem a Jastrzębią Górą. Jest to tzw. Klif Rozewski, który w drugiej połowie XIX wieku należał do najbardziej aktywnych klifów w Polsce. Wtedy jego prędkość cofania wynosiła około 2m/rok. Powodem przystąpienia na początku XX wieku do zabezpieczania brzegu było prawdopodobnie zagrożenie latarni morskiej. U podnóża klifu wybudowano opaskę betonową o długości 1 km, a od strony morza rozrzucono kamienie. W ten sposób uniemożliwiano dotarcie falom morskim do brzegu klifowego i nastąpił samoczynny proces likwidacji zjawisk osuwiskowych. Klif stopniowo zamierał i stał się martwy, pozostając w tej formie do dzisiaj.

Nadmorski Park Krajobrazowy obejmuje granicami pas wybrzeża od Białogóry na zachodzie po Półwysep Helski, Zatokę Pucką wraz z jej zachodnimi wybrzeżami, oraz Rewę i Mechelinki na południu. Park położony jest w strefie Pobrzeża Południowo- Bałtyckiego w obrębie Pobrzeża Kaszubskiego. Cechuje się znacznym zróżnicowaniem krajobrazów i szaty roślinnej. Nadmorski Park Krajobrazowy został utworzony jako jeden z pierwszych Parków Krajobrazowych w Polsce. Obejmuje unikalne nie tylko na skalę kraju, tereny o wybitnych wartościach przyrodniczych i kulturowych oraz o bardzo wysokich wartościach rekreacyjnych. Nadmorski Park Krajobrazowy w całości części lądowej położony jest w strefie nadmorskiej, poddanej oddziaływaniu morza na środowisko przyrodnicze lądu. Obejmuje swym zasięgiem: Mierzeję Helską, cześć Mierzei Kaszubskiej po Bialogórę, przymorskie fragmenty Kępy Swarzewskiej i Puckiej oraz pradolin Płutnicy I Kaszubskiej, a także tzw. Zatokę Pucką Wewnętrzną.
Na styku lądu i morza ma miejsce szczególnie duża dynamika procesów przyrodniczych i geomorfologicznych jak: procesy eoliczne: akumulacja i przeważająca na terenach Parku erozja - szczególnie intensywna w zachodniej części Półwyspu Helskiego (gdzie możliwe jest jego przerwanie) i na klifach w sąsiedztwie Jastrzębiej Góry. W Nadmorskim Parku Krajobrazowym występują wszystkie typy wybrzeża charakterystyczne dla południowego Bałtyku to jest: klifowe, wydmowe, mierzejowe i zalewowe. Brzegi klifowe występują w miejscach styku Kępy Swarzewskiej i Puckiej z morzem. Ciągnące się wzdłuż morza brzegi wydmowe są najczęściej spotykana forma brzegowa w Nadmorskim Parku Krajobrazowym. Na styku z morzem pradolin Redy-Leby, Płutnicy i Kaszubskiej spotykamy płaskie brzegi zalewowe pozbawione wydm i plaży. Formami typu mierzei jest oczywiście Mierzeja Helska oraz Cypel Rewski zwany także kosa Rewską. Na Półwyspie Helskim znajdują się jedyne w Polsce plaże o ekspozycji południowej.

Nadmorską specyfikę Parku podkreśla także charakter ekosystemów lądowych ukształtowanych w strefie styku lądu i morza. Są to: zbiorowiska inicjalne plaż, zbiorowiska wydm białych I szarych, wydmowy bór sosnowy i bór bażynowy. W ujściach pradolin ukształtowały się łąki halofilne i szuwary oczeretowe półhalofilne. Charakterystyczne są także zbiorowiska naklifowe oraz torfowiska w tym najbardziej wysunięte na wschód w Europie torfowiska wysokie typu atlantyckiego.

