Traktat w Verdun – 843. Znaczenie traktatu dla kształtowania się Europy wczesnośredniowiecznej.

Powstałe na gruzach Cesarstwa Rzymskiego, a następnie na terenach germańskich i słowiańskich monarchie dały początek nowym typom społeczeństwa, nowym formom państwa. Powstało wczesnośredniowieczne państwo patrymonialne. Sprawiający w nim władz monarchowie (królowie, książęta) dzielili podległych ich panowaniu obszar, między spadkobierców, mogli też w nim swobodnie dysponować – oddając część we władanie innym osobom.

Po upadku cesarstwa Zachodnio – rzymskiego, na jego terenach powstały nowe państwa, królestwa germańskie:
- Afrykę Południową i Hiszpanię w ciągu VII i VIII w. podbili Arabowie.
- W Italii po krótkotrwałych rządach bizantyjskich, usadowili się germańscy Longobardowie.
- Rzym i jego okolice pozostawały we władzy papieży.
- W dawnej prowincji rzymskiej – Galii utworzyli swe państwo Frankowie

Ze wszystkich państw germańskich, właśnie królestwo Franków okazało się najsilniejszym i najtrwalszym. Już w końcu V w. przyjęli oni katolicyzm, w odróżnieniu od innych plemion germańskich , które chociaż chrześcijańskie, wyznawały arianizm, czyli naukę głoszoną przez potępionego przez Kościół biskupa Ariusza. Arianami byli również Longobardowie, zajmujący ziemie Półwyspu Apenińskiego (coraz bardziej zagrażali Rzymowi i pozycji papiestwa). Wówczas to w połowie VIII w., doszło do współdziałania papieża z królem Franków – Pepinem Małym. Energiczny władca pokonał Longobardów i część ziem w Italii środkowej oddał we władanie papieżowi. W ten sposób powstało państwo Kościelne.

Władcy frankańscy drogą podbicia stopniowo rozszerzali granice swojego królestwa. Za panowania Karola Wielkiego (768 - 814) osiągnęło ono szczyt swej potęgi. Monarcha Karola Wielkiego obejmowała większość krajów zachodniej Europy (dzisiejsza: Francja, Belgia, Holandia, Szwajcaria, wschodnia część Hiszpanii, północne i środkowe Włochy, część Niemiec, Austrii i Węgier). Karol Wielki prowadził liczne wojny, z których najtrudniejszą – trwała 30 lat – była wojna z Sasami. Wzniecali oni kilkakrotnie powstania, nie chcąc uznać zwierzchnictwa Karola, ani przyjąć chrześcijaństwa. Mimo długiego oporu zostali pokonani i zmuszeni do przyjęcia chrześcijaństwa.

Karol Wielki kontynuując politykę swojego ojca Pepina Małego , uważał się za opiekuna papieży i kilkukrotnie podejmował wyprawy do Italii, dążąc do podporządkowania sobie Longobardów, ciągle zagrażających Rzymowi. Podczas pobytu Karola Wielkiego w Rzymie w roku 800 papież Leon III ukoronował go na cesarza rzymskiego.

W ogromnym państwie Karola zamieszkiwało wiele ludów mówiących różnymi językami, posiadających różne prawa i odmienne obyczaje. Rządzenie nimi wymagało sprawnej administracji. Karol Wielki dążąc do utworzenia jednolitego, prężnie zarządzanego państwa stał się wzorem organizacji późniejszych monarchii średniowiecznych, naśladowanym chętnie przez wiele krajów.
Centralny urząd państwa skupił się na dworze cesarza, a otaczający go dostojnicy mieli powierzone różne zadania.

Najważniejsi z nich to:
- Hrabia pałacowy (palotyn) – zastępował on władcę w prowadzeniu sądów
- Kanclerz – kierował kancelarią
- Komornik – miał w swej pieszy skarb

Ci dostojnicy tworzyli władze królewską. Była ona zwoływana w celu rozważenia trudnych spraw związanych z zarządzaniem państwem, najważniejsza decyzja należała jednak do władcy. Karol swa monarchie podzielił na okręgi, zwane hrabstwami, którymi zarządzali hrabiowie. Okręgi nadgraniczne nazywały się marchiami, a ich zwierzchnicy margrabiami. Urzędnicy wewnętrznych okręgów – hrabiowie, sprawowali władze administracyjną i sądowniczą, zwoływali na rozkaz króla wojsko, pilnowali aby regularnie wpływały podatki. Zakres władzy margrabiów był większy z uwagi na niebezpieczeństwo jakie mogło zagrażać państwu na granicy. Mieli on prawo wzywać wojsko nie oczekując na rozkaz monarchy i podejmować kroki wojenne. Aby przekonać się czy zarządcy okręgów należycie wypełniają jego wole i nie nadużywają swej władzy, Karol Wielki wysłał zaufane osoby w celu skontrolowania ich działalności.

Ogromny wysiłek centralizacji państwa nie sprostał wszystkim przeciwstawiającym jej czynnikom: najazdom, procesom feudalizacyjnym, podziałom obszaru państwa między dziedziców korony. Spośród licznych paktów i podziałów, do których doszło po śmierci Karola Wielkiego najtrwalsze konsekwencje miał podział w Verdun (843) pomiędzy trzech synów dziedzica Pobożnego.

Podział monarchii karolińskiej w Verdun:
- Lotar – obszary centralne, królestwo Włoch
- Ludwik Niemiecki – Królestwo Wschodniofrankijskie, Niemcy
- Karol Łysy – Królestwo Zachodniofrankijskie, Francja

Podział opracowany przy udziale około 100 ekspertów brał pod uwagę nie tyle względy etniczno – językowe, co przede wszystkim osadniczo – gospodarcze. Każda z części miała regiony odpowiednio zagospodarowane, bogate w soliny oraz oliwę i przez każdą przebiegały główne szlaki komunikacyjne i handlowe. Jedynie na krótko (pod koniec IX w.) doszło do zjednoczenia państwa karolińskiego.

Władza Karolingów wygasła w:
- 987 roku w zachodniej części, już poważnie rozbitej na drobniejsze państewka,
- 811 roku we wschodniej części
- 888 roku w Italii