Lasy stanowią 47% powierzchni lądowej Parku. Na terenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego lasy pełnią funkcje ochronną gleby, spełniają rolę umocnienia wydm oraz klifów. Zaliczane są do grupy borów. Dominującym gatunkiem jest sosna z domieszką brzozy, olchy i dębu. Bór suchy rośnie przede wszystkim w zachodniej części Parku na zachód od Dębek, po obu stronach ujścia rzeki Czarna Wda oraz na Mierzei Hel. Bór świeży przeważa na Półwyspie Helskim oraz tworzy niewielkie kompleksy w pasie nadbrzeżnym miedzy Piaśnicą a Jastrzębią Górą. W okolicy Rozewia występuje płat lasu bukowego, który ze względu na swoje walory został uznany za rezerwat przyrody.

Z roślinności zielnej do gatunków bardziej rozpowszechnionych należą: turzyca piaskowa dominująca na siedliskach świeżych suchych oraz piaskownica zwyczajna - na wydmach. Na szczególną uwagę zasługuje chroniony mikołajek nadmorski i groszek nadmorski. Osobliwością Nadmorskiego Parku Krajobrazowego są gatunki występujące na wschodnich krańcach swego europejskiego zasięgu oraz szereg roślin siedlisk specyficznych np.: siedlisk nieustabilizowanych, skrajnie ubogich i solniskowych. We florze Parku spotykamy dużą grupę gatunków rzadkich w skali kraju oraz reliktowych. Należy do nich: babka nadmorska, jarnik solankowy, bagienny, woskownica europejska, malina moroszka, ponikło wielołodygowe, bażyna czarna, kosaciec syberyjski i mieczyk dachówkowaty.

Bogata i zróżnicowana jest fauna, co jest efektem dużego zróżnicowania nisz ekologicznych. Bogata i ciekawa jest ornitofauna. Stwierdzono tu występowanie stu kilkudziesięciu gatunków ptaków. Występują tu myszołowy, krogulce, bataliony, brodźce, cyranki i inne. Liczna jest grupa mew, rybitw. Ich wielorakość jest związana ze zróżnicowaniem biocenotycznym Parku. Szczególnie masowe są wiosenne i jesienne przeloty ptaków wzdłuż Półwyspu Helskiego, który leży na trasie południowo bałtyckiego szlaku wędrówek ptaków. Na, wodach Zatoki Puckiej przez cały rok przebywa wiele gatunków ptaków wodnych i błotnych. Jesienią zlatują się tutaj gromadnie miedzy innymi łabędzie i dzikie kaczki, aby tutaj spędzić zimę.

Wody Zatoki Puckiej, ich znaczne zasolenie i duża przezroczystość stwarzają jedyne w swoim rodzaju warunki środowiskowe. Roślinność i świat zwierzęcy składa się z gatunków morskich słonawo i słodkowodnych. Z roślin typowych dla wód słonawych, płytkich i dob2e prześwietlonych należy wymienić: ramienicę bałtycką, szorstką i włochatą. Z roślin kwiatowych trawę morską i zamętnice błotną. Ponadto występują tu zespoły glonów-zielenic, brunatnic i krasnorostów. W Zatoce Puckiej żyją bogate i różnorodne zespoły organizmów zwierzęcych. W skład ich wchodzi wiele gatunków nie notowanych w pozostałych wodach Polski. Występujący tu świat zwierzęcy jest mozaiką form morskich słonawo i słodkowodnych. Fauna morska jest reprezentowana, miedzy innymi, przez: skorupiaki -dlużlik, stulik, kiełże, małża sercówkę drobna oraz wiele innych; fauna słodkowodna to miedzy innymi: pijawka rybia, ośliczka, ślimaki, błotniarka, zawójka, zagrzebka. Występuje wiele gatunków ryb (np. ciernik, płoć, szczupak, okoń, węgorz, łosoś, sieja i śledź).

Zatoka Pucka jest jedynym w swoim rodzaju akwenem na całym wybrzeżu o niepowtarzalnym charakterze. Pojawiają się tutaj) sporadycznie foki szare i morświny.

Specyficzne I bogate są biocenozy podwodne pozostałych wód otaczających Nadmorski Park Krajobrazowy. Akweny te zostały umieszczone na liście Bałtyckiego Systemu Obszarów chronionych.

Niezwykle wartościowo mogą okazać stwierdzone złoża polihalitu, będące przedłużeniem zbadanych wcześniej pokładów soli kuchennej i magnezowo-potasowej w okolicach Pucka i Mieroszyna. Jak się okazało, zalegają one strefą przybrzeżną w pobliżu Rzucewa i ciągną się pod dnem Zatoki Puckiej ku Mierzei Helskiej na nieznacznej głębokości. Próbnymi wierceniami zbadano je wstępnie udokumentowano, a wyniki tych prac stwarzają perspektywę rozpoczęcia eksploatacji na skalę przemysłową. Pokłady o znacznej miąższości zawierającej od 11-16% tlenku potasu. Zasoby – wraz z pokładami na lądzie w rejonie Chłapowo – Mieroszyno – ocenia się na ponad 5 mld t soli kuchennej oraz 120 mld t polihalitu (sole potasowe-magnesowe).

Ukształtowanie powierzchni
Zasadnicze formy rzeźby terenu dla powiatu puckiego to wysoczyzny morenowe, nazywane na Pobrzeżu Kaszubskim kępami, opadające stromymi urwiskami (klify) ku Morzu Bałtyckiemu. Charakterystyczne dala tego obszaru są także pradoliny (Kaszubska z ujściami rzek redy i Zagórskiej Strugi, Płutnicy z ujściem rzeki Płutnica i Równina Błot Przymorskich) oraz mierzeje – Helska, Rewska i Kaszubska. Znaczną część powiatu zajmuje kompleks leśny Puszczy Darzlubskiej (17 ha)
Na Mierzei Helskiej (Władysławowo, Jastarnia, Hel) Mierzei Kaszubskiej (na zachód od Jastrzębiej Góry – Dębki, Karwia) i Mierzei Rewskiej (na południowym brzegu zatoki Puckiej – okolice Rewy) występują wybrzeża mierzejowe lub wydmowe. Mierzeja Helska ma długość 38.4 km, a szerokość od 150m blisko nasady (Władysławowa) do 3 km w części południowo-wschodniej (Hel).
Na terenie Półwyspu Helskiego, osłaniającego Zatokę Pucką od otwartych wód Bałtyku, dominują ciągi wydmowe, położone równolegle do linii brzegowej. Największy z nich stanowi plaża od strony otwartego morza.
W strefie styku Kępy Puckiej i Swarzewskiej z brzegiem morskim występują brzegi klifowe – klif osłoniński, martwy klif pucki, klif gnieżdżewski, ok. 40-metrów klif chłapowski (pomiędzy Władysławowem a Rozweiwm), 30-metrowy klif jastrzębski. Ciekawymi rzeźbami terenu występującymi głównie na zapleczu klifu chłapowskiego są liczne doliny erozyjne. Największe z nich to Dolina Chłapowska, Wąwóz Chłapowski (zwany też Rudnikiem) i Lisi Jar.

Klimat
Charakteryzuje się przewagą cech morskich. Średnia roczna temperatura powietrza jest stosunkowo wysoka i waha się od 7,2 C do 8,0 C. Miesiącem najchłodniejszym jest luty, zaś najcieplejszymi są lipiec i sierpień. Największe opady notuje się w miesiącach letnich, głównie w czerwcu i lipcu. Charakterystyczna dla obszaru powiatu puckiego jest bardzo mała liczba dni bezwietrznych. Najsilniejsze wiatry, osiągające prędkość 5-6m/s, występują w okresie od listopada do stycznia. Dominują wiatry z kierunku południowo zachodniego i zachodniego. Latem natomiast występują wiatry bryzowe, wywołane różnicami temperatury pomiędzy powietrzem na lądem i morzem. Obszar powiatu puckiego, szczególnie pas nadmorski, cechuje także podwyższona wilgotność powietrza w porównaniu z terenami leżącymi w głębi lądu. Powietrze posiada zwiększoną zawartość jodu i znaczną ilość aerozolu morskiego.

korzystano z materiałów:
- Janta A. (red.), Nadmorski Park Krajobrazowy, Wydawnictwo Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, Wadysławowo 1997
- Elżbiety Gerstmannowej Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego tom3 Wydawnictwo Marpress Gdańsk 2000
- Sciaga.pl
- Encyklopedia Multimedialna PWN 2